Zagadnienia na obronę prac dyplomowych
Pojęcie prawa karnego.
Prawo Karne jest zespołem norm określających odpowiedzialność za przestępstwa tj. czyny społecznie szkodliwe, zabronione przez ustawę pod groźbą kary.
Prawo karne w szerokim znaczeniu to prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze. Prawo karne to swoista gałąź prawa i wyodrębnia 3 obszary: prawo karne materialne, proceduralne i wykonawcze.
Prawo karne materialne jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw, środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej.
Prawo karne procesowe określa reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym. Określa też uprawnienia i obowiązki osób uczestniczących w procesie karnym.
Prawo karne wykonawcze reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych. W jego ramach mieści się prawo penitencjarne, które zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności.
W ramach prawa karnego mieści się prawo karne skarbowe i prawo karne wojskowe.
Prawo karne skarbowe reguluje problematykę odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, tj. przeciwko Skarbowi Państwa w zakresie podatków, ceł, obrotu dewizowego i gier losowych oraz totalizatorów.
Prawo karne wojskowe określa przestępstwa żołnierzy łączące się z obowiązkiem służby i wprowadza także pewne odmienności od ogólnych zasad odpowiedzialności karnej, mające zastosowanie również w razie popełnienia przez żołnierza przestępstwa niewojskowego.
Definicja przestępstwa.
Przestępstwo jest to zachowanie człowieka, z którym wiąże się sankcja.
Obowiązujący kodeks karny nie wyprowadza definicji przestępstwa wprost, ale można ja wyprowadzić z szeregu przepisów. Na podstawie przepisów można stwierdzić, że przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, czyn musi być bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Przestępstwo w ujęciu materialnym - jest to czyn społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.
Przestępstwo w ujęciu formalnym - jest to czyn człowieka zabroniony przez ustawę.
Przestępstwo w ujęciu formalno - materialnym - czyn człowieka w stopniu wyższym niż znikomy i wskazany jest w ustawie. Brak wskazania wskazuje na to, że nie zaszło przestępstwo.
Podział przestępstw na zbrodnie i występki.
Przestępstwa dzielą się na zbrodnie i występki.
Zbrodnie - są to czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat, albo karą surowszą, popełnione umyślnie (zabójstwo, rozbój z użyciem broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, ludobójstwo).
Występki- czyny zagrożone karą przekraczającą miesiąc pozbawienia wolności, miesiąc ograniczenia wolności albo grzywną powyżej 30 stawek dziennych, popełniony umyślnie lub nieumyślnie.
Podział przestępstw według ciężaru gatunkowego opiera się na kryterium wysokości grożącej kary a nie na wysokości kary orzeczonej.
Podmiot przestępstwa.
Podmiotem przestępstwa(sprawcą)może być tylko człowiek. Ogólne cechy podmiotu dotyczą osiągnięcia określonego etapu rozwoju umysłowego i moralnego (wiek odpowiedzialności karnej), a także znajdowania się w takim stanie psychicznym, w którym człowiek jest zdolny do rozumienia znaczenia przedsiębranego czynu i kierowania swym postępowaniem (niepoczytalność sprawcy pozbawia czyn cechy przestępstwa). Granica wieku odpowiedzialności karnej to zasadniczo ukończenie 17 lat przed popełnieniem czynu zabronionego. Osoby będące poniżej tej granicy wiekowej zwane są nieletnimi, w zasadzie nie ponoszą odpowiedzialności karnej (można wobec nich stosować środki wychowawcze lub poprawcze). Jednak za zbrodnie przeciwko życiu, zgwałcenie kwalifikowane, rozbój, zbrodnie przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, zamachy terrorystyczne, umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu ustawa przewiduje odpowiedzialność nieletniego, który ukończył 15 lat przed popełnieniem czynu, jeżeli przemawiają za tym właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
Młodocianym jest sprawca, który w chwili popełnienia czynu nie ukończył 21 lat a w czasie orzekania w I instancji 24. Młodociani ponoszą pełną odpowiedzialność karną.
