Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład I

Podstawowe pojęcia integracji regionalnej

1. Definicje integracji europejskiej

2. Integracja regionalna jako proces

3. Etapowość integracji, podział według B. Balassy

4. Pogłębienie integracji

5. Rozszerzenie integracji

Integracja europejska to współpraca, scalanie gospodarek, podejmowanie wspólnych działań i polityki wobec krajów trzecich. Jest dobrowolna.

Elementy: umowa celna, handlowa, wspólny rynek, unia walutowa

Integracja może być definiowana jako proces i jako stan

Integracją europejską zajmowali się Balassa, Tinberger, Timon Scitowski

Dla badania integracji trzeba wykorzystać klasyczny dorobek mikroekonomii, teorii handlu, ekonomii zagranicznej

Stan integracji europejskiej - badany dla określonej chwili

Proces - zachodzi ciągle, jest etapowy, zwiększenie zakresu współpracy

Etapy procesów integracyjnych (według Balassy)

1. Strefa wolnego handlu - kraje decydują się na usunięcie barier w swobodnej wymianie dóbr i usług (cła i bariery pozacelne zostają usunięte)

Free trade agreement/arrangement

Umowy bilateralne - między dwoma krajami WTO - Word Trade Organization (1995) - organizacja międzynarodowa decydująca o obustronnej liberalizacji

Strefy wolnego handlu dotyczą zwykle artykułów przemysłowych

2. Unia celna - strefa wolnego handlu połączona ze wspólną zewnętrzną taryfą celną (wspólnie uzgodnioną - cła ustalone na poziomie Komisji Unii Europejskiej) i polityką wobec krajów trzecich

3. Wspólny rynek - unia celna + swoboda przepływu czynników produkcji

W UE - wspólny rynek, który staje się rynkiem jednolitym (wewnętrznym)

Merco Sur- w Ameryce Południowej

4. Unia gospodarcza (pełna lub niepełna)

Niepełna - brak wspólnej polityki

Unia walutowa - wspólna waluta, powstają instytucje (Europejski Bank Centralny we Frankfurcie)

5. Unia polityczna, obywatelska, pełna integracja narodów

Pogłębiania integracji - silniejsza realizacja już przyjętych zadań (np. z niepełnego wspólnego rynku do pełnego wspólnego rynku) - ang. deepening

Poszerzanie integracji:

• aspekt przedmiotowy - procesem współpracy obejmowane są kolejne dziedziny życia - ang. widening

• aspekt podmiotowy - przyjmowanie kolejnych krajów do Unii

Kryteria kopenhaskie - przyjęte w 1993

Sformułowano, które kraje mogą być przyjęte (na podstawie określonych warunków)

• kraj musi posiadać funkcjonującą gospodarkę rynkową

• kraj musi być demokratyczny, rządy prawa, przestrzeganie prawa człowieka i mniejszości narodowych

• zdolność do przyjęcia zobowiązań Unii Gospodarczej i Walutowej (nowe kraje muszą przyjąć euro)

Różne formy integracji

1. Integracja wymiany - podstawą integracji swoboda wymiany (handlowa) - zniesienie ceł, wspólna polityka celna

Mobilność i niedyskryminacja

2. Integracja rynków - musi być funkcjonująca gospodarka rynkowa (scalanie się rynków, może się przekształcić we wspólny rynek)

W UE - zaczęto od wspólnoty sektorowej (wspólnota węgla i stali)

3. Integracja polityki

• Informacja - kraje członkowskie decydują się na wymianę informacji na temat narzędzi i celów

• Konsultacja - kraje wymieniają informacje i konsultują (np. na tematy polityki przemysłowej, fiskalnej)

• Koordynacja (polityk gospodarczych i pozaekonomicznych) - kraje uzgadniają i dostosowują się wobec uzgodnień (np. na poziomie kraj-kraj i kraj-Komisja Europejska)

• Unifikacja - prowadzenie wspólnych polityk (polityki prowadzone przez organ europejski)

Harmonizacja albo aproksymacja prawa

W UE obowiązuje koncepcja knowledge-based economy

4. Integracja monetarna

• Stabilizacja kursów walutowych lub przyjęcie wspólnej waluty

• Koordynacja polityk pieniężnych [głównie prowadzonych przez banki centralne (wymóg niezależności banku centralnego). Cel banku centralnego w Polsce - stabilizacja waluty]

Parytet stopy procentowej - zbliżanie się stóp procentowych w krajach do jednego poziomu

Ujednolicenie ceny kapitału

• Tworzenie dodatkowej instytucji odpowiedzialnej za integrację (Europejski Bank Centralny)

5. Integracja negatywna i pozytywna (według Timbergera)

• Integracja negatywna - wyłącznie proces usuwania barier produktów i czynników produkcji - tylko początek procesu integracji

• Integracja pozytywna - związana z integracją polityk (nowe funkcje polityczne wymagają nowych rodzajów polityk). Powstają nowe instytucje

6. Integracja zróżnicowana - według czasu, przestrzeni, zakresu

1. model wielu szybkości (multispeed Europe) - wszystkie kraje godzą się na wspólne cele integracyjne, które osiągane są w różnym tempie

doganianie (catch up)

konwergencja (zbliżanie się)

w UE - wszystkie kraje muszą przyjąć Euro

2. model zmiennej geometrii (elastyczności) - niektóre kraje mogą integrować się mocniej - enchanced cooperation

3. model indywidualnych opcji (opt-out) - model derogacji - pozwala niektórym krajom na nieuczestniczenie w niektórych procesach integracyjnych (np. wyłączenie Wielkiej Brytanii od wprowadzenia euro)

4. model centra-peryferie

• aspekt ekonomiczny

kraje centralne - lepiej integrujące się

kraje peryferyjne - gorzej integrujące się

• aspekt geograficzny - zależnie od położenie centrum i peryferie

Stopnie integracji polityki

• zasada subsydiarności - centralizacja, decentralizacja podejmowania decyzji

• zasada proporcjonalności - należyte użycie środków i narzędzi (dostosowanie użytych narzędzi do celów)

Skutki integracji

1. koszty i korzyści

• ekonomiczne

• społeczne

• polityczne

skutki mierzalne i niemierzalne

• koszty finansowe i niefinansowe

• suwerenność narodowa

• tożsamość narodowa

• bezpieczeństwo

• prawo, demokracja, społeczeństwo obywatelski

Integracja regionalna a współzależność międzynarodowa

1. Integracja regionalna w świetle zasad działania WTO (światowej organizacji handlu)

1. Zasada niedyskryminacji

2. Zasada wzajemności

Klauzula KNU - klauzula największego uprzywilejowania - preferencję daną jednemu krajowi należy przenieść na pozostałe kraje (np. w przypadku obniżki cen)

2. preferencje handlowe w ramach ugrupowania a klauzula największego uprzywilejowania

3. artykuł 24 GATT - wyjątek od zasady wzajemności

4. formy ugrupowań integracyjnych - umowy handlowe, celne, wspólny rynek, obszary walutowe itd.

Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład II

Teoria unii celnej

1. Definicja unii celnej

2. Integracja rynkowa i integracja polityk w unii celnej

3. Zakres problemów w teorii unii celnej

4. Statystyczne skutki unii celnej - modele efektu kreacji i efektu przesunięcia handlu

5. Dynamiczne skutki unii celnej

6. unia celna kreująca handel i przesuwająca handel

7. unia celna w ramach Unii Europejskiej

Unia Celna

Obszar strefy wolnego handlu oraz wspólnej zewnętrznej taryfy celnej + ewentualna wspólna polityka handlowa

Integracja rynkowa w warunkach unii celnej

• Podział pracy i specjalizacja

• Mobilność dóbr i usług (swoboda przepływów)

• Niedyskryminacja wewnętrzna ze względu na narodowość - wszystkie produkty z wszystkich krajów unii celnej traktowane są tak samo

• Efektywna konkurencja (działanie sił rynkowych, korzyści skali)

• Korzyści dużego rynku, korzyści skali wewnętrzne i zewnętrzne

Zadania z zakresu integracji pozytywnej

• Działania prawne w celu zmniejszenia ceł i ograniczeń ilościowych na obszarze unii

• Zakaz ustanawiania nowych barier handlowych na obszarze zintegrowanym

• Zakaz dyskryminacji produktów pochodzących z krajów członkowskich unii

• Opracowanie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej

• Opracowanie wspólnej dokumentacji na potrzeby polityki celnej

• Prowadzenie polityki celnej wobec krajów trzecich

• Współpraca administracji celnej krajów członkowskich

• Prowadzenie wspólnej polityki handlowej (jeśli przewiduje to umowa o unii celnej)

Zakres problemów w teorii unii celnej

Twórca teorii - Jacob Viner

Kontynuator - James Medea

Teoria Unii Celnej odpowiada na następujące pytania:

1. czy tworzenie unii celnej oznacza ruch w kierunku wolnego handlu

2. jaki jest wpływ unii celnej na handel i dobrobyt w krótkich i długich okresach

3. jak można zdefiniować korzyści i straty handlowe wynikające z unii celnej

4. co to jest efekt kreacji (trade creation) i efekt przesunięcia handlu (trade diversion), kiedy występuje

5. w jakim stopniu unia celna poprawia siłę przetargową krajów członkowskich na rynkach międzynarodowych

Unia Celna a wolny handel

Odpowiedź Vinera - efekt kreacji (korzyści z unii) i efekt przesunięcia (koszt, strata unii) - efekt ekspansji lub ograniczenia handlu (efekt netto), niedyskryminacja i dyskryminacja handlowa, art. 24 GATT

Pytanie postawione przez Vinera - Czy każda unia celna jest korzystna?

Odpowiedź: Nie każda unia celna jest korzystna

Definicja efektu kreacji handlu - kreacja handlu

Oznacza tworzenie nowych strumieni obrotów w wyniku bardziej efektywnej specjalizacji na obszarze zintegrowanym. Mniej efektywna produkcja krajowa zostaje zastąpiona dostawami z bardziej efektywnego, czyli tańszego kraju członkowskiego unii, który pogłębia specjalizację zwiększając produkcję i eksport. Jest to skutek wolnego handlu na obszarze zintegrowanym.

Korzyść komparatywna - bardziej efektywnie można wytwarzać niektóre produkty

• Efekt przesunięcia to proces zastępowania tańszego importu z bardziej efektywnej reszty świata droższymi dostawami z kraju partnerskiego. Następuje przesunięcie handlu z grupy krajów trzecich będących najbardziej efektywnymi dostawcami dobra na mniej efektywne kraje członkowskie unii

• Efekt ekspansji handlu - efekt netto, gdy unia celna silniej kreuje niż przesuwa handel

• Efekt ograniczenia - efekt netto, gdy w wyniku utworzenia unii celnej następuje redukcja handlu światowego, a więc spada wolumin obrotów

W artykule GATT 24 - GATT daje zgodę na tego typu ugrupowania, jeżeli poziom protekcji nie będzie podwyższany (cła wobec krajów trzecich nie będą podwyższane)

Ugrupowania powinny obejmować jak największą powierzchnię

Statyczne efekty unii celnej

Wykorzystywane instrumenty teoretyczne

• Koncepcja nadwyżki konsumenta

• Prawo jednej ceny w wyniku wolnego handlu

• Specjalizacja międzynarodowa

• Efekt produkcyjny specjalizacji - zastępowanie produkcji krajowej przez tańszy import, jednolita cena unii celnej niższa od ceny krajowej

• Efekt konsumpcyjny specjalizacji - wzrost całkowitej konsumpcji dobra w wyniku spadku cen krajowych do poziomu ceny unii celnej. Rośnie popyt, konsumenci przesuwają się na wyższy poziom wysokości zakupów

• Zmiany wielkości handlu (wolumen importu)

• Zmiany wielkości popytu krajowego

• Zmiany produkcji krajowej

• Zmiany cen

Zmiany te oddziałują na dobrobyt różnych grup uczestniczących w efektach unii celnej

Bada się:

• Dobrobyt konsumentów

• Dobrobyt producentów

• Dobrobyt importerów

• Dobrobyt władz fiskalnych (w zakresie dochodów budżetowych z ceł)

• Efekt netto czyli wzrost lub spadek łącznego dobrobytu wszystkich wyżej wymienionych grup tzw. efekt konsumpcji

Model statycznych skutków unii celnej

Założenia:

1. trzy kraje

• kraj A - najmniej efektywny, czyli najdroższy producent - tworzący unię celną

• kraj B - średnio efektywny producent, potencjalny partner kraju A w unii celnej (sąsiad, bliskość geograficzna)

• kraj w - najbardziej efektywny dostawca na rynki światowe (ale odległy geograficznie, nie ma możliwości zaproszenia do unii celnej)

przed utworzeniem unii celnej kraj A stosuje cło (t) jednakowe dla obu partnerów (Cena z cłem wynosi odpowiednio
dla W i
dla B

- cło zaporowe - nasz kraj nie będzie kupował w kraju B

- cena unii celnej

Skutki unii celnej z najbardziej efektywnym dostawcą W

a - strata importerów krajowych wypartych przez W

c - straty fiskusa wynikające z likwidacji ceł

• import wzrósł do Q4

• został wykreowany nowy handel

• powstały nowe strumienie

• zwiększyła się nadwyżka konsumenta handlu

b - efekt produkcyjny - zwiększenie efektywności w Unii Celnej ze względu na obniżkę kosztów

d - efekt konsumpcyjny wynikające ze wzrostu wielkości popytu

Zmiana w nadwyżce konsumenta minus strata dobrobytu

a+b+c+d-a-c=b+d

efekt netto - kreacja handlu

Skutki Unii Celnej ze średnio efektywnym dostawcą

a - strata producenta

b - efekt produkcyjny

c - strata fiskusa

d - efekt konsumpcyjny

Q1Q2 - handel przesunięty

Q3Q1 i Q2Q4 - handel nowe kreowany

Pole zaznaczone na niebiesko - efekt przesunięcia - pewien dodatkowy koszt, wynikający z tego, że się handluje z B zamiast z W

Efekt netto unii celnej

Nadwyżka konsumenta jako obszar a+b+c+d

Efekt netto

Obszar = b+d

Obszar b to efekt produkcyjny

Obszar d to efekt konsumpcyjny

Dynamiczne skutki unii celnej

• silniejsza konkurencja na obszarze zintegrowanym prowadzi do wzrostu efektywności produkcji

• korzyści skali wywołane zwiększeniem wielkości rynku

• duży rynek tworzy bodźce do postępu technicznego i innowacji

• wolny handel prowadzi do wzrostu gospodarczego

• wzrost rozmiarów rynku i konkurencji tworzy korzyści zewnętrzne - postęp wiedzy, rozwój intelektualny (externalities)

Spillover - przelewanie się technologii z jednego kraju do drugiego

Unia kreująca handel

• wysoki wyjściowy poziom ceł między krajami członkowskimi

• wyjściowa struktura produkcji i handlu ma charakter konkurencyjny - co tworzy warunki dla rozwoju specjalizacji wewnątrzgałęziowej, mniej kosztownej

• duże rozmiary i duża liczba krajów tworzących unię. Można wtedy oczekiwać, że najbardziej efektywny producent pochodzi z kraju unii

• bliskość geograficzna i kulturowa

• wysoka elastyczność podaży w krajach tworzących unię - spadek cen daje możliwość zwiększenia produkcji na potrzeby całej unii

Unia celna w ramach Unii Europejskiej

Weszła w życie 1 lipca 1968 roku

Program unii celnej

• Zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych w wymianie dobrami przemysłowymi i rolnymi na obszarze wspólnoty

• Ustanowienie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej

• Taryfą objęto cła na art. przemysłowe oraz art. rolne niepodlegające wspólnej polityce rolnej

• Stawki celne obliczono jako średnią arytmetyczną krajów członkowskich na dzień 1.01.1957 - najniższe cło miały kraje Beneluksu oraz Niemcy, wyższe Francja i Włochy

Od 1987 roku obowiązuje tzw. Zintegrowana Taryfa Celna Wspólnoty TARIC - jest to cała nomenklatura celna wraz z różnymi rodzajami preferencji celnych opracowana we wszystkich językach urzędowych UE

Rodzaje ceł

1. cła konwencyjne - oparte na zobowiązaniach wobec WTO

2. cła autonomiczne

3. preferencje celne

Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład III

Historia przebiegu integracji europejskiej

1. Specyfika integracji europejskiej

2. Modele politologiczne integracji

3. Motywy integracji po II Wojnie Światowej

4. Czynniki sprzyjające integracji po II Wojnie Światowej

5. Chronologia procesów integracyjnych

6. Ewolucja celów i zadań integracji

7. Zadania gospodarcze integracji

8. Instytucje europejskie

9. Reforma instytucjonalna - traktat z Lizbony

Specyfika integracji europejskiej

• Od Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali do UE

• Od unii celnej do Unii Gospodarczej i Walutowej

• Od Europy ojczyzn do UE jako organizacji międzynarodowej mającej osobowość prawną

• Modele ekonomii politycznej i nauk politycznych w interpretacji integracji regionalnej:

• Teoria międzynarodowych systemów

• Teorie organizacji politycznych

• Teorie wyboru publicznego i interesów grupowych

Czym jest Unia Europejska

• Unia celna

• Wspólny rynek

• Unia Gospodarcza i Walutowa

• Unia obywatelska

• Unia polityczna

• Kooperatywna federacja

• Unia narodów

Modele politologiczne

• Doktryna funkcjonalizmu i neofunkcjonalizmu

• Doktryna współpracy międzynarodowej

• Doktryna federalizmu

• Modele kooperatywnego federalizmu

Funkcjonalizm

• Wersja klasyczna - P. Mitrany (cel - działalność pozwalająca na unikanie wojen)

• Wersja neofunkcjonalizmu -E. Haas, L. Lindberg (1984-1985 - odnowienie myśli Mitrany'ego, skupienie się na integracji regionalnej)

Problemy

• Funkcjonalny spill-over (rozlewanie się funkcji na kolejne dziedziny)

Logika spill-over - może to być proces pogłębiania integracji z okresu na okres, ale również spill-back - wycofywanie się z pewnych funkcji, uzgodnionych zadań

• Uczenie się etosu współpracy (wspólnota psychologiczna - we feeling - poczucie wspólnoty - musi istnieć poczucie tożsamości europejskiej, większa rola obywatela w decydowaniu o współpracy)

• Elity jako motor integracji (grupy interesów - partie polityczne, politycy, członkowie stowarzyszeń europejskich)

• lobbing regionalny - na ile poszczególne regiony lobują dla dobra swoich interesów

• lobbing przemysłowy - robiony przez osoby zajmujące się przemysłem (np. przedsiębiorstwa)

• lobbing klasyczny - robiony przez polityków

• Erozja struktur klasycznego państwa narodowego (nation state) (na ile klasyczne państwo traci znaczenie w obliczu wspólnoty międzynarodowej, na ile utrzymuje się odrębność państwa narodowego)

Współpraca międzyrządowa

• Definicja autonomii narodowej

• Unia konfederalna

• Narodowe preferencje

• Przetargi międzynarodowe

• Koordynacja działań, szukanie consensusu

Widoczne są narodowe preferencje, interesy poszczególnych narodów nie są zgodne. Trzeba szukać consensusu, aby koordynować zróżnicowane preferencje narodowe (np. debatowanie zamiast zwykłego głosowania)

Federalizm

• Federalizacja skokowa - model Altiero Spineli

• Federalizacja stopniowa, etapowa - model Jeana Moneta (stopniowe dochodzenie do federacji w miarę potrzeb)

Elementy federacyjne w UE:

• Cele integracji, dobro wspólne, tożsamość europejska

• Instytucje ponadnarodowe (podejmujące decyzje, posiadające określone kompetencje)

• Podejmowanie decyzji metodą wspólnotową (metodą Moneta - większościową)

• Obywatelstwo UE

• Parlament Europejski

• Europejskie grupy interesu

• Europejski lobbing

Współpraca międzyrządowa w UE

• Szczyty europejskie - Rada Europejska

• Organ decyzyjny - Rada UE

• Praktyka konferencji międzyrządowych

• Rola parlamentów międzynarodowych (mają coraz większe uprawnienia)

