3. Metodyka kartograficzna.

Aby poprawnie opracować mapę i właściwie z niej korzystać, trzeba znać konwencję treściowo - graficzną mapy, czyli kartograficzne metody i formy prezentacji. Metoda to sposób postępowania prowadzący do założonego celu, którym jest przedstawienie na mapie określonych treści w taki sposób, by użytkownik mógł poprawnie je odczytać. Forma to znaki na mapie niosące przypisane im treści.

Dane wyjściowe to wszelkie informacje, które można pokazać na mapie, czyli informacje mające odniesienie przestrzenne. Mogą to być dane statystyczne lub opisowe.

Transformacje to termin oznaczający przystosowanie danych do opracowywania mapy.

		Charakter danych
				Dane absolutne	Dane względne
Sposób ujęcia danych	ciągły	Liczba dni z opadem przepływ w rzece liczba ludności zbiory zbóż wydobycie uranu	Liczba telefonów na 100 gospodarstw domowych średni opad miesięczny gęstość zaludnienia: liczba osób/km^2 plony: dt/ha
		skokowy	Klasy wielkości miast: poniżej 5 tys 5-10 tys 10-25 tys mieszkańców	Gęstość zaludnienia: poniżej 5 5-10 10-50 50-100 osób/km^2

Dane przetworzone to materiał wizualizacji, której celem jest opracowanie mapy będącej graficznym zapisem informacji przestrzennej opracowanym według przyjętych reguł.

Wizualizacja to skomplikowany proces doboru znaków o odniesieniu geometrycznym (punktowym, liniowym i powierzchniowym), którym nadaje się formę graficzną zgodnie ze znanym :alfabetem grafiki” - zmiennymi graficznymi. Aby mapa była zrozumiała, konieczne jest objaśnienie użytych na niej znaków, a więc zaopatrzenie jej w legendę. Formy prezentacji są stosowane na mapie w wyniku postępowania według określonych sposobów, nazywanych metodami prezentacji.

METODY PREZENTACJI

metody jakościowe metody ilościowe

• sygnatur - kropkowa

• chorochromatyczna - kartogramu

• zasięgów - izolinii

• kartodiagramu

Metody sygnatur

Sygnatury na mapie to znaki symbolizujące różne obiekty. Uważane są za najstarsze znaki kartograficzne, gdyż już na dawnych mapach oznaczały linię brzegową morza, rzeki miasta, drogi. Sygnatury to umieszczone na mapie znaki o odniesieniu punktowym i liniowym.

Sygnatura może dokładnie wskazywać położenie prezentowanego obiektu.

Sygnatury mogą nie wskazywać precyzyjnie położenia obiektu, a mieć przede wszystkim znaczenie informacyjne.

Oglądając sygnatury na różnych mapach można zauważyć, że są różnie projektowane.

Sygnatury mogą mieć postać figur geometrycznych (tak często przedstawia się surowce mineralne), symboli lub obrazków, dlatego wyróżnia się sygnatury geometryczne, symboliczne i obrazkowe, a także literowe.

Najczęściej stosuje się sygnatury symboliczne, kojarzące się z przedstawianym obiektem.

Na mapach wykorzystuje się także znaki ogólnie znane. Przykładami są znaki drogowe (hotel, policja, zakaz wjazdu), a także znaki stosowane na dworcach i w ramach systemów informacyjnych miasta.

Do sygnatur zaliczamy również strzałki ruchu.

Redaktorzy map przestrzegają podstawowych zaleceń:

• znaki powinny mieć taką formę, aby ich odczytanie nie sprawiało czytelnikowi trudności, a legenda mapy powinna rozwiać jego wszelkie wątpliwości

• znaki powinny tworzyć łatwo czytelny system logiczny: poszczególnym grupom obiektów powiązanych logicznie powinny odpowiadać symbole o wspólnych cechach przewodnich, którymi najczęściej są barwa lub kształt

• waga optyczna poszczególnych znaków powinna odpowiadać znaczeniu przedstawionych przez nie obiektów; obiekty ważniejsze (główne miasta, rzeki, autostrady) oznaczane są wyraźniejszym znakiem niż obiekty mniej ważne

Zalecenia te dotyczą wszystkich znaków kartograficznych, a więc także ujęć ilościowych.

Metoda sygnatur jest metodą jakościową; wyjątkiem są sygnatury ilościowe, którym przypisuje się cechy na wyższych poziomach pomiarowych - najczęściej ilorazowym. Znanym przykładem są oznaczenia wielkości miast na mapach ogólnogeograficznych.