Umyślność
Umyślność zachodzi wówczas gdy sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego, czyli chce go popełnić albo przewiduje możliwość jego popełnienia czyli godzi się na to.
Nieumyślność
Nieumyślność zachodzi wówczas gdy sprawca nie ma zamiaru popełnienia czynu zabronionego i popełnia go jednak na skutek nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach mimo, że możliwość tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Formy zjawiskowe popełnienia przestępstwa.
Wyróżnia się dwa rodzaje form zjawiskowych sprawstwa, tj. formy sprawcze oraz formy niesprawcze.
W ramach form sprawczych wyodrębnia się:
- sprawstwo pojedyncze (jednosprawstwo),
- współsprawstwo (współdziałanie sprawcze),
- sprawstwo kierownicze
- sprawstwo polecające.
W ramach niesprawczych form wyodrębnia się
- pomocnictwo
- podżeganie.
Współsprawstwo
Współsprawstwo występuje, gdy dwie lub więcej osób działa w porozumieniu (przed lub w trakcie realizacji czynu), którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego. Współsprawstwo sukcesywne dotyczy osoby włączającej się do porozumienia w trakcie realizacji przestępstwa. Poszczególni współsprawcy ponoszą odpowiedzialność za całość uzgodnionej akcji przestępnej, a nie tylko za te jej części , które własnym działaniem zrealizowali. Współsprawcy nie ponoszą odpowiedzialności za eksces jednego z uczestników (uzgodniono kradzież a jeden dopuścił się rozboju).
Podżeganie
Podżeganie polega na nakłanianiu w dowolnej formie innej osoby do dokonania czynu zabronionego. Podżegać można jedynie w zamiarze bezpośrednim w formie działania.
Karalność za podżeganie lub pomocnictwo - sąd wymierza karę w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo, może być zastosowane nadzwyczajne złagodzenie kary. Gdy działanie sprawcy zakończyło się na usiłowaniu, podżegacz lub pomocnik ponoszą odpowiedzialność jak za usiłowanie. Nie podlega karze podżegacz lub pomocnik, który dobrowolnie zapobiegł dokonaniu czynu zabronionego.
Formy stadialne popełnienia przestępstwa
Są to etapy realizacji znamion typu czynu zabronionego (rozszerzają odpowiedzialność karną w zakresie przedmiotowym)
Formami stadialnymi popełnienia przestępstwa są:
- przygotowanie,
- usiłowanie,
- dokonanie.
Pomocnictwo
Pomocnictwo polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego. Za pomocnictwo odpowiada ten kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego swym zachowaniem ułatwia jego popełnienie w szczególności dostarczając środków, udzielając rady lub informacji. Pomocnictwa można dopuścić się w formie działania jak i zaniechania, przy czym pomocnictwa przez zaniechanie dopuszcza się jedynie ten, kto miał szczególny prawny obowiązek niedopuszczenia do czynu zabronionego.Pomoc udzielona po dokonaniu przestępstwa stanowi delikt poplecznictwa tj. pomocy w uniknięciu przez sprawcę odpowiedzialności przez jego ukrywanie, zacieranie śladów przestępstwa. Każdy ze współdziałających w popełnieniu czynu zabronionego odpowiada w granicach swojej winy.
Przygotowanie
Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania. Przygotowanie jest działaniem pośrednio prowadzącym do dokonania. Przygotowanie w formie rzeczowej polega na : nabyciu lub przysposobieniu środków do popełnienia przestępstwa, zbieraniu informacji, sporządzeniu planu działania, innych podobnych czynnościach. Przygotowanie w formie personalnej polega na wejściu w porozumienie z inną osobą lub osobami, którego celem jest wspólne popełnienie przestępstwa. Przygotowanie w obu jego formach jest działaniem celowym, zatem nie jest możliwe w formie zaniechania, ani też nie wystarczy zamiar bezpośredni lub ewentualny.
