GEOGRAFIA EKONOMICZNA – WYKŁADY.

Wykład z dnia 11.12.2010 r.

Zmiany na politycznej mapie świata.

Polacy zostali zmuszeni do stawienia czoła trzem transformacjom społeczno- politycznym:

• Odzyskanie niepodległości

• Narzucony system socjalistyczny w 1945 roku

• Zdecydowano odejście od socjalizmu po 1989 roku

Oraz groźba zagłady podczas II wojny światowej.

Pierwsza transformacja dotyczyła politycznej niepodległości uzyskanej po I wojnie światowej i zjednoczeniu kraju po 125 latach rozbiorów.

Od 1989 roku Polska znajduje się w okresie transformacji systemowej.

Oznaki transformacji :

• Od realnego socjalizmu do otwartego społeczeństwa

• Od totalitaryzmu do demokracji

• Od centralizmu do demokracji

• Od socjalizmu do kapitalizmu

• Od gospodarki centralnie sterowanej do gospodarki rynkowej

• Od socjalizmu państwowego do kapitalizmu państwowego

• Od społeczeństwa egalitarnego do społeczeństwa nieegalitarnego

W czasie wojny przemysł był nastawiony na produkcję uzbrojenia. Po 1945 roku dochodzi do odbudowy kraju. Tworzy się organizacje przeciw wojnom.

Zaczyna się zimna wojna, kontynent jest podzielony na dwie części.

1941 r. – wydanie karty atlantyckiej – był to dokument propagandowy , obiecano przywrócenie niepodległości podbitym państwom. Zakładano stworzenie ONZ.

W kwietniu 1945 r. podpisano kartę Narodów Zjednoczonych. W lipcu powstaje prosowiecki rząd w Lublinie.

W Marcu 1946 roku powstała Żelazna Kurtyna.

Na świecie 195 suwerennych państw:

• Afryka - 53 państwa.

• Azja - 47 państw.

• Europa – 43 państwa.

• Ameryka Północna – 24 państwa.

• Ameryka Południowa -16 państw.

• Australia - 16 państw.

Na świecie:

• 1900 – 55 niepodległych państw

• 1947 - 76 niepodległych państw

• 1962 – 126 niepodległych państw

• 1988 – 169 niepodległych państw

• 1995 – 195 niepodległych państw

Największe państwa świata:

• Rosja – 17 075 tys. km²

• Kanada – 9 976 tys. km²

• Chiny – 9 597 tys. km²

• USA – 9 363 tys. km²

• Brazylia – 8 512 tys. km²

• Australia – 7 713 tys. km²

• Indie – 3 288 tys. km²

• Argentyna – 2 767 tys. km²

• Kazachstan – 2 717 tys. km²

• Sudan – 2 506 tys. km²

Afryka rozpad kolonializmu lata 60.

Dezintegracja Związku Radzieckiego po 1989 roku.

Dezintegracja Jugosławii.

Dezintegracja Czechosłowacji.

Organizacja Narodów Zjednoczonych:

• Zgromadzenie Ogólne

• Rada Bezpieczeństwa

• Rada Gospodarczo – Społeczna

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Północnoamerykańska Strefa Wolnego Handlu – NAFTA

Stowarzyszenie Krajów Azji Południowej – ASEAN

Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku – ANZUS

Organizacja Jednostki Afrykańskiej – OJA

Organizacja Państw Amerykańskich – OPA

Cechy gospodarki wysoko rozwiniętych krajów.

Do krajów wysoko rozwiniętych gospodarczo zalicza się kraje członkowskie OECD – Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Koncentrują one nieco powyżej 800 mln ludności, ale przypada na nie ponad 60% światowej produkcji , 70% eksportu i importu świata.

Gospodarki tych krajów wyróżniają się ponadto:

1. Wysokim dochodem na jednego mieszkańca , przewagą usług w strukturze gospodarki zarówno pod względem zatrudnienia jak i w tworzeniu PKB

2. Stosunkowo dużym udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu PKB

3. Wysokim poziomem rozwoju przemysłu w którym zaznacza się duży udział gałęzi nowoczesnych , zaawansowanych technologicznie.

4. Chłonnym rynkiem zbytu odzwierciedlającego wysoki poziom życia ludności

5. Rozwinięta infrastruktura społeczna i technologiczna

Warunki te spełniają kraje Europy Zachodniej , Stany Zjednoczone , Kanada, Japonia, Australia , Nowa Zelandia , Izrael. Do krajów OECD należy także Polska , ale nasz kraj posiada jeszcze wiele cech fazy przejściowej i dlatego zaliczany jest do państw transformacji gospodarczej.

Cechy gospodarki krajów słabo gospodarczo rozwiniętych.

W skład grupy państw słabo gospodarczo rozwiniętych wchodzi ponad połowa krajów świata, które zamieszkuje większość jej ludności (ponad 4 mld) . Grupa krajów słabo rozwiniętych jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie, zarówno pod względem ustroju politycznego, jak i osiąganych dochodów na jednego mieszkańca czy pod względem tempa wzrostu produktu krajowego.

