Zagadnienia na obronę

Pedagogika Opiekuńczo – Wychowawcza z Resocjalizacją

Zagadnienia Ogólne

1. Związki zachodzące między opieką a wychowaniem.

Wychowanie i opieka są pojęciami bliskoznacznymi. Ich zakresy wzajemnie się uzupełniają, przenikają i wzbogacają. We wszystkich czynnościach opiekuńczych odbywa się akt wychowawczy, a wychowanie polega na pielęgnowaniu rozwoju, na wzbogacaniu wiedzy oraz wyrabianiu sprawności w kierowaniu sobą i wykonywaniu pracy. Wychowanie jest ujmowane, jako procesu wspomagania dzieci i młodzieży w ich rozwoju.
Opieka jest szczególnie przydatna tam, gdzie przejawiają się takie niekorzystne dla rozwoju człowieka zjawiska, jak: choroby, zaburzeni psychofizyczne, złe przyzwyczajenia, braki w sprawności i wykształceniu, samotność. Oznacza to, iż wychowaniu trudno byłoby obyć się bez opieki. Dzięki niej zapewnia się niezbędne warunki dla prawidłowego przebiegu procesu wychowawczego. Natomiast opieka bez wychowania mogłaby przerodzić się w „dawanie” ponad miarę, a tym samym sprzyjać postawom biernego wyczekiwania oraz sankcjonować brak aktywności i samodzielność wychowanków. Tak, więc opiekę towarzyszącą wychowaniu traktuje, jako niezbędną część każdego pedagogicznego kontaktu i integralny składnik pedagogicznego działania.
W pełni, więc można zgodzić się, iż wychowanie i opieka przeplatają się wzajemnie w takim stopniu, że można mówić jedynie o procesie opiekuńczo – wychowawczym bez wyodrębniania stron tego procesu i dzielenia go na opiekę i wychowanie. Wychowanie bez opieki byłoby działaniem zubożonym i raczej mało skutecznym.

1. Prekursorzy pedagogiki opiekuńczej.

Polscy prekursorzy pedagogiki opiekuńczej

Czesław Babicki (1880 – 1952): wprowadził system rodzynkowy; był członkiem Rady Głównej Opiekuńczej, współpracował z Kazimierzem Jeżewskim; pracował także w ministerstwie pracy i opieki społecznej tworząc podstawy prawne opieki nad człowiekiem w ówczesnej Polsce; przyczynił się do powstania konstytucji 1921 r.; zawsze miał na względzie dobro dziecka; jako pierwszy użył pojęcia „pedagogika opiekuńcza”, stworzył system wychowywania dzieci pozbawionych rodzin w zakładach opiekuńczych zwanych rodzinnymi. Grupy dzieci w różnym wieku pozostawały w jednym domu pod ogólną opieką wychowawcy.

Janusz Korczak (1878 – 1942): pedagog, twórca pedagogiki antyautorytarnej i humanistycznej; był lekarzem pediatrą i wielkim pedagogiem; przeniósł z medycyny wiele określeń do pedagogiki; jego właściwe nazwisko Henryk Goldszmit; uważał dziecko nie jest zadatkiem na człowieka, lecz jest człowiekiem; propagował wychowanie przez opiekę (niektóre elementy – dwustronna informacja między wychowankiem a wychowawcą – tablica ogłoszeń, skrzynka na listy; samoobsługowe dyżury; ochrona osobistego mienia wychowanka; samoocena i samoobsługa); zaspokajanie potrzeb dzieci stawiał na pierwszym miejscu, założył „Dom sierot”.

Ks. Bronisław Markiewicz (1842 – 1912): poświęcił się dzieciom opuszczonym i ubogim; założył Towarzystwo Kolonii Letnich dla ubogiej i słabowitej dziatwy miasta Warszawy; zapoczątkował wycieczki szkolne; był propagatorem wychowania przez pracę, kształcenia charakteru i woli; inicjował kształcenie zawodowe młodzieży; organizował zakłady opiekuńcze dla chłopców; podkreślał, że nagroda jest skuteczniejszym środkiem wychowawczym niż kara.

Kazimierz Jeżewski (1877 – 1948): twórca gniazd sierocych – 1907 rok; koncepcja pedagogiczna Jeżewskiego opierała się na wzorach wychowania rodzinnego oraz respektowaniu zasady wychowania przez pracę i do pracy; akceptował rolę pracy społecznej wychowanków na rzecz środowiska wiejskiego i podniesienia poziomu jego kultury rolnej

Kazimierz Lisiecki „Dziadek” (1902 – 1976): twórca ognisk wychowawczych; założył Towarzystwo Przyjaciół Dzieci Ulicy; był pedagogiem ulicznym, propagował wychowanie przez sport i rekreację a także wyrabianie poczucia własnej godności; w pracy opiekuńczo – wychowawczej stosował dwie reguły: wstyd za zło oraz nic za darmo.

Grzegorz Piramowicz: napisał „Powinności nauczyciela”, w tej pracy wypowiada się na temat pracy opiekuńczo-wychowawczej. Uważał, iż nauczyciele powinni być przyjacielem jak również autorytetem dla dziecka.