Przygotowanie karalne jest tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Karalność przewiduje przygotowania do wszczęcia wojny napastniczej, ludobójstwa, zamachu stanu, do przestępstw przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu, fałszowaniu pieniędzy, dokumentów. Decyzja o karalności przygotowania wiąże się ze szczególną wagą dóbr chronionych przez prawo, a także z charakterem przestępstwa, do którego realizacji niezbędne są określone czynności przygotowawcze w formie rzeczowej czy też w porozumieniu z innymi osobami. Prawo przewiduje klauzulę niekaralności w wypadku odstąpienia od przygotowania. W wypadku przygotowania w formie porozumienia warunkiem bezkarności jest podjęcie istotnych starań zmierzających do zapobieżenia dokonaniu. Musi to być podjęcie działań świadczących nie tylko o odstąpieniu od zamiaru popełnienia czynu zabronionego, lecz także o zamiarze aby ten czyn nie został popełniony przez pozostałych uczestników porozumienia.
Usiłowanie
Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze (bezpośrednim jak i ewentualnym)popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem (działanie lub zaniechanie) zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje. Bezpośredniość oznacza rozszerzenie pola usiłowania na czyny, które nie są początkiem dokonania, ale do niego bezpośrednio prowadzą. Brak dokonania oznacza, że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa, a w szczególności nie osiągnął zamierzonego skutku.
Usiłowanie ukończone występuje, gdy sprawca wykonał wszystkie czynności mające doprowadzić do zamierzonego celu , lecz skutku nie osiągnął (strzelił ale chybił), usiłowanie nieukończone, gdy zdołał zrealizować jedynie cześć działań zmierzających bezpośrednio do dokonania (wyciągnął broń i został obezwładniony). Rozróżnienie to ma istotne znaczenie ze względu na klauzulę niekaralności odstąpienia od usiłowania i czynnego żalu, gdyż przy zaawansowanym usiłowaniu konieczne będzie działanie zapobiegające skutkowi. Na tle różnic miedzy zamierzonym a spowodowanym skutkiem powstają często złożone problemy objęte nazwą usiłowania kwalifikowanego. W wypadku, gdy sprawca nie osiągnął zamierzonego skutku, lecz spowodował inny skutek, z którym co najmniej się godził (usiłował dokonać zabójstwa a spowodował ciężkie uszkodzenie ciała). Usiłowanie udolne- gdy sprawca zamierzonego skutku nie osiągnął, aczkolwiek mógł go spowodować, nieudolne - występuje wówczas gdy dokonanie przestępstwa od początku jest niemożliwe o czym sprawca nie wie. Jest ono błędem rezultatu w postaci urojenia okoliczności należącej do znamion przestępstwa albo też co do zdatności użytych środków lub sposobów realizacji zamierzonego skutku.
Wymiar kary za usiłowanie następuje w granicach przewidzianych dla dokonania przestępstwa. Jednak brak dokonania, a zwłaszcza nie osiągnięcia przez sprawcę zamierzonego skutku powoduje, że wymiar kary za usiłowanie jest z reguły niższy niż za dokonanie przestępstwa. Nie podlega karze za usiłowanie kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi przestępnemu. Klauzula bezkarności nie usuwa odpowiedzialności za dokonane przestępstwo, jej najistotniejszym elementem jest dobrowolność odstąpienia od czynu lub zapobieżenia skutkowi. Nie uznamy za dobrowolne odstąpienie od czynu lub czynnego żalu jeżeli spowodowane zostało niemożnością lub wystąpieniem przeszkody w realizacji czynu. Dobrowolność zachodzi wówczas gdy w ocenie sprawcy mógł on czynu dokonać ale z tego zrezygnował. Bezskuteczny żal z uwagi na naruszenie dobra prawnego, nie stanowi podstawy do uchylenia karalności, jednak ze względu na starania sprawcy o zapobieżenie skutkowi sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Obrona konieczna
Obrona konieczna jest jedną z okoliczności wyłączającą bezprawność ( nie ma przestępstwa).
Znamiona obrony koniecznej można podzielić z punktu widzenia elementów obrony koniecznej:
a) zamachu
b) obrony
Elementy zamachu:
- bezpośredni,
- bezprawny,
- skierowany na jakie kolwiek dobro chronione prawem,
- rzeczywisty (nieurojony).
Elementy obrony:
- konieczna,
- współmierna,
- współczesna,
- skierowana na odparcie zamachu.
