dr Karol Franczak

OPINIA PUBLICZNA – ZAGADNIENIA

semestr zimowy 2011-2012

1. Ogólne zagadnienia sfery publicznej: reprezentacyjna sfera publiczna, obywatelska sfera publiczna i jej transformacja (kategoria „zaaranżowanego rozprawiania”, transformacja prasy, pojęcie opinii „nie-publicznej”)

Reprezentacyjna sfera publiczna

• Ukształtowanie prawa domu w procesie produkcyjnym ( władano gruntownie i zwierzchność lenna)

• Władza pana nad domem nie jest władztwem prywatnym

• Brak przeciwieństwa prywatnego dysponowania

• W społeczeństwie fundamentalnych nie daje się wyodrębnić sfery publicznej jako obszar oddzielony od sfery prywatnej

• Panowanie jest reprezentowane publicznie

• Reprezentacyjna sfera publiczna jest „atrybutem statusu”

• Status jest reprezentowany publicznie: pokazywany jako ucieleśnienie wyższej władzy

Obywatelska sfera publiczna

• od dworu do sfery ,,dobrego towarzystwa’’

• feudalne potęgi – kościół , książęta i szlachta ulegają rozkładowi

• rola reformacji – religia staje się sprawą prywatną.

• Rola wczesnokapitalistycznej gospodarki handlowej

• Mieszczaństwo – obywatelska strefa publiczna – twór ,,mieszczańskiego społeczeństwa obywatelskiego’’

• Cześć społeczeństwa zajmuje się publicznym dyskutowaniem

• Tak rozumiana sfera publiczna jest debatowaniem nad zagadnieniami niedotyczącymi ich osobiście m. in sztuką, ładem społecznym ( rozprawianie od życiowych potrzeb)

• Offentlichkeit – obszar publiczny w odróżnieniu od obszaru prywatnego ( lub) oddzielania opinii publicznej

• Publikum – podmiot sfery publicznej, publiczność jako nośnik opinii publicznej

• Publizitat – jawność, np. publiczna jawność postępowania sądowego ( dziś zwracanie na siebie uwagi opinii publicznej)

XVIII – publiczne ukierunkowanie prywatności, typ społeczeństwa mieszczańsko – obywatelskiego)

• Lektury odbywane w klauzurze domowej sfery prywatnej

Opinia Publiczna znaczenie normatywne

Częściowo oddalony proces formowania poglądów, oparty na indywidualnym przyswojenia złożonych treści i rozważaniu różnych produktów widzenia w toku otwartej publicznej dyskusji.

Transformacja sfery publicznej

• Strukturalne przeobrażenia rodziny

• Z mody wychodzi mieszczański salon ( abstynencja od rozprawiania )

• Towarzysząca dyskusja ustępuje miejsca niezobowiązującej aktywności grupowej ( np. kino)

• Zanik prywatnej formy przystające – ustaje publiczna komunikacja, przyswojenie treści

• Dyskusja nie znika, ale się przekształca, staje się dobrem konsumpcyjnym

  - kiedyś za rozmowę nie płacono

  - dziś dyskusja = kwitnący interes

• Zaangażowanie rozprawianie - rozmowa jest administrowana

• Zmieniona funkcja rynku

  - kiedyś dyskusja dóbr kultury

  - dziś psychologiczne ułatwienie dostępu

Opinie nie-publiczna (Habermas)

- Konglomerat indywidualnych gustów, upodobań i nastrojów, kształtowanych pod wpływem medialnej perswazji, reklamy i marketingu

- nie opiera się na indywidualnej refleksji i publicznej dyskusji

- opiera się na skojarzeniach i emocjach zatomizowanych jednostek

2. Krytyka obywatelskiej sfery publicznej: argumenty Michela Foucaulta, diagnoza podejścia „agonistycznego” (pojęcie „konstytutywnego zewnętrza”, „hegemonii”, „agonizmu”)

KRYTYKA OBYWATELSKIEJ SFERY PUBLICZNEJ I DEMOKRACJI DELIBERACYJNEJ

KRYTYKA NAIWNA

- koncepcja Habermasa jest nierealistyczna, „utopijna”:

I. wymiana i rozważanie argumentów

II. uczestnicy zakładają, że można osiągnąć zgodę, konsens zakładają to „kontrfaktycznie”, wbrew faktom

III. wymiana argumentów musi być otwarta i powinna być wystarczająco długo kontynuowana. Jesteśmy nastawieni na druga stronę. Aż osiągniemy porozumienie.

KRYTYKA POWAŻNA

1. należy pozbyć się rozróżnienia na poziom faktów i poziom ogólnych zasad ( M. Foucault, myśl ponowoczesna );

2. proponowany przez Habermasa zestaw zasad jest niepełny lub nietrafny (agoniści, krytyka retoryczna); sytuacje niesymetryczne, problematyczne

3. „polityka informacjonizmu” (M. Castells); nie wszystko co można uważać za politykę jest w mediach ale wszystko co jest ważne politycznie powinno ukazać się w mediach. Media tworzą pewne warunki brzegowe.