Aleksander Kamiński: nosił pseudonim „Kamyk”; twórca metody harcerskiej w opiece i wychowaniu; skupiał się przede wszystkim na unowocześnieniu pracy harcerstwa; zwracał uwagę na opiekuńcze funkcje organizacji młodzieżowych; wcielał w życie hasło „stać przy słabszym”, które realizowane w formie opieki starszych nad młodszymi; był organizatorem kolonii; wprowadził pojęcie opieki w wąskim i szerokim znaczeniu; mówił, że opieka i wychowanie jest służbą.

Maria Grzegorzewska: zajmowała się opieką i kształceniem dzieci specjalnej troski; stworzyła metody pracy edukacyjnej i opiekuńczo-wychowawczej dla ludzi niepełnosprawnych; założyła w 1921 r. w Warszawie instytut pedagogiki specjalnej; dzięki założeniu tej szkoły w Polsce zaczęli pojawiać się specjaliści od pedagogiki specjalnej; urodziła się w bardzo zamożnej rodzinie, od narodzin miała problem ze wzrokiem w wieku 12 lat życia straciła wzrok; założyła towarzystwo nad osobami ociemniałymi.

Henryk Jordan: twórca ogródków Jordanowskich; był lekarzem; z USA przywiózł pomysł stworzenia tych ogródków, propagował wychowanie poprzez aktywność fizyczną.

Maria Ludwika Gonzaga: wprowadziła, równostanowienie dzieci z rodzin nieznanych dziećmi rodzin znanych na mocy edyktu królowej.

Ks. Gabriel Bodłe: założył w Warszawie szpital „Dzieciątka Jezus”, pomagał kobietą w ciąży, dawał im schronienie. Otrzymywały zapłatę za karmienie sierot. Rozpoczął na szeroką skale zakładanie rodzin zastępczych; postanowił, że dzieci do 3 roku życia zostaną w szpitalu, a później są oddawane na wychowanie do rodzin zastępczych, otrzymywały one zapłatę w wysokości 8 zł rocznie, były to rodziny ziemskie lub chłopskie, co pół roku były ona sprawdzane.

Wanda Szuman: twórczyni teoretycznych praktycznych podstaw opieki nad dzieckiem w rodzinie zastępczej, w 1931 r. napisała książkę pod tytułem „System wychowania sierot w rodzinie zastępczej:, prowadziła akcję ratowania dzieci i umieszczania ich w rodzinach zastępczych; prowadziła prace nad przygotowaniem systemu opieki nad sierotami w Polsce; rozpoczęła kształcenie wychowawczyń dla ochronek, żłobków i przedszkoli; wyjeżdżając na liczne staże za granice do zakładów opiekuńczych dla sierot, prowadziła badania naukowe nad rozwojem sierot i dzieci chowanych w izolacji.

Helena Radlińska- wprowadziła ład terminologiczny w pedagogice i metodyce, założyła w 1925 r. w Warszawie szkołę dla pracowników socjalnych; zawdzięczamy jej ład terminologiczny dotyczący pojęć opieka i wychowanie – była twórcą polskiej szkoły pedagogiki społecznej, pedagogiem, historykiem oświaty, organizatorem i teoretykiem bibliotekarstwa; proponowała przede wszystkim rozwój form opieki częściowej tj. żłobków, przedszkoli, świetlic, kolonii, obozów, poradni a także urlopów macierzyńskich. W 1925 roku założyła Studium Pracy Społeczno – Oświatowej na Wydziale Pedagogiki Wolnej Wszechnicy w Warszawie; placówka ta miała kształcić pracowników placówek; pracę wychowawcy traktowała, jako służbę społeczną.

Władysław Szejnach: lekarz pediatra, działacz społeczny; pracował w szpitalu dzieciątka Jezus; głosił hasło: wszystko powinno służyć dobru dziecka.

Ks. Wacław Bliżiński- w 1905 r. otworzył w Liskowie ochronkę dla dzieci działającą pod hasłem „chcę wam przychylić chleba i nieba”; założył szkołę z warsztatem rzemieślniczym i seminarium dla nauczycieli.

Zagraniczni prekursorzy pedagogiki opiekuńczej.

Jan Henryk Pestalozzi: sama natura - rozumował Pestalozzi od pierwszej chwili uczy człowieka, to trzeba tylko w tej dążności natury, zgodnie z jej własnym rozwojem podać rękę, doprowadzając wrażenia, których natura dziecku udziela do równowagi z odpowiednim rozwojem siły dziecka; ta właśnie idea stanowi kamień węgielny całej pedagogiki Pestalozziego, to przekonanie, że pojętność dziecka jest olbrzymia, jeżeli daje mu się naukę odpowiadającą jego stosunkowi do natury.

Wasyl Suchomliński: przedstawiciel Ukrainy;, opracował program, w którym chodziło nie tylko o rozwój intelektualny, ale i zaszczepienie dobroci, serdeczności i chęci okazywania pomocy; najistotniejszym elementem środowiska szkolnego były: ciekawa myśl, żywe słowo i twórczość dziecka, rozbudował opiekuńczą funkcję szkoły tworząc klasę przedszkolną i tzw. radosną szkołę dla dzieci w wieku 7 – 15 lat; funkcjonowała w niej świetlica z dożywianiem, pomoc dzieciom samotnych matek i uczniów z rodzin przeżywających trudności, wiele uwagi poświęcał trosce o zdrowie i rozwój fizyczny dzieci, szczególną opieką obejmowano sieroty wojenne i dzieci opóźnione w rozwoju.