Metody chorochromatyczna i zasięgów

Obie metody mają odniesienie powierzchniowe, różnica między nimi polega na sposobie klasyfikacji przedstawionego na mapie obszaru. Obie są metodami jakościowymi, a więc dotyczą nominalnego poziomu pomiaru, na którym możemy tylko stwierdzić róznicę lub podobieństwo między obszarami.

W przypadku metody chorochromatycznej, zwanej też powierzchniową, każdy obszar objęty mapą ma określoną cechę, ale tylko jedną z punktu widzenia przyjętej klasyfikacji. Najprostszym przykładem jest mapa świata ilustrująca rozmieszczenie oceanów i lądów. Każdy obszar jest na takiej mapie lądem lub oceanem. Innym przykładem jest mapa administracyjna kraju; każdy obszar należy do jednego województwa, a nie ma na niej obszaru należącego równocześnie do dwu lub więcej województw.

Metoda chorochromatyczna jest stosowana na mapach użytkowania ziemi (rodzaje użytków), roślinności, na mapach geologicznych, a więc tam, gdzie wyróżnia się powierzchnie, które się „nie nakładają”.

Jeżeli na mapie są obszary „nakładające się”, wówczas - stosując odpowiednie środki graficzne - mówimy o metodzie zasiegów.

Ze względu na możliwości graficznego różnicowania zasięgów wyróżnia się kilka ich rodzajów:

• zasięg liniowy

• zasięg sygnaturowy

• zasięg plamowy

• zasięg opisowy

Zasięg sygnaturowy i plamowy to często „przenikające się” powierzchnie oznaczone sygnaturami lub barwnymi plamami, np. obszary występowania surowców mineralnych i obszary niedoboru wody. Zasięg opisowy, to specyficzny sposób oznaczenia obszaru na mapie. Zwykle nie podaje się jego granic, a sposób umieszczenia napisu powinien wskazywać, do jakiego obszaru on się odnosi. W ten sposób wyróżnia się regiony fizycznogeograficzne.

Metoda powierzchniowa jest stosowana na mapach przedstawiających zjawiska fizyczne jak rozmieszczenie gleb, roślinności, użytkowania ziemi ale również na mapach społeczno - gospodarczych. Przykładem są wspomniane mapy administracyjne czy mapy ludnościowe. Ta forma prezentacji bywa stosowana do pokazania obszaru zamieszkania ludności o określonych cechach - a więc w ten sposób można oznaczyć występowanie narodowości lub osób określonego wyznania.

Metoda kropkowa

Metoda kropkowa jest metodycznie zbliżona do metody sygnatur. O ile sygnatura ikreśla jeden obiekt: miasto, punkt widokowy, miejsce wydobycia surowców, to kropka odpowiada pewnej ich liczbie lub pewnej wartości. Znakami graficznymi najczęściej są kropki, ale stosuje się również kwadraty, trójkąty, a ponadto mogą mieć one różne barwy, zależne np. od rodzaju upraw, które symbolizują. Wartość statystyczną symbolizowaną przez kropkę (znak graficzny) nazywamy wagą kropki.

Jest to metoda stosowana do prezentacji rozmieszczenia ludności, powierzchni upraw, zbiorów ziemiopłodów, hodowli zwierząt, wyników produkcyjnych rolnictwa - kropka może wówczas oznaczać wartość dochodu. Tę metodę można również stosować do ilustracji rozmieszczenia domów letniskowych lub samochodów na drogach.

Zależnie od skali mapy i charakteru rozmieszczenia prezentowanego zjawiska, kropki mogą być usytuowane w miejscu jego występowania, ale najczęściej nie mają ścisłego sensu lokalizacyjnego, lecz są symbolem występowania zjawiska na danym obszarze.

Metoda kartogramu

Kartogram zawiera informacje zapisane na poziomie skal porządkowych, interwałowych, a najczęściej ilorazowych, dlatego zaliczany jest do metod ilościowych. Na mapie wyróżnione są pola; najczęściej są to jednostki podziału administracyjnego (gminy, powiaty, województwa) pokryte barwą lub odcieniami szarości zgodnie z legendą umieszczoną obok mapy. Legenda składa się zwykle z ciągu prostokątów zawierających wzorce barw lub szarości (skala achromatyczna), które objaśniono podając obok odpowiednie wartości.

Cechą kartogramu jest oznaczenie na mapie pól o podobnych wartościach jednakową barwą lub odcieniem szarości; dane odnoszące się do podziału przestrzennego są grupowane w klasy. Wyznaczenie klas to konstrukcja szeregu rozdzielczego: wskazanie granic klas, oraz liczebności klas.