Rodzaje przekroczenia granic obrony koniecznej:
a) eksces intensywny - stosowanie środków niewspółmiernych do niebezpieczeństwa
b) eksces ekstensywny - obrona przedwczesna, obrona spóźniona
Skutki prawne, gdy sąd stwierdza przekroczenie granic obrony koniecznej są takie, że sąd wymierza karę, ale może ja nadzwyczajnie złagodzić albo nawet odstąpić od wymierzenia kary.
Jeżeli mamy do czynienia z przekroczeniem granic obrony koniecznej pod wpływem strachu albo silnego wzburzenia, sąd obligatoryjnie odstępuje od wymierzenia kary. Zachodzą bowiem usprawiedliwione okoliczności zamachu - psychiczno-jakościowe zaburzenia strefy emocjonalnej sprawcy, co w konsekwencji rzutuje na jego podejmowanie decyzji.
15. Stan wyższej konieczności
Elementami SWK są:
1) niebezpieczeństwo bezpośrednie
2) dobro poświęcane jest niższej wartości od dobra ratowanego
3) subsydiarność - podjęte działanie było jedynym możliwym środkiem do zastosowania
4) proporcjonalność
Proporcjonalność dóbr rzutuje na odpowiedzialność karną jak i na to czy mamy s.w.k. wyłączający winę czy bezprawność;
proporcjonalność dóbr wyłączająca bezprawność - jeżeli stwierdzimy, że poświęcone dobro jest niższej wartości niż dobro ratowane.
- proporcjonalność dóbr wyłączająca winę - dobro poświęcone jest równej wartości co dobro ratowane oraz dobro poświęcone jest wartości większej ale nie oczywiście wyższej od wartości dobra ratowanego.
Przekroczenie granic następuje, kiedy przynajmniej jeden element s.w.k. został pominięty. Odpowiedzialnością karną będzie też skutkowało niezachowanie subsydiarności albo proporcjonalności i niezachowanie dysproporcji w przypadku kolizji obowiązków.
16. Niepoczytalność
Niepoczytalność polega na tym sprawca nie ma zdolności rozpoznania znaczenia swego czynu lub nie może pokierować swoim postępowaniem. Nie można więc przypisać mu winy, o ile wspomniane skutki wystąpiły w czasie popełnienia czynu zabronionego.
Przyczyną niepoczytalności jest choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznych.
Sytuacja, która mówi o tym, jak należy się zachować, jeśli sprawca w czasie czynu był niepoczytalny albo poczytalny w znacznie ograniczonym stopniu, ale było to spowodowane użyciem środków odurzających lub alkoholowych. Wobec takich sprawców nie można zastosować nadzwyczajnego złagodzenia kary.
17. Pojęcie kary
Kara to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzana w imieniu państwa przez sąd;
18. Katalog kar
Katalog kar: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności
19. Kara grzywny
Grzywnę wymierza się w stawkach dziennych, określając liczbę stawek oraz wysokość jednej stawki, najniższa liczba stawek wynosi 10 a najwyższa 540. Grzywny nie orzeka się jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe nie uzasadniają przekonania , że sprawca grzywnę uiści lub ze można ja będzie ściągnąć w drodze egzekucji. Grzywnę można orzec jako karę samoistna bądź obok kary pozbawienia wolności.
20. Kara ograniczenia wolności
Wymierzana jest od miesiąca do dwunastu miesięcy. Warianty kary ograniczenia wolności to:
- praca na cele społeczne w wymiarze 20 - 40 godzin w stosunku miesięcznym
- potrącenie z wynagrodzenia za pracę w wysokości 10 - 25% w stosunku miesięcznym
W czasie odbywania kary skazany nie może zmieniać miejsca stałego pobytu bez zgody sądu i ma obowiązek udzielenia wyjaśnień.
W celu zwiększenia wychowawczego oddziaływania i kontroli nad sprawcą przewidziano możliwość dozoru kuratorskiego i nałożenia na sprawcę obowiązków probacyjnych w postaci: przeproszenia pokrzywdzonego, wykonywania obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, powstrzymania się od nadużywania alkoholu, naprawienia w całości lub części wyrządzonej szkody.