Mary Richmond: amerykańska działaczka organizacji charytatywnych, zapoczątkowała na zachodzie nową teorię opieki społecznej; dowodziła, że nędza i niezdolność do samodzielnego życia oraz różnego rodzaju wykolejenia mają swoje źródła w sytuacji środowiskowej, dlatego punktem wyjścia działalności opiekuńczej powinno być rozpoznanie środowiskowych przyczyn ludzkich kłopotów i upadków; opracowała narzędzie badawcze w procesie diagnozowania problemu – wywiad środowiskowy; z medycyny przejęła nie tylko terminy, ale także proces postępowania badawczego.

Carl Rogers – amerykański pedagog i psychoterapeuta twórca; pedagogiki wolności (niederektywnej); podstawą stały się postulaty: samo urzeczywistnienie a więc stała tendencja do rozwoju całego potencjału ludzkich możliwości; autonomia i współzależność pedagogiczna (zdolność i wolność podejmowania decyzji); ponoszenie odpowiedzialności za swoje postępowanie i życie; orientacja człowieka na cel i sens swojego życia; holizm a więc postrzeganie człowieka, jako integralnej całości; rola wychowawcy polega na podążaniu za podopieczny, usuwaniu barier i ułatwianiu mu nie tylko dokonywania wyborów, ale także prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie.

1. Zdefiniuj pojęcia: potrzeba, opieka, opieka nad dzieckiem.

Potrzeba - stan, w którym jednostka odczuwa chęć zaspokojenia jakiegoś barku np. w zapewnieniu sobie warunków życia, utrzymaniu gatunku, osiągnięciu pozycji społecznej i innych. Potrzebie zwykle towarzyszy silna motywacja niekiedy utożsamia się ją z motywem, kiedy indziej znów z popędem bądź instynktem. Rozróżnia się potrzeby podstawowe, które wiążą się z biologicznymi funkcjami organizmu i z wytworzoną strukturą osobowości oraz potrzeby pochodne, które wynikają z poszukiwania środków zaspokojenia potrzeb podstawowych.

Potrzeba - to stan osoby doznającej poczucie niespełnienia (napięcie motywacyjne), czyli frustrację potrzeb, działający, jako czynnik motywujący, skłaniający, zatem jednostkę do aktywności, które mogą tę potrzebę zaspokoić. Inaczej - odczuwalny brak czegoś, który powoduje, że podejmuje się działania zmierzające do zapełnienia tego braku. Z potrzebami wiąże się pozytywna lub negatywna charakterystyka afektywna. Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu powoduje niemożność zaspokojenia potrzeb wyższego rzędu.

Opieka - dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb (właściwości ludzkich będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, odpowiednią jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.

Opieka nad dzieckiem - ogół działań podejmowanych przez odpowiednie instytucje lub osoby w celu zaspokojenia codziennych potrzeb dzieci oraz wszechstronnego rozwoju ich osobowości. Instytucje i osoby sprawujące opiekę ponoszą odpowiedzialność moralną i prawna za powierzone ich opiece dzieci.

1. Funkcje rodziny, ich współczesne zagrożenia i przeobrażenia.

Funkcja prokreacyjna – wydawanie na świat potomstwa; pozwala na biologiczne przetrwanie społeczeństwa oraz zaspokaja emocjonalno - rodzicielskie potrzeby współmałżonków.

Funkcja socjalizacyjna – polega na przygotowaniu dzieci do samodzielnego życia i pełnienia ról społecznych; jest to szeroko rozumiane wychowanie dzieci, najlepiej dokonuje się przy współudziale obojga rodziców.

Funkcja ekonomiczna – pozwala na zaspokajanie materialnych potrzeb rodziny; w skład każdej rodziny wchodzą osoby, które zdobywają środki na jej utrzymanie; dzięki ich aktywności rodzina może funkcjonować, jako pewna całość; członkowie rodziny tworzą wspólnie gospodarstwo domowe

Funkcja opiekuńczo - zabezpieczająca – polega na zapewnieniu środków niezbędnych do życia oraz sprawowaniu opieki nad niepełnosprawnymi, chorymi lub starszymi członkami rodziny, którzy ze względu ma wiek i stan zdrowie nie mogą same zaspokoić własnych potrzeb

Funkcja rekreacyjna – zaspokajanie potrzeby odpoczynku, relaksu, rozrywki (wspólne wyjście do kina, na mecz; oglądanie telewizji).

Funkcja seksualna – rodzina jest społecznie akceptowaną formą współżycia płciowego.

Funkcja stratyfikacyjna – polega na nadawaniu przez rodzinę pozycji społecznej swoim członkom – dzieci dziedziczą po swoich rodzicach pozycję społeczną (widać to szczególnie w kastowych społeczeństwach – np. Indie. Na gruncie Polskim dobrym przykładem są np. „kasty adwokackie” – kancelarię dziedziczy się z dziada pradziada i ciężko ludziom spoza tego wąskiego kręgu wybić się na rynku).

Funkcja kulturowa – przekazywanie dzieciom dziedzictwa kulturowego przez zapoznawanie ich z dziełami sztuki, literatury, zabytkami itp.

