Artysta

Artysta - Twórca lub odtwórca dzieła sztuki; człowiek obdarzony talentem wyróżniającym go spośród innych. Kul­tura i potoczne wyobrażenia przypisują artyście nadwrażliwość, wyostrzone spojrzenie na świat i ludzi. Zwykle stosuje się do artysty nieco inne normy moralne, zezwalając mu na większą swobodę obyczajową i przekraczanie pewnych granic etycznych, zwłaszcza, jeśli ma to służyć sztuce.

Mitologia - 1) Hefajstos, oprócz tego, że w swojej kuźni wykuwał pioruny dla Zeusa, potrafił też wykonywać praw­dziwe dzieła sztuki, jak chociażby tar­cza, którą na prośbę Tetydy zrobił dla Achillesa. Przedstawił na niej sceny z życia Greków. 2) Apollo, będąc opie­kunem artystów i sztuki, sam także miał liczne talenty: m.in. pięknie grał na lirze (lub jak chcą inni mitografowie - na cytrze). 3) Atena obdarzona była nie­zwykłym talentem tkackim. Jej dzieła zachwycały plastycznością przedsta­wionych scen. 4) Arachne, młoda miesz­kanka Lydii, była doskonałą tkaczką i hafciarką. Jej dzieła były tak piękne, iż powszechnie sądzono, że jest uczennicą samej Ateny. Niestety, dziewczyna dała się ponieść pysze i zaczęła przechwalać się swoim talentem. Wyzwała wreszcie na pojedynek boginię, za co spotkała ją surowa kara. 5) Marsjasz, który niezwykle pięknie grał na aulosie, wyzwał na pojedynek samego Apollina. Pokonany, poniósł z rąk boga okrutną karę - został żywcem obdarty ze skóry. 6) Orfeusz tak pięknie grał na lirze i śpiewał, że dzikie zwierzęta kładły mu się u stóp, a drzewa wyrywały korzenie, by iść za nim. Kiedy 'zaś udał się do Podziemia po swoją żonę, Eurydykę, je­go muzyka wzruszyła nawet mściwe Ery­nie (patrz też: artysta słowa). 7) Dedal, choć wynalazca i rzemieślnik, uważany był powszechnie za artystę, a jego dzieła za prawdziwe dzieła sztuki. Najwięk­szym jego osiągnięciem był labirynt zbudowany na Krecie na życzenie króla Minosa. Ta budowla stała się dla staro­żytnych symbolem dzieła doskonałego.

Biblia (ST) - W pewnym sensie artystą jest król Dawid, który śpiewem i tańcem wysławia Boga.

Wergiliusz „Eneida" - Tarcza, którą Eneasz otrzymuje od swojej matki, We­nus, jest dziełem Wulkana. Niezwykle plastyczne sceny przedstawione na tar­czy ukazują historię Rzymu aż do cza­sów Oktawiana Augusta i dowodzą ar­tystycznych talentów boga.

Średniowiecze - Sztuka była tworzona ad maiorem Dei gloriam (dla większej chwały Boga), dzieła w znakomitej wię­kszości pozostawały anonimowe, a oso­ba artysty całkowicie nie znana. Nader rzadko był też artysta przedmiotem sztu­ki.

J. Kochanowski „Pieśń XXV" ks. II (Czego chcesz od nas, Panie...) - Bóg pieśni XXV to Deus artifex (Bóg - ar­tysta), ponieważ świat, który stworzył, jest doskonale piękny i służy człowieko­wi.

W. Szekspir „Hamlet" - 1) Aktorzy, którzy zjeżdżają do Elsynoru, swoim talentem i magią sztuki scenicznej po­magają Hamletowi potwierdzić podej­rzenia na temat Klaudiusza. 2) Podczas spotkania z aktorami Hamlet wygłasza monolog, w którym wykłada poglądy samego Szekspira na temat sztuki sceni­cznej.

C.K. Norwid „Fortepian Szopena" ­1) Wspomnienie dni przedostatnich Chopina budzi refleksje na temat jego sztuki, która była doskonałym wypełnie­niem, ponieważ dokonywała idealnej syntezy wartości estetycznych, etycz­nych i narodowych. 2) Fidiasz jest uoso­bieniem sztuki - doskonałego-wypeł­nienia w rzeźbie. 3) Obraz zrzuconego na bruk fortepianu Szopena wyraża cha­rakterystyczną dla Norwida myśl, że jednostka wybitna nie znajduje zrozu­mienia u współczesnych.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" ­Zygmunt Korczyński uważa siebie za niezwykle utalentowanego artystę. Nie tworzy jednak niczego - twierdzi, że monotonny polski pejzaż nie dostarcza mu natchnienia. Marzy o ponownym wyjeździe za granicę, bo tylko bogactwo i różnorodność krajobrazu południowej Europy dostarczy mu bodźców do two­rzenia i pozwoli rozwinąć skrzydła ma­larskiego talentu.