21. Kara pozbawienia wolności
Obowiązujący kk obniżył dolną granicę kary pozbawienia wolności do 1 miesiąca (trwa najkrócej miesiąc najdłużej 15 lat), jeżeli chodzi o sprawy o drobne i średnie przestępstwa(zagrożone karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności) traktuje pozbawienie wolności jako środek ostateczny. Gdy chodzi o zbrodnie i ciężkie występki kara ta pozostaje nadal podstawowym niezbędnym środkiem reakcji prawnokarnej. Oddziałowywuje resocjalizacyjno-zapobiegawczo na skazanych, środkami prowadzącymi do realizacji tego celu mają być: oddziaływanie na skazanych przez pracę, kształcenie, zajęcia kulturalnooświatowe i sportowe, stosowanie środków terapeutycznych i podtrzymywanie kontaktów skazanych z rodziną i światem zewnętrznym. Istnieją następujące rodzaje zakładów karnych: dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy, dla recydywistów penitencjarnych, dla odbywających karę aresztu wojskowego. Zakłady te mogą być typu zamkniętego, półotwartego i otwartego różniąc się stopniem zabezpieczenia i izolacji skazanych oraz wynikającymi z tego ich obowiązkami i uprawnieniami. Wykonanie kary odbywa się w jednym z trzech systemów: programowanego oddziaływania, terapeutycznym i zwykłym.
22. Zakaz prowadzenia pojazdów
Jeden ze środków karnych, najczęściej stosowany. Może być orzeczony na czas określony (od roku do 10 lat), lub na czas nieokreślony (dożywotnio).
Obejmuje swym zasięgiem mechaniczne pojazdy drogowe, kolejowe, wodne i powietrzne, które poruszają się za pomocą umieszczonego w nich silnika, a także inne pojazdy niemechaniczne (rower). Podstawą orzekania jest skazanie za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji lądowej, wodnej lub powietrznej (spowodowanie katastrofy, wypadku oraz prowadzenia pojazdu będącą w stanie nietrzeźwym).
23. Recydywa
Recydywa jest to powrotność do przestępstwa. Wyróżnia się następujące rodzaje recydywy:
Penitencjalna ( powrót osoby do zakładu karnego)
Kryminologiczna ( powrót osoby do przestępstwa)
Jurysdykcyjna ( prawna):
Ogólna
Specjalna:
- podstawową
- szczególna
Recydywa prawna specjalna podstawowa:
- Przestępstwo umyślne
- kara pozbawienia wolności, którą odbył co najmniej 6miesięcy
- w ciągu 5 lat popełnił przestępstwo podobne
- sąd może wymierzyć karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę
Recydywa prawna specjalna szczególna:
- dwa wcześniejsze skazania
- odsiedzenie co najmniej roku
- w ciągu 5 lat popełnia przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu, zgwałcenie, rozbój, kradzież z włamaniem, inne przestępstwo przeciwko mieniu z użyciem przemocy lub groźby jej użycia.
- sąd wymierza karę w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
24. Warunkowe zawieszenie wykonania kary
Jest to instytucja probacyjna
Przesłanki:
- wystarczające do osiągnięcia wobec sprawcy celów kary a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa
- przemawia za tym postawa sprawcy, jego właściwości, warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.