Do najczęściej wymienianych w literaturze zagrożeń współczesnej rodziny można zaliczyć:

• Dezintegracja wewnątrzrodzinna; w miejsce zharmonizowanych, wielostronnych, rodzinnych oddziaływań, pojawiają się zróżnicowane kierunki oddziaływań poszczególnych członków rodziny;

• Wzrastające osłabienie więzi emocjonalnych między członkami rodziny;

• Brak umiejętności ujawniania i okazywania uczuć najbliższym naszemu sercu osobom;

• Małe zaangażowanie ojców w wychowanie dzieci;

• Widoczna dezintegracja w oddziaływaniach wychowawczych rodziny: brak wzorca życia rodzinnego, malejący autorytet rodziców, pluralizm wartości, norm i wzorów postępowania, nienadążanie rodziny za przemianami politycznymi i społeczno – gospodarczymi;

• Kultura pedagogiczna rodziców jest na niskim poziomie, pociąga to za sobą powstawanie trudności wychowawczych takich jak: brak umiejętności tworzenia sytuacji wychowawczych, braki w wiedzy z zakresu psychofizycznego rozwoju, celów i metod wychowawczych, słaba znajomość potrzeb i zainteresowań dziecka, niedostateczna wiedza o grach i zabawach i ich funkcji w rozwoju dziecka;

• Wzrastająca pauperyzacja rodzin (ma związek z pogłębiającym się bezrobociem), pogorszenie sytuacji finansowej i związanych z tym warunków życia niekorzystnie odbija sie na realizacji podstawowej funkcji materialno – ekonomicznej w rodzinie;

• Ciągle malejąca liczba sformalizowanych małżeństw – konkubinat, kohabitacja;

• Przeciążenie rodziców praca zawodowa - podejmowanie dodatkowych prac zarobkowych związanych z pogarszająca sie sytuacja materialna niektórych rodzin;

• Wzrost zatrudnienia kobiet dla samorealizacji;

• Nietrwałość współczesnej rodziny objawiająca sie rosnąca liczba rozwodów, rodzin niepełnych oraz ze specyficznymi problemami wychowawczymi i emocjonalnymi; na pogorszenie atmosfery wychowawczej rodziny maja wpływ nasilające sie konflikty wewnątrzrodzinne i dezintegracja;

• Wzrastająca liczba rodzin niewydolnych wychowawczo i patologicznie, wpływających ujemnie na kształtowanie osobowości dziecka;

• Znaczne ograniczenie dzietności na skutek środków i metod zapobiegania ciąży, spowodowane jest to zdobywaniem wyższych szczebli wykształcenia, wyższy standard życia w warunkach małodzietności czy bezdzietności – zmniejszenie wartości dzieci dla rodziców;

• Często niekontrolowany i coraz większy wpływ mediów, co ogranicza bezpośrednie kontakty dzieci z rodzicami, odrywa od rzeczywistego życia, kreuje sztuczny świat medialny z własnymi wzorcami do naśladowania; rodzi obojętność, przemoc, przekłamywanie treści, wolność bez odpowiedzialności coraz mniej czasu poświęcają domownicy na wspólnych, aktywnych formach spędzania czasu wolnego;

• Wyjazdy jednego lub obojga rodziców za granice z powodów ekonomicznych.

1. Postawy rodzicielskie, ich związek z opieką i wychowaniem w rodzinie.

Styl wychowania - określa oddziaływanie względnie jednolite, zharmonizowane podporządkowanie się idei wychowawczej. Wyraża się on w określonym względnie stałym stosunku wychowawcy do wychowanka, w metodach postępowania, w sposobie egzekwowania nałożonych na niego obowiązków. Najczęściej spotykane style wychowania w rodzinie:

• Styl autokratyczny - ma charakter konserwatywny i jest oparty na autorytecie przemocy i pedantyzmu. Założeniem autokratyzmu jest stwierdzenie, że rodzice zawsze mają rację, a obowiązkiem dzieci jest bezwzględne posłuszeństwo. Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowaniu się wszelkim poleceniom i nakazom rodziców. Dzieci mają ograniczoną swobodę. Rodzi się w nich bunt, niezadowolenie uniemożliwiające istnienie prawidłowych, życzliwych i harmonijnych stosunków z rodzicami, których zamierzenia są osiągane poprzez stosowanie różnych kar. Dzieci są jednostkami mało samodzielnymi i mało aktywnymi, ponieważ od wczesnego dzieciństwa nawykły do wykonywania poleceń.

• Styl demokratyczny – główną jego zasadą jest wzajemne poszanowanie praw wszystkich członków rodziny. Dzieci wychowywane w ten sposób uczą się zasad współżycia społecznego nie na podstawie przymusu zewnętrznego i lęku przed karą, lecz w oparciu o akceptację i świadomy wybór właściwej zasady postępowania. Rola rodziców polega na koordynowaniu działań swoich dzieci.

• Styl liberalny - nie ustala się niczego ani wspólnie, ani oddzielnie. Rodzice rozpieszczają dzieci, pozostawiając im nadmierną swobodę. Ograniczają się do stworzenia dziecku warunków do nauki i zabaw, zaspakajając jego potrzeby materialne. Aktywność rodziców jest przypadkowa i niekonsekwentna. Interwencja w zachowaniu dziecka następuje tylko w wyjątkowych przypadkach, w sytuacji drastycznego naruszenia norm społecznych. Dzieci są egocentryczne i mają trudności z przystosowaniem w grupie rówieśniczej.

