Natalia Litwińska
Ekonomia I rok, gr. 1
TEORIA PODATKU
Podatek – Współcześnie podatek definiujemy jako świadczenie pieniężne, powszechne, przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne, nakładane jednostronnie przez związek publicznoprawny (państwo, organizacje samorządową) w celu sfinansowania potrzeb publicznych i społecznych.
CECHAMI PODATKU SĄ:
Pieniężny charakter – Należy przez to rozumieć, że podatki w zasadzie pobierane są w formie pieniężnej.
Powszechność – Oznacza to, że podatki nakładane są w formie ustaw. W ustawach nie uwzględnia się konkretnego podatnika. Przepisy podatkowe zawarte w ustawach odnoszą się do ogółu podatników, jeżeli znajdą się oni w warunkach lub dokonają czynności objętych obowiązkiem zapłaty podatku.
Przymusowość – Przepisy podatkowe określają obowiązek zapłaty podatku. Posiadają jednocześnie okoliczności, które ten obowiązek powodują. Przepisy podatkowe przewidują także kary, sankcje i zagrożenia z tytułu niezapłacenia podatku.
Bezzwrotność – Ta cecha podatku oznacza, że podatek zapłacony nie podlega zwrotowi. Wyjątkowo może być on zwrócony podatnikowi w sytuacji gdy został naliczony w sposób nieprawidłowy. Jest to jedyna okoliczność powodująca zwrot zapłaconego podatku.
Nieodpłatność – Polega na tym, że podatnikowi z tytułu jego zapłacenia nie przysługuje żadne kontrświadczenie ze strony związku publiczno-prawnego (państwa czy organizacji samorządowej). Bez względu na wysokość wnoszonego podatku konkretnemu podatnikowi nie przysługują żadne dobra czy usługi świadczone przez władze publiczne. Możemy mówić jedynie o tzw. Odpłatności zbiorowej. Wówczas ze świadczonych dóbr społecznych czy publicznych korzysta ogół podatników, jednakże stopień korzystania przez nich jest różny.
Jednostronność – Ta cecha podatku wynika z przyjętych rozwiązań związanych z nakładaniem podatków. Państwo bądź organizacja samorządowa stosują tu zasadę podporządkowania podmiotów zobowiązanych do płacenia podatków podmiotom uprawnionym do ich nakładania.
POJĘCIE SYSTEMU PODATKOWEGO
System podatkowy – To ogół podatków i opłat, jakie w danym państwie obowiązują.
W praktyce występuje nie jeden, lecz kilka lub kilkanaście podatków. Srodki finansowe pochodzące z podatków są wykorzystywane jako źródło finansowania zadań państwa.
W Polsce obecny system podatkowy jest powszechnie krytykowany, a do jego wad zalicza się m.in. :
- brak stabilności rozwiązań podatkowych
- wysoki poziom obciążeń podatkowych
- dużą liczbę różnych podatków
- zbyt dużą różnorodność ulg podatkowych
- niejasność przepisów podatkowych
- złą organizację i niekompletność aparatu skarbowego
- skomplikowany system rozliczeń podatkowych
- duże koszty obsługi związane z regulacji zobowiązań podatkowych
Pomimo tych wad, należy wskazać na pewne zalety istniejącego systemu podatkowego, do których można zaliczyć :
- wprowadzenie do Konstytucji zapisu, iż wszelkie podatki i inne daniny publiczne mogą być nakładane tylko w formie ustawowej, co w pewien sposób stabilizuje system.
- wydzielenie w systemie podatkowym podatków państwowych, samorządowych i wspólnych
-upowszechnienie podatków jako daniny publicznej, ciążącej indywidualnie na każdej osobie fizycznej i prawnej oraz jednostce organizacyjnej
- zrównanie na gruncie prawa podatkowego przedsiębiorstw, bez względu na typ własności
- dostosowanie polskiego systemu podatkowego do wymogów UE.
FUNKCJE PODATKÓW
Funkcja fiskalna – inaczej dochodowa, polega na dostarczeniu państwu dochodów. Podatki są zasadniczym źródłem dochodów budżetowych i łącznie z opłatami stanowią ok. 90% dochodów budżetu.
Funkcja regulacyjna – związana jest z funkcją fiskalną. Podatki nie tylko zasilają budżet, lecz za ich pośrednictwem można również oddziaływać na działalność przedsiębiorstw i ludności. Funkcja regulacyjna polega na przesuwaniu środków pieniężnych w odpowiednich proporcjach pomiędzy przedsiębiorstwami i ludnością. Rozpatrywana jest z dwóch punktów widzenia:
*przedsiębiorstw – zbyt duże obciążenie podatkowe zmniejsza zysk i tym samym hamuje rozwój przedsiębiorstwa.
*ludności- ustalenie podatku na zbyt wysokim poziomie zniechęca do zwiększania dochodów oraz ogranicza konsumpcję i gromadzenie oszczędności
c) Funkcja stymulacyjna- związana jest z funkcją fiskalną i regulacyjną, polega na wykorzystaniu podatku w celu stymulowania działalności gospodarczej. Państwo może zastosować szereg form bodźcowych, mających na celu rozwój działalności gospodarczej np. na obszarach objętym bezrobociem. Do bodźców tych należą m.in.:
-ulgi inwestycyjne
-czasowe zwolnienia podatkowe
-ulgi podatkowe
ELEMENTY KONSTRUKCJI PODATKU:
PODMIOT PODATKU – rozróżniamy podmiot czynny i podmioty bierne. Podmiotem czynnym podatku jest państwo, ponieważ stanowi prawo podatkowe. Podmiotami biernymi podatku są:
*podatnik – osoba fizyczna lub prawna ponosząca ciężar podatku tzn. osoba, której majątek zostaje uszczuplony w wyniku pobrania podatku.