4. wybiórczy ogląd rozwoju cywilizacji zach. (S. Eisenstandt)

5. problematyczna rola „dyskursów” społeczeństwa obywatelskiego (J. Alexander), przyjęcie za dobra monetę retoryki społeczeństwa obywatelskiego może przynieść więcej szkód niż pożytku. Żeby wejść w sferę publiczną trzeba spełnić szereg kryteriów. Retoryka jest w dużej mierze problematyczna. W dużej mierze generuje populizm. Społeczeństwo obywatelskie, które ma minimalizować populizm samo wytwarza populizm.

Ad 1. Sfera publiczna i władza.

- Sfera publiczna nie jest wolna od władzy i panowania (wszechobecność władzy)

- Nierozerwalny związek władzy i wiedzy

- „mikrofizyka władzy”; nie potrzebujemy strażnika, samodyscyplinujemy się. To nie jest przymus

- „śmierć podmiotu”; wskazuje na pewne uwarunkowania, mówią o nas pewne dyskursy. Wiedza na temat czarnoskórych. Wyobrażenia na pewne tematy.

- zainteresowanie dla analizy dyskursu; badanie treści, zawartości, procesów komunikacji,

Ad 2. Podejście „agonistyczne” (Ch. Mouffe, E. Laclau)

- sfera publiczna jako przestrzeń władzy, konfliktu i antagonizmu (Habermas ma je negować)

- „polityczność” – wymiar antagonizmu leżący u podstaw każdego ludzkiego społeczeństwa

- polityka – zestaw praktyk i instytucji tworzących porządek umożliwiający ludzkie współistnienie w konflikcie

- konsens oparty jest na wykluczeniach (liberalizm-konsens oparty na rozumie)

KRYTYKA 2 LIBERALNYCH PARADYGMATÓW

1. Agregatywnego – poszukuje kompromisu miedzy rywalizującymi stronami (idea rynku);

2. Deliberacyjnego – racjonalność komunikacyjna (moralność/etyka dyskursu)

- liberalizm – przekroczenie opozycji MY-ONI
antagonizm – sposób budowania opozycji MY-ONI

„KONSTYTUTYWNE ZEWNĘTRZNE”

- tworzenie tożsamości to ustanowienie różnicy (od innych); geje odróżniają się od heteryków.

-MY-ONI – przyjaciel-wróg(Carl Schmitt)
- antagonistyczny wymiar polityczności-sposób wytwarzania opozycji MY-ONI w polityce

HEGEMONIA

- akty hegemonicznego ustanawiania w sferze publicznej (od przygodności do oczywistości)
- „porządek”-wykluczenie alternatywnych możliwości
- „naturalny” porządek = „zdrowy rozsądek” (wykluczenie)
- działalność kontrhegemoniczna
- polemika ze Schmittem- nieusuwalność antagonizmu i afirmacji demokratycznego pluralizmu
- agonizm – konflikt musi przyjąć formę, która nie niszczy samego politycznego zrzeszenia

AGONIZM

-strony szanują prawomocność swoich przeciwników
-strony przynależą do tego samego zrzeszenia politycznego, dzielą to samo uniwersum symboliczne
-„przeciwnik” w liberalizmie i agonizmie (parlamentaryzm)

3. Badanie opinii publicznej: krytyka badań tzw. opinii publicznej (Lazarsfeld, Blumer, Bourdieu), sondaże i media, problem opinii publicznej (nurt afirmatywny, krytyczny, ironiczny), sondaże i wiedza

Badania opinii publicznej.

Założenia:

• Badania powinny być przeprowadzane często i zgodnie z procedurami badania

• Wyników nie wolno ukrywać, trzeba je publikować w mediach

• Sondaże powinny odbywać się nie tylko podczas kampanii wyborczych; powinny być wykorzystywane do monitorowania społeczeństwa

Krytyka:

• Ośrodki badawcze nie badają opinii publicznej, lecz indywidualne nastroje jednostek, które później publikowane są w mediach

• Sondaże jako „barometr” nastroju

• Sprzyjanie tendencjom populistycznym i demagogii w polityce

Krytyka (teoria):

1. Paul Lazasfeld – a) oderwanie badań opinii publicznej od innych analiz socjologicznych i badań społecznych, b) nadmierna koncentracja na prostych wyborach bez umieszczania ich w szerszym planie, c) brak dogłębnego wyjaśniania opinii do trendów, d) niechęć do „teorii” i „refleksji socjologicznej”.

2. Herbert Blumer – a) brak refleksji na temat, czym jest opinia publiczna, b) ocena publiczna jest tym, co bada się w badaniach opinii (agregat indywidualnych preferencji), c) brak refleksji nad faktycznymi mechanizmami oddziałującymi na opinię publiczną.

3. Pierre Bourdieu – a) każdy ma opinię, b) opinie są równowartościowe, c) istnieje zgoda co do spraw uważanych za ważne, d) opinia publiczna nie istnieje realnie, jest artefaktem, badania opinii służą podtrzymaniu iluzji.

Różne spojrzenia na opinię publiczną

1. Sposób afirmatywny – op. publ to realny fakt; społeczeństwo jest dynamiczne, nie jest masą; op. publ. to wazny aspekt życia społecznego.

2. Sposób krytyczny (Habermas) - OP powstała w dobie oświecenia i tam się ukształtowała jako idea w wybranych kręgach; kawiarnie stały sie miejscem spotkań rozdyskutowaych mieszczan;pojawia się nowa jakość – samorealizacja III stanu (mieszczan). Z drugiej strony, obecnie jest zanik tