Praca

Praca - Świadoma działalność człowie­ka zmierzająca do wytworzenia pew­nych dóbr materialnych czy kulturo­wych. W szerszym tego słowa rozumie­niu może być traktowana jako: zawód, wykonywane zajęcie, miejsce zatrud­nienia czy nawet wytwór ludzki. W lite­raturze najczęściej ukazywana jest jako zajmowanie się człowieka pewną dzia­łalnością, która służy pomnożeniu doby­tku własnego, ale też powszechnego. Często pojawiają się bohaterowie lite­raccy, którzy pracują dla kogoś, sami czerpiąc z tego minimalne korzyści ma­terialne.

Biblia (ST) -1) O pracy wspomina się jeszcze przed wygnaniem z raju. Czło­wiek ma bowiem pracować, opiekując się ogrodem w Edenie. Nie będzie to jednak zajęcie ciężkie, gdyż natura sprzyja ludziom. 2) Jedna z konsekwen­cji griechu pierworodnego było skaza­nie człowieka na ciężką pracę przez całe życie. Odtąd człowiek w trudzie będzie zdobywał pożywienie, a ziemia będzie rodziła cierń i oset. 3) Bóg nie patrzy jednakowo na ofiarę złożoną przez Kai­na (płody roli) i Abla (pierwociny z jego trzody), jakkolwiek są one owocem ich pracy. Ofiara Abla została przyjęta, a Kaina odrzucona. W tym fragmencie pojawia się także informacja na temat pierwszych zawodów; za najważniejsze z nich uznaje się zawód rolnika i pas­terza. 4) Noe buduje wraz z synami arkę, w której schronić się mają przed poto­pem. Wskazówek dotyczących budowy arki udzielił mu sam Bóg. 5) Budow­niczowie wieży Babel najpierw przygo­towują materiały do jej budowy (wypa­lają cegły, robią zaprawę murarską), by wreszcie przystąpić do dzieła stworze­nia wieży, która byłaby punktem ońen­tacyjnym dla wszystkich ludzi. Bóg, karząc ich za nadmierną chełpliwość przewidywanymi efektami ich pracy, pomieszał im języki, co z kolei do­prowadziło do rozproszenia się budow­niczych po całym świecie. 6) Według Koheleta praca nie może zmierzać do nadmiernego gromadzenia dóbr mate­ńalnych. Wpisana przez Boga w życie człowieka, powinna dawać satysfakcję i przyjemność (pżękruł jest rzeczq jeść i pić i szczęścża zażywać przy swojej pracy).

Biblia (NT) - 1) Dla syna marnotraw­nego tym, co zdecydowało, by się uko­rzyć i wrócić do ojca, była hańbąca go praca przy wypasie świń. 2) W 2 Liście do Tessaloniczan św. Paweł ostrzega wiernych, by nie rezygnowali z pracy, by brali przykład z Apostołów, którzy własną pracą zarabiają na spożywany przez nich chleb. 3) W „Dziejach Apos­tolskich" i „Listach Apostolskich" praca Apostołów rozumiana jest jako niesie­nie Dobrej Nowiny, zjednywanie wier­nych Kościołowi Chrystusowemu. Ten wysiłek jest niekiedy cięższy od najcięż­szej pracy na roli.

Mitologia - Arachne, tkaczka słynąca z doskonałości swej pracy, wyzwała na pojedynek Pallas Arenę, a jej wspaniałe dzieło przedstawiające miłostki bogów tak obraziło boginię, że podarła je na strzępy. 1) Praca Danaid, wykonywana w Tartarze, była karą za zabicie mężów w noc poślubną. Miały one napełnić wodą beczkę o przedziurawionym dnie. 2) Za zabicie swej żony, Magary, Herak­les zmuszony był wykonać dwanaście prac w służbie u Eurysteusza, m.in. schwytać łanię kerynejską, zgładzić hy­drę lernejską, sprowadzić Cerbera z Ha­desu, przynieść jabłka z ogrodu Hes­peryd i oczyścić stajnie Augiasza. 3) Penelopa obiecała swoim zalotnikom, że nie będzie już czekać na powrót Odysa, ale zdecyduje się na małżeństwo z jednym z nich, gdy tylko utka płótno. We dnie tkała, natomiast w nocy pruła tkaninę. 4) Dedal, zręczny i pomysłowy rzemieślnik ateński, wygnany ze swego miasta, schronił się na Krecie, gdzie zbudował słynny labirynt dla Minotau­ra. Był także twórcą skrzydeł, na któ­rych wraz z synem, Ikarem, opuścili Kretę. 5) Karą dla Syzyfa za niepo­słuszeństwo wobec bogów było wtacza­nie pod górę ogromnego głazu. Gdy Syzyf dochodził do wierzchołka góry, kamień spadał na dół, dlatego „syzyfo­wa praca" to praca bez sensu, nie przy­nosząca wymiernych korzyści. 6) Pro­meteusz to nie tylko stwórca człowieka, dla którego poświęcił swe życie, ale także ten, który nauczył ludzi pewnych umiejętności, rcemiosł i kunsztów, by mogli lepiej i pełniej żyć. 7) Hefajstos - bóg kowali i kowal bogów - jako jedyny z bogów przedstawiany był w ikonografii przy swoim warsztacie pracy. W Atenach uważany był także za opiekuna rzemiosł.