*płatnik – osoba obowiązana do obliczenia i pobrania podatku i do wpłacenia go na właściwy rachunek organu podatkowego.
PRZEDMIOT PODATKU – To rzeczy lub zdarzenia, które w myśli ustawy wiążą się z powstaniem obowiązku podatkowego np.: osiągnięty przychód, spadek, darowizna, własność nieruchomości.
PODSTAWA OPODATKOWANIA – To wielkość zależna od wartości przedmiotu opodatkowania. Może być ona wyrażona w pieniądzu np. przychód lub w jednostkach neutralnych np. opodatkowanie gruntów rolnych.
ŹRÓDŁO OPODATKOWANIA – to wartość, od której podatek zostaje faktycznie zapłacony np. dochód podatnika, majątek.
STAWKA PODATKOWA – to współczynniki określające wysokość podatku w stosunku do podstawy opodatkowania. Ze względu na technikę obliczania wartości, jaką należy przekazać do budżetu z tytułu podatku, wyróżnia się :
*stawki podatkowe kwotowe
*stawki podatkowe procentowe
Ze względu na stosunek stawek do podstawy opodatkowania wyróżnia się:
Stawki stałe zwane proporcjonalnymi, nie zmieniają się pomimo zachodzących zmian w podstawie opodatkowania
Stawki zmienne zwane ruchomymi, to stawki które zmieniają się wraz ze zmianami podstawy opodatkowania. Stawka procentowa progresywna to stawka, która wzrasta w miarę wzrostu podstawy opodatkowania, natomiast stawka regresywna to stawka, która maleje w miarę wzrostu podstawy opodatkowania.
SKALA PODATKOWA – to tabelaryczne zestawienie, w którym ujmuje się poszczególne zakresy skal podatkowych wraz z odpowiadającymi im stawkami podatkowymi:
Skala proporcjonalna (liniowa) – należność podatkowa rośnie w takim samym stopniu w jakim rośnie podstawa opodatkowania.
Skala progresywna – należność podatkowa rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania.
ZWOLNIENIA PODATKOWE – Polegają na całkowitym lub częściowym pominięciu dochodów uzyskiwanych z niektórych źródeł przy ustalaniu podstawy opodatkowania.
ULGI PODATKOWE – polegają na zmniejszeniu wielkości podatku już po dokonaniu wymiaru. Mogą być efektem decyzji administracyjnej
ZWYŻKI PODATKOWE – służą korygowaniu wymiaru podatku ze względu na podwyższenie zdolności płatniczej podatnika.
ZASADY PODATKOWE : (wg A. Smitha)
Są to raczej postulaty, których przestrzeganie powinno zapewnić prawidłowe funkcjonowanie poszczególnych podatków i całego systemu podatkowego.
Zasada równości
Zasada pewności
Zasada dogodności
Zasada taniości
Podstawowa zasada A. Smitha. Równość w opodatkowaniu. Osiągnięcie równości zawsze jest trudne o ile w ogóle jest możliwe, ale niezależnie od tego należy do równości dążyć. Równość stosunkowo najłatwiej osiągnąć drogą bezpośredniego, proporcjonalnego opodatkowania wszystkich dochodów jakie wszyscy obywatele osiągają pod opieką państwa.
2 podejścia. Z punktu widzenia podatnika – każdy powinien z góry wiedzieć jakie podatki, w jakiej wysokości i w jakich terminach będzie musiał zapłacić jak podejmie działania lub je zaniecha. Z punktu widzenia władzy publicznej- pewność „ nakładaj tylko takie podatki, które z całą pewnością przysporzą ci dochodów”.
Oznacza iż podatki powinny być nakładane, wymierzane i pobierane w formie i terminach najdogodniejszych dla płacącego i nie mogą się łączyć z żadną mitręgą płacącego. Nie mogą oznaczać upokarzania płacącego.
Troska o koszty poboru podatku. Ogólny postulat aby w każdym razie dochody z tytułu konkretnego podatku były zawsze wyższe niż koszty poboru.
KRYTERIA KLASYFIKACJI PODATKÓW
PRZEDMIOT PODATKU
PODMIOT CZYNNY PODATKU
PODMIOT BIERNY PODATKU
STOSUNEK PRZEDMIOTU DO ŹRÓDŁA
Ad. 1. PRZEDMIOTOWA KLASYFIKACJA PODATKÓW
Podatki przychodowe
Podatki dochodowe
Podatki majątkowe
Podatki od wydatków/ lub kosztów i wydatków
Ad. 2. KLASYFIKACJA PODATKÓW WG PODMIOTU CZYNNEGO
Państwowe
Stanowe
Samorządowe
Podatki na rzecz innych związków prawa publicznego
Problem władztwa podatkowego
Ad. 3. KLASYFIKACJA PODATKÓW WG PODMIOTU BIERNEGO
Obciążające przedsiębiorców
Obciążające gospodarstwa domowe
Specyficzne opodatkowanie rolnictwa
Ad. 4. KLASYFIKACJA PODATKÓW WG STOSUNKU PRZEDMIOTU DO ŹRÓDŁA PODATKU
Bezpośrednie
Pośrednie
BIBLIOGRAFIA:
Tomasz Siudek „Wybrane zagadnienia z finansów” wydawnictwo SGG Warszawa 2006
Marian Podstawka „Podstawy Finansów teoria i praktyka” wydawnictwo SGGW Warszawa 2005
Ewa Jarocka „Finanse przedsiębiorstw systemu bankowego budżetowego ubezpieczeń” wydawnictwo Diffin Warszawa 2003