• Zasada jednomyślności w wybranych sprawach (prawo do wetowania)

Nie mylić Rady Unii Europejskiej z Radą Europejską (European Council)

Funkcjonalizm - przewiduje ruch w kierunku federalizmu

Współpraca międzyrządowa - większy liberalizm

Unia Europejska jest hybrydą federalizmu i współpracy międzyrządowej

Motywy integracji po II Wojnie Światowej

• Szukanie nowej tożsamości po błędach nacjonalistów

• Wola bezpieczeństwa i pokoju - unikania nowych wojen

• Wola pojednania zwaśnionych narodów Europy (np. Francja - Niemcy)

• Pragnienie wolności i swobody przemieszczania się dóbr, osób, informacji, idei

• Oczekiwania wzrostu dobrobytu - wzrostu gospodarczego, stabilności zatrudnienia

• Nadzieje na wspólną władzę w obliczu zagrożenia komunizmem oraz mocarstwowości USA

Czynniki sprzyjające integracji po II Wojnie Światowej

1. Ruch paneuropejski - początki okres międzywojenny

• Idea Pan-Europy Ryszarda Coundenhove-Kalergi - Austria-Czechy 1923

• Utworzenie Unii Paneuropejskiej na rzecz zjednoczenia Europy

• Idea Europy jako związku federalnego Aristide Briand - Francja

Plan Marshalla - 1948-1952, utworzenie Organizacji Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej dla obsługi planu (przekształconej w OECD)

Powstanie Rady Europy - na Kongresie europejskim w Hadze 1984-1949

Działalność ojców założycieli integracji (Robert Schuman, Alcide de Gasperi, Paul Spaak, Konrad Adenauer, Altieri Spineli, Jean Monet)

Deklaracja Schumana

Deklaracja Schumana - Ministra Spraw Zagranicznych Francji na konferencji prasowe w Paryżu 9 maja 1950 - deklaracja zjednoczenia Europy

W deklaracji znalazły się 3 ważne przesłania:

• Idea stworzenia wspólnoty europejskiej na podstawie połączenia interesów państw członkowskich, ich obywateli i społeczności, zwłaszcza w sferze ekonomicznej

• Propozycja stopniowego jednoczenia Europy na bazie jej kolejnych praktycznych osiągnięć i kształtowania się realnej solidarności między krajami

• Apel o przełamanie tradycyjnej wrogości między Francją i Niemcami i wykorzystanie francusko-niemieckiej współpracy jako zaproszenia kolejnych krajów europejskich do budowy wspólnoty europejskiej. Urzeczywistnieniu tej idei miało być poddanie francuskiej i niemieckiej produkcji węgla i stali pod wspólny zarząd wysokiej władzy i w perspektywie budowa pierwszej z europejskich wspólnot Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS)

Liberalizacja wielostronna - podpisanie układu GATT

Chronologia wydarzeń w Europie - jako potwierdzenie takich cech integracji jak:

• Etapowość, stadia integracji Balassy oraz metoda Moneta stopniowego pogłębiania integracji (zasada spill-over)

• Integracja rynkowa

• Integracja polityk

• Tworzenie jednolitych ram instytucjonalnych

• Przyjęcie wspólnych zasad i wartości

• Tworzenie wspólnego porządku prawnego tzw. acquis communauitare

• Okresowe kryzysy

• Poszerzanie podmiotowe integracji - przyjmowanie kolejnych krajów

Ważne wydarzenia w Europie

Powstanie ugrupowań integracyjnych:

• Europejska Wspólnota Węgla i Stali (Traktat Paryski - podpisany 18.4.1951, wszedł w życie 23.7.1952 na 50 lat, 6 krajów założycielskich)

• Europejska Wspólnota Gospodarcza, Europejska Wspólnota Energii Atomowej EURATOM (Traktaty Rzymskie - podpisane 25.3.1957, weszły w życie 1.1.1958, 6 krajów założycielskich)

• EWWiS, EWG i Euratom tworzą jednolite ramy instytucjonalne - traktat o fuzji organów podpisany 8.4.1965, wszedł w życie 1.7.1967

• Europejska Strefa Wolnego Handlu - EFTA: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, Wielka Brytania, układ podpisany 21.7.1959, wszedł w życie 3.5.1960

Chronologia wydarzeń c.d

• CEFTA - Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu - weszło w życie 1.3.1993, kraje założycielskie: Czechy, Polska, Węgry i Słowacja

• Europejski Obszar Gospodarczy EOG - kraje WE oraz EFTA (bez Szwajcarii) podpisują układ w Porto 2.5.1992, wszedł w życie 17.3.1993

• Unia Europejska - Traktat z Maastricht podpisany 7.2.1992, wchodzi w życie 1.11.1993, ustanawia 3 filary integracji europejskiej, zmienia nazwę EWG na Wspólnota Europejska, a nazwę Traktat o EWG na Traktat ustanawiający WE (modyfikacja traktatu w Amsterdamie 1997, wchodzi w życie w 1999 oraz w Nicei w 2001 wchodzi w Zycie 1.2.2003)

• Unia Europejska z osobowością prawną - Traktat Lizboński likwiduje 3 filary, zmienia nazwy ugrupowania na UE, podpisany 13.12.2007

Kolejne rozszerzenia WE i UE

• 1973 - Wielka Brytania, Irlandia, Dania

• 1981 - Grecja

• 1986 - Hiszpania i Portugalia

• 1995 - Austria, Finlandia, Szwecja

• 2004 (1 maja) - Litwa, Estonia, Polska, Węgry, Czechy, Słowacja, Słowenia, Cypr, Malta

• 2007 - Bułgaria i Rumunia

Cele gospodarcze WE - pierwszy filar

Traktat Rzymski - 1957

• Wspólnotowe programy:

• Unia celna i wspólna zewnętrzna taryfa celna - 1.07.1968

• Wspólny rynek

• Wspólne polityki: wspólna polityka handlowa, wspólna polityka rolna, polityka konkurencji, wspólna polityka transportowa, polityka na rzecz rozwoju, polityka regionalna od 1975

Jednolity akt europejski - 1986

• Wspólnotowe programy - rynek wewnętrzny

• Wspólnotowe polityki: socjalna, ochrony zdrowia, spójności społecznej i ekonomicznej, naukowo-badawcza, ochrony środowiska, kooperacja polityki pieniężnej ekonomicznej w ramach ESW

Cele gospodarcze C.D

Traktat z Maastricht - 1992

• Wspólnotowe programy:

• Rynek wewnętrzny - kontynuacja

• Unia Gospodarcza i Walutowa

• Wspólne polityki: polityka konkurencyjności przemysłowej, sieci trans-europejskie, polityka edukacyjna i kształceniowa (proces Boloński), polityka ekonomiczna, polityka pieniężna

Traktat z Amsterdamu - 1997

• Wspólnotowe programy

• Zatrudnienie

• Wspólne polityki: polityka zatrudnienia, wzmocniona polityka ochrony środowiska, wzmocniona polityka socjalna, polityka wizowa, azylowa, polityka ochrony konsumenta

Cele gospodarcze C.D

Traktat z Lizbony - 2007

• Wspólnotowe programy - kontynuacja dotychczasowych programów, w tym w nowych ramach wspólnej polityki rolnej i rybołówstwa, prawa przedsiębiorczości, przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, wspólnych problemów bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego, energii

• Wspólnotowe polityki:

Podział kompetencji:

• Kompetencje wyłączne UE:

• Unia Celna

• Polityka konkurencji

• Polityka pieniężna w strefie Euro

• Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybołówstwa

• Wspólna polityka handlowa

Podział kompetencji C.D

Kompetencje dzielone między UE a kraje członkowskie:

• Rynek wewnętrzny

• Polityka społeczna

• Spójność społeczna, gospodarcza i terytorialna

• Rolnictwo i pozostałe rybołówstwo

• Środowisko naturalne

• Ochrona konsumentów

• Transport i sieci trans-europejskie

• Energia

• Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

• Zdrowie publiczne, aspekty bezpieczeństwa określone w traktacie

Uzupełniająca, wspierająca i koordynująca rola UE

• Ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego

• Przemysł

• Kultura

• Turystyka

• Edukacja, kształcenie zawodowe, młodzież i sport

• Ochrona ludności

• Współpraca administracyjna

Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład IV

Zasady integracji europejskiej

Zasada państwa prawa

Art. 6 i 7 UE

• UE respektuje prawa zawarte w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności - podpisanej w Rzymie 4.11.1950r. przez Radę Europy

• Prawa tradycji konstytucyjnej wspólne dla państw członkowskich

• Ogólne prawa Wspólnoty (hasło Europa Wartości - wartości stoją przed interesami grupowymi)

[Państwa członkowskie muszą mieć ustrój demokratyczny, rządy prawa (trójpodział władzy), poszanowanie praw człowieka i mniejszości etnicznych]

Zasada niedyskryminacji (równych szans)

• Równość wobec prawa

• Zakaz dyskryminacji z takich względów jak płeć, rasa, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, wyznania lub przekonania, mniejszość narodowa, urodzenie, wiek, orientacja seksualna

• Zakaz dyskryminacji ze względu na obywatelstwo

• Zakaz dyskryminacji w życiu gospodarczym

• Równość kobiet i mężczyzn

• Integracja społeczna niepełnosprawnych

• Niedyskryminacja ze względu na pochodzenie towarów (wszystkie towary z krajów UE traktowane jako towary europejskie)

• Zasada traktowania narodowego (wszystkie produkty i dobra zagraniczne muszą być traktowane jak krajowe)

• Niedyskryminacja w przemieszczaniu się osób (swoboda przepływu osób)

Zasada poszanowanie różnorodności

• Różnorodność kulturowa

• Tożsamość narodowa

• Różne modele organizacji politycznej (w ramach ustroju demokratycznego)

• Różne modele organizacji gospodarczej (nie ma przymusu, że gospodarka musi być w rękach prywatnych)

• Różne tradycje związków z krajami trzecimi

Zasada solidarności

• Solidarność w realizacji dobra wspólnego

• Solidarność finansowa - budżet UE na rok 2007 - 126,5 mld Euro, w tym prawie 70% to wpłaty krajów członkowskich liczone od PKB (administruje nim Komisja Europejska. 126,5 mld Euro stanowi około 1% PKB krajów członkowskich, maksymalnie budżet może stanowić 1,27% PKB krajów członkowskich)

(płatnicy netto - więcej wpłacają niż zyskują

beneficjenci netto - więcej zyskują niż wpłacają)

• Solidarność w zakresie praw i obowiązków

(Nowe elementy traktatu Lizbońskiego:

1. Klauzula solidarności politycznej (na wypadek ataku terrorystycznego, klęsk żywiołowych czy szkód wyrządzonych przez człowieka)

2. Solidarność energetyczna - różne instrumenty zabezpieczające solidarność, wspólne funkcjonowanie rynku energii

Zasada gospodarki rynkowej

• Integracja rynkowa oparta na otwartych i konkurencyjnych rynkach

• Liberalizacja wewnętrzna i zewnętrzna

• Deregulacja i demonopolizacja

• Stanowienie lepszego prawa - „Better regulation (prawo powinno być dobre i skuteczne, każdy przepis prawny powinien być oceniany ze względu na skutki, jakie wywrze na gospodarkę)

• Ochrona konkurencji na jednolitym rynku (na całym obszarze zintegrowanym)

• Prawo i polityka konkurencji

C.D. Zasada gospodarki rynkowej

Ochrona konkurencji

Cele ogólne:

• Ocena struktury rynkowej - udział w rynku

• Ocena władzy rynkowej - definicja indeksu Lernera (P - MC)/P = 1/ E(QP) (elastyczność cenowa popytu) (czy podmiot może zawyżać ceny)

• Ocena praktyk rynkowych (porozumienia firm, dominująca pozycja, fuzje/koncentracje)

• Ocena zachowań rynkowych - zmowy przedsiębiorstw, kolektywna dominacja (teoria gier - podmioty mogą prowadzić działalność niezależnie lub obserwować, co robią inne podmioty)

• Ocena organizacji rynku (jakie są relacje między producentami i dystrybutorami)

• Ocena barier wejścia i wyjścia na rynek (model Baina, Demsetza, Stillera)

(Bain stworzył definicję barier wejścia)

Europejskie prawo konkurencji

Cele i zasady:

• Cele: zabezpieczenie konkurencji oraz wspieranie procesów integracyjnych

• Wymiar międzypaństwowy (bada tylko oddziaływania między krajami, a nie w danym kraju)

• Nadrzędność prawa europejskiego nad prawem narodowym

• Zasada powszechności (podlegają wszystkie podmioty prywatne i publiczne, z krajów UE i krajów trzecich operujących na ryku jednolitym)

• Zasada proporcjonalności (kontrola proporcjonalna do skali działalności, narzędzia proporcjonalne do celu, nakładana kara proporcjonalna do szkodliwości)

• Zasada rzetelności (służby oceniające muszą wypełniać swoje funkcje rzetelnie)

• Zasada sprawiedliwości, uczciwości rynkowej i słuszności

Struktura europejskiej polityki konkurencji

Polityka wobec przedsiębiorstw:

• Zakaz porozumień ograniczających konkurencję - Art. 81 TWE

• (porozumienia poziome i porozumienia pionowe, blokowe i indywidualne wyłączenia; porozumienia tzw. bagatelne - zasada de minimis)

• Zakaz nadużywania dominującej pozycji - Art. 82 TWE

• Kontrola koncentracji (rozporządzenie Rady Nr 4064/1989)

• Liberalizacja sektorów monopolistycznych - Art. 86 TWE

Praktyki monopolistyczne - zakazane

• Niekonkurencyjny wpływ na ceny oraz inne warunki rynkowe

• Niekonkurencyjne ceny, ograniczanie lub kontrolowanie produkcji, rynków, rozwoju technologii lub inwestycji (na przykład kartele)

• Niekonkurencyjny podział rynków lub źródeł zaopatrzenia

• Stosowanie wobec partnerów handlowych niejednakowych warunków do podobnych transakcji - dyskryminacja

• Wymogi przyjmowania dodatkowych zobowiązań niezwiązanych z istotą transakcji

Polityka wobec pomocy państwowej - Art. 87 i 88

• Generalny zakaz pomocy państwowej niezgodnej z regułami jednolitego rynku (zakaz udzielania pomocy państwowej, jeśli łamie to zasadę jednolitego rynku)

• Możliwość uznania pewnych rodzajów pomocy jako zgodnych z rynkiem europejskim (głównie pomoc regionalna) (fundusze strukturalne)

Zasada konwergencji i spójności społecznej, ekonomicznej (1986) i terytorialnej (Traktat Lizboński)

• Fundusze strukturalne i fundusze spójności

• Polityka regionalna

• Polityka społeczna (walka z wykluczeniem, dyskryminacją, promowanie wzrostu zatrudnienia, walka z niską stopą aktywności zawodowej)

• Współpraca terytorialna (problematyka euroregionów, współpracy gospodarczej, zagranicznej, cel - zmniejszenie różnic między regionami i krajami)

Zasada subsydiarności (pomocniczości) i proporcjonalności

• Art. 5 TWE i 3a Traktatu z Lizbony

„w zakresie, który nie podlega wyłączonej kompetencji Wspólnoty (UE), Wspólnota podejmuje działania zgodnie z zasadą subsydiarności tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być skutecznie zrealizowane w odpowiedni sposób przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na skalę lub skutki tych działań mogą być lepiej zrealizowane przez Wspólnotę (UE)

• Żadne działanie WE (UE) nie wykracza poza to, co konieczne do zrealizowania celów określonych w niniejszym traktacie

Subsydiarność c.d.

Zasady (wywodzą się z filozofii subsydiarności):

• Dobro wspólne

• Aktywność obywatelska - społeczeństwo obywatelskie

• Efektywność

• Niewystarczalność

• Obowiązek ingerencji (ingerencja wyższego szczebla, gdy niższy sobie nie radzi)

• Wyposażenie władz w niezbędne środki finansowe

• Prawo dyskusji

Zasada Europejskiego Modelu Socjalnego

• Wysoki poziom zatrudnienia jako cel wspólny

• Dostęp do świadczeń społecznych bez dyskryminacji

• Walka z wykluczeniem społecznym

• Równouprawnienie w dostępie do rynku pracy

• Poprawa jakości miejsc pracy

• Minimalne standardy socjalne:

• Europejska Karta Socjalna

• Europejska Karta Podstawowych Praw Pracowniczych

• Karta Praw Podstawowych UE (Traktat Lizboński)

Zasada jednolitych ram instytucjonalnych - obowiązuje od 1965 od traktatu o fuzji organów

Instytucje obecnie obowiązujące:

Decyzyjne:

• Parlament Europejski (podział na kluby - chadecja, socjaldemokracja, liberalny)

• Rada Unii Europejskiej - Rada Ministrów (jej członkowie reprezentują interesy narodowe)

• Komisja Europejska [(działa w interesie wspólnym (formalnie)]

• Europejski Trybunał Sprawiedliwości

• Trybunał Obrachunkowy (kontroluje finanse)

• Rzecznik Praw Obywatelskich

Instytucje C.D.

Organy doradcze:

• Komitet Ekonomiczno-społeczny

• Komitet Regionów

Organy finansowe:

• Europejski Bank Centralny (Frankfurt)

• Europejski Bank Inwestycyjny (Luksemburg)

Organ polityczny:

• Rada Europejska

Ramy instytucjonalne w Traktacie z Lizbony

Instytucje Unii Europejskiej:

• Parlament Europejski

• Rada Europejska

• Rada (dawniej Rada Unii Europejskiej)

• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (zajmuje się sprawami łamania praw UE)

• Europejski Bank Centralny

• Trybunał Obrachunkowy

Instytucje doradcze:

• Komitet Ekonomiczno-Społeczny

• Komitet Regionów

Trybunały:

• Trybunał Europejski Unijny

• Trybunał Haski

• Trybunał Praw Obywatelskich

Nowe rozwiązania z Traktatu z Lizbony

• Przewodniczący rady europejskiej - wybierany na dwa i pół roku

• Wysoki przedstawiciel unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa - pełniący jednocześnie funkcję wiceprzewodniczącego Komisji

• Nowy skład Komisji od 2014r. - dwie trzecie liczby państw członkowskich

• Unia przystępuje do Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

• Prawo inicjatywy obywatelskiej (min. milion mieszkańców)

Nowe rozwiązania

• Nowe uprawnienia parlamentów narodowych

• Nowy system podejmowanie decyzji od 1.11.2014r. - większość kwalifikowana to reprezentacja co najmniej 55% krajów członkowskich lecz nie mniej niż 15, reprezentujących kraje których liczba ludności stanowi co najmniej 65% ludności Unii.