Można zawiesić:
- kare pozbawienia wolności do 2 lat
- karę ograniczenia wolności
- grzywnę orzeczoną jako kare samoistną
Wyłączenia:
- sprawca określony w art. 64 par.2
- sprawca występku o charakterze chuligańskim
- sprawca przestępstwa określonego w art. 178a par.4
Zawieszenie następuje na okres próby:
- od 2 do 5 lat
- powyżej 3lat
- do 10 lat
Sąd dodatkowo może wymierzyć:
- grzywną do 270stawek
- nałożyć dozór
- nałożyć obowiązki
25. Warunkowe przedterminowe zwolnienie
Przesłanki materialne:
- postawa właściwości i warunki osobiste sprawcy sposób życia przed popełnieniem przestępstwa
- okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po popełnieniu i w czasie odbywania kary
Uzasadniają przekonanie że skazany po zwolnieniu będzie przestrzegać porządku prawnego a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa
Przesłanki formalne
- skazany określony w art. 64 par.1 - po odbyciu 2/3 kary
- skazany określony w art. 64 par.2 - po odbyciu ¾ kary
- skazany na 25 lat pozbawienia wolności - po 15 latach
- skazany na dożywotnie pozbawienie wolności - po 25 latach
Wniosek o zwolnienie może złożyć:
- skazany
- prokurator, obrońca
- dyrektor więzienia
Próba:
- od 2 do 5 lat
- nie mniej niż 3 lata
- do 10 lat
Dozór obligatoryjny:
- recydywiści
- skazany na dożywotnie pozbawienie wolności
- przestępstwa przeciwko wolności seksualnej
- sprawca młodociany za przestępstwo umyślne
26. Przestępstwo zabójstwa: typ podstawowy i typy uprzywilejowane
Uprzywilejowane typy zabójstwa: zabójstwo z afektu- uprzywilejowane z uwagi na silne wzburzenie sprawcy usprawiedliwione okolicznościami. Silne wzburzenie-stan psychiczny, w którym intensywne reakcje emocjonalne biorą górę nad kontrolną funkcją rozumu. Z uwagi na gwałtowność i intensywność tego procesu używa się określenia afekt (ciężka zniewaga, zdrada).
Zabójstwo eutanatyczne - polegające na zabiciu człowieka na jego wyraźne żądanie i pod wpływem współczucia. Żądanie musi być stanowcze, wolne od wad prawnych, pochodzić od osoby zdolnej do podjęcia decyzji woli. Muszą zachodzić ważkie powody żądania pozbawienia życia, które zarazem stanowią motyw współczucia ze strony sprawcy zabójstwa eutanatycznego. Jest przestępstwem ogólnosprawczym, którego może dopuścić się każdy przez działanie np. wstrzyknięcie silnej trucizny, odłączenie aparatury podtrzymującej życie lub zaniechanie (lekarz, pielęgniarka). Z zabójstwem tym pewien związek wykazuje pomoc do samobójstwa- doprowadzenie innej osoby własne życie przez nakłanianie jej do tego, namowę, ułatwienie dokonania zamachu samobójczego ma charakter materialny, znęcanie się nad członkiem rodziny.
Zabicie przez matkę noworodka w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu- ustawodawstwo łagodzi odpowiedzialność matki za zabójstwo noworodka ze względu na wpływ porodu, znaczne zniekształcenie noworodka, szczególnie trudną sytuację osobistą matki, które mogą wywołać wstrząs i silne wzburzenie emocjonalne kobiety. Jednak pominiecie przesłanki terminowej stworzyło zagrożenie nadużywania złagodzonej kwalifikacji przez cały czas, gdy dziecko jest noworodkiem, dlatego nowelizacja z 99 r. przywróciła poprzednie określenie ,,w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu”.
27. Przestępstwo zabójstwa: typ podstawowy i typy kawalifikowane
Zabójstwo jest zbrodnia polegającą na umyślnym pozbawieniu życia człowieka. Jest to przestępstwo ogólnosprawcze, którego podmiotem może być każdy człowiek zdolny do zawinienia. Zabójstwo jest przestępstwem materialnym, którego dokonanie następuje z chwila spowodowania śmierci człowieka, istnieje konieczność ustalenia związku przyczynowego miedzy zachowaniem się sprawcy a tak określonym skutkiem. Zabójstwo jest najczęściej popełnione w wyniku przestępnego działania, ale również może być popełnione przez zaniechanie, jeżeli na sprawcy ciążył szczególny obowiązek czynienia starań o zachowanie życia i umyślnie od tego obowiązku się uchylił (lekarz, wyrodna matka). Gdy nie można przypisać zamiaru w postaci chociażby godzenia się na skutek śmiertelny wchodzi odpowiedzialność za nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka, które jest występkiem różniącym się od zabójstwa stroną podmiotową, polegającą na działaniu lub zaniechaniu w warunkach lekkomyślności lub niedbalstwa. Jako następstwo stanowi znamię kwalifikujące różnych typów przestępstw: spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, którego następstwem jest śmierć człowieka, karalnego przerywania ciąży, którego następstwem jest śmierć kobiety ciężarnej, udziału w bójce lub pobiciu, którego następstwem jest śmierć człowieka, porzucenia małoletniego lub osoby nieporadnej, którego następstwem jest śmierć porzuconego. W przypadkach tych skutek śmiertelny jest objęty winą nieumyślną, podczas gdy znamiona przestępstwa typu podstawowego winą umyślną co oznacza, że odpowiedzialność sprawcy opiera się na konstrukcji winy kombinowanej.