Ze stylem wychowania łączą się postawy rodzicielskie. Psycholodzy przyjęli definicję postawy rodzicielskiej, jako tendencji do zachowania się w specyficzny sposób wobec jakiejś osoby, sytuacji czy problemu. Aby dobrze pełnić role rodzicielskie, trzeba mieć do nich pozytywny stosunek. Wiele czynników kształtuje i utrwala pozytywny lub negatywny stosunek rodziców do dziecka. Postawy w stosunku do dziecka zaczynają się kształtować jeszcze przed jego urodzeniem.

Do właściwych postaw należy:

• Postawa akceptująca - to okazywanie dziecku sympatii, aprobaty, przyjmowanie dziecka takim, jakie ono jest, w wypadku złych zachowań - krytykowanie ich, poznawanie i zaspakajanie potrzeb dziecka. Sprzyja kształtowaniu zdolności do tworzenia trwałej więzi emocjonalnej, do wyrażania uczuć, odwagi, chęci pomocy.

• Postawa współdziałająca - dobro dziecka jest tu wartością pierwszoplanową, aktywność w nawiązaniu wzajemnych kontaktów, angażowanie dziecka w sprawy domu - dostosowanie do wieku. Rozwija ufność zadowolenie z rezultatów pracy, wytrwałość, umiejętność współdziałania i podejmowania zobowiązań.

• Postawa uznająca prawa dziecka - uznanie praw dziecka, bez przeceniania i niedoceniania jego roli, pozwalanie na postępowanie na własną odpowiedzialność, delikatne kierowanie dzieckiem - stosowanie wyjaśniania i tłumaczenia, wyjaśnianie i uzasadnianie stawianych wymagań i stosowanych kar. Uczy lojalności, solidarności w stosunku do innych członków rodziny, twórczej postawy.

• Postawa dawania dziecku rozumnej swobody - rodzice wraz z wiekiem dają dziecku więcej swobody, umiejętność utrzymania autorytetu i kierowania dzieckiem w pożądanym zakresie, rozumna troska o zdrowie i bezpieczeństwo, obiektywizm w ocenie grożącego niebezpieczeństwa. Daje dziecku umiejętność współdziałania z rówieśnikami, uspołecznienie, pomysłowość, bystrość i wytrwałość.

Postawy nieprawidłowe to:

• Postawa odtrącająca - to nieokazywanie uczuć pozytywnych, demonstrowanie uczuć negatywnych, krytyka dziecka, dyktatorskie podejście, kierowanie dzieckiem: przez rozkazy, surowe kary, zastraszanie, niedostrzeganie pozytywów, niszczenie słowem, "przykręcanie śruby". Wywołuje u dziecka agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, zahamowanie rozwoju uczuć wyższych, zachowanie aspołeczne, bezradność, zastraszanie i reakcje nerwicowe.

• Postawa unikająca - ukryta lub jawna, jeśli chodzi o dobro dziecka, ignorowanie dziecka, unikanie i ograniczanie kontaktu z dzieckiem do minimum, zbywanie prób nawiązania kontaktu podejmowanych przez dziecko, szeroko pojęte zaniedbywanie dziecka, niedbałość i niekonsekwencja w stawianiu wymagań, nieangażowanie się w sprawy dziecka, nieangażowanie dziecka w sprawy domu. Dziecko jest niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, niezdolne do obiektywnych ocen, brakuje mu wytrwałości i koncentracji w nauce, jest nieufne i bojaźliwe.

• Postawa nadmiernie wymagająca - to stawianie wygórowanych wymagań, nie przyznawanie prawa do samodzielności, rządzenie dzieckiem, ograniczanie swobody dziecka, stosowanie sztywnych reguł, przesadne nastawienie na osiągnięcia. Wypowiedzi rodzica mają charakter oceniający, często wyrażają dezaprobatę i gniew. Dziecku brakuje wiary w siebie, jest niepewne, lękliwe, przewrażliwione, uległe, brakuje mu zdolności do koncentracji, ma trudności szkolne i słabe aspiracje.

• Postawa nadmiernie chroniąca - traktowanie dziecka, jako dzidziusia, niedocenianie możliwości dziecka, rozwiązywanie za nie trudności, utrudnianie samodzielności - dziecko trzymane "pod kloszem", postępowanie uzależnia dziecko od rodziców, izolowanie dziecka od rówieśników, lęk o zdrowie, zachęcanie do jednostronnego rozwoju zdolności, tolerowanie złych zachowań. Powoduje opóźnienie dojrzałości społecznej, zależność dziecka od rodziców, bierność, ustępliwość, nadmierna pewność siebie, zarozumiałość, awanturowanie się, egoizm, nadmierne wymagania w stosunku do rodziców, niepewność - gdy dziecko jest samo.

1. Rola dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym.

• Bohater rodzinny – jest to zazwyczaj najstarsze dziecko. Osoba pełna wyrzeczeń i poświęcenia dla swojej rodziny. Często rezygnuje z bardzo ważnych osobistych celów życiowych by godzić rodziców, kształcić młodsze rodzeństwo, nakładać na siebie liczne obciążenia, obowiązki by innymi mieli lżej. Bohater rodzinny nigdy nie mówi: Stop! Już nie mogę więcej! Świadomość jego własnych potrzeb jest bardzo mała i nie potrafi w zdrowy sposób dbać o siebie. Nigdy nie odczuwa zmęczenia ani nie odbiera sygnałów choroby.