Zasada integracji z gospodarką światową

• Europa Partner Świata

• Udział w rundach negocjacyjnych GATT/WTO

• Inicjatywy nowych rozwiązań wielostronnych WTO

• Propozycje w ramach WTO - standardy socjalne, standardy środowiskowe, ochrona konkurencji, pomoc państwa, standardy techniczne, liberalizacja sektora usług

• Globalizacja - wyzwanie współpracy i konkurencji, migracja, klimat, środowisko, miejsca pracy, delokalizacja, deindustrializacja

Delokalizacja - przenoszenie się firm do krajów gorzej rozwiniętych

Deindustrializacja - czy europejski przemysł upada

Zasada wspierania rozwoju zrównoważonego

• Definicja rozwoju zrównoważonego (wersja z Rio de Janeiro z 1992)

„zaspokajanie potrzeb gospodarczych, społecznych i środowiskowych bieżących pokoleń bez ograniczania możliwości zaspokajania tych potrzeb przez pokolenia przyszłe”

Ekonoia Integracji Europejskiej

Wykład V

Program rynku wewnętrznego

Struktura wykładu:

1. Definicje rynku wewnętrznego

2. Etapy tworzenia programu PRW

3. Metody oceny efektywności PRW

4. Polityki wspierające PRW

5. Sytuacja bieżąca w zakresie PRW

Definicje z zakresu rynku wewnętrznego

Wspólny rynek - definicja Balassy (TWE)

• Rynek wewnętrzny - definicja z jednolitego aktu europejskiego 1986

• „obszar bez granic wewnętrznych, na którym zagwarantowana jest swoboda przepływu dóbr, osób, usług i kapitału” - tzw. cztery wolności (four freedoms)

• Nazwy używane w praktyce: rynek wewnętrzny, jednolity rynek europejski, wspólny rynek - ta nazwa została wyeliminowana w Traktacie z Lizbony

Problemy ekonomiczne związane z rynkiem wewnętrznym

• Jak zagwarantować pełną integrację rynkową na obszarze od 6 do 27+ krajów - dylemat Adama Smitha

• Jaki jest charakter konkurencji na tak dużym i zróżnicowanym rynku

• Jakie są bariery rynkowe i jak można je usunąć

• Jakie są nieefektywności rynku wewnętrznego(market failures) i jak można je usunąć

Rynek wewnętrzny a integracja rynkowa

• Klasyczna definicja Balassy dotyczy integracji rynków dóbr, usług i czynników produkcji

• Definicja rynku wewnętrznego idzie dalej, gdyż oznacza:

• Usunięcie granic wewnętrznych

• Rozszerzenie swobody przepływu na 4 wolności obejmujące nie tylko dobra, usługi, czynnik pracy, kapitału, technologii, lecz także szeroko rozumiane przemieszczanie się osób w celach zarobkowych i pozazarobkowych (studenci, uczniowie, turyści - przez program Schengen)

Konkurencja na dużym rynku i bariery rynkowe

• Dominacja konkurencji monopolistycznej

• Obecność firm transeuropejskich, transnarodowych i krajowych (lokalnych)

• Obecność firm dużych oraz małych i średnich (małe i średnie firmy stanowią 90% firm i zatrudniają 70% osób) - działających lokalnie i na skalę europejską (dylemat europeizacji firm)

• Władza rynkowa (czy jest silna władza rynkowa, czy równomiernie rozłożona), połączenia firm, metody walki konkurencyjnej (cenowa, jakościowa, różnicowanie, obniżka kosztów)

• Strategie działania firm - dylemat konkurencyjności na dużym rynku (diament Portera - zwraca uwagę na warunki wewnętrzne i zewnętrzne wpływające na firmy)

Bariery rynku wewnętrznego

1.Klasyczne bariery rynku wewnętrznego (opracowane przez Baein'a)

• Wymogi korzyści skali - minimalna efektywna skala produkcji (gałęziowe korzyści skali - działanie na zwiększającym się rynku) (identyfikacja gałęzi o wysokiej korzyści skali)

• Zróżnicowanie produktów (koszty informacji, koszty przestawienia produkcji, koszty tworzenia lojalności)

• Absolutna przewaga kosztowa firm już funkcjonujących na rynku (wysokości kosztów utopionych - wydatki pierwotne poniesione w celu uruchomienia działalności)

• Wymogi związane z organizacją rynków (dystrybucja, odbiorcy itp.)

• Ograniczenia prawne i regulacyjne

• System drapieżnych cen - system ustalania cen w celu wyrugowania konkurenta (ceny wyrugowania - bardzo silne obniżki cen, żeby konkurencji nie mogli funkcjonować)

Pratten - dokonał pierwszej taksonomii (podzielenia grup przemysłu na te o wysokiej, średniej i niskiej wrażliwości na korzyści skali)

Specyficzne bariery rynku wewnętrznego

W 1985 roku Komisja Europejska wydała Białą Księgę, prezentująca programy, pod tytułem „Zakończenie budowy rynku wewnętrznego we Wspólnocie Europejskiej”

W Zielonych Księgach zbierane są informacje, w Białych Księgach opisywane programy

• Bariery fizyczne - kontrola osób i dóbr na graniach (problemy: kwestia dokumentów, kwestia kwot transportowych (ile można przewieźć w tranzycie), dokumenty tożsamości dla osób - rozwiązanie problemu: jednolity dokument administracyjny (SAD)

• Bariery techniczne

• Zróżnicowane narodowe standardy techniczne i normy jakościowe (rozwiązanie problemu: europejski proces normalizacji i certyfikacji)

• Zróżnicowane narodowe systemy dopuszczania produktów do obrotu (rozwiązanie problemu - europejski certyfikat jakościowy)

• Zróżnicowane systemy nadzoru nad rynkiem

• Dyskryminacja w dostępie firm zagranicznych do zamówień publicznych

• Przeszkody w podejmowaniu działalności na własny rachunek (szczególnie w sektorze usługowym) (rozwiązanie problemu: przyjęto Dyrektywę Usługową)

• Bariery fiskalne - zróżnicowane systemy podatków pośrednich, brak współpracy administracji fiskalnej (zróżnicowanie podatków VAT i akcyzowych) (rozwiązanie - przyjęto wspólne systemy obliczania stawki VAT i minimalne stawki VAT)

Podatki akcyzowe w UE ograniczone są do paliw, wyrobów tytoniowych i spirytusowych

Etapy tworzenia programu rynku wewnętrznego

1. Od Traktatu EWG do Jednolitego Aktu Europejskiego przez Białą Księgę Komisji Europejskiej z 1985 (definicja rynku, termin zakończenia budowy jednolitego rynku (1992 rok, stąd hasło Europa 92) (przyjęto 292 dyrektywy)

2. Nowe zadania wspólnotowe określone w JAE jako polityki korygujące nieefektywności rynku wewnętrznego: polityka spójności społeczno-ekonomicznej, polityka ochrony konsumenta, polityka ochrony środowiska, polityka naukowo-badawcza i technologiczna

3. Zmiany instytucjonalne w JAE - rozszerzenie zasady głosowania w Radzie Ministrów

Podstawowe zasady programu rynku wewnętrznego

• Liberalizacja gospodarek europejskich przez usuwanie barier rynkowych

• Otwierane nowych rynków i sektorów na konkurencję transeuropejską (szczególnie telekomunikacyjnych)

• Zbliżanie krajowych przepisów prawnych , wykonawczych i administracyjnych dotyczących obszaru JRE przez

1. koordynację narodowych systemów prawnych (prawo bankowe, ubezpieczeniowe, spółek, ochrony konkurencji, pracowników) (harmonizacja prawa)

2. przyjmowanie wspólnotowych rozwiązań wprowadzanych następnie do ustawodawstwa krajowego - dyrektywy (określają cel, ale nie środki - w ich doborze pozostaje swoboda) (transpozycja prawa - wprowadzanie dyrektyw do narodowych ustaw)

3. wzajemne uznawanie regulacji krajowych (mutual recognition) (Cassis de Dijon to francuski likier z zawartością alkoholu na poziomie 16%. W Niemczech nie chciano zgodzić się na wprowadzenie tego produktu na rynek jako „likieru”, gdyż prawo niemieckie przewiduje minimalną zawartość alkoholu dla likierów na poziomie 25%. Trybunał Europejski wydał orzecznictwo mówiące, że jeśli produkt został zaakceptowany w danym kraju, to musi zostać zaakceptowany w innych krajach)

4. definiowanie wymogów minimalnych (nowe podejście) (new approach) (dla rynku wewnętrznego - nowe podejście do normalizacji, standaryzacji. W Prawie UE będzie się określało tylko minimalne wymagania produktów (generalnie dotyczą one bezpieczeństwa konsumenta, środowiska naturalnego, ochrony życia i ochrony zdrowia) - Normy Europejskie. Inne normy jakościowe są dobrowolne. Normy jakościowe określane są przez Stowarzyszenia Normalizacyjne, na przykład Europejskie Stowarzyszenie Normalizacyjne - CEN.

• Realizacja polityk europejskich jako wspierających program (polityka przedsiębiorczości - wspierania małych i średnich przedsiębiorstw)

Dalsze prace nad programem - Ewolucja programu

• Wdrażanie dyrektyw do ustawodawstwa krajowego (transpozycja prawa)

• Plany działania dla sektora telekomunikacji (01.01.1997 - otwarcie rynku europejskiego)

• Plany działania dla transportu lotniczego (jednolite niebo)

• Plany działania dla usług finansowych (2005)

• Pakiety z zakresu przedsiębiorczości - spółka europejska, handel elektronicznych, patenty europejskie itd.

• Program korzyści rynku dla konsumenta

• Rynek wewnętrzny a Unia Gospodarcza i Walutowa (01.01.1999)

• Rynek wewnętrzny a program reform ekonomicznych (Cardiff)

• PRW w Strategii Lizbońskiej

Metody oceny funkcjonowania rynku oraz oceny efektywności programu

Metody ewaluacji funkcjonowania rynku - różne klasyfikacje

• Ocena efektów mikroekonomicznych i makroekonomicznych

• Ocena bezpośrednich i pośrednich efektów rynkowych

1. Bezpośrednie: konwergencja czy dyspersja cen produktów i usług o charakterze europejskim, zbliżanie poziomu płac, zbliżanie poziomu stóp procentowych, wielkość handlu wewnętrznego, dynamika ZIB, wielkość migracji itd.

2. Pośrednie: wzrost konkurencji, przedsiębiorczości itd.

• Ocena efektywności alokacyjnej, lokalizacyjnej i akumulacyjnej - Baldwin

Metody ewaluacji C.D.

• Ocena wrażliwości sektorów na bariery rynkowe

• Ocena korzyści rynku na podstawie metodologii kosztów braku Europy (Cost of non-Europe) - modele Cecchini-Emerson

• Ocena efektów mikroekonomicznych

• Ocena efektów makroekonomicznych (modele Interlink, Quest I i II)

Szacunki korzyści mikroekonomicznych z rynku wewnętrznego według metodologii kosztów braku Europy grupy Cecchini'ego

(Poniższa tabelka została skopiowana z podręcznika, a nie ze slajdu - stąd niewielkie różnice)

Efekty	Mld ECU	Procent PKB
Efekty usunięcia barier
Etap I Koszty barier oddziałujących tylko na handel Etap II Koszty barier oddziałujących na całą produkcję	między 8 a 9 między 57 a 71	między 0,2 i 0,3 między 2,0 a 2,4
Całkowite bezpośrednie koszty barier (1+2)	między 65 a 80	między 2,2 a 2,7
Efekty integracji rynkowej
Etap 3 Korzyści skali z restrukturyzacji i wzrostu produkcji Etap 4 Wpływ konkurencji z X-nieefektywność i renty monopolowe	między 60 a 61 46	między 2,0 a 2,1 1,6
Całkowite efekty integracji rynkowej	między 62 a 107	między 2,1 a 3,7
Całkowite koszty barier i efekty integracji rynkowej	między 127 a 187	między 4,3 a 6,4

X-nieefektywność - nieefektywność w zarządzaniu firmami

Szacunki makroekonomicznych skutków rynku wewnętrznego grupy Cecchini'ego na podstawie modelu Hermesa i modelu Interlink OECD)

(Poniższa tabelka została skopiowana z podręcznika, a nie ze slajdu - stąd niewielkie różnice)

Wskaźnik makroekonomiczny	Średnio	Granice
Zmiana relatywna procentowa PKB (wzrost gospodarczy)	4,5%	(3,2%-5,7%)
Zmiana cen konsumpcyjnych	-6,1%	(-4,5%-7,7%)
Wzrost zatrudnienia	1,8 mln osób	(1,3-2,3 mln)
Zmiana długu publicznego jako % PKB	2,2	(1,5-3,0)
Zmiana bilansu handlowego jako % PKB	1,0	(0,7-1,3)

Efekty C.D

• Dla lat 1987-1993 Komisja Europejska dokonała korekty efektów makroekonomicznych:

• Wzrost zatrudnienia o 300-900 tys. osób, a nie o 1,3-2,3 mln jak szacował model Cecchini-Emerson

• Wzrost PKB tylko o 1,1%-1,5%, a nie jak w modelu C-E o 3,2-5,7%

• Spadek inflacji o 1,0-1,5%, a nie jak szacował model o 4,5-7,7%

Metody ewaluacji

Indeksy rynku wewnętrznego uwzględniają takie elementy jak:

• Ceny elektryczności i gazu

• Ceny usług telekomunikacyjnych

• Ceny usług pocztowych

• Dyspersja cenowa produktów

• Wartość otwartych zamówień publicznych jako procent PKB

• Pomoc państwowa jako % PKB

• Wartość wewnętrznych ZIB

• Wartość handlu wewnętrznego

• Wielkość populacji pochodzącej z innego kraju członkowskiego

• Aktywa funduszy emerytalnych jako % PKB

• Stopy procentowe kredytów

Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład VI

Funkcjonowanie jednolitego rynku

Struktura wykładu

1. Jednolity rynek dóbr

2. Usługi na rynku wewnętrznym - podejście ogólne

3. Usługi sieciowe

4. Usługi finansowe

5. Swoboda przepływu kapitału

6. Swoboda przemieszczania się osób

7. Układ z Schengen

Rynek wewnętrzny dóbr (dobra widzialne)

1. Handel wewnętrzny i zewnętrzny (udział handlu wewnętrznego jest wskaźnikiem, czy występuje integracja rynkowa, pomiędzy krajami członkowskimi UE wynosi on około 66%)

W Grecji, Wielkiej Brytanii i krajach Skandynawskich udział handlu wewnętrznego wynosi około 55%, w Polsce 70%)

2. Bariery pełnej konwergencji cen (czy działa prawo jednej ceny)

Czynniki wywołujące dyspersję cenową (odchylenia cen):

• Różnice w poziomie dochodów (średni PKB)

• Stopień konkurencji (im silniejsza konkurencja, tym niższe ceny)

• Zróżnicowane podatki pośrednie

• Opłaty administracyjne (powodują np. znaczne różnice cen samochodów)

Stopień zbliżania się cen jest wskaźnikiem stopnia ujednolicenia rynku

3. Sfery harmonizacji: normy i standardy techniczne, jakość produktów, podatki pośrednie

4. Determinanty specjalizacji produkcji i handlu

• Korzyści komparatywne

• Specjalizacja wewnątrzgałęziowa

• Rola badań i rozwoju

Specjalizacja (podział pracy) (problem ten wprowadził do ekonomii w XVIII wieku Adam Smith) - intensywniejszy rozwój niektórych dziedzin w stosunku do pozostałych

Dwa rodzaje specjalizacji:

1. specjalizacja międzygałęziowa - w wyodrębnionych gałęziach przemysłu (np. samochodowym, spożywczym, elektronicznym)

2. wewnątrzgałęziowa - dokonuje się w ramach tej samej gałęzi, ale dotyczy różnych dóbr (np. duże i małe samochody)

Korzyści komparatywne (względne) (Ricardo)

Korzyści komparatywne

Źródła specjalizacji produkcji i handlu:

• korzyści z handlu międzynarodowego

• przewaga absolutna i względna

• koszt komparatywny jako koszt wytworzenia jednostki dobra wyrażony w jednostkach innego dobra

• możliwości produkcyjne

• relatywne wyposażenie w zasoby czynnika produkcji (relatywna obfitość i rzadkość)

• proporcje i nakłady kosztów

• model Heckshera-Ohlina - w latach czterdziestych XX wieku wypracowali teorię proporcji czynników produkcji - określa ona komparatywność na podstawie relatywnego wyposażenia (jak obfity jest jeden zasób w stosunku do drugiego - na przykład w Chinach praca jest tańsza, więc kraj ten dostarcza produkty pracochłonne. Polska dostarcza produkty ziemiochłonne.

2 rodzaje korzyści z handlu według Ricardo

• konsumenci mogą nabywać więcej dóbr niż w warunkach samowystarczalności

• wszystkie dobra są tańsze, gdyż dostawcami są najbardziej efektywni producenci (o najniższym koszcie komparatywnym). W związku z tym dane kraje/regiony wytwarzają to, co mogą wytworzyć najtaniej.

Dla Ricardo głównym wskaźnikiem była wydajność

Model Heckshera-Ohlina

• specjalizacja międzygałęziowa

• dobra jednorodne

• decydujące znaczenie kosztów pracy

• udział handlu typu H-O w całej wymianie wewnętrznej jest nieduży (specjalizacja międzygałęziowa nie jest dominująca w wymianie wewnętrznej, jest najsilniejsza w krajach słabych - np. w Polsce udział ten wynosi 50%)

Korzyści komparatywne modelu H-O pokazują głównie specjalizację międzygałęziową, zwłaszcza jeżeli chodzi o dobra jednorodne.

Handel wewnątrzgałęziowy - Intra-industry trade (IIT)

Dominuje w silniejszych krajach

Kraje eksportują i importują towary, które są bliskimi substytutami (np. wszyscy kupują i sprzedają samochody, komputery…)

Założenia:

• korzyści skali - rosnące a nie malejące przychody czynników produkcji (increasing returns) (ekonomiści tego nurtu uznali, że na dużym rynku możliwe jest przełamanie prawa malejącej produktywności krańcowej)

• zróżnicowanie dóbr poziome (zbliżone jakościowo produkty np. proszki do prania, szampony i pionowe (według jakości i ceny) - bliskie substytuty

• konkurencja niedoskonała - monopolistyczna

Warunki występowania IIT - bliskość geograficzna (i wynikające z niej niskie koszty transportu), bliskość kulturowa, podobieństwo poziomu rozwoju, wielkość rynków, integracja regionalna

Balassa wykrył zjawisko handlu wewnątrzgałęziowego w latach sześćdziesiątych - zjawisko nakładania się handlu - sprzedawania i kupowania produktów z tej samej gałęzi.

Mierzenie intensywności IIT

IIT dominuje w Europie

• indeks Grubera-Lloyda dla określonej grupy towarowej ma postać

Gdzie

- eksport

- import towaru przez dany kraj

- absolutna różnica między eksportem i importem

- suma eksportu i importu

Współczynnik
- udział handlu wewnątrzgałęziowego w całkowitym handlu gałęzi

Średnio w całej UE
wynosi 60% - nowe kraje go obniżyły (np. Polska i Bułgaria)

Rola sektora badań i rozwoju

1. definicja sektorów B+R

2. korzyści ze specjalizacji w sektorach B+R

3. konkurencja technologiczna (dominujące w UE)

4. innowacyjność

5. konkurencyjność międzynarodowa

Klasyfikacja opracowana przez OECD (organizacja ekonomicznej współpracy i rozwoju) pozwala na kwalifikowanie produktów ze względy na nakłady na B+R (Polska również należy do OECD, Rosja chciała dołączyć, ale Polska ją zablokowała)

1. Produkty wymagające wysokich technologii (high-tech) np. przemysł komputerów, technologii informatycznych, farmaceutyczny

2. Produkty średnio-wysokich technologii

3. Produkty średnio-niskich technologii

4. Produkty niskich technologii np. tekstylia, odzież, przemysł skórzany, papierniczy, część przemysłu drzewnego

Wnioski dla UE

1. Dominuje specjalizacja wewnątrzgałęziowa - duży rynek daje korzyści skali, jest popyt na różnorodność, dominuje konkurencja monopolistyczna

2. Wysoki udział handlu wewnętrznego

3. Korzyści komparatywne typu Heckshera-Ohlina są ograniczone do kilku dziedzin

4. Występuje przewaga absolutna związana z postępem technologicznym

5. Bariery handlowe są usuwane w wyniku harmonizacji (następującej stopniowo)

6. Szczególna rola polityki normalizacji i certyfikacji - jakość i bezpieczeństwo produktów

Jednolity rynek usług

Definicje

Umiędzynarodowienie usług według GATS (general agreement on trade and services) - układu ogólnego w sprawie handlu usługami (WTO)

GATS mówi o dwóch formach umiędzynarodowienia usług

1. usługi świadczone transgranicznie (cross-country) (np. telekomunikacyjne, audiowizualne, część w zakresie energetyki i bankowości)

2. usługi świadczone na miejscu (permanentne) wymagają swobody zakładania przedsiębiorstw (przemieszczania się przedsiębiorstw) (np. usługi prawne, medyczne)

Podstawa prawna rynku usług

• swoboda zakładania przedsiębiorstw i prowadzenia działalności usługowej na całym obszarze UE (right of establishment)

• swoboda świadczenia usług transgranicznie

• swoboda przemieszczania się osób w celu świadczenia usług

Zasady tworzenia europejskiego rynku usług

1. Podstawowe sektory są regulowane przez rynek, a nie przez przepisy rządowe czy unijne, postawą jest liberalizacja, harmonizacja jest działaniem wtórnym, na rynku usług działa mechanizm konkurencji kontrolowany przez europejską politykę konkurencji

2. Liberalizacja transeuropejska została oparta na zasadzie „stand still” - czyli zobowiązania krajów do niewprowadzania nowych regulacji i barier

3. W sektorach silnie regulowanych przez państwa narodowe przyjęto zasadę harmonizacji minimalnych wymagań lub zasadę wzajemnego uznawania (usługi finansowe)

4. Wobec krajów trzecich obowiązują zasady WTO

5. Polityka europejska objęła usługi sieciowe tj. telekomunikację, transport, usługi audiowizualne, pocztowe, energetyczne, gazownicze

6. Liberalizacja jest stopniowa

Usługi sieciowe - zasady otwierania konkurencji

• Demonopolizacja

• Deregulacja - rozdzielenie funkcji regulacyjnych od funkcji operacyjnych i zarządczych

• Utworzenie niezależnych urzędów regulacji (żeby nie zajmowały się tym urzędy rządowe)

• Zasada otwartego dostępu do sieci przesyłowych - Open Network Provision

• Harmonizacja standardów technicznych

Usługi sieciowe C.D.