166. Jakie typy kwalifikowane zabójstwa przewiduje kk z 97 r.
Kwalifikowane typy zabójstwa stanowią: popełnienie zabójstwa ze szczególnym okrucieństwem, w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem lub rozbojem, w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie, zabójstwo przy użyciu broni palnej lub materiałów wybuchowych, zabicie jednym czynem więcej niż jednej osoby, uprzednie prawomocne skazanie za zabójstwo.
148. Zabójstwo. Zabójstwo jest zbrodnią polegającą na umyślnym pozbawieniu życia człowieka (art. 148 § 1 KK). Zabójstwo może być wyłącznie umyślne, zgodnie z zasadą umyślności zawartą w art. 8 KK (zbrodnię można popełnić tylko umyślnie). Zgodnie z art. 9 § 1 KK, zabójstwa można dokonać w zamiarze bezpośrednim (sprawca chce zabić) lub ewentualnym (sprawca godzi się na możliwośc jego popełnienia). Zabójstwo jest przestępstwem ogólnosprawczym.
Człowiek. Przedmiotem zamachu jest w przypadku zabójstwa jest życie człowieka. Przedmiotem wykonawczym zabójstwa jest człowiek. Człowiekiem jest każda istota zrodzona przez kobietę i życie każdego człowieka ma jednakową, najwyższą wartość.
Wydaje się to oczywiste, ale historia zna porządki prawne odmawiające ochrony prawnej niemowlętom ułomnym lub o zniekształconej fizjonomii (np. prawo starożytnej Sparty, Rzymu, państwa Azteków, średniowieczne prawo europejskie, upatrujące w ułomnym płodzie efektu konatktów matki z siłami nieczystymi). Także współcześnie wiele kontrowersji budzi kwestia celowości sztucznego utrzymywania przy życiu noworodków niezdolnych do samodzielnego życia.
Kontrowersje budzi ustalenie momentu początkowego ochrony ludzkiego życia, tzn. rozgraniczenie między człowiekiem narodzonym (którego życie chronią art. 148-151 KK) a nasciturusem (ochrona z art. 152 i 153 KK). Istnieje wiele kryteriów, z których wg profesora Marka najodpowiedniejsze jest kryterium fizjologiczne (rozpoczęcie samodzielnego oddychania). Nie mniej zamieszania jest wokół ustalenia końcowego momentu ochrony, czyli śmierć człowieka. Obecnie przyjmuje się w tym przypadku kryterium śmierci biologicznej, tj. nieodwracalnym ustaniu funkcji pnia mózgu. Za zmarłego nie uznaje się jeszcze człowieka w stanie śmierci klinicznej (ustanie pracy serca). Problematyczne jest zagadnienie ochrony prawnej życia sztucznie podtrzymywanego.
Zabójstwo jest przestępstwem materialnym, staje się dokonane, gdy w rezultacie czynu sprawcy poszkodowany umiera. Między czynem sprawcy a skutkiem śmiertelnym musi istnieć związek przyczynowy. Jeżeli objęty zamiarem sprawcy śmiertelny skutek nie nastąpi, będziemy mieli do czynienia z usiłowaniem zabójstwa - nawet jeśli brak skutku jest przyczyną ingerencji osób trzecich (np. pomocy lekarskiej).Z punktu widzenia odpowiedzialności za zabójstwo decydujące znaczenia ma to, czy czyn sprawcy był relewantną przyczyną śmiertelnego skutku oraz to, czy sprawca obejmował taki skutek swym zamiarem (bezpośrednim lub ewentualnym, patrz wyżej).