B. Prus „Lalka" -1) Występy Rossiego budzą zachwyt Rzeckiego, który nie zdaje sobie sprawy, że Wokulski wysłał go do teatru tylko po to, by wręczając 3) aktorowi album, sprawił przyjemność pannie Łęckiej. 2) Skrzypek Molinari wzbudza nie tylko artystyczny zachwyt panny Izabeli, choć jego niestosowne zachowanie wywołuje pewną ambiwa­lencję uczuć Łęckiej. Na pytanie pani Wąsoskiej, czy Molinari będzie przyj­mowany, Książę odpowiada: Owszem, a po chwili dodaje: W przedpokoju.

K. Przerwa-Tetmajer „Evviva l'arte" - Sztuka jest wartością najwyższą, a ar­tysta, choć przymiera głodem, zawsze będzie stał ponad światem filistrów. W jego piersi płoną ognie przez Boga samego włożone, więc odrzuca dobra materialne i patrzy na tłum z głową podniesioną.

S. Wyspiański „Wesele" - W bronowi­ckiej chacie zgromadzili się na weselu artyści różnych dziedzin. Ale łączy ich tylko powierzchowna fascynacja wsią i ludem, bierność, młodopolska poza i skłonność do logo rei, która potokiem słów pokrywa zupełną pustkę wewnęt­rzną.

W.S. Reymont „Chłopi" - Jagna jest wyraźnie obdarzona artystycznymi ta­lentami: jej pisanki są najpiękniejsze, ona najgustowniej się ubiera, najlepiej dobierając kolory stroju. Jest też bardzo wrażliwa na piękno otaczającego świa­ta. Przyznając sobie prawo do swobod­nej ekspresji własnych pragnień, upoda­bnia się niejako do modernistycznych artystów, tak jak oni wchodząc w kon­flikt ze społecznością, w której żyje.

Socrealizm - Artysta został podporząd­kowany ideologii, jego dzieła miały przede wszystkim służyć propagandzie nowej, socjalistycznej rzeczywistości i apologii przyjaźni ze Związkiem Ra­dzieckim. Ich bohaterem powinien być robotnik - przodownik pracy, chłop zakładający spółdzielnię albo wredny sabotażysta pozostający na żołdzie im­

perialistów amerykańskich, któremu dzielni robotnicy uniemożliwiają pro­wadzenie kreciej roboty w fabryce. Ar­tyści powinni też ukazywać wizje świet­lanej przyszłości, ku której ludzkość prowadzą przywódcy partii komunisty­cznych.

Z. Herbert „Apollo i Marsjasz" -Mar­sjasz jest artystą totalnym, ponieważ jego obdarte przez Apollina ze skóry ciało staje się niezwykłym dziełem sztu­ki powiedzmy konkretnej.

* „Człowiek zupełnie nie tknięty szałem nie wejdzie do świątyni muz”. (Platon)

* „Biada artystom, na których nikt nie pluje". (C. Lope de Vega)

* „Artysta jest twórcą piękna”. (O. Wilde)

* „Żaden artysta nie posiada sympatii etycznych. Sympatia etyczna jest u artysty niewybaczalnym

Zmanierowaniem”. (O. Wilde)

* „Artysta może wyrażać wszystko”. (O. Wilde)

* „Cnota i występek są dla artysty tworzywem sztuki".

(O. Wilde)

* „Niezgodność krytyków między sobą dowodzi zgodności artysty z sobą". (O. Wilde)

* „Kariera artysty podobna jest karierze kurtyzany: najpierw dla własnej przyjemności, później dla przyjemności innych, a w końcu dla pieniędzy”. (M. Achard)

* „Hołdem dla artysty jest, gdy go okradają". (G. Braque)

* „Sto lat już trwa całkowite nieporozumienie między artystą

I społeczeństwem i nie widać, aby się to prędko zmieniło na lepsze. Sztuka obraża".(J. Cybis)

* „Skromność jest prawem artystów, próżność ich obowiązkiem". (K. Kraus)

* „Artyści na najwyższym szczeblu nadają barwę i wyraz epoce, w której żyją". (K. Szymanowski)

* „Żeby być prawdziwym artystą, nie wystarczy być malarzem, rzeźbiarzem czy architektem. Trzeba być także poetą, jeśli się chce osiągnąć pełnię ekspresji".(I. Stone)

* „Rysować, to stawać się podobnym Bogu, gdy tchnął oddech w Adama”. (I. Stone)

* „Artysta ginie z chwilą, gdy staje się człowiekiem i zaczyna czuć".(T. Mann)

* „Artysta tragiczny nie jest pesymistą. Zgadza się na wszystko, co sporne i straszne".(F. Nietzsche)

---