• Zasada usług powszechnych - definicja:

Są to usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym gwarantujące równy dostęp dla różnych grup konsumentów i różnych regionów, przy założeniu ciągłości dostaw, ich uniwersalności oraz przystępności cenowej (np. usługi telekomunikacyjne, pocztowe) (dlatego stoją budki telefoniczne)

• Rodzaj usług powszechnych definiują kraje członkowskie

Przykład usług telekomunikacyjnych

Lata 80.

• Utworzenie ETSI - Europejskiej Organizacji Normalizacyjnej d/s Standardów Telekomunikacyjnych

• Programy RACE

• Rozdzielenie w krajach członkowskich funkcji regulacyjnej i operacyjnej - powstanie niezależnych urzędów regulacji

• Ramy prawne dla otwartego dostępu do sieci ONP

Etapy liberalizacji sektora telekomunikacji i usług finansowych

1 stycznia 1988 - program pełnej liberalizacji usług finansowych

• Liberalizacja sektora usług finansowych od 1989 do 2005

Usługi bankowe

• 1989 druga dyrektywa bankowa - program liberalizacji usług bankowych

Dyrektywa bankowa - założenia

1. Jednolita licencja bankowa - obowiązuje od 01.01.1993

2. Wymóg kwalifikacji zawodowych i reputacji osób zatrudnionych - zasada 4 oczu (2 wykwalifikowane osoby)

3. definicja instytucji kredytowej

4. wymóg kapitału założycielskiego instytucji kredytowej - 5 mln euro

5. nadzór ostrożnościowy jest sprawowany przez kraj, gdzie jest siedziba instytucji macierzystej

Postęp w liberalizacji sektora usług

• Dyrektywa usługowa z 2006 r. tworzy generalne ramy prawne dla swobodnego świadczenia usług na obszarze rynku wewnętrznego (nie obejmuje tych sektorów, gdzie są przepisy szczegółowe np. usługi finansowe - tzw. Dyrektywa Bolkestein

Wyłączenia spod dyrektywy

• Transport miejski, taksówki i karetki pogotowia ratunkowego

• Usługi medyczne i farmaceutyczne

• Usługi audiowizualne, w tym w kinach

• Działalność hazardowa

• Usługi społeczne w zakresie budownictwa socjalnego, opieki nad dziećmi, usług dla osób niepełnosprawnych i dla rodzin

• Usługi społeczne

• Usługi podatkowe

Swoboda przepływu kapitału

• Dyrektywa z 1988 - wprowadziła pełną swobodę przepływu kapitału, w tym transferów krótkoterminowych

• Okresy przejściowe otrzymała Grecja do 1.7.1994 oraz Portugalia, Hiszpania i Irlandia do 31.12.1992

Traktat z Maastricht wprowadził pełną swobodę dla wszystkich krajów od 1.1.1994

Uzupełnienie do wykładu VI

Swoboda przepływu osób

Problemy:

1. Zapewnienie na obszarze 27 krajów niedyskryminacji ze względu na pochodzenie narodowe, etniczne, płeć, religię, kolor skóry, orientację seksualną (równe prawa dostępu do zatrudnienia, podejmowania nauki i studiów, przemieszczania się osób towarzyszącym najemnikom i uczniom).

2. Koordynacja systemów świadczeń społecznych.

3. Wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych (najpierw zostało przyjęte uznawanie dyplomów uczelnianych).

4. Problem definiowania zawodów regulowanych (został przyjęty katalog zawodów regulowanych) (czy jest wymagane doświadczenie, wykształcenie, znajomość języka itp.)

• 1985 - podpisano w Schengen Układ Bazowy o Usuwaniu Barier Zewnętrznych (Niemcy, Francja, kraje Beneluksu) - dotyczył on przemieszczania się osób

• 1990 - została podpisana Konwencja Wykonawcza w Sprawie Stopniowego Znoszenia Kontroli na Wspólnych Granicach - przyspieszyła ona usuwanie barier granicznych

• 1990 -Włochy przystąpiły do Układu z Schengen

• 1991 - Portugalia i Hiszpania przystąpiły do Układu z Schengen

• 1992 - Grecja przystąpiła do Układu z Schengen

• 1995 - Austria przystąpiła do Układu z Schengen

• 1996 - Dania, Finlandia i Szwecja przystąpiły do Układu z Schengen

• Od 1996 Islandia i Norwegia posiadają specjalne stosunki z grupą z Schengen

• 21 grudnia 2007 - Polska, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Słowenia, Czechy, Węgry i Malta przystąpiły do Układu z Schengen (jeśli chodzi o Polskę, to usunięto tylko granice ziemne)

• Marzec 2008 - usunięto granice powietrzne między Polską a innymi krajami należącymi do Układu z Schengen

Stosunki zewnętrzne UE - relacje między krajami UE i krajami trzecimi (nie ma liberalizacji, jeśli chodzi o stosunki zewnętrzne) wiążą się z procesem globalizacji (współczesne potęgi gospodarcze: NAFTA (USA, Kanada, Meksyk), Japonia, Chiny, BRIC (nowe tygrysy gospodarki światowej - Brazylia, Rosja, Indie, Chiny.

Preferencje UE wobec reszty krajów

• dawne kolonie - kraje AKP (Afryka, Karaiby, Pacyfik)

• basen Morza Śródziemnego jako strefa wpływów

• wymiar północny - stosunki z Rosją, Islandią, częścią Norwegii

• wymiar wschodni - stosunki z Białorusią, Ukrainą, dawnymi krajami Związku Radzieckiego

Relacje UE z WTO - wielostronne porozumienia

Zagadnienie: Czy liberalizować całkowicie relacje z krajami trzecimi, czy tworzyć narzędzia regulujące

• polityka handlowa

• polityka zagraniczna

Tworzy się strategię postępowania wobec krajów trzecich.

Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład VII

Wspólna polityka handlowa

Struktura wykładu

1. Definicja polityki handlowej

2. Zadania polityki handlowej

3. Narzędzia polityki handlowej

4. Skutki polityki handlowej - rodzaje argumentów za protekcjonizmem

5. Wolny handel a protekcjonizm

6. Zadania wspólnej polityki handlowej UE

7. Narzędzia WPH

8. Stosunki handlowe UE z grupami krajów - piramida preferencji

Definicje i cele polityki handlowej

• Polityka handlowa kształtuje całość stosunków handlowych kraju z zagranicą

• Cele:

1. oddziaływanie na rozmiary, kierunki i strukturę obrotów

2. zawieranie umów handlowych

3. ochrona uczciwego handlu (dbanie o to, żeby transakcje z krajami trzecimi były oparte na zasadzie równego pola gry np. walczy się z dumpingiem)

4. kształtowanie dostępu do rynku (jakimi narzędziami zwiększać dostęp do rynków krajów trzecich i jak wspierać firmy tam działające)

5. ochrona krajowego rynku - protekcjonizm

6. polityka wspierania eksportu (wspieranie i finansowanie konferencji handlowych oraz misji handlowych)

Cele polityki handlowej

1. Tworzenie relacji z krajami partnerskimi

2. Udział w wielostronnej regulacji handlu

3. Ochrona krajowego rynku przed zniszczeniem (zwłaszcza ze strony krajów azjatyckich - firmom grozi upadek lub delokalizacja)

4. Ochrona uczciwego handlu (zajmują się tym licznie instytucje, na przykład Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego)

5. Dostosowywanie gospodarki do wymogów konkurencji międzynarodowej

6. Promocja eksportu

Narzędzia polityki handlowej

Narzędzia taryfowe

• Cła importowe (importer płaci cenę i cło)

• Cła eksportowe (stosowane, gdy chce się ograniczyć sprzedaż zasobów ważnych dla danego kraju np. surowe skóry w Polsce przed przystąpieniem do UE)

• Cła od ilości/specyficzne

• Cła ad walorem (w procencie od wartości)

• Cła fiskalne (nakładane ze względów budżetowych, żeby uzupełnić środki budżetowe - obecnie rzadko stosowane)

• Taryfa celna (zestawienie wszystkich stawek celnych)

• Preferencje celne (zniżki, ulgi, cła zredukowane, stawka zerowa)

Cła dotyczą produktów widzialnych (rolnych i przemysłowych), podnoszą cenę, zmieniają układ rynkowy, gdyż są nakładane odgórnie.

Narzędzia pozataryfowe

Narzędzia bezpośrednie

• Ilościowe

• Fiskalne

• Administracyjne

• Ilościowe - ograniczenia ilościowe, kwoty, kontyngenty, licencje importowe (jest to narzędzie najbardziej restrykcyjne)

• Dobrowolne ograniczenia eksportu, porozumienia

• Uporządkowany marketing, opłaty wyrównawcze

• Minimalne ceny importowe, specyficzne opłaty od importu

Narzędzia fiskalne

• Subwencje eksportowe

• Subsydiowane kredyty eksportowe

• Subsydiowane ubezpieczenia handlowe

• Promocja eksportu

• Handel państwowy (wymiana handlowa prowadzona przez instytucje państwowe, jest to narzędzie bardzo restrykcyjne, zakazane przez WTO, może stać się przyczyną stosowania dyskryminacji celnej przez inne kraje)

• Podatki graniczne

Narzędzia administracyjne

Procedury celne

• Embargo

• Kontrola cen importowych i eksportowych

• Reguły pochodzenia towarów

• Procedury antydumpingowe

• Procedury antysubwencyjne

Narzędzia pośrednie

• Subwencje regionalne i subwencje produkcyjne

• Subsydiowanie przedsiębiorstw państwowych

• Wsparcie rządowe rolnictwa

• Techniczne standardy, normy jakościowe, wymogi sanitarne i fitosanitarne, wymogi w zakresie opakowania lub oznakowania produktu

• Standardy pracy

• Reguły ochrony praw handlowych i przemysłowych

• Ograniczenia dewizowe

Formy polityki handlowej

• Polityka konwencyjna (stosuje się reguły WTO)

• Polityka autonomiczna (stosowana wobec krajów nienależących do WTO)

• Polityka preferencyjna

• Retorsji handlowych (odwetu - reakcja na dyskryminacyjne praktyki innych krajów np. jeśli dany kraj narusza zasady uczciwego handlu)

Zasada wolnego handlu a protekcjonizm

Istotne argumenty na rzecz protekcjonizmu

• Ochrona procesu rozwoju - argument Infant Industry (problem: czy chronić sektor, który dopiero powstaje u nas, skoro gdzie indziej jest mocno rozwinięty. Jest to istotne np. w krajach, gdzie rozwija się przemysł komputerowy)

• Cło optymalne - poprawa terms of trade (relacji między cenami eksportowymi i importowymi. Jest to stosunek zmian cen eksportowych do zmian cen importowych)(można je wykorzystać dla poprawy relacji importu i eksportu)

• Ochrona gałęzi i przedsiębiorstw przechodzących restrukturyzację (klauzula restrukturyzacyjna)

Zagadnienie: jak chronić przedsiębiorstwa, które muszą się zrestrukturyzować np. stocznie w Polsce (w UE jest to raczej pomoc państwowa niż oddziaływanie na cła)

• Ochrona uczciwego handlu

• Wyrównywanie pola gry (level playing field) - np. poprzez ochronę własności intelektualnej i ochronę przed dumpingiem

• Polityka strategiczna (stosowana np. wobec sektorów nowej technologii, bezpieczeństwa energetycznego)

Nieistotne argumenty na rzecz protekcjonizmu

• Ochrona krajowego zatrudnienia

• Ochrona bilansu płatniczego

• Oddziaływanie na podział dochodów

• Korygowanie zakłóceń na krajowych rynkach czynników produkcji (zakłócenia te powinny być regulowane przez mechanizm konkurencji)

• Ochrona nowo tworzonego rządu - infant government (dotyczy krajów, które przy zmianie rządów poprzez politykę handlową chcą sobie zapewnić finansowanie)

• Reakcja na lobbing i tzw. szukanie rent politycznych

Alternatywa dla protekcjonizmu handlowego - rozwiązania second best

• Polityka przemysłowa

• Harmonizacja norm i standardów

• Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw

• Promocja badań i rozwoju (na przykład poprzez ulgi)

• Tworzenie przyjaznego klimatu biznesowego (na przykład poprzez ulepszanie prawa)

• Otwieranie rynku zamówień publicznych

• Kontrola zasad konkurencji (poprawa konkurencyjności, polepszenie pozycji komparatywnej firm)

• Liberalizacja transferów międzynarodowych

Wspólna polityka handlowa

Polityka handlowa - jest to interwencja w stosunki zewnętrzne/międzynarodowe

• narusza reguły wolności rynkowej

• musi mieć uzasadnienie

• kraje muszą dokonywać wyboru optymalnych narzędzi interwencji

• muszą być ważone argumenty za i przeciw

• musi być rozpatrywana alternatywa w postaci innych polityk

Cele ogólne

• Polityczne - udział w polityce kształtowania stosunków z krajami trzecimi, nowego członkowstwa, stowarzyszenia, współpracy gospodarczej, pomocy finansowej, wspierania rozwoju

• Ekonomiczne - zabezpieczenie otwartej gospodarki, uczciwego handlu, ochrona przed nadmiernym importem, promocja eksportu, strategia dostępu do rynków

1957 - Traktat Rzymski - polityka handlowa jako wspólnotowa - organy narodowe mają wyłączne kompetencje

Komisja Europejska - przygotowuje propozycje

Rada Unii Europejskiej - zatwierdza propozycje

Parlament Europejski

Komisja Europejska i Rada Unii Europejskiej określają politykę taryfową, mają wyłączne kompetencje do zawierania umów handlowych

Umowy handlowe to umowy I generacji

Umowy II generacji wymagają zgody Parlamentu Europejskiego (dotyczą stowarzyszeń, partnerstw, umów akcesyjnych)

(zmian traktatowe także wymagają zgody Parlamentu Europejskiego

Organy ponadnarodowe tworzą strukturę powiązań z krajami trzecimi

(Niewiele polityk należy wyłącznie do organów ponadnarodowych, większość to kompetencje dzielone)

Cel wewnętrznych WPH

• zabezpieczenie rynku wewnętrznego

• zapewnienie niezbędnej ochrony producentom Unii przy zachowaniu zasady otwartości gospodarek z wolną konkurencją

• ochrona interesu wspólnoty

• wyrównywanie pola gry

• jednolite reguły, jednolity obszar

• wzmacnianie konkurencyjności, przemysłu wspólnoty

• zabezpieczenie realizacji Wspólnej Polityki Rolnej

• zabezpieczenie realizacji polityki konkurencji

Cel zewnętrzny WPH

• wielostronna liberalizacja handlu

• rozwój kontraktów handlowych z partnerami zewnętrznymi w formie umów o strefy wolnego handlu, unii celnych lub stowarzyszenia partnerstwa

• wspierania rozwoju krajów słabiej rozwiniętych przez system preferencji szczególnych i zgeneralizowanych GSP

• wspomaganie celów polityki zagranicznej, w tym przez działania pozytywne oraz obronne takie jak: embargo, bojkot, kontrola, dyskryminacja

• działanie na rzecz wielostronnej liberalizacji handlu dobrami i usługami

Narzędzia wspólnej polityki handlowej

• cła w ramach wspólnej taryfy celnej

• środki ochronne - wspólne reguły dotyczące importu (kontyngenty, system nadzoru, autoryzacja procedur importowych)

• środki ochronne - wspólne reguły dotyczące eksportu (ograniczenia eksportu)

• handlowe instrumenty ochronne - ochrona przed barierami handlowymi krajów trzecich (zawieszenie lub wycofanie koncesji handlowych, podniesienie stawek celnych, wprowadzenie opłat za import, ograniczenia ilościowe)

Postępowania antydumpingowe

Dumping - sprzedawanie za granicę po cenach niższych od krajowych

Zasady

• definicja szkody materialnej wyrządzonej przemysłowi

• określanie marginesu dumpingu

• decyzje w postaci

• dostosowywania cenowego

• cła tymczasowego (6 miesięcy)

• cła definitywnego (ostatecznego) (5 lat z możliwością przedłużenia)

• procedury (postępowanie następuje na skutek wniosku firm europejskich do Komisji Europejskiej lub Komisja Europejska sama może wszcząć postępowanie)

• przypadki szczególne (Chiny, Indie, Wietnam, Rosja, USA)

• zagrożenia

Powyższe pojęcia definiuje Układ GATT artykuł 6. W roku 1994 został do niego dołączony Protokół na Temat Dumpingu.

Na wniosek Polski wprowadzono cło definitywne na mrożone truskawki z Chin w wysokości 50%. Na wniosek UE wprowadzono cło definitywne w wysokości 30% na obuwie skórzane z Chin.

Preferencje celne

• ulgi celne określane w umowach handlowych

• koncesje przyznawane jednostronnie w ramach GSP (zgeneralizowane preferencje celne), AKP

• koncesje wynikające ze specyficznych porozumień

• preferencje na zasadzie wzajemności

• reguła pochodzenia - kraj pochodzenia to taki, w którym dokonał się ostateczny, zasadniczy i ekonomicznie uzasadniony proces przetwórczy, a jego skutkiem jest wytworzenie nowego produktu lub wykonanie ważnego etapu przetwórstwa

Struktura stosunków zewnętrznych - piramida preferencji (Chine'a)

• Europejski obszar gospodarczy

• Unia celna z Turcją, San Marino i Andorą

• Porozumienia ze Szwajcarią

• Układy europejskie (umowy I generacji)

• Partnerstwo europejskie i partnerstwo akcesyjne (kraje przyszłej akcesji) (dotyczy krajów, które mają umowy II generacji)

• Umowy handlowe z Izraelem

• Preferencje dla krajów AKP

• Ramowe programy regionalne

• USA, Kanada, Japonia, Australia, Nowa Zelandia, RPA, Singapur - tylko na podstawie zasad WTO

Im niżej dany kraj stoi w piramidzie (i jest niżej na powyższej liście), tym mniej preferencji handlowych z UE.