Nie jest istotny sposób dokonania zabójstwa ani motyw, jakim kierował się sprawca. Zabójstwo może zostać popełnione przez działanie sprawcy bądź przez zaniechanie, jeśli na sprawcy ciążył szczególny obowiązek udzielenia poszkodowanemu pomocy i sprawca świadomie go nie wypełnił, wiedząc, że zakończy się to śmiercią poszkodowanego.
Sprawca popełni zabójstwo w zamiarze ewentualnym, jeżeli z okoliczności i sposobu jego działania wynika, że przewiduje śmierć ofiary i się z nią godzi (np. zachęca pijanego kolegę, by ten przeszedł się po cienkiej balustradzie Mostu Długiego). Zamiar ewentualny znajduje zastosowanie także gdy wysokie ryzyko skutku śmiertelnego jest związane z działaniem skierowanym na inny cel (np. podpala dom, w którym znajdują się ludzie, aby podstępnie wyłudzić pieniądze z firmy ubezpieczeniowej). W takim przypadku stosuje się kwalifikację kumulatywną.
Zabójstwo kwalifikowane. Obecny kodeks karny zawiera szeroki katalog zabójstw kwalifikowanych (w poprzednich kodeksach karnych był tylko typ podstawowy i uprzywilejowane). Zgodnie z art. 148 § 2-3 KK, ostrzejsza penalizacja dotyczy zabójstw popełnionych: a) ze szczególnym okrucieństwem; b) w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem lub rozbojem; c) w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie; d) przy użyciu broni palnej lub materiałów wybuchowych; e) w ten sposób, że w następstwie jednego czynu ginie więcej niż jedna osoba; f) przez sprawcę skazanego prawomocnie za zabójstwo. Wprowadzenie do kodeksu zabójstwa typu kwalifikowanego miało zagwarantować orzekanie surowszych kar dla sprawców najcięższych zbrodni (tzn. nieorzekanie wobec nich kar łagodniejszych, bo górny wymiar kary - 25 lat pozbawienia wolności lub dożywocie - jest taki sam i dla zabójstwa, i dla zabójstwa kwalifikowanego). Szczytny to cel, ale wprowadzenie nowych przepisów skomplikowało stosowanie prawa i zaczęło stwarzać liczne wątpliwości co do znamion kwalifikujących. Ponadto, zdaniem profesora Marka, ustawodawca stworzył nadmiar okoliczności kwalifikujących, co zmusza do częstego stosowania kwalifikacji kumulatywnej.
Zabójstwo w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem lub rozbojem nie ogranicza typu kwalifikowanego wyłącznie zabicia ofiar wymienionych przestępstw, odnosi się także do zabójstw dokonanych na innych osobach uczestniczących w zdarzeniu, np. próbujących bronić ofiary.
Zabójstwo przy użyciu broni palnej nie budzi zastrzeżeń co do interpretacji, ale wątpliwa jest zasadność takiej penalizacji, bowiem znacznie bardziej okrutne jest zabójstwo przy użyciu np. łomu, które jednak na gruncie przepisów obecnego kodeksu spełnia znamiona zabójstwa w typie podstawowym. Zapis o broni palnej był pomysłem Komisji Sejmowej, co potwierdza regułę, że nic, co wymyśli Sejm, nie nadaje się później do użytku.
Zaostrzona kwalifikacja zabójstwa wielu osób w następstwie jednego czynu jest pomysłem rozsądnym, zwłaszcza w obliczu wzmożonego zagrożenia terroryzmem. Tyle tylko, że w najbardziej oczywistych przypadkach (zamachy bombowe, strzały do tłumu) znamiona takiego zabójstwa będą się pokrywać ze znamionami zabójstwa przy użyciu broni palnej lub materiałów wybuchowych. Oczywiście, można również mieć do czynienia z przypadkami, które nie będą wyczerpywać znamion opisanych w art. 148 § 3 KK, np. rozpylenie trującego gazu, pozbawienie prądu oddziału intensywnej terapii etc.