Wolter „Kandyd" - Końcowe prze­słanie powiastki: trzeba uprawiać swój ogródek, jest nowąfilozofią życia. Czło­wiek powinien przede wszystkim pra­cować, ponieważ praca może ulepszyć jego życie, jak to było w przypadku sędziwego wieśniaka. Od chwili, gdy Kandyd i jego przyjaciele przystosowu­ją się do tej zasady, żyje im się lepiej i spokojniej.

I. Krasicki „Mikotaja Doświadczyńs­kiego przypadki" - Na wyspie Nipu Doświadczyński uczy się, że podstawo­wą wartością organizującą życie społe­czne jest praca, podzielona równo mię­dzy wszystkich. Taką zasadę będzie starał się zastosować w swoim własnym majątku, kiedy powróci do Polski, i - wobec niemożności realizacji reform politycznych - osiądzie we własnym folwarku. Tak jak Kandyd, zrozumiał, że trzeba uprawiać swój ogródek.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Prace w Soplicowie trwają od wschodu do zachodu słońca. Uczestniczy w nich czeladź dworska, natomiast pan domu, Sędzia, jedynie je nadzoruje. Dba o to, by rzetelnie wykonywano obowiązki, a dzięki jego czujnemu oku Soplicowo uchodzi za jeden z najdostatniejszych majątków.

H. Balzac „Ojciec Goriot" - Uznając, że „żadna praca nie hańbi", a „pieniądze nie śmierdzą", ojciec Gońot trudnił się w czasie Wielkiej Rewolucji „lewym" handlem. Sprawiło to, że w tym trudnym czasie dorobił się niezwykłego majątku.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" - Je­dnym z kryteriów wartościowania boha­terów powieści jest ich stosunek do pracy. Orzeszkowa widzi pracę jako sens życia (stała się nim dla Justyny), jako wartość nobilitującą (przykład Jana i Cecylii Bohatyrowiczów), a także jako swego rodzaju sacrum (np. opis żniw urasta do rangi opisu świąt). Pracują nie tylko mieszkańcy zaścianka Bohatyro­wiczów, ale także Benedykt Korczyński (właściciel majątku ziemskiego) i jego siostra, Marta (prowadzi mu dom i zaj­muje się dziećmi). Także młode pokole­nie - Witold, Justyna, Jan Bohatyrowicz - traktować będą pracę jako niezbędny element życia ludzkiego. Patrz: wieś, arkadia, konflikt pokoleń.

B. Prus „Lalka" - Stanisław Wokulski dochodzi do fortuny nie tylko dzięki spadkowi po żonie, ale przede wszyst­kim dzięki pracy własnych rąk. Jako młody chłopak jednocześnie uczy się i pracuje, by zarobić na utrzymanie. Po powrocie z Sybeńi przejmuje sklep Min­clów, by w końcu doprowadzić do jego rozkwitu. Nawet już jako człowiek bo­gaty zasiada codziennie w swym skle­pie, by przejrzeć księgi rachunkowe, nadzorować pracę subiektów. W pew­nym momencie jednak jego działalność wyda mu się bezcelowa, skoro nie po­trafiła jej docenić ukochana kobieta. H. Sienkiewicz „Rodzina Połaniec­kich" - Stanisław Połaniecki zajmuje się korzystnymi transakcjami handlo­wymi na wielką skalę. Głównie dzięki pracy swego umysłu (ma doskonały zmysł do interesów, a samego siebie nazywa „aferzystą") dochodzi do znacz­nego majątku. W interesach jest jednak bezwzględny i nie liczy się z uczuciami innych ludzi.

H. Sienkiewicz „Latarnik" - Skawiń­ski, tułacz bez ojczyzny, podejmuje się w swym życiu wielu zajęć. Ostatnim z nich ma być praca latarnika w Aspin­wall, którą jednak traci po nocy spędzo­nej na lekturze „Pana Tadeusza" (na skutek jego zaniedbania okręt rozbił się o skały).

S. Żeromski „Syzyfowe prace" - Me­taforyczny tytuł powieści dotyczy za­biegów rosyjskich nauczycieli zmierza­jących do wynarodowienia młodzieży polskiej. Rusyfikacja została nazwana „syzyfowymi pracami", ponieważ w klerykowskim gimnazjum nie odnosi zamierzonych skutków. Uczniowie, któ­rych zmusza się do poznawania literatu­ry i kultury rosyjskiej, potrafią sami studiować dzieła polskie i zrozumieć, co to znaczy być Polakiem.