Unia Europejska tworzy piramidę relacji z krajami trzecimi, partnerami są kraje albo grupy krajów

Porozumienia z blokami (grupami krajów) - blokowe polityki UE

Umowa z Kotonu - ponad 60 krajów, które mają szczególne relacje

Ekonomia integracji europejskiej

Wykład VIII

Wybrane polityki UE - polityka stosunków zewnętrznych i inne

• Polityka stosunków zewnętrznych

• Struktura układów bilateralnych i regionalnych

Programy regionalne stosunków zewnętrznych UE

• Wymiar północny (inicjatywa Finlandii)

• Partnerstwo euro-śródziemnomorskie -tzw. proces barceloński (1995 - podpisano układ w Barcelonie)

• Współpraca transatlantycka (głównie z USA)

• Układ o współpracy z Rosją

• Europejska polityka sąsiedztwa (inicjatywa z 2001 - najbardziej interesuje Polskę, która chce stworzyć wymiar wschodni UE)

Europejski obszar gospodarczy

• Podpisany w Porto 2 maja 1992

• Wszedł w życie 1 stycznia 1994 (Liechtenstein 21.01.1995)

• Tworzy zintegrowany obszar z 4 wolnościami

• Zharmonizowano standardy techniczne, normy i systemy wzajemnego uznawania

• Obejmuje też wspólne polityki osłonowe (polityka konkurencji, B+R, ochrony środowiska, ochrony konsumenta, socjalną)

• Kraje EOG nie płacą składki do budżetu UE, stąd tworzą mechanizmy finansowe

Wymiar Północny

• Inicjatywa Finlandii z grudnia 1997 - propozycja skoordynowania strategii wobec regionu północnego - kraje od Bałtyku aż za koło biegunowe

• Pomoc finansowa

Wymiar północny - cele

• Bezpieczeństwo, stabilność

• Potencjał dostaw gazu, ropy i innych surowców

• Ochrona środowiska

• Zagospodarowanie odpadów nuklearnych

• Bezpieczeństwo nuklearne

• Rozwój infrastruktury transportowej, sieci telekomunikacyjnych, informatycznych

• Bezpieczeństwo granic, walka z przestępczością

Stosunki UE - Rosja

• Układ o partnerstwie i współpracy z 30.X 1997 zawarty na 10 lat, odnowiony w 2007

• Części układu:

• Dialog polityczny

• Handel towarowy - KNU ale bez zasady traktowania narodowego

• Ochrona konkurencji

• Współpraca gospodarcza, walka z przestępczością

• Usługi transgraniczne

Stosunki UE - Rosja

Ważne problemy

• Dostawy gazu i ropy

• Dążenie UE do otwarcia rynku rosyjskiego dla europejskich przedsiębiorstw petrochemicznych

• Względy bezpieczeństwa atomowego

• Specyficzna struktura handlu UE z Rosją

• Przygotowanie Rosji do członkostwa w OECD i WTO

• Włączenie Rosji do Europejskiej Polityki Sąsiedztwa

Stosunki Euro-Śródziemnomorskie

• Partnerstwo euro-sródziemnomorskie - tzw. Proces Barceloński - podpisane 27 28 listopada 1995

• Deklaracja Barcelońska - obecnie 10 krajów MS i 27 krajów UE. Trzy koszyki współpracy:

• Polityka i bezpieczeństwo

• Sprawy gospodarcze i finansowe (strefa wolnego handlu do 2010)

• Sprawy społeczne, kulturalne i humanistyczne

Europejska Polityka Sąsiedztwa

• Powstała w 2004 w celu wzmocnienia współpracy z krajami leżącymi na wschód od UG, na południe od Unii i na wschodzie basenu Morza Śródziemnego

• Obejmuje takie kraje jak: Algieria, Armenia, Azerbejdżan, Liban, Libia, Mołdawia, Maroko, Autonomia Palestyńska, Syria, Tunezja, Ukraina

• Jest instrumentem wspierania reform demokratycznych i gospodarczych (przy czym reformy demokratyczne są ważniejsze)

Współpraca UE - Stany Zjednoczone

• Zasady WTO

• Liberalizacja handlu

• Silna wymiana handlowa, transfer FDI

• Współpraca transatlantycka:

• Program partnerstwa i współpracy między UE i USA od 1990 r. - Deklaracja Transatlantycka: liberalizacja, OECD, polityka konkurencji, współpraca gospodarcza, naukowa, kulturalna

• Nowa Transatlantycka Agenda z 1995 - dialog biznesu, dialog w zakresie ochrony środowiska, wspieranie pokoju i stabilizacji

• Transatlantyckie Partnerstwo Gospodarcze z 1998 - umowy o wzajemnym uznawaniu

Stosunki UE - Chiny

• Chiny drugim po USA partnerem handlowym UE

• Żądania UE pod adresem Chin:

• zaprzestanie dumpingu

• wdrożenie i przestrzeganie reguł WTO, w tym pełnej obniżki ceł

• liberalizacja sektora usług

• zapewnienie dostępu do rynku

• ochrona własności intelektualnej, walka z piractwem

• ochrona praw autorskich

• liberalizacja sektora bankowego

• wycofania państwa z gospodarki

Chiny są drugim po USA partnerem handlowym UE

Europejski fundusz dostosowania do globalizacji - narzędzie do przeciwdziałania negatywnym skutkom konkurencji światowej.

Środki z budżetu UE, które są wypłacane pracownikom zwolnionym z powodu konkurencji światowej (ale tylko w przypadku zwolnienia powyżej 1000 pracowników, choć zdarzają się wyjątki) - 500 mln euro rocznie

IMPORT (w procentach)
	Rok 1999	Rok 2001	Rok 2005	Rok 2006
UE-27	100,0	100,0	100,0	100,0
Chiny (-Hong Kong)	7,1	8,4	13,6	14,4
USA	22,3	20,8	13,9	13,2
Rosja	4,8	6,7	9,5	10,4
Szwajcaria	7,4	6,5	5,6	5,3
Turcja	2,1	2,3	3,1	3,1
Norwegia	4,1	4,7	5,7	5,9
Japonia	10,1	8,3	6,3	5,7
Korea	2,8	2,4	2,9	2,9
Brazylia	1,9	2,0	2,0	2,0
Tajwan	2,9	2,5	2,0	2,0

EKSPORT (w procentach)
	Rok 1999	Rok 2001	Rok 2005	Rok 2006
UE-27	100,0	100,0	100,0	100,0
USA	27,4	27,8	24,0	23,2
Szwajcaria	9,3	8,6	7,8	7,5
Chiny	2,9	3,5	4,9	5,5
Rosja	2,5	3,6	5,4	6,3
Japonia	5,2	5,1	4,2	3,9
Turcja	3,2	2,5	4,2	4,3
Norwegia	3.5	3,1	3,2	3,3
Kanada	2,5	2,5	2,3	2,3
ZEA	1,4	1,6	2,4	2,2

Wybrane polityki europejskie

• Dwie grupy polityk:

• 1. polityki usuwające niedostatki rynkowe na jednolitym rynku - polityki osłonowe

• 2. polityki wspierające funkcjonowanie podmiotów gospodarczych na jednolitym rynku

I . najpierw działa mechanizm rynkowy, zapewniający efektywność

II. w razie potrzeby regulacji mechanizmu rynkowego najpierw powinny zająć się tym władze państwowe (regionalne, lokalne, centralne), dopiero później władze UE

Filozofia europejska - niektóre działania (polityki) mogą być podejmowane tylko przez instytucje ponadnarodowe. W przypadku kompetencji dzielonych instytucje ponadnarodowe pełnią funkcję stabilizującą.

Trzecia grupa polityk - polityki sektorowe

Skierowane są wyraźnie do określonych sektorów np. wspólna polityka rolna, wspólna polityka rybacka, polityka transportowa (zapisana w Traktacie Rzymskim z 1957, polityka energetyczna)

Polityki usuwające niedostatki jednolitego rynku

• Polityka ochrony konkurencji

• Polityka socjalna

• Polityka ochrony środowiska

• Polityka ochrony konsumentów

Zajmuje się nimi komisja UE (komisarz z Polski - Danuta Hübner). 27 komisarzy podejmuje decyzje. Pracą merytoryczną zajmują się urzędnicy).

Polityki wspierające funkcjonowanie podmiotów na jednolitym rynku

Podział na regulacje i instrumenty finansowe (np. instytucje kredytowe, Europejski Bank Odnowy i Rozwoju EBOR)

• Polityka przemysłowa

• Polityka przedsiębiorczości

• Polityka innowacyjna

• Polityka naukowo-badawcza i technologiczna

Polityki sektorowe

• Polityka rolna

• Polityka energetyczna

• Polityka transportowa

Polityki horyzontalne:

• Polityka pieniężna w ramach UGW

• Polityka zatrudnienia

• Polityka spójności społecznej, gospodarczej i terytorialnej

Polityki osłonowe - przeciwdziałania niedostatkom rynkowym

Wady rynku i niedoskonałości rynku (od czasów Adama Smitha toczy się debata na temat niedoskonałości rynku - bo nie zawsze działa niewidzialna ręka rynku - invisible hand of market):

1. rynki niedoskonale konkurencyjne - potrzeba ochrony konkurencji (zarówno na poziomie krajowym - Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jak i europejskim)

2. niewłaściwy podział dochodów między jednostki i grupy społeczne - potrzeba polityki społecznej, idea społecznej gospodarki rynkowej

3. efekty zewnętrzne (externalities) - koszty zewnętrzne - potrzeba polityki ochrony środowiska, polityki zrównoważonego rozwoju, polityki ochrony konsumenta

4. dobra publiczne (zabezpieczają interesy całych środowisk np. infrastruktura, latarnie na ulicy) - potrzeba działań zastępujących rynek

Polityka ochrony konkurencji w UE

• Wyłączne kompetencje UE w zakresie jednolitego rynku (TWE art. 81, 82, 87, 88)

• Kontrola praktyk przedsiębiorstw - porozumienia, dominująca pozycja, fuzje i koncentracje firm (czy nie zagrażają konkurencji)

• Kontrola pomocy państwowej - generalny zakaz pomocy niezgodnej z rynkiem wewnętrznym

Wprowadzono pułap pomocy państwowej za środków krajowych i UE - nie może on przekroczyć 4% PKB)

Polska dostała od UE 67 mld euro na 7 lat

Konkurencja ma być efektywna, gwarantować podział korzyści między konsumentów i producentów.

Polityka społeczna UE

Zasada dzielonych kompetencji z władzami krajowymi - zasada subsydiarności i proporcjonalności

(Wszystkie konwencje i deklaracje Radu Europy funkcjonują na terenie UE)

Regulacje unijne:

1. Europejska Karta Socjalna - 1961 (Rada Europy)

2. Wspólnotowa Karta Podstawowych Prac Socjalnych Pracowników z 1989 r.

3. włączenie zapisów Karty do Traktatu Amsterdamskiego, art. 136-145

4. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej - Traktat Lizboński

Europejska polityka ochrony konkurencji tylko wspomaga działania narodowe)

Zadania społeczne UE

• Gwarancja minimalnych standardów w zakresie bezpieczeństwa, zdrowia i higieny pracy (ryzyko zawodowe, eliminacja zagrożeń, szkolenie pracowników, określanie maksymalnego czasu pracy)

• Zabezpieczanie podstawowych praw pracowniczych: prawa do urlopu, prawa ochrony macierzyństwa, ochrony pracy młodocianych, zwolnienia grupowe, czas pracy kierowców itd.

• Wspieranie dialogu społecznego między partnerami społecznymi

• Przeciwdziałanie wszelkim formom dyskryminacji na rynku pracy

• Walka z wykluczeniem społecznym (część osób nie może zadbać o swój własny byt - np. osoby niepełnosprawne)

• Zabezpieczenia społeczne związane z przemieszczaniem się osób

Polityka społeczna UE

Metody realizacji:

• Regulacje UE - dyrektywy

• Wytyczne UE w zakresie polityki rynku pracy i zatrudnienia

• Programy „Better Regulation” - zachęcanie krajów członkowskich do reform (polegających nie na rozdawaniu pieniędzy, lecz na mobilizowaniu do działania)

• Metoda otwartej koordynacji - tworzenie wzorów najlepszej praktyki (methods of open coordination - szukamy punktów odniesienia, określamy silne i słabe strony, porównujemy i szukamy najlepszych rozwiązań(

Polityka ochrony środowiska UE i zrównoważonego rozwoju

Ochrona środowiska staje się jednym z największych problemów UE - twórzmy benchmarki, wzory, które będą mogły naśladować inne kraje.

Zasada: kompetencje dzielone, subsydiarności i proporcjonalność

Zadania:

1. zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiska naturalnego

2. ochrona zdrowia ludzkiego

3. racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych

4. promowanie ochrony środowiska na arenie międzynarodowej

Projekty infrastrukturalne finansowane są z funduszy strukturalnych.

Zadania szczegółowe ochrony środowiska

• Zasoby odnawialne i nieodnawialne

• Zagospodarowanie odpadów, recykling

• Ochrona przyrody

• Ochrona przyrodniczej i biologicznej różnorodności - Program Natura 2000

• Zmiany klimatu, przeciwdziałanie globalnemu ociepleniu

• Rozwój zrównoważonego transportu

• Zdrowie publiczne - bezpieczeństwo żywności, wykorzystanie chemikaliów, choroby zakaźne, antybiotyki, GMO

Prawa do emisji zanieczyszczeń mogą stanowić ograniczenie wzrostu gospodarczego.

Metody realizacji polityki ochrony środowiska

1. zasada prewencji

2. zasada ostrożności

3. zasada sprawcy (ppp)

4. zasada subsydiarności

5. wieloletnie programy ochrony środowiska

6. program Natura2000

7. strategia zrównoważonego rozwoju - strategia z Gotenborga z 2001: OZE, emisja gazów cieplarnianych, biomasa, biopaliwa

Rozwój zrównoważony zabezpiecza interesy nie tylko tego pokolenia, ale i przyszłych pokoleń.

Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład IX

Unia Gospodarcza i Walutowa - wstęp

Problem UE:

Czy iść dalej, niż wolny rynek?

Pierwszy problem - jak budować integrację monetarną

Drugi problem - Czy połączyć ją z unią gospodarczą

Integracja monetarna - rozwiązania w zakresie systemu kursów walutowych

Jaki system wybrać, aby posłużył integracji monetarnej?

Czy stosować system kursów płynnych (elastycznych) czy system usztywniania kursów?

(Kurs - cena waluty wyrażona w jednostkach innej waluty)

Rodzaje kursów walutowych brane pod uwagę:

• Nominalne (jak na bieżąco kształtuje się kurs)

• Realne (uwzględniają relacje cenowe w różnych krajach w oparciu o wskaźnik ogólnych cen lub stopień inflacji) - wyraża konkurencyjność cenowo-kosztową kraju

Jeśli kurs realny rośnie, to konkurencyjność się pogarsza

• Kurs bilateralny - relacja wartości wobec innej waluty, koszyka innych walut

• Kurs efektywny -często bierze się pod uwagę udział danej waluty w całym handlu

Tworzy się system

• Kursów płynnych - nie ma interwencji administracyjnych, kurs kształtuje się na rynku

• Kursów sztywnych - decydują władze kraju (zwykle bank centralny) - określa stosunek wartości waluty do innych walut, kurs nie kształtuje się na rynku

• Kursów mieszanych

Aprecjacja - wzrost wartości waluty w stosunku do innych walut

Deprecjacja - spadek wartości waluty w stosunku do innych walut

Rewaluacja - odpowiednik aprecjacji w kursie sztywnym

Dewaluacja - odpowiednik deprecjacji w kursie sztywnym

Margines odchyleń rynkowych - usztywnia się kurs, ale pozostawia pewien margines wahań rynkowych (W UE +/- 15%) - ERM

ERM - mechanizm ten ma służyć zastąpieniu waluty euro

Zaczep walutowy (peg) - w krajach, które szykują się do przyjęcia euro przyczepia się walutę do walut innych krajów

Pełzająca dewaluacja - szukanie wartości złotówki w stosunku do innych krajów

Zarząd walutowy - currency board - silne związanie naszej waluty z inną walutą - inna waluta jest równie mile widziana jak nasza. (Estonia i Bułgaria zastosowały ten system)

Dlaczego kraje upłynniają kursy walut? - Aby to rynek decydował o dostosowaniach cenowo-kosztowych bez regulacji władz

Zalety płynnego systemu walut:

• Większa autonomia polityki gospodarczej - bank centralny nie musi interweniować, więc może zająć się innymi zadaniami

• Nie trzeba utrzymywać dużych rezerw dewizowych

Wady płynnego systemu walut:

• Niesie duże ryzyko walutowe - koszty transakcyjne (zdobywania informacji itp.)

Zalety systemu sztywnego:

• Daje mniejsze ryzykowno walutowe - łatwiej dokonywać kalkulacji

Wady systemu sztywnego:

• Wymaga współpracy z innymi krajami

• Trzeba utrzymywać rezerwy dewizowe

• Nie wiadomo, czy kurs jest kursem równowagi

Pytanie z lat 60-tych

Czy rozwijać jednolite systemy walutowe, czy tworzyć obszary walutowe?

Definicja obszaru walutowego - grupa krajów, która decyduje się albo na wprowadzenie wspólnej waluty, albo na stałe usztywnienie kursów walut z zachowaniem kursów płynnych wobec krajów trzecich przy jednoczesnej integracji własnych rynków kapitałowych i woli politycznej przy współpracy w zakresie polityki pieniężnej

1961 -Mandell w czasopiśmie American Economy Review w artykule „Optymalny obszar walutowy” optował, żeby walutą była waluta któregoś z krajów (dokładniej chodziło mu o dolara).

Pojawiały się koncepcje wymyślenia waluty np. „Bankor”, „SDR”

Na czym polega optymalność obszaru?

Czy na całym świecie może być wspólna waluta, czy raczej obszary regionalne (według Mandella to drugie)

Kryteria optymalności:

• Istnieje swoboda kapitału (gwarantująca elastyczność cen i płac) i pracy między krajami członkowskimi (mechanizm rynkowy zastąpi zmiany kursów walutowych)

• Trzeba oceniać stopień podatności krajów na szoki zewnętrzne (lepsza jest symetryczna wrażliwość na szoki np. zmiany cen surowców - reakcje powinny być podobne)

• Kryterium woli politycznej - chęci współpracy w zakresie polityki pieniężnej i fiskalnej

Inne kryteria według McKinnon'a i Kennen'a

• Stopień otwartości gospodarek (mierzony udziałem dóbr handlowych w produkcji krajowej) - im większy, tym łatwiejsze dostosowanie

• Powinny znaleźć się obszary, które nie są monokulturalne

W latach 70-tych pojawiły się dwa nurty

1. Analiza kosztów i korzyści

2. Nacisk na kryterium inflacji (kraje, które tworzą obszar walutowy powinny mieć niską inflację, stabilne ceny)

Nurt II pchnął do analiz, na ile na obszarze walutowym dokona się konwergencja cenowa i na ile trzeba kontrolować poziom inflacji.

Dla integracji monetarnej niezbędne jest powołanie ponadnarodowego banku, który będzie się kierował kryterium cenowym (dbanie o stabilność cen) - Europejski Bank Centralny

Rozważania idą w stronę Unii Walutowej

Czy integrację monetarną połączyć z integracją makroekonomiczną

Zgodnie z debatą z lat 90-tych - iść w stronę silniejszej integracji walutowej

U Balassy - pełna unia monetarna i niepełna unia ekonomiczna (tylko koordynacja polityk)

Przyjęto jedną walutę, Bank Centralny ma wyłączne uprawnienia do polityki monetarnej w eurosystemie.

Stopień konserwatywności banków centralnych - unia walutowa bardziej czy mniej konserwatywna?

Stopień zależności od władz publicznych - w UE bardzo konserwatywnie - banki niezależne od innych instytucji krajowych i europejskich.

Czy stabilność cen, czy wzrost gospodarczy, na ile są ze sobą powiązane - krzywa Philipsa

Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład X

Unia Gospodarcza i Walutowa - ciąg dalszy

Zagadnienia związane z Unią Walutową:

1. Jaki system walutowy wybrać - płynny czy sztywny?

2. Jak zastosować koncepcję optymalnego obszaru walutowego?

3. Jak pogodzić unię monetarną z unią ekonomiczną?

Koncepcja optymalnego obszaru pojawiła się jako koncepcja dotycząca regionu.