• Wyrzutek (kozioł ofiarny) – to dziecko szczególnie narażone na niszczącą grę ”to przez ciebie” i odpowiadające na to niepokornym buntem, który prowadzi w stronę marginesu społecznego. Jest to częsty odbiorca agresji alkoholowej, upokorzeń. To bardzo często zły uczeń, wagarowicz, dziecko uciekające z domu tzw. „niedobre dziecko”, „trudne dziecko”. Szuka aprobaty, oparcia w grupach rówieśniczych często nastawionych antyspołecznie. Dziecko to jest oschłe i ostre wobec bliskich, lubi być w centrum uwagi. Jest głównym kandydatem do wczesnego sięgnięcia po alkohol lub inne środki psychoaktywne.

• Maskotka, czyli Błazen – rola takiego dziecka polega na poprawianiu nastroju w rodzinie, rozładowywaniu napięcia uśmiechem, humorem. To dziecko bardzo przymilne, urocze, pełne wdzięku. Zazwyczaj ukochana córeczka taty lub synek mamy. Maskotkę, błazna nikt nie traktuje poważnie, jest to jego pewien dramat, gdyż ona sama w swoim zachowaniu zatraca granicę między serio a żartem, między śmiechem a płaczem, między przyjemnością dawania a bólem. Dziecko takie robi minę do złej gry. W środku maskotka czuje się przestraszona niepewna, osamotniona, pełna lęku.

• Zagubione dziecko (Dziecko we mgle, Aniołek, Niewidoczne dziecko) – rola takiego dziecko sprowadza się do tego, iż jest ono niewidzialne, właściwie nie ma go. Dziecko to jest na zewnątrz nieśmiałe, trzyma się zawsze na uboczu, zamknięte w sobie bierne, wycofane w świat swoich fantazji, marzeń, gdzie wszystko jest doskonałe i bezpieczne. Zazwyczaj dziecko takie nie sprawia problemów wychowawczych, ceną, jaką za to płacą jest brak umiejętność i kontaktu, współżycia z innymi ludźmi, szuka ucieczki od trudnych sytuacji. Jest to często najmłodsze dziecko w rodzinie. Wewnątrz czuje się bardzo samotne, pokrzywdzone, nic nie warte, niedobre. Wyżej wymienione patogenne role narzucone dziecku przez dysfunkcyjną rodzinę stanowią jeden z elementów syndromu dziecka maltretowanego. U małych maltretowanych dzieci występują zaburzenia mowy, motoryki, procesów poznawczych i zdolności uczenia się, silna nadpobudliwość lub apatia, tiki, fobie.

1. Obszar pracy pedagoga szkolnego.

W zakresie zadań ogólnowychowawczych.

1. Dokonywanie okresowej analizy i oceny sytuacji wychowawczej w szkole, popartej przeprowadzonymi badaniami z wykorzystaniem dostępnych narzędzi.

2. Udzielanie rodzicom porad ułatwiających rozwiązywanie przez nich trudności wychowawczych.

3. Udzielanie nauczycielom i wychowawcom pomocy w opracowaniu i gromadzeniu informacji o uczniach.

4. Współudział w opracowaniu planu pracy szkoły w sferze dydaktycznej, opiekuńczej i wychowawczej.

5. Podejmowanie efektywnych działań związanych z tworzeniem i funkcjonowaniem klas integracyjnych.

6. Rozpoznawanie przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych.

7. Podejmowanie działań profilaktyczno – wychowawczych wynikających z programu wychowawczego szkoły w stosunku do uczniów z udziałem rodziców i nauczycieli.

8. Prowadzenie edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia wśród uczniów, nauczycieli i rodziców.

9. Zwracanie uwagi na przestrzeganie przez szkołę postanowień Konwencji o prawach dziecka.

W zakresie profilaktyki wychowawczej.

1. Rozpoznawanie warunków życia i nauki uczniów sprawiających trudności w procesie dydaktyczno – wychowawczym.

2. Opracowanie wniosków dotyczących uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy wychowawczej.

3. Rozpoznawanie sposobów spędzania czasu wolnego przez uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy wychowawczej.

4. Wspieranie działań stworzenia uczniom wymagającym szczególnej opieki i pomocy możliwości udziału w różnych formach zajęć pozalekcyjnych i wypoczynku.

5. Udzielanie pomocy wychowawcom i nauczycielom w ich pracy z uczniami sprawiającymi trudności wychowawcze.

6. Planowanie i koordynowanie zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie wyboru przez uczniów dalszego kierunku kształcenia.

W zakresie indywidualnej opieki pedagogiczno – psychologicznej.

1. Udzielanie uczniom pomocy w eliminowaniu napięć psychicznych nawarstwiających się na tle niepowodzeń szkolnych.

2. Prowadzenie zajęć psychoedukacyjnych dla dzieci z trudnościami wychowawczymi lub innych zajęć grupowych dotyczących pozytywnych wzmocnień.