Kartogramy strukturalne prezentują strukturę zjawiska dzięki odpowiedniemu zróżnicowaniu pasów przebiegających przez kolejne jednostki przestrzenne. Kartogram złożony powstaje przez nałożenie na jednej mapie dwóch kartogramów.

Metoda izolinii

Izolinie, to linie łączące punkty o jednakowej wartości liczbowej prezentowanego zjawiska. Jako przykład najczęściej wymienia się poziomice pokazujące ukształtowanie terenu

NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANE IZOLINIE

Linie izometryczne - linie jednakowych wartości, których przebieg odpowiada położeniu pomierzonych punktów w terenie lub na modelu (stereoparze).

Izarytmy rzeczywiste - izolinie narysowane na mapie na podstawie danych punktowych, np. pozyskanych w stacjach meteorologicznych; ilustrują zmienność zjawisk uważanych za ciągłe przestrzennie, np. temperaturę, ciśnienie atmosferyczne, magnetyzm ziemski.

Izarytmy teoretyczne (izoplety) - izolinie narysowane na mapie na podstawie danych punktowych reprezentujących wartości odnoszące się do pól (administracyjnych, geometrycznych), np. gęstości zaludnienia (izodensy), lesistości (izohyle), plonów; powinny być rysowane linią łamaną.

Ekwidystanty - linie jednakowej odległości czasowej; najczęściej są stosowane na mapach komunikacyjnych (izochrony kolejowe, autobusowe).

Izobary - linie jednakowego ciśnienia atmosferycznego.

Izobaty - linie jednakowej głębokości wód, mierzonej od przyjętego poziomu zerowego; do prac topograficznych wykorzystuje się dane z wieloletnich wskazań mareografów (Amsterdam, Kronsztadt, Triest).

Izodensy - linie jednakowej gęstości zaludnienia.

Izohiety - linie jednakowych opadów atmosferycznych.

Izohipsy - linie jednakowej wysokości, mierzonej od przyjętego poziomu zerowego (patrz: izobaty)

Izohyle - linie jednakowej lesistości.

Izotermy - linie jednakowej temperatury.

Kartodiagramy

Kartodiagramy to mapy, na których wielkość, czasem strukturę zjawiska przedstawiono za pomocą wykresów lub diagramów. Zarówno wykresy, jak i diagramy mogą być odnoszone do punktu, powierzchni, oraz linii.

Wykresy to graficzne przedstawienie zależności między danymi w przyjętym układzie współrzędnych. Najczęściej stosuje się układ prostokątny, rzadziej układ biegunowy.

Diagramy to figury geometryczne, których wielkość są proporcjonalne do przedstawianych wartości statystycznych.

Wyróżniamy kartodiagramy sumaryczne ilustrujące tylko tylko wielkość zjawiska i strukturalne przedstawiające tylko jego strukturę.

Kartodiagramy liniowe ilustrują powiązania między obszarami lub punktami oraz natężenie tych powiązań. Natężenie ilustruje szerokość wstęgi.

Takie kartodiagramy nazywamy liniowymi wstęgowymi.

Diagramy przybierające kształt strzał - wektorów, to liniowe wektorowe.

Szczegółowym rodzajem kartodiagramu jest kartotypogram opracowany przez F. Uhorczaka. Na czterech ramionach prostokątnego układu współrzędnych odkłada się wartości czterech związanych ze sobą elementów. Końce osi łączy się liniami prostymi, a po wyznaczeniu dwusiecznych czterech kątów prostych, powstają cztery czworokąty, które odpowiednio oznacza się barwą lub deseniem.

Typogram nie jest diagramem, gdyż oznaczone barwne powierzchnie nie są bezpośrednio proporcjonalne do wartości statystycznych. Istotną cechą typogramu jest jego kształt. Odpowiednie dobranie i umieszczenie cech na osiach może dać typogramy o wyraźnie zróżnicowanych kształtach, a tym kształtom można przypisywać uogólnione charakterystyki, a więc pojęcie typu. Przykładem jest mapa struktury użytkowania ziemi według wielkich regionów geograficznych opracowana przez F. Uhorczaka.

IZOLINIE

Linie izometryczne

np. izohipsy,

izobaty

Izarytmy rzeczywiste

np. izotermy, izobary, izohiety

Izolinie odległości i ruchu

np. ekwidystanty, izochrony

Izarytmy teoretyczne (izoplety)

np. izodensy, izohyle

---