Problem:

1. Skutki usztywnienia kursów walut.

2. Jak pogodzić kurs sztywny z elastycznością cen i płac (koncepcja - dochodzić do sztywnego kursy tylko wtedy, gdy jest płynność przemieszczania się pracy i kapitału

3. Znaczenie stabilności cen i jak ustabilizować ceny

4. Wrażliwość gospodarki na szoki zewnętrzne

5. Relacja dóbr handlowych (podlegających zjawiskom rynku międzynarodowego) i niehandlowych w gospodarce

6. Jak zapewnić dostosowania regionalne (jaki jest regionalny wymiar unii monetarnej)

7. Jak zagwarantować współpracę w warunkach unii monetarnej

01.01.1999 - początek Unii Gospodarczej i Walutowej w pełnym wymiarze

Lata 70-te - pierwsza koncepcja Unii Walutowej

Raporty Barre'a i Werner'a - miały naprawić kryzys walutowy

„Wąż w tunelu” - stabilizacja walut europejskich wobec dolara

1979 - koncepcja europejskiego systemu walutowego

• Wspólna waluta rozliczeniowa Ecu

• Zostaje uruchomiony Europejski Fundusz Współpracy Walutowej

• Powstaje ERM - Europejski Mechanizm Kursowy (oznaczał, że waluty europejskie są wzajemnie stabilizowane z pozostawieniem zakresu wahań , funkcjonował do 1990 roku)

Koniec lat 80-tych - pakiet Delors'a - przejście do pełnej Unii Walutowej

I etap - 01.01.1990 - 31.12.1993

• Budowa rynku wewnętrznego (zmiany cenowe miały wynikać z mechanizmu rynkowego)

II etap - 01.01.1994-31.12.1998

• Kryteria konwergencji (zbieżności)

• Kraje miały zagwarantować niezależność banków centralnych

• Tworzono Europejski Instytut Walutowy we Frankfurcie, przygotowujący do utworzenia Europejskiego Banku Centralnego

III etap - 01.01.1999

• Zaczyna działać Europejski Bank Centralny

• Euro wchodzi jako waluta rozliczeniowa (do systemu weszło 11 krajów)

01.01.2001 - do strefy euro dołączyła Grecja

01.01.2007 - do strefy euro dołączyła Słowenia

01.01.2008 - do strefy euro dołączyły Cypr i Malta

Zasady:

• Stabilność cen

• Decyzje podejmowane przez Europejski Bank Centralny

• Potrzebna jest stabilizacja makroekonomiczna [wskaźniki - stopa inflacja (musi być zagwarantowana zbieżność niskich stóp inflacji), niski deficyt budżetowy (gdyż nieuzasadnione zwiększenie ilości pieniędzy w obiegu może spowodować znaczny wzrost inflacji), dług publiczny na odpowiednio niskim poziomie]

Deficyt budżetowy - wprowadzanie dodatkowego pieniądza do obiegu

Dług publiczny - zaciągnięty u obywateli poprzez emitowanie obligacji, weksli

1997 - Pakt Stabilizacji i Wzrostu (Stability and Growth Pact)

• Założył potrzebę dyscypliny fiskalnej

Założenia:

1. Permanentną cechą Unii Gospodarczej i Walutowej jest dyscyplina fiskalna, która ma zagwarantować utrzymanie budżetów w średnim okresie blisko równowagi lub w nadwyżce.

2. Podejmowanie są działania prewencyjne, aby nie dopuścić do wzrostu deficytu budżetowego w średnim okresie (3 lata) (ma temu służyć nadzór - ocenia się, czy kraje działają tak, aby osiągnąć równowagę, kraje muszą składać raporty dotyczące sytuacji fiskalnej)

3. Procedura unikania nadmiernego deficytu budżetowego (powyżej 3% PKB) - kraj musi unikać nadmiernego deficytu, podejmować działania stabilizujące. W przypadku recesji (spadku wzrostu gospodarczego o co najmniej 2%) można wprowadzić działania kończące się deficytem budżetowym (ale tylko w krótkim okresie, później trzeba powrócić do działań stabilizujących.).

4. Kraje eurosystemu podlegają sankcjom:

• W 1 roku nadmiernego deficytu - wpłata deficytowa w wysokości

0,2% PKB + 0,1 różnicy między deficytem dozwolonym (3%) a deficytem danego kraju

• W 2 roku - grzywna

Okazało się, że największe kraje (Francja, Niemcy) miały za duży deficyt budżetowy. W związku z tym:

2005 - przegląd paktu stabilizującego, wprowadzono elastyczność

• Pozostał wymóg dyscypliny fiskalnej, która gwarantuje synchronizację sytuacji gospodarczej, co zbliża ich wrażliwość na szoki

• Budżety muszą być w równowadze lub nadwyżce

• Zapisy dotyczące deficytu i zapisy dotyczące długu publicznego (tzw. kotwice dotyczące sytuacji fiskalnej)

• Pozostawiono sytuacje, w których budżet może wzrosnąć (może wzrosnąć także w przypadku związanych z restrukturyzacją gospodarki)

Pełna unia monetarna 01.01.1999

• Niepełna Unia Gospodarcza realizowana poprzez kilka etapów

• Nie ma czegoś takiego jak wspólnotowa polityka fiskalna (wszystko oprócz polityki monetarnej leży w gestii państwa)

• Formuła wypracowywania wytycznych dla polityki gospodarczej (ogólnie od 1993 roku) (od 1997 rozciągnięta także na politykę zatrudnienia)

Wytyczne uwzględniają stan gospodarczy krajów członkowskich i całej Unii

• Obecnie ocena dokonywana jest co 3 lata (wcześniej co rok) - teraz obowiązują wytyczne na lata 2008-2010

• Wytyczne są bardzo szczegółowe

• Dotyczą między innymi polityk fiskalnej, reform podatkowych, strukturalnej, mikroekonomicznej

• Istnieją wytyczne zarówno dla całej Unii, jak i poszczególnych krajów

• Wytyczne biorą pod uwagę osiągnięcia z poprzednich lat i wskazują, na co należy zwrócić uwagę

Kraje są zobowiązane do zdawania relacji z realizacji wytycznych.

Krajowe programy reform są opracowywane przez kraje w oparciu o wytyczne, prezentują m.in. harmonogram działań, relacje między sektorem publicznym i prywatnym itp.

Efekt Unii Gospodarczej i Walutowej

Pytanie o konwergencję (zbliżenie)

• Konwergencja nominalna - zbliżanie podstawowych wskaźników makroekonomicznych o charakterze pieniężnym (nominalnym) - np. inflacja, deficyt budżetowym, dług publiczny, kursy walutowe, stopy procentowe. Jest warunkiem koniecznym.

• Konwergencja realna - dotyczy rzeczywistych procesów gospodarczych (konwergencja rozwojowa, wzrostowa). Bierze pod uwagę poziom dobrobytu (czy zbliża się poziom dobrobytu różnych krajów - wskaźnik PKB na mieszkańca (wskaźnik PKB na mieszkańca Unii Europejskiej traktowany jest jako 100,0, sprawdza się, czy wskaźnik PKB na mieszkańca danego kraju jest wyższy czy niższy od 100,0 i o ile).

Konwergencja realna gwarantuje zbliżony poziom rozwoju, co ułatwia funkcjonowanie wspólnej waluty.

Inne wskaźniki konwergencji realnej: zbliżanie się stóp zatrudnienia (powinno być 70% ze wszystkich zdolnych do pracy), konwergencja płacowa, czy ma miejsce doganianie (catch up) - czy słabsze regiony doganiają regiony lepiej rozwinięte

Niezależne krajowe banki centralne i Europejski Bank Centralny

• I zasada - niezależności politycznej

• Głównym celem wszystkich banków jest stabilizacja cen (tzw. bezpośredni cel inflacyjny) - przyjmowane są założenia na 3 lata

Banki muszą prowadzić autonomiczną politykę pieniężną

4 elementy niezależności:

• Niezależność funkcjonalna (pełnią tylko pewne określone z góry funkcje)

• Niezależność instytucjonalna (bank ma określone formy instytucjonalne)

• Niezależność personalna (kadencja personalna trwa co najmniej 5 lat - dłużej niż kadencja rządu, w Europejskim Banku Centralnym 8 lat)

• Niezależność finansowa (banki mają kapitały założycielskie i na ich podstawie działają)

Rozwiązania instytucjonalne

• Europejski system banków centralnych - Europejski Bank Centralny we Frankfurcie + banki centralne wszystkich krajów członkowskich

Prezesi banków centralnych należących do eurosystemu mają władzę wykonawczą, podejmują decyzje dotyczące polityki pieniężnej eurosystemu.

Organy zarządzające Europejskiego Banku Centralnego (podejmują decyzje dotyczące systemu finansowego):

• Rada zarządzająca (członkowie zarządu + prezesi banków centralnych należących do eurosystemu)

• Zarząd Europejskiego Banku Centralnego

Organ pomocniczy :

• Rada ogólna (prezes, wiceprezesi + prezesi wszystkich banków centralnych)

Zadania organów zarządzających:

• Prowadzenie polityki pieniężnej w eurosystemie

• Prowadzenie operacji walutowych (operacje te muszą być podporządkowane stabilizacji cen i gwarantowaniu silnej integracji monetarnej, a nie wzmacnianiu euro wobec innych walut)

• Zarządzanie oficjalnymi rezerwami walutowymi (w razie potrzeby interwencji)

• Wspieranie należytego funkcjonowania systemów płatniczych

• Czuwanie nad prawidłowością nadzoru bankowego

Zadania Rady ogólnej

• Doradcze dla Europejskiego Banku Centralnego

• Udział w przygotowaniu raportów rocznych

• Gromadzenie danych statystycznych

• Wypracowywanie systemów standardów funkcjonowania banków

• Raporty o kryteriach zbieżności

• Opiniuje raporty z krajów chcących dołączyć do eurosystemu (raporty o konwergencji)

Tylko Wielka Brytania i Dania nie muszą przyjąć euro. Pozostałe kraje są do tego zobowiązane (Szwecja też).

Dlaczego warto być w eurosystemie?:

• Gwarancja stabilności cen

• Gwarancja zdrowych finansów publicznych

• Niższe koszty transakcyjne dla przedsiębiorstw

• Znika ryzyko walutowe

• Przejrzystość cen

Koszty i ryzyka:

• Nieodpowiednie określenie kursu walutowego, który będzie stabilizowany

Co trzeba zrobić, aby należeć do eurosystemu?

• Spełnienie warunków konwergencji

• Zgodność narodowego prawa z prawem europejskim (czy prawo narodowe w zakresie banków jest zgodne z prawem europejskim)

3 mają 1998 roku podjęto decyzję - Komisja UE i Rada UE zatwierdziły spełnienie kryteriów konwergencji przez 11 krajów

Kryteria konwergencji:

• Inflacja niższa niż wskaźnik liczony jako średnia inflacji z 3 krajów o najniżej inflacji + 1,5% (wówczas 2,7%)

• Deficyt budżetowy maksymalnie 3% PKB

• Dług publiczny maksymalnie 60% PKB

• Długoterminowa stopa oprocentowania obligacji publicznych liczona jako średnia stopa oprocentowania z 3 krajów o najniższym oprocentowaniu + 2% (wówczas 7,8%)

• Udział w mechanizmie kursowym ERM przez 2 lata

Grecja nie spełnia warunków w 1998. W 2000 roku przeszła test pomyślnie. Podkreślano wysiłek Grecji dla spełnienie warunków konwergencji.

W 2006 roku dokonano oceny Słowenii i Litwy, które aplikowały o przyjęcie do eurosystemu. Litwa nie zakwalifikowała się, bo nie gwarantowała stabilności cen (realne zagrożenie inflacyjne).

Ciekawostka - w 2006 roku Szwecja, Finlandia i Polska miały najniższe stopy inflacyjne.

Sytuacja krajów poza eurosystemem:

Wielka Brytania i Dania mają derogacją na podstawie artykułów dołączonych do traktatu z Maastricht.

Dania, Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja weszły do ERM 2. (Słowacja ma możliwość przyjęcia euro już 01.01.2009)

Bułgaria, Czechy, Estonia, Łotwa, Litwa, Polska, Rumunia, Szwecja, Słowacja i Węgry nie podały, kiedy chcą wejść do eurosystemu.

Stopa wzrostu realnego PKB

Największe: Słowacja w 2007 roku - 10,4%

Słowacja w 2008 roku (szacunkowe) - 7,4%

Łotwa w 2007 roku - 10,3%

Łotwa w 2008 roku (szacunkowo) - 7,2%

W Estonii spada tempo wzrostu, istnieje ryzyko przegrzania koniunktury (co wywołuje ryzyko inflacji oraz migrację i w związku z tym brak siły roboczej) - pojawiają się impulsy recesyjne (tzw. pęknięcie banki mydlanej).

Stopa inflacji:

Wskaźnik HICP (Harmonized Index of Consumer Proces) - ściśle określona procedura liczenia poziomu inflacji

Dane na 2007 - wskaźnik HICP:

• Malta - 0,7%

• Holandia, Francja i Finlandia miały najniższą inflację, której średnia arytmetyczna wyniosła 1,6%

• Czechy - 3%

• Estonia - 6,7%

• Łotwa - 10,1%

• Litwa - 5,5%

• Węgry - 6,9%

• Polska - 2,6%

• Słowacja - 1,9%

Średnia stopa inflacji w eurozone w 2007 roku - 2,1%

Wnioski:

• Strefa euro jest optymalnym obszarem walutowym nastawionym na stabilizację cen i integrację

• Na te potrzeby stworzono system instytucjonalny (krajowe banki centralne, Europejski Bank Centralny, Rada Zarządzająca i Rada Ogólna)

• Prowadzi się daleko posuniętą koordynację polityk gospodarczych i zatrudnienia (tworzy się priorytety, które mają służyć dobru wspólnemu)

Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład XI

Strategia Lizbońska

Podczas Szczytu Europejskiego w 2000 roku porównywano gospodarkę UE z gospodarką USA, Japonii. Uznano, że Europa się starzeje i trzeba dokonać modernizacji strategii - stąd Strategia Lizbońska. Miała ona zmodyfikować wszystkie aspekty UE.

• W 2000 Roku UE przyjęła tzw. Strategię Lizbońską - z jej celem strategicznym

• Stworzenia najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej opartej na wiedzy gospodarki zdolnej do trwałego rozwoju, tworzącej większą liczbę lepszych miejsc pracy i charakteryzującą się większą spójnością społeczną

• W 2005 roku strategia została odnowiona

Wśród sfer, którymi należy się zająć znalazła się konkurencyjność (UE ma być bardziej konkurencyjna) i oparta na wiedzy gospodarka (wspomaganie innowacyjności, lepsze miejsca pracy, postawienie na kapitał ludzki)

Między 2000 a 2005 wymagano, aby kraje UE zdawały raporty z zakresu dostosowywania się do strategii. Uznano, że strategia jest przeregulowana - za dużo w niej wskaźników i wymaganych raportów. Od 2005 roku obowiązuje Odnowiona Strategia Lizbońska (aktualnie na lata 2005-2010) - nastąpiło uproszczenie obowiązków, pozostawiono cel główny, ale zmieniono sposoby dochodzenia do niego.

1. Dlaczego potrzebna była strategia

Uwarunkowania strategii z 2000 roku

• Luka technologiczna wobec USA i Japonii

• Konkurencja ze strony Azji

• Starzenie się społeczeństw (i związana z tym konieczność zmian np. w systemie ubezpieczeń społecznych)

• Niskie nakłady na B+R

• Rewolucja informacyjna

• Presja na ochronę środowiska

• Kryzys europejskiego modelu socjalnego

2. Kluczowe hasła strategii

Dla każdego z poniższych elementów przez 5 lat obowiązywały wskaźniki, ale od 2005 roku zrezygnowano z większości z nich.

Pozostały dwa wskaźniki:

1. Wskaźnik dotyczący % wielkości zakładów na B+R wynoszący 3% PKB

2. Stopa zatrudnienia - 70 % zdolnych do pracy

Główne cele mają być osiągnięte do 2010, ale realizacja wszystkich celów w tym czasie jest niewykonalna.

• Wiedza, gospodarka oparta na wiedzy

• Społeczeństwo wiedzy

• Innowacje, innowacyjność gospodarki

• Motory innowacji

• Tworzenie wiedzy - B+R

• Aplikacja wiedzy

• Innowacje i przedsiębiorczość

• Wzrost gospodarczy

• Zatrudnienie

• Reformy ekonomiczne

• Rozwój zrównoważony

3. Hasła strategii C.D

• Infrastruktura o znaczeniu europejskim

• Konkurencyjność przemysłu

• Energia odnawialna

• Optymalizacja wykorzystania energii, innowacje ekologiczne

• Zasoby ludzkie

• Konkurencyjność oparta tylko na kosztach nie gwarantuje sukcesu

4. Odnowiona strategia - wzrost i zatrudnienie

Od 2005 roku obowiązuje strategia na rzecz wzrostu gospodarczego (opartego na nowoczesnych czynnikach pracy - kapitał ludzki, technologie, innowacyjność) i zatrudnienia (aby aktywizować rynek pracy, różne grupy społeczne)

Wymogi

• Wieloszczeblowe zarządzanie - od władz unijnych przez władze krajowe do władz regionalnych i lokalnych (nacisk na to, aby strategia była realizowana przez różne poziomy władz - lokalne, regionalne, krajowe i unijne)

• Rola partnerstwa publiczno-prywatnego (public-private partnership - PPP - tworzone są klastry obejmujące biznes, uczelnie, instytucje państwowe)

• Włączanie zadań strategii do wszystkich możliwych działań i polityk, takich jak polityka spójności, polityka innowacyjna, polityka przedsiębiorczości, polityki sektorowe, ochrony środowiska itd.

Polskie Forum Strategii Lizbońskiej zajmowało się zagadnieniem, jak można realizować cele Strategii Lizbońskiej

Strategia Lizbońska jest „programem-matką” - powinien być brany pod uwagę przy tworzeniu nowych programów.

5. Priorytety odnowionej strategii z 2005 r.

• Partnerstwo na rzecz wzrostu i zatrudnienia

• Wiedza i innowacje na rzecz wzrostu gospodarczego

• Europa atrakcyjnym miejscem dla inwestowania i pracy

• Tworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy

6. Wspólnotowy Program Lizboński - plan na rzecz wzrostu i zatrudnienia: cele ogólne

• Wspieranie wiedzy i innowacyjności w Europie

• Reforma i uproszczenie prawa - program lepsza regulacja (better regulation) (program lepsza regulacja realizowany jest na wielu szczeblach)

• Rozwój wspólnego rynku usług

• Wspieranie kapitału ludzkiego, edukacji i szkolenia zawodowego

• Modernizacja systemów zabezpieczeń społecznych - model flexicurity (łączenie bezpieczeństwa społecznego z elastycznością rynków pracy)

7. Hasło strategii: wzrost i zatrudnienie - pracujemy wspólnie dla przyszłości Europy

W UE poważnie traktuje się prawa i koncepcje - w Polsce jest inaczej…)

Wyróżnia się dwa etapy realizacji zadań szczegółowych:

1. identyfikacja wymogów (co trzeba zrobić, jakie są zadania do wykonania)

2. przypisanie i realizacja zadań poszczególnych krajów oraz całej UE

Zadania szczegółowe:

1. Poszerzenie i pogłębienie rynku wewnętrznego (pełna liberalizacja)

2. Zapewnienie otwartych i konkurencyjnych rynków wewnątrz i na zewnątrz UE (programy usuwania barier, udział UE w negocjacjach z WTO)

3. Poprawa europejskiego i krajowego ustawodawstwa (better regulation) (należy wprowadzić metodologię liczenia kosztów i sprawdzać, ile będzie kosztowało wprowadzenie zmian)

4. Rozwój i poprawa europejskiej infrastruktury

8. C.D

5. Wzrost inwestycji w badania i rozwój (zostaje wskaźnik 3% PKB)

Dokonuje się podziału na wydatki krajowe, publiczne, uczelni oraz przedsiębiorstw. Struktura jest prawidłowa, jeśli 60%-65% badań na B+R należy do sektora przedsiębiorstw)

6. Wzmocnienie innowacji, rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych oraz zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych (ważna jest elektroniczna komunikacja międzyludzka)

7. Zapewnienie silnej europejskiej bazy przemysłowej (punkt ten wpisano do strategii ze względu na deindustrializację i delokalizację, w Polsce powinna nastąpić restrukturyzacja górnictwa i przemysłu stoczniowego)

8. Wzrost stopy zatrudnienia oraz modernizacja systemów ochrony socjalnej

9. C.D

Wzrost stopy zatrudnienia (osoby zdolne do pracy - między 15 a 60 rokiem życia)

1. Ogólnej do 70%

2. Kobiet do 60%

3. Osób starszych po 55 roku życia do 50%

9. Poprawa adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw oraz większa elastyczność rynków pracy (większa elastyczność godzin pracy wynikająca z ograniczenia czasu pracy do 48 godzin tygodniowo)

10. Wzrost inwestycji w kapitał ludzki, poprawa edukacji i kwalifikacji

10. Metody realizacji strategii

• Zasada podstawowa - połączenie działań krajowych ze wspólnotowymi, przez wyraźne określenie zadań do spełnienia na obu szczeblach

• Wykorzystanie metody otwartej koordynacji - więcej miękkiego prawa, system sieci współpracy (ekonomia sieci zajmuje się tym, jak badać skuteczność działań w ramach sieci między firmami, sektorami), benchmarking (uczenie się od najlepiej sobie radzących), system wskaźników, wieloszczeblowość zarządzania

Metoda otwartej koordynacji (elastycznej) - dotyczy poszczególnych szczebli zarówno wertykalnie (lokalnie, regionalnie, krajowo, międzynarodowo) jak i horyzontalnie (między sektorem publicznym i prywatnym)

Miękkie prawo to wskazówki i sugestie dotyczące działań, a nie nakazy.