3. Udzielanie porad uczniom w rozwiązywaniu trudności powstających na tle konfliktów rodzinnych.

4. Udzielanie porad i pomocy uczniom posiadającym trudności w kontaktach z rówieśnikami i w danym środowisku.

5. Przeciwdziałanie skrajnym formom niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży.

6. Wspieranie form i sposobów udzielania pomocy uczniom, w tym wybitnie zdolnym, odpowiednio do rozpoznawanych potrzeb.

7. Udzielanie pełnej pomocy rodzicom w kierowaniu uczniów na badania do poradni psychologiczno – pedagogicznej.

W zakresie pomocy materialnej.

1. Organizowanie opieki i pomocy materialnej uczniom opuszczonym i osieroconym, uczniom z rodzin alkoholiczych, zdemoralizowanych, uczniom z rodzin wielodzietnych mających szczególne trudności materialne, organizowanie pomocy uczniom kalekim, przewlekle chorym itp.

2. Wnioskowanie o kierowanie spraw uczniów zaniedbanych środowiskowo do odpowiednich sądów dla nieletnich.

Zadania pedagoga szkolnego: (Rozporządzenie MEN z dn. 15.01.2001.)

• Rozpoznawanie indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowanie przyczyn niepowodzeń szkolnych.

• Określanie form i sposobów udzielania pomocy uczniom, w tym uczniom z wybitnymi uzdolnieniami, pomocy psychologiczno – pedagogicznej odpowiednio do rozpoznanych potrzeb.

• Organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno – pedagogicznej dla uczniów, rodziców
  i nauczycieli.

• Podejmowanie działań profilaktyczno – wychowawczych wynikających z programu wychowawczego szkoły
  w stosunku do uczniów, z udziałem rodziców i nauczycieli.

• Wspieranie działań opiekuńczo – wychowawczych nauczycieli, wynikających z programu wychowawczego szkoły.

• Planowanie i koordynowanie zadań realizowanych przez szkołę na rzecz uczniów, rodziców i nauczycieli w zakresie wyboru przez uczniów kierunku kształcenia i zawodu.

• Działanie na rzecz zorganizowania opieki i pomocy materialnej uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej.

1. Co stanowi podstawę przyjęcia dziecka do placówki interwencyjnej?

2. Określ zadania placówki opiekuńczo – wychowawczej typu socjalizacyjnego.

Placówki socjalizacyjne (domy dziecka): zapewniają całodobową opiekę i wychowanie; zapewnia zajęcia wychowawcze, korekcyjne, kompensacyjne, itp.; zapewnia kształcenie, rozwój zainteresowań; pracuje z rodziną dziecka; organizuje odpowiednie formy opieki w środowisku; organizowanie zajęć specjalistycznych, przygotowanie wychowanków do pełnienia ról społecznych, zapewnienie odpowiedniego kształcenia, wyrównywanie opóźnień rozwojowych i dydaktycznych.

1. Porównaj formy: placówkę opiekuńczo – wychowawczą typu interwencyjnego i pogotowie rodzinne.

Placówki interwencyjne (pogotowie opiekuńcze): świadczą doraźną pomoc na czas trwania kryzysu rodzinnego; dostęp do kształcenia dostosowanego do wieku i możliwości dziecka; opieka i wychowanie do czasu powrotu do domu; dostęp do pomocy psychologicznej, pedagogicznej; przyjmują one dzieci w sytuacjach wymagających natychmiastowej opieki i wychowania (od 11 r. ż – w wyjątkowych sytuacjach młodsze); sporządza diagnozę psychologiczno – pedagogiczną dziecka i rodziny; wyrównywanie opóźnień dydaktycznych; dziecko przebywa tu nie dłużej niż 3 miesiące.

Pogotowie rodzinne:

1. Rodzinne formy opieki nad dzieckiem i ich charakterystyka.

Rodzinne Domy Dziecka – forma opieki oparta na zasadzie wychowania rodzinnego; ciesząca się dużym uznaniem społecznym ze względu na sprawne i skuteczne wypełnianie zadań opiekuńczo – wychowawczych. Rodzinny dom dziecka to placówka opiekuńczo -wychowawcza, która przeznaczona jest dla najwięcej 8 dzieci (wyjątkiem są sytuacje, kiedy do placówki zostaje skierowane rodzeństwo – wtedy dzieci może być więcej).

Wioski Dziecięce SOS – rodzinna forma opieki nad dziećmi osieroconymi na skutek śmierci rodziców bądź pochodzącymi z rodzin dysfunkcyjnych. Ich koncepcja i organizacja polegają na skoncentrowaniu w jednym miejscu wielu domów, w których przybrana matka lub rodzice zapewniają dzieciom opiekę, wychowanie i rodzinne ciepło. Wioski Dziecięce w Polsce: Biłgoraj, Siedlce, Kraśnik, Karlino.

Rodziny zastępcze:

• Rodziny zastępcze spokrewnione z dzieckiem i zobowiązane do alimentacji

• Rodziny zastępcze niespokrewnione z dzieckiem i niezobowiązane do alimentacji

• Zawodowe rodziny zastępcze z niespokrewnione z dzieckiem, (które pobierają wynagrodzenie za pełnienie

takiej funkcji). Dzielą się na: rodziny wielodzietne (dla nie mniej niż 3 i nie więcej niż 6 dzieci); specjalistyczne, (w której umieszcza się dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji; w rodzinie tej może przebywać w tym samym czasie nie więcej niż 3 dzieci); rodziny resocjalizacyjne; rodziny preadopcyjne; rodziny zastępcze o charakterze pogotowia opiekuńczego, (w której umieszcza się dzieci na pobyt okresowy, do czasu unormowania ich sytuacji życiowej, nie dłużej jednak niż na 15 miesięcy).