S. Zeromski „Ludzie bezdomni" - 1) Ludzie z nizin społecznych (warszaws­cy robotnicy, chłopi w Cisach czy gór­nicy) pracują ponad ludzkie siły w fatal­nych warunkach wpływających ujemnie na ich zdrowie. Wynagrodzenie, jakie otrzymują, nie starcza na to, by zapew­nić sobie godziwe warunki życia. 2) Tomasz Judym zamierza swoją pracą ulżyć doli najbiedniejszych. Skoro nie udało mu się tego zrobić w Warszawie i Cisach, postanawia bez reszty poświę­cić się pracy lekarza w Zagłębiu. Jego poświęcenie i determinacja są tak wiel­kie, że rezygnuje z życia osobistego na rcecz pracy dla najbiedniejszych.

W.S. Reymont „Chłopi" - Praca po­traktowana została jako pierwszy i nie­zbędny element ludzkiej egzystencji. Ponieważ bohaterowie przywiązani są do ziemi - żywicielki, ich obowiązkiem jest uprawa roli. Inne wykonywane przez nich zajęcia to: praca na gospodar­stwie, wypasanie bydła, przygotowywa­nie zapasów na zimę itp. Stosunek boha­tera do pracy decyduje o tym, jak widzą go inni ludzie, dlatego np. Boryna przy­chylniej będzie patrzył na gospodarną Hankę niż na Jagnę, która nie kwapi się do pracy w domu czy na roli.

W literaturze lagrowej i łagrowej pra­ca przedstawiona została jako sposób na fizyczne i psychiczne złamanie człowie­ka. Niemieckie obozy zagłady i sowiec­kie obozy pracy eksploatowały swoich więźniów, którzy umierali z przepraco­wania i wycieńczenia. Jakby na ironię nad bramą obozu w Oświęcimiu zawie­szone było hasło: „Praca czyni wolnym" („Arbeit macht frei"); najczęściej uwal­niała ona od życia.

Literatura socrealistyczna wysoko wynosiła wartość pracy prostego robot­nika czy chłopa. Nie przywiązywała natomiast wagi do pracy umysłowej, chyba że wykonywana była ona przez przywódcę partyjnego (np. Bierut jako pierwszy architekt Polski). Lekceważo­no pracę inteligencji (chyba że miała ona pochodzenie proletariackie), a także „kułaków", czyli właścicieli większych gospodarstw wiejskich. Najwyżej ce­niono jednak pracę społeczną, bez wy­nagrodzenia, służącą budowie „socjalis­tycznej ojczyzny".

G. Orwell „Folwark zwierzęcy" - Po rewolucji w folwarku zwierzęta ustano­wiły podział obowiązków. Okazało się jednak z czasem, że świnie nie pracują fizycznie, natomiast sprawują władzę nad innymi. Ciesząc się wolnością, zwierzęta gotowe były harować i tracić zdrowie, byle tylko zachować folwark w swoich rękach. Przykładem może być koń Boxer, który z każdym dniem chciał pracować coraz więcej). Jedynymi, któ­re czerpały wymierne korzyści z tej pracy, były świnie.

A. Camus „Dżuma" - Praca doktora Rieux staje się przykładem dla wszyst­kich mieszkańców Oranu walczących z epidemią. Człowiek ten, ryzykując życiem, rezygnując z jakichkolwiek przywilejów, odcinając się od proble­mów osobistych, w dzień i w nocy pielęgnuje chorych; próbuje pokonać bakcyla dżumy, który nigdy nie umiera. Nierzadko wydaje mu się, że został pokonany przez chorobę (gdy zabiera ona jego pacjentów), jednakże walczy z nią do końca epidemii.

* Bez pracy nie ma kołaczy. (przysłowie polskie)

* „Jeżeli cię przestrasza praca, wspomnij na nagrodę".

(św. Augustyn)

* „Praca jest mniej nudna niż zabawa" (Ch. Baudelaire)

* „Praca jest świetnym środkiem,

aby w cierpieniu znowu nas postawić na nogi".

(J. Eckermann)

* „Wystarczy tylko przyzwyczaić się do pracy i już bez niej nie można żyć" (L. Pasteur)

* „Najwyższa nagroda pracy - to, czym pozwala nam się stać". (J. Ruskin)

* „Praca fizyczna jest to wytchnienie w stosunku do pracy umysłu. Pracując rękami, przesuwamy coś, poruszamy rzeczy i przedmioty. Pracując umysłem i wyobraźnią, trzeba ruszyć z miejsca siebie, przeobrażać siebie, kształtować siebie. A to o wiele trudniejsze".

(A. Kamieńska)

* „Praca jedynie tworzy wszelką ludzką wartość, ale wartość pracy mierzy się nieludzką miarą pieniądza. Takie jest

rzeczywiste źródło nowoczesnego kry­zysu wartości".

(T. Burek)

* „Praca jest wynikiem konieczności ze­wnętrznej. Twórczość jest wynikiem konieczności wewnętrznej. Przed kaź­dym człowiekiem stoi wybór-tworzyć czy tylko pracować".

(B. Piasecki)

---