11. Polityki wspierające Strategię Lizbońską

• Zasada dzielonych kompetencji - subsydiarność

• Polityka przemysłowa

• Polityka naukowa i technologiczna

• Polityka przedsiębiorczości

Zadania:

1. Wspieranie dostosowania przemysłu do zmian rynkowych i technologicznych

2. Wspieranie przedsiębiorczości małej i średniej

3. Sprzyjanie współpracy firm

4. Zachęty dla innowacyjności i postępu technicznego

12. Innowacje i przedsiębiorczość dla realizacji strategii

• Definicje innowacyjności, konkurencyjności, przedsiębiorczości

• Tworzenie programów wspierania innowacji i przedsiębiorczości

• Innowacyjność a badania naukowe

• Przedsiębiorczość a mały biznes

13. Innowacje kluczem do rozwoju

• Definicje innowacji wg Schumpetera

w latach 30-tych XX wieku Schumpeter zdefiniował innowacyjność jako wszystkie nowe kombinacje sił i środków zastosowane w procesie produkcyjnym

Dwie grupy innowacji:

1. Innowacje produktowe - nowe produkty i nowe wersje produktów już istniejących

2. Innowacje procesów wytwórczych (metody i techniki produkcji)

Według Schumpetera innowacje to także:

• Odkrycie nowych źródeł surowców

• Odkrycie czy stworzenie nowych rynków zbytu (powstają nowe sektory)

• Nowe metody organizacji pracy

• Innowacje wg European Innovation Scoreboard (EIS)

• Nakłady na innowacje

• Motory innowacji: absolwenci studiów technicznych I przyrodniczych, procent osób z wyższym wykształceniem, kształcenie ustawiczne

• Tworzenie wiedzy: wydatki publiczne na B+R

• Wydatki biznesu na B+R, wydatki na B+R w zakresie wysokich i średnich technologii

• Udział przedsiębiorstw otrzymujących wsparcie publiczne na innowacje

Innowacje wymagają określonych nakładów, pomysły muszą być wykorzystane w procesie produkcyjnym.

EIS C.D Nakłady na innowacje

EIS - tabele wskaźników innowacyjnych. Mówią o tym, jak oceniać innowacyjność, wskazują kraje najlepsze i najgorsze pod tym względem i jak sobie radzi UE w stosunku do USA i Japonii.

Dwie grupy wskaźników:

1. nakłady innowacyjne

2. rezultaty innowacyjne

Innowacje i przedsiębiorczość:

• Procent innowacyjnych MSP, procent innowacyjnych MSP kooperujących z innymi, wydatki innowacyjne, kapitał ryzykowny jako procent PKB, wydatki na ICT, procent MSP prowadzących nietechnologiczne zmiany

EIS C.D innowacyjne efekty

• Aplikacja wiedzy: procent zatrudnienia w sektorach wysokich technologii (usługi i przemysł), procent eksportu dóbr wysokich technologii, sprzedaż nowych produktów na rynku jako % sprzedaży

• Własność intelektualna: patenty Europejskiego Urzędu Patentowego na milion ludności, patenty Amerykańskiego urzędu patentowego na milion ludności, nowe europejskie znaki towarowe na milion ludności, nowe wspólnotowe wzory na milion ludności

EIE zawiera wskaźniki dla krajów UE, krajów aspirujących do członkowstwa w UE, a także Japonii, USA…

Amerykański urząd patentowy jest liderem.

2 tezy

Według Schumana osoby wykształcone oraz badania przez nie przeprowadzane muszą doprowadzić do zmian w sektorze i innowacyjności.

Teza 1:

• Proces innowacyjny obejmujący 5 w/w składników nie jest procesem liniowym - co oznacza, że sukces w zakresie innowacyjnych nakładów (ich elementów) nie przekłada się automatycznie na sukces innowacyjnych efektów

• Wniosek: potrzeba kompleksowego podejścia do całego łańcucha procesu

Od ilości naukowców nie zależą wyniki.

W UE - lepsze są badania podstawowe

W USA - lepsze są badania prowadzące do patentów

Teza 2:

• Wniosek: efektywność innowacji zależy głównie od przedsiębiorczości, czyli aktywności biznesu oraz przyjaznego środowiska prawno-instytucjonalnego i ekonomicznego tworzonego przez władze publiczne.

Potrzebne są odpowiednie warunki.

Nie ma innowacyjności bez przedsiębiorczości.

Według Schumana tylko ludzie przedsiębiorczy mają motywację do wprowadzania innowacji.

Innowacyjność

• Najsilniejsza strona to wzrost liczby studentów - wynika z rynku prywatnej edukacji

• Pozytywne tendencje występują w zakresie wydatków na technologie ICT orz rozwoju innowacyjnych MSP

• Pozytywnie zmienia się sprzedaż nowych produktów na rynku

• Dalszej poprawy wymagają: wydatki biznesu na B+R, eksport produktów wysokich technologii, zatrudnienie w sektorach wysokich i średnich technologii

• Na bardzo niskim poziomie utrzymują się wydatki publiczne na B+R

• Bardzo słabe są efekty w zakresie własności intelektualnej, zwłaszcza patentów europejskich

Wnioski ogólne:

1. Siłami napędowymi innowacji są przedsiębiorstwa, stąd potrzeba wspierania przedsiębiorczości

2. Niski poziom wydatków publicznych na B+R wymaga wzrostu ich nakładów dla ośrodków badawczych, uczelni, przedsiębiorstw w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego

Narzędzia wspierania innowacji - krajowe rekomendowane przez UE

• W zakresie przedsiębiorczości: usługi wspierania biznesu, pomoc w aplikowaniu o patenty europejskie, analiza wskaźnikowa dobrych praktyk, bazy danych, udostępnianie informacji, programy demonstracji dobrych praktyk, czystych technologii, wskaźników, programy zachęcania młodzieży do przedsiębiorczości - inkubatory na uczelniach, wspierania młodych przedsiębiorców - program „start”

• W zakresie bodźców do podejmowanie ryzyka i nowych pomysłów na rynku: dostępność kapitału typu venture (związanego z ryzykiem), wspieranie klastrów regionalnych, przemysłowych, technologicznych, partnerstwo publiczno-prywatne

Od 2004 roku Polska jest włączona do projektów jako członek UE, brała w nich udział także w okresie przygotowawczym.

Narzędzia C.D.

• Tworzenie sieci współpracy między zainteresowanymi stronami (współpraca między firmami w różnych krajach)

• Prowadzenie programów twinningowych

• Szukanie dobrych praktyk przez procedury benchmarkowe

• Tworzenie projektów pilotażowych, programów demonstracji

• Instrumenty finansowe: kapitał zalążkowy (seed capital), dostęp MSP do kredytów i leasingu, fundusze poręczeń kredytowych, gwarancje dla pośredników finansowych, podział ryzyka

Programy europejskie

5-letnie ramowe programy finansowane z budżetu UE. W konkursie mogą wziąć wszyscy, którzy są europejskimi partnerami, mogą aplikować o środki na B+R.

Program ramowy ma określony budżet (Program ramowy na rzecz konkurencyjności - 5 mld, Program B+R - 12 mld). Pieniądze są przyznawane na zasadzie konkursów.

• 7 ramowy program badań, rozwoju i prezentacji

• Program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji na lata 2007-2013

• Wieloletnie programy wsparcia MSP

• Programy tworzenia tzw. regionalnych strategii innowacji

• Europejski pakt na rzecz młodzieży - wspieranie mobilności młodzieży (także pracującej) oraz jej innowacyjności i sportu

• Inteligentna energia dla Europy

Programy europejskie C.D.

• Europejski program na rzecz przedsiębiorczości

• Inicjatywa e-Europe

• Innowacje w gospodarce opartej na wiedzy

• Program na rzecz wspierania polityki w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych

• Fundusze strukturalne

Instrumenty europejskie

• Europejski Fundusz Inwestycyjny - kapitał podwyższonego ryzyka dla MSP

• Instrumenty wspólnoty dla MSP

• Sieci łączące różne strony

• Projekty pilotażowe

• Wspólne użytkowanie informacji

• Wspieranie wspólnych działań podejmowanych przez różne kraje i regiony

• Umowy bliźniacze między władzami krajowymi i regionalnymi

• Pomoc techniczna

• Środki finansowe funduszy strukturalnych

• Promocja przyjaznego środowiska biznesowego

• Promocja inwestycji w zasoby niematerialne

• Szczególne programy dla małych i średnich firm

• Tworzenie ram prawnych dla prawa spółek, prawa własności intelektualnej, prawa kontraktowego - dyrektywy

• Szczególne programy dla B+R i technologii tzw. Programy Ramowe finansowane z budżetu UE

• Promocja przedsiębiorczości

Polityka Przedsiębiorczości

Priorytety:

• Poprawa otoczenia administracyjnego i prawnego dla biznesu

• Poprawa dostępu małego biznesu do badań i rozwoju

• Poprawa dostępu małego biznesu do środków finansowych

• Promocja mobilności przemysłowej (mobilność przemysłowa - zmiana profilu działalności, szybkie przenoszenie zasobów do nowych dziedzin)

• Tworzenie ram dla europeizacji i umiędzynarodowienia operacji MSP

• Dostęp do informacji, Euro-info, do kooperacji

Mikro przedsiębiorstwa - do 9 osób włącznie

Małe przedsiębiorstwa - do 49 osób włącznie

Średnie przedsiębiorstwa - do 249 osób włącznie

Duże przedsiębiorstwa - 250 i więcej osób

Polityka Przedsiębiorczości

• Działania wspierające programy krajowe

• Wytyczne dla działań krajowych i wspólnotowych

• Metoda otwartej koordynacji

• Wieloletnie plany działania na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw

• Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw z 2000 r.

• Programy e-Europe, e-administracja

• Programy informacyjne dla MSP

• Programy wspierające kooperację MSP

Karta Małego Przedsiębiorstwa

• Cel: tworzenie lepszego środowiska dla małego biznesu i przedsiębiorczości

• Kierunki działań

1. wspieranie edukacji i kształcenia z zakresu przedsiębiorczości

2. tańszy i prostszy system tworzenia firm - rejestracja on-line

3. lepsze ustawodawstwo i regulacje

4. lepszy dostęp do kształcenia zawodowego, ustawicznego i podnoszenia kwalifikacji

Europejska Karta Małych Przedsiębiorstw C.D

5. poprawa dostępu do usług internetowych

6. upraszczanie podatków, lepszy dostęp do środków finansowych (venture capital, fundusze strukturalne)

7. wzmocnienie potencjału technologicznego (promocja nowych technologii, dostęp do programów badawczych, kooperacja przedsiębiorstw, PPP

8. szukanie modeli dobrego funkcjonowania biznesu elektronicznego - wzory dobrych praktyk

9. dobra reprezentacja interesów MSP na szczeblu krajowym i unijnym

Polityka energetyczna

Założenie główne - polityka jest wspierana przez:

• instrumenty rynkowe (program rynku wewnętrznego, podatki, subsydia, system handlu emisjami
  

• rozwój technologii energetycznych (oszczędność energii, źródła odnawialne) - programy UE: Europejski strategiczny plan technologiczny dla energii

hasło czyste technologie

• instrumenty finansowe Wspólnoty i programy UE: ramowy program 2007-2013 innowacji i konkurencyjności, podprogram Inteligenta Energia - Europa, Siódmy Ramowy Program Badań i Rozwoju

Otwieranie granic dla przepływu energii (np. Polska nie może kupować energii od Francji ze względu na brak połączenia sieci przesyłowych)

Prawa do emisji zanieczyszczeń (określony limit ton
, które można wyemitować) są rozdzielana między kraje UE, które następnie dzielą je pomiędzy poszczególne sektory.

Jeśli chce się zwiększyć limit ton powyżej otrzymanego - trzeba go dokupić.

Polityka energetyczna - priorytety

Stworzenie pełnego wewnętrznego rynku energii gwarantującego:

• konkurencyjność

• trwałość

• bezpieczeństwo dostaw

Polityka energetyczna C.D.

Wymagania dla realizacji tego celu:

• rozdzielenie zarządzania sieciami przesyłowymi od produkcji i dystrybucji energii i gazu

Pożądany pełny rozdział własnościowy tych przedsiębiorstw (przedsiębiorstwa sieciowe są całkowicie własnościowo oddzielone od przedsiębiorstw dostarczających i wytwarzających energię lub gaz)

Energetyka C.D.

Pierwsze dwa podpunkty zostały wprowadzone w życie, pozostałe są dyskutowane.

• Otwarty dostęp do sieci przesyłowych - tzw. open network provision dla wszystkich producentów energii i gazu

• Powołanie niezależnych (od władz politycznych) krajowych regulatorów sektora energetycznego - Urzędów Regulacji Energetyki

• Utworzenie europejskiej grupy regulatorów energii i gazu jako mechanizmu wspomagającego współpracę pomiędzy krajowymi organami regulacyjnymi

• Stworzenie mechanizmów dla operatorów systemów przesyłowych usprawniających koordynację w zakresie funkcjonowania i bezpieczeństwa sieci

Energetyka, zmiana klimatu

19.10.2006 Plan działania Komisji na rzecz racjonalizacji zużycia energii.

Zadania:

• Zwiększenie udziału energii odnawialnej do 20% w 2020 roku przez działania w energetyce, biopaliwach oraz sektorze ogrzewania i chłodzenia

• Zwiększenie udziału biopaliw w produkcji energii do 10% w 2020

Raczej nie uda się zwiększyć udziału energii odnawialnej i biopaliw do oczekiwanego poziomu do 2020 roku

Odnawialne źródła energii

• Energia wiatrowa pokrywa obecnie około 20% potrzeb w Danii, 8% w Hiszpanii i 6% w Niemczech

• Do 2020 biopaliwa mogą stanowić 14% łącznej ilości paliw używanych w transporcie. Obecnie liderem jest Szwecja i Niemcy, przypada w tych krajach 4% udziału bioetanolu w rynku benzyny (Sz) oraz 6% w rynku oleju napędowego (N)

• Realizacja plany wymaga nowych technologii w zakresie wykorzystywania węgla i gazu, w zakresie produkcji biopaliw drugiej generacji, ogniw paliwowych i technologii wodorowych, technologii reaktorów itd…

Wszystkie opisane na 11 stronach zabiegi są skierowane na wzrost gospodarczy i wzrost zatrudnienia.

Sytuacja Polski

Bariery:

• Niska stopa inwestycji prywatnych zagraża rozwojowi (kraje o najniższej stopie inwestycji prywatnych jako % PKB: Polska 15,9 i Węgry 17,3; kraje o najwyższej stopie: Estonia 29,6, Łotwa 28,0, Słowacja 24,1

• Niskie nakłady na B+R

• Słabe wskaźniki innowacyjności

• Przeregulowanie gospodarki

Ekonomia Integracji Europejskiej

Wykład XII

Spójność społeczna, gospodarcza i terytorialna oraz finanse UE

oncepcja spójności w UE:

• Harmonijny i zrównoważony rozwój w ramach krajów i na obszarze wspólnotowym

(Ten zapis pojawił się już w Traktacie Rzymskim. Jest to wskazówka, że UE będzie zmniejszała różnicę między obszarami. UE nigdy nie była klubem bogatych - poziom rozwoju nigdy nie był i nie jest kluczowy)

• Zmniejszanie dysproporcji gospodarczych - konwergencja poziomu PKB na mieszkańca w regionach i krajach, poziomu produktywności pracy, wzrostu zatrudnienia

• Zmniejszanie dysproporcji społecznych (same modele społeczne są kształtowane przez politykę krajową) - konwergencja wskaźników zatrudnienia, tj. stopy zatrudnienia, tempa tworzenia lepszych miejsc pracy, poziomu wykształcenia, zmniejszania ubóstwa i wykluczenia społecznego

Koncepcja spójności C.D

• Zmniejszanie dysproporcji terytorialnych

• Problem koncentracji dobrobytu gospodarczego w obszarach „jądra Europy” tzw. HOT BANANA czyli obszar od Londynu, Hamburga, Paryża, Monachium, Mediolanu do Madrytu.

(Koncentrację bada się poprzez określone wskaźniki)

• Problem urbanizacji - rozwoju miast stołecznych i aglomeracji

• Problem spadku liczby ludności obszarów wiejskich

(Jak rozwijać, restrukturyzować obszary wiejskie, jak mają się one do metropolii)

• Problem współpracy transgranicznej (euroregiony, programy wspierające współpracę)

Do UE wstępują kraje o zróżnicowanym poziomie PKB, ale dąży się do zbliżenia.

Kluczowe hasła spójności

• Konwergencja, czyli zmniejszanie różnic, doganianie, zbliżanie się do poziomu referencyjnego (określonego, przyjętego poziomu)

• Konwergencja regionalna i krajowa

• Konkurencyjność - zabezpieczenie konkurencyjności regionów, krajów, całej wspólnoty w procesie zwiększania spójności

• Współpraca terytorialna, czyli obszarów granicznych, euroregionów, regionów i miast partnerskich

Spójność nie wyklucza konkurencji - są to procesy wzajemnie nakładające się na siebie

Jak zrealizować spójność w UE

Założenia:

• Mechanizmy rynku wewnętrznego są kluczowe ale niewystarczające (mechanizmy rynkowe budzą się do życia w sposób naturalny)

• Występuje konieczność katalogowania regionów i krajów bardziej i mniej rozwiniętych w celu specyfikacji obszarów charakteryzujących się dysproporcjami

• Dla potrzeb katalogowania trzeba przyjąć wspólną klasyfikację regionów na całym obszarze UE

• Stosuje się klasyfikację NUTS (jednostek terytorialnych) opracowaną przez Eurostat. Grupy NUTS są od Nuts 1 do Nuts 5 (najczęściej przedmiotem działań są NUTS 2, w Polsce są to województwa)

Poszczególne administracje krajowe zgłaszają swoje podziały

Nuts 1 - cały kraj

Nuts 2 - odpowiednik województw Polski

Nuts 3 - powiaty

Nuts 4 - mniejsze jednostki

Nuts 5 - jeszcze mniejsze jednostki

Tylko pierwsze trzy są istotne dla Polski.