Preferencje jakie uzyskują te kraje w ramach pomocy gospodarczej powodują, że wiele państw mimo uzyskiwania wyższych wskaźników rozwoju , nie rezygnuje ze statusu krajów słabo rozwiniętych. Z drugiej strony istnieją w tej grupie kraje które odznaczają się stale pogorszającą się sytuacją ekonomiczną. ONZ określa je jako kraje „ubóstwa” .

Do krajów słabo rozwiniętych należą kraje Afryki poza RPA, większość krajów Ameryki Południowej, Środkowej , Azji i Oceanii . Wspólną cechą tych państw są silnie odczuwane problemy społeczno – ekonomiczne , mające swoje źródła w dużym stopniu w przeszłości historycznej tych krajów , specyfice ich położenia geograficznego i w warunkach naturalnych.

Gospodarka tych krajów w większości charakteryzuje się:

1. Przeszłością kolonialną - kolonializm utrzymywał się w tych krajach surowcowo – monokulturowych. Charakter gospodarki , hamował rozwój infrastruktury społecznej, a sieć transportu ukierunkowano na wywóz surowców i żywności . Kolonialny podział terytoriów naruszył podziały etniczne i do dziś sprzyja antagonizmom narodowościowym i roszczeniom terytorialnym.

2. Niskim przyrostem PKB na mieszkańca stwarzającym barierę dla wzrostu gospodarczego

3. Dominacją rolnictwa w strukturze gospodarki i niskim rozwojem przemysłu reprezentowanym przez gałęzie tradycyjne , jak przemysł wydobywczy , tekstylny.

4. Niewielkim udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu kraju ( ze względu na niskie ceny oferowanych na światowy rynek surowców)

5. Wysokim zadłużeniem zagranicznym

Barierą rozwoju krajów tej grupy są niezwykle często niekorzystne warunki naturalne i położenie geograficzne , a zwłaszcza brak dostępu do morza, peryferyjne, wyspiarskie położenie, górzysty lub pustynny charakter.

Niesprzyjające środowisko przyrodnicze jest często powodem naruszenia równowagi środowiska i stanowi przesłankę do występowania klęsk ekologicznych , jak np. pustynnienie , erozja gleb, susza bądź powodzie.

Sprzyja im wylesianie , nadmierny wypas zwierząt. Kraje te z racji swego położenia geograficznego częściej niż inne narażane są na klęski żywiołowe , jak trzęsienia ziemi, erupcje wulkaniczne, cyklony tropikalne.

Obszar Europy (bez europejskiej części Rosji) zamieszkuje 580 mln osób, tj. 10% ludności świata . Średnia gęstość zaludnienia jest najwyższa wśród kontynentów i wynosi 98 osób/km² , w krajach Unii Europejskiej osiągając nawet 146 osób/km² .

Czołowe miejsca wśród najludniejszych państw europejskich zajmowały:

1. Niemcy ( 81 mln).

2. Wielka Brytania ( 58 mln).

3. Francja ( 57 mln ).

4. Włochy (57 mln ).

5. Ukraina ( 48 mln ).

Listę zamykają:

• Islandia ( 266 tys.).

• Andora ( 65 tys.).

• Monako (31 tys.)

• Liechtenstein (30 tys.)

• San Marino (25 tys.)

Charakterystyczną cechą Europy jest wielki rozwój miast , w których mieszka 73% ludności. W czterech krajach europejskich wskaźnik urbanizacji osiągnął poziom 90% bądź większy.

Należą do nich :

• Belgia (95%)

• Hiszpania (91%)

• Niemcy (90%)

• Islandia (90%)

W porównaniu pominięto miniaturowe państewka: Monako i San Marino będące w praktyce ośrodkami miejskimi.

Rozwój miast odbywa się poprzez procesy wchłanianie pobliskich miast i wsi, w wyniku których tworzą się wielkie aglomeracje bądź konurbacje , tj. zespoły miast ze sobą sąsiadujących, powiązane więzami produkcyjnymi i gospodarczymi.

Do największych miast kontynentu europejskiego zaliczały się:

• Paryż z aglomeracją 9 mln

• Londyn z aglomeracją 6 mln

• Berlin z aglomeracją 3 mln

• Rzym z aglomeracją 2 mln

• Budapeszt z aglomeracją 2 mln

Średnia długość życia (kobiet 79 lat, mężczyzn 72 lata) wykazuje znaczące wahania.

Najdłużej żyją mieszkańcy:

• Szwajcarii (mężczyzn 75, kobiety 83 lata)

• Włoch ( 75 i 82 )

• Hiszpanii ( 75 i 82 )

• Szwecji ( 75 i 81 )

• Francji ( 74 i 82 ).

Najkrócej żyją:

• Białorusi

• Łotwy

• Mołdawii i Ukrainy ( 65 i 74).

Afryka kontynent położony w większości na półkuli wschodniej, po obu stronach równika;

drugi po Eurazji pod względem powierzchni kontynent Ziemi - 30,3 mln km² ; od Europy oddzielony Morzem Śródziemnym (najmniejsza odległość w Cieśninie Gibraltarskiej – 14 km), od Azji Kanałem Sueskim i Morzem Czerwonym , od zachodu Afrykę oblewa Ocean Atlantycki, od wschodu - Ocean Indyjski.