Rodzina zastępcza zawodowa, to rodzina niespokrewniona z dzieckiem, która funkcjonuje na podstawie podpisanej umowy i pobiera wynagrodzenie. Rodziny zawodowe dzielą się na: wielodzietne (dla nie mniej niż 3 i nie więcej niż 6 dzieci), specjalistyczne, (w której umieszcza się dzieci niedostosowane społecznie albo dzieci z różnymi dysfunkcjami, problemami zdrowotnymi wymagającymi szczególnej opieki i pielęgnacji; w rodzinie tej może przebywać w tym samym czasie nie więcej niż 3 dzieci) oraz rodziny o charakterze pogotowia rodzinnego, (w której umieszcza się dzieci na pobyt okresowy, do czasu unormowania ich sytuacji życiowej, nie dłużej jednak niż na 15 miesięcy).

Kameralne formy opieki nad dzieckiem, w których dzieci przebywają w warunkach zbliżonych do domu rodzinnego (grupy usamodzielnienia, grupy mieszkaniowe). Grupy usamodzielniające są formą zbliżoną do mieszkań chronionych (dla niepełnosprawnych, ubogich), ale przeznaczone są dla niepełnoletniej młodzieży, a ich głównym zadaniem jest przygotowanie dzieci do samodzielnego życia. Wychowankowie przebywają w grupie pod nadzorem wychowawców zobowiązanych do bezpośredniego kierowania procesem wychowawczym. W oparciu o miesięczny budżet grupy, samodzielnie planują wszelkie wydatki związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, w tym wydatki na zakupy żywności, środków czystości, odzieży oraz innych towarów i usług.

1. Kierunki reform we współczesnym systemie opieki nad dzieckiem.

Okres ratownictwa 1945-1949: Ratowanie życia ocalałych po wojnie dzieci, ubieranie, schronienie, opieka lekarska. Wszystkie dzieci były pod opieką ministra oświaty, a poniżej 3 roku życia pod opieką ministra zdrowia.

Okres centralizacji działań II 1950-1955: Centralizacja działalności w opiece nad dzieckiem. Zaczęto wszystkie formy opieki nad dzieckiem upaństwowić. Tworzono duże domy dziecka.

Okres zmian III 1956-1970: Poddano krytyce okres poprzedni, zaczęto podkreślać konieczność powrotu do sprawdzonych wzorców wychowawczych Korczaka, Pestoleciego. Podkreślano również wychowawczą rolę szkoły. W 1956 roku prezydium rządu wydało uchwałę na mocy, której: Poprawiono warunki pracy w domach dziecka, pogotowiach opiekuńczych i zakładach opieki dla dzieci niepełnosprawnych. Ustalono wymiar godzin pracy wychowawców, ustalono jasne kryteria kwalifikacji do domów dziecka. W 1961 roku 15 lipca została wydana ustawa o rozwoju systemu oświaty. Ustawa przedłużała obowiązek kształcenia do 8 lat, wprowadzono świetlice szkolne, wprowadzono placówki wychowania pozaszkolnego, domy kultury, świetlice i kluby. Wprowadzono w szkołach programy profilaktyczne. Włączono do systemu oświatowego placówki opiekuńczo wychowawcze. Od 1963 roku zaczęło się ukazywać czasopismo „ Problemy opiekuńczo-wychowawcze.” Powołano również pierwsze rodzinne formy opieki, rodzinne domy dziecka, rodziny zastępcze.

Okres próby i modernizacji 1970-1980: Okres ten się rozpoczął wydaniem raportu komitetów ekspertów o stanie oświaty w PRL-u. W raporcie tym skrytykowano ówczesny system oświaty i przedstawiono nowe postulaty. Realizowano program 1000 szkół na tysiącleciu. W 1973 r wydano rozporządzenie Kuberski o zbiorowych szkołach gminnych. Powołano zbiorcze szkoły gminne, a w tych szkołach w 1974 r stanowisko pedagoga. W 1974 uruchomiono specjalność pedagog opiek-wychowawczy. W 19749 wydano rozporządzenie dotyczące rodzin zastępczych: rodzina spokrewniona, niespokrewniona z dzieckiem

Okres kryzysu państwowego systemu opieki 1981-1990: W 1984 powołano pierwszą w Polsce wioskę dziecięcą w Biłgoraju.

Okres reformy systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem VII 1991 do dnia dzisiejszego: Obarczenie odpowiedzialnością za los dziecka osób najbliższych dopiero później sił społecznych. Poszerzenie oddziaływań profilaktycznych najtańszej formie. Podniesienie, jakości usług profilaktycznych i opiekuńczych, wprowadzenie nowych form wychowania instytucjonalnego np. mieszkania usamodzielnienia. Prowadzenie integracyjnych form kształcenia i wychowania. Ograniczenie dyspozycji w rozwoju sieci usług profilaktycznych i opiekuńczych.