Jak realizować spójność C.D

• Potrzebna jest polityka spójności prowadzona na różnych szczeblach zarządzania europejskiego - obowiązuje zasada rządzenia wieloszczeblowego

• Wspólnotowa polityka spójności opiera się na zasadzie pomocniczości i proporcjonalności, zasadzie dodawalności oraz współfinansowania, zasadzie partnerstwa, zasadzie programowania

• Trzonem polityki spójności jest polityka regionalna, wspomagana przez inne programy (społeczne, w zakresie innowacji, ochrony środowiska itd…)

• Realizacja europejskiej wieloszczeblowej polityki wymaga środków finansowych ze źródeł unijnych i krajowych

1. pomocniczość i proporcjonalność - polityka spójności jest realizowane głównie od dołu (gminy, powiaty, województwa, cały kraj definiują cele, określają potrzeby finansowe i priorytety)

• centralizacja - podejmowanie decyzji na poziomie kraju

• decentralizacja - podejmowanie decyzji na niższym poziomie

• zasada dodawalności - działania UE dodają elementy do tego, co jest realizowane na szczeblu krajowym

• współfinansowanie - część kosztów jest finansowana na poziomie UE, reszta na niższym

• zasada programowania (wieloletniego) - na poziomie kraju konstruowany jest program, który musi być zaakceptowany na poziomie unijnym

• zasada partnerstwa - w realizacji polityki spójności powinno uczestniczyć wiele poziomów

Powyższe zasady są bardzo ważne, powtarzane od 1975, stanowią istotę współczesnych programów spójnościowych.

Polityka regionalna jest trzonem, pojawiła się w 1975, powstał wtedy Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, ruszyła w tym momencie i stała się motorem mówienia o spójności w szerszym kontekście.

1986 - Jednolity Akt Europejski definiuje pojęcie spójności, zaczyna się mówić o integracji polityk

Polityka regionalna wspiera także spójność społeczną, cele ochrony środowiska i konkurencyjność

Podstawy teoretyczne

• Modele geografii ekonomicznej

• Aglomeracja i koncentracja

• Centra i peryferie

• Siły aglomeracji i siły dyspersji

• Teorie konwergencji rozwojowej (realnej)

• Konwergencja absolutna typu beta (β)

• Konwergencja warunkowa typu beta (β)

• Konwergencja typu sigma (δ)

Geografia ekonomiczna ma wiele nurtów.

Teoria lokalizacji - czynniki wpływające na lokalizację (kiedyś ukształtowanie terenu, bliskość dróg i rzek)

Nurt nowej geografii ekonomicznej - w dużej mierze został stworzony przez ekonomistów, którzy mówią, że istnieje dyscyplina ekonomia geograficzna,

Krugman pytał o to, czy jest spójny rozwój regionalny - w 1991 w pracy „Geografia i handel” wprowadził nowoczesne rozumienie aglomeracji

Puga i Venables zastanawiali się, czy jest zawsze tak, że w szeroko definiowanych regionach wytwarzanie dóbr jest proporcjonalne do posiadanych zasobów. Ich zdaniem niekoniecznie tak jest - są regiony, które mają endogeniczne (wewnętrzne) siły rozwoju i w związku z tym lepszą wydajność. Jest to tzw. siła aglomeracji - mają one większy potencjał rozwoju

Siły aglomeracji powodują koncentrację

Czy stopień koncentracji powoduje wyodrębnienie się centrów i peryferii?

Czy relacja między centrami i peryferiami jest stała, czy się zmienia? (czy centra zawsze będą się szybciej rozwijały, czy też nastąpi zbliżanie się poziomu rozwoju?)

Główne siły powodujące aglomerację:

• Powiązania między firmami (poziome i pionowe) - firmy łączą się terytorialnie - linkages

• Wielkość rynku (działalność gospodarcza powstaje tam, gdzie jest duży rynek, ale działalność gospodarcza powoduje większy rynek - zamknięte koło)

• Stopień mobilności pracowników (Krugman zwrócił uwagę, że mobilność będzie sprzyjała aglomeracji) (np. w Polsce przenoszenie się do Warszawy)

Siły dyspersji (rozpraszania działalności) sprawiające, że szuka się lokalizacji na peryferiach

• Efekt zagęszczenia (kongestia) - powodujący koszty środowiska i wysokich płac

• Zwiększenie kosztów czynników produkcji (szuka się tańszych czynników poza aglomeracją)

Najwięcej spośród badań prowadzonych nad spójnością dotyczy sił aglomeracji i dyspersji i jak wyglądają one między regionami.

Konwergencja

Hipoteza konwergencji:

• Autorzy: Barro, Sala-I-Martin, Quah, Mankiw, Rebelo

• Hipoteza dotyczy relacji między dwiema zmiennymi: stopą wzrostu produktu i kapitału na 1 mieszkańca a poziomem PKB lub dochodu na jednego mieszkańca

• Relacja ta powinna być ujemna, gdyż niski poziom PKB na mieszkańca powinien być skorelowany z wysoką stopą wzrostu gospodarczego

• Hipoteza pozwala odpowiedzieć na pytanie, czy kraje różniąca się wyjściowym poziomem PKB per capita będą się w długich okresach w wyniku wzrostu gospodarczego zbliżały się do siebie pod względem PKB na mieszkańca, czy też będą się od siebie oddalały

Kraje uboższe powinny rozwijać się szybciej, żeby dogonić bogatsze - inaczej pozostaną peryferiami.

Konwergencja C.D

• Konwergencja absolutna beta (Barro, Sala-I-Martin) zakłada podobieństwa krajów, regionów w takich zmiennych jak: stopa oszczędności, tempo wzrostu ludności, inne czynniki demograficzne (liczba dzieci w rodzinie, śmiertelność, stopa zatrudnienia), a także postęp techniczny oraz polityka rządowa (różni się tylko tempo wzrostu i PKB)

• Konwergencja warunkowa beta (Barro) uwzględnia różnice w tzw. zmiennych endogenicznych między krajami czy regionami (korzysta się z niej, jeśli z konwergencji absolutnej beta nic nie wyjdzie z powodu za dużej liczny czynników)

• Konwergencja δ odzwierciedla dyspersję poziomu PKB między krajami w pewnym przedziale czasowym mierzoną współczynnikiem odchylenia standardowego logarytmu tych wielkości

Barro najpierw próbował badać konwergencję absolutną na grupie 90 krajów, ale nie otrzymał rezultatów. Powiodło mu się podczas próby na krajach OECD.

Co uwzględnia konwergencja warunkowa

Różnice między krajami i regionami:

• Wyjściowy PKB per capita

• Poziom kapitału fizycznego i ludzkiego

• Poziom solaryzacji

• Długość życia, stopa dzietności

• Stopa konsumpcji publicznej

• Rządy prawa, demokracja

• Otwartość międzynarodowa, terms of trade

• Stopa inwestycji

• Stopa inflacji itd.

Czynnikiem , który miał wpływ na konwergencje Polski w stosunku do starych krajów UE jest zdrowotność

Większości ekonomistów wychodzi, że wskaźnik β wynosi w Europie między 1,3% a 2%.

Co pokazuje współczynnika beta

• Czy kraj mający wyjściowo niższy poziom PKB per capita rozwija się szybciej niż kraj bogatszy - to znaczy czy kraj biedniejszy dogania przez szybszy wzrost gospodarczy (np. tempo wzrostu PKB 8-10-15%)

• O ile procent różnicy niwelowane jest w ciągu roku/kilu lat (np. rocznie różnica w PKB per capita maleje o 2%)

• Ile czasu potrzeba dla pełnego dogonienia kraju bogatszego

Richard Baldwin w połowie lat 90-tych postawił tezę, że potrzeba będzie 70-lat na to, żeby nowe kraje UE dogoniły stare kraje UE (po 35 latach miały być dopiero w połowie drogi) -okazuje się, że tempo doganiania jest szybsze

Polityka spójności UE

• Początki w 1975 r. od powstania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

• Jednolity Akt Europejski z 1986 - definicja spójności

• Obecnie polityka na okres 2007-2013

Cele:

• Cel 1: Konwergencja (regiony o PKB per capita niższym niż 75% średniej UE oraz kraje o PKB per capita niższym niż 90% średniej UE) (Wszystkie regiony Polski mają PKB per capita poniżej 75%)

• Instrumenty finansowe Celu 1: EFRR, EFS i Fundusz Spójności (łączna kwota 251 mld euro, w tym FS - 61,5 mld)

Europejski Fundusz Społeczny i Europejski Fundusz Rolny istnieją od Traktatu Rzymskiego 1958, ale nie dotyczą polityki spójności.

Zasada: Wieloletnie planowanie budżetu unijnego - stwarza się priorytety, cele globalne, a potem szuka narzędzi i polityk do ich realizowania.

Cele polityki spójności

• Cel 2. Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach

• Instrumenty finansowe: EFRR i EFS, środki europejskie ponad 49 mld euro

• Cel 3. Europejska współpraca terytorialna

• Instrument finansowy: EFRR, środki europejskie 7,7 mld euro

Wszystko obraca się wokół powyższych 3 celów.

Priorytety polityki 2007-2013 w kontekście pogłębienia i poszerzenia integracji

1. Nacisk na zmniejszanie dysproporcji między państwami i regionami - na cel konwergencja przeznaczono prawie 85%

(Jest to problem niezwykle istotny, Polska otrzymuje na niego 67 mld euro i jest największym beneficjentem funduszy strukturalnych)

2. Nowe podejście strategiczne - wykorzystanie funduszy strukturalnych musi uwzględniać cele Strategii Lizbońskiej. Na cele strategii należy przeznaczyć 60% środków w najsłabiej rozwiniętych regionach i 75% w pozostałych (tj. innowacje, konkurencyjność, energia odnawialna, infrastruktura, zasoby ludzkie, innowacje ekologiczne)

Połączenie spójności (np. budowa dróg, kształcenie, walka z bezrobociem) z konkurencyjnością

Strategia Lizbońska jest elementem polityki spójności

3. lepsze uregulowania prawne, uproszczenie i proporcjonalność, prostsze systemy kontroli, jasne zasady informacji i komunikacji

4. przegląd budżetu w 2008/2009 dla oceny priorytetów

(Czy budżety funkcjonują, czy też trzeba coś zmienić. Część krajów chce przesunięcia części środków z konwergencji na konkurencyjność - Polska nie)

PKB per capita w PPS (UE-27 = 100)	2005	2006	2007 (prog.)
Bułgaria	35,4	36,5	38,3
Czechy	76,7	78,7	81,2
Estonia	63,0	68,5	74,4
Łotwa	49,9	53,7	59,1
Litwa	53,2	56,2	62,3
Węgry	64,3	65,0	63,5
Polska	51,3	52,5	55,7
Rumunia	35,5	38,9	41,6
Słowenia	87,0	88,0	91,6
Słowacja	60,6	63,8	67,8
Chorwacja	50,0	51,6	58,8
Macedonia	27,9	28,2	29,3
Luksemburg	264,6	279,6	284,6
Irlandia	143,9	145,7	146,5
Holandia	131,3	130,8	131,8
Austria	128,9	127,7	128,5
Norwegia	180,0	186,2	186,1

PKB na zatrudnionego (UE-27 = 100) - produktywność	2005	2006	2007 (prog.)
Bułgaria	34,4	34,9	35,8
Czechy	69,2	70,8	73,0
Estonia	61,8	64,4	68,3
Łotwa	49,3	51,4	53,0
Litwa	54,8	57,2	60,3
Węgry	73,6	74,6	74,5
Polska	61,0	61,1	61,7
Rumunia	36,4	39,2	41,6
Słowenia	82,9	84,1	86,8
Słowacja	68,9	71,8	75,7
Chorwacja	62,2	64,3	71,5
Macedonia
Irlandia	134,1	135	135,6
Norwegia	155,7	159,0	158,1
USA	143,6	143,3	138,6
UE-25	104	103,8	103,8
Strefa euro	110,8	110,4	109,5

W Polsce nie ma wzrostu wydajności pracy.

Dyspersja regionalna w UE

• PKB per capita w UE-27 = 100

• Dyspersja dla 271 regionów NUTS-2

• 3 wiodące regiony: centralny Londyn, Luksemburg, Bruksela

• Wśród 42 regionów przekraczających 125% średniej: tylko po 1 w Czechach (Praga) i Słowacji (Bratysława)

• 15 regionów najbiedniejszych jest w Polsce, Bułgarii i Rumunii

• Wśród 69 regionów poniżej średniej 75% było:

• 15 w Polsce, 8 w Rumunii, 7 w Czechach, po 6 w Bułgarii, Grecji i Włoszech, 3 w Słowacji, po 1 (cały kraj) Estonia, Litwa i Łotwa

Finanse UE

Dwa składniki

• Budżet UE

• Finanse pozabudżetowe:

• Europejski Fundusz Inwestycyjny, utworzony w 1994, ma 2 mld euro kapitału własnego, wspiera infrastrukturę transeuropejską i przedsiębiorczość

(Jest nastawiony głównie na wspieranie przedsiębiorczości, jest niezależnym obiektem gospodarczym)

• Europejski Bank Inwestycyjny, działa od 1.01.1958, Luksemburg, Rada Gubernatorów obejmuje 27 ministrów finansów krajów członkowskich, instytucja kredytowa i gwarancyjna, kredytuje inwestycje infrastrukturalne, energetykę, przemysł, usługi. Może zaciągać pożyczki na międzynarodowym rynku kredytowym

(EBI to główna instytucja kredytowa, działa jak każdy duży bank)

Finanse UE Pozabudżetowe

Europejski Fundusz Rozwoju - założony w 1959 wspiera kraje Afryki, Karaibów i Pacyfiku, wspiera projekty gospodarcze, społeczne, wspiera sprzedaż wyrobów eksportowych, stabilizuje dochody eksportowe

Budżet UE

• Od 1988 r. budżet jest określany na podstawie wieloletnich perspektyw finansowych (pierwsze lata 1988-92) (pozwala to na stworzenie perspektywy rozwojowej)

• Obecnie jest realizowana perspektywa 2007-2013

• Perspektywy stanowią ramy finansowe dla realizacji uzgodnionych zadań

• Zasadą podstawową jest to, że budżet stanowi kluczowy instrument realizacji celów polityki UE - najpierw cele i zadania, później jako konsekwencja środki finansowe ujęte w perspektywach i budżetach rocznych

Przegląd budżetu w 2009 przygotuje do myślenia o kolejnym planie (lata 2014-2020)

Budżet służy wykonywaniu zadań.

Budżet C.D

• Podstawą planowania budżetowego jest agenda polityczna - uzgodnienia między krajami w sprawie reguł, form i wysokości europejskiego finansowania

• Finansowanie budżetowe może być wspierane przez środki pochodzące z innych instytucji finansowych UE (np. częściowo przez środki budżetowe, a częściowo przez Bank Ochrony i Rozwoju, Europejski Bank Inwestycyjny lub Europejski Fundusz Inwestycyjny)

• W budżecie są ujawniane dwie pozycje:

• Zobowiązania - tj. wydatki wynikające z przyjętych zadań przekraczających jeden rok budżetowy (commitment appropriations)

• Płatności w kwocie rocznej odpowiadające zobowiązaniom na dany rok budżetowy (realnie dokonane wydatki nie zawsze więc w pełni są równe zobowiązaniom (payment appropriations)

Budżet musi być zamknięty w danym roku, ale zobowiązania można planować w dłużej perspektywie (zobowiązania z dłuższego okresu są rozdzielana na poszczególne lata budżetu).

Trochę historii

• Na początku do 1965 r. każda wspólnota miała swój budżet

• W 1965 r. główną pozycją budżetu wspólnego było rolnictwo = 35,7%, a w 1985 roku WPR (Wspólna Polityka Rolna) pochłaniała aż 70,8% (gdyż w tym czasie nastawiono się na samowystarczalność rolną Europy, finanse były przeznaczane na uniezależnienie rolne od innych krajów)

• W 1965 r. na politykę spójności wydano tylko 6% budżetu, a w 1985 r. 10,8%

• W perspektywie finansowej 2007-2013 nacisk położono na cele wzrostu gospodarczego i zatrudnienia i nowe dziedziny polityki jak bezpieczeństwo, wolność, sprawiedliwość

Struktura wydatków według zadań obecnej perspektywy finansowej - przykład budżetu 2007 w mld euro

Zrównoważony wzrost, w tym: - 54,9

• Konkurencyjność - 9,4

• W tym: edukacja i szkolenia, badania naukowe, innowacje, sieci transeuropejskie i energetyczne, agenda polityki społecznej (programy ramowe B+R, edukacja, innowacje)

• Spójność (fundusze strukturalne) - 45,5

• W tym: konwergencja - 35,3

• Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie - 9,0

• Współpraca terytorialna - 1,1

Struktura wydatków w mld euro

• Zasoby naturalne, w tym: - 56,3

• Środowisko - 0,2

• Rolnictwo i pomoc bezpośrednia (WPR, Europejski Fundusz Rolny, Europejski Fundusz Rybołówstwa - 42,7

• Rozwój obszarów wiejskich - 12,4

• Europejski Fundusz Rozwoju Obszarów Wiejskich

• Obywatelstwo, wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość (Fundusz Granic Zewnętrznych, wspólne zarządzanie migracją, Europejski Fundusz na rzecz uchodźców, Europejski Fundusz Integracji, prawa podst. i sprawiedliwość, media, kultura, zdrowie) -1,2

Struktura wydatków w mld euro

• UE jako partner na arenie międzynarodowej (rozszerzenie, europejska polityka sąsiedztwa, pomoc humanitarna, współpraca na rzecz rozwoju, demokracja i prawa człowieka, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, instrument na rzecz stabilności) - 6,8

• Administracja - 6,9

• Ogółem - 126,5

Układ procentowy wydatków

• Zrównoważony wzrost - 43%

• Rolnictwo - 34%

• Obszary wiejskie i ochrona środowiska - 11%

• Obywatele, wolność etc. - 1%

• UE w świecie - 5%

• Administracja i inne - 6%

Dochody budżetowe (uwaga - ważne, nie ma tego w książce)

Źródłem dochodów są tzw. środki własne:

• Cła, opłaty rolne i opłaty wyrównawcze od cukru (obecnie około 15%)

• Stawka jednolita naliczana od podstawy VAT wszystkich państw członkowskich (około 15%) (transfery dochodów z VAT)

• Stawka jednolita naliczana od dochodu narodowego brutto PNB państw członkowskich (69%)

• Inne - odsetki, niewykorzystane kwoty z lat poprzednich, składki pracowników UE

• Obowiązuje pułap wysokości środków własnych = 1,27% PKB Wspólnoty

• W praktyce ten pułap nigdy nie był osiągnięty, realnie wynosi 0,98-1,0%

Stare kraje UE chcą, żeby pułap wysokości środków własnych był niższy niż 1,27%, a nowe kraje, żeby był wyższy.

Wyzwanie budżetowe

• Wymóg solidarności - polityka spójności (ile przeznaczyć na politykę solidarności)

• Wymóg konkurencyjności - postęp naukowy, technologie, innowacje

• Zmiany klimatu (jak z nimi walczyć i czy są potrzebne na nie środki finansowe)

• Wspólna polityka rolna (ma się odbyć debata na jej temat)

• Migracje i bezpieczeństwo granic (czy zwiększyć środki)

• Terroryzm, przestępczość, bezpieczeństwo wewnętrzne (czy zwiększyć środki)

• Źródła energii

Najpierw określa się zadania, a później środki na nie przeznaczone.

Nowe środki pozabudżetowe

• Fundusz solidarności - pomoc w przypadku klęsk żywiołowych - do 1 mld euro

• Rezerwa na pomoc nadzwyczajną dla krajów trzecich - pomoc humanitarna, kryzysowa - około 234,5 mln euro w 2007

• Fundusz dostosowania do globalizacji - 500 mln pomoc dla pracowników dotkniętych skutkami globalizacji

• Instrument elastyczności - 200 mln euro - dodatkowe wsparcie dla projektów w trakcie realizacji i nowych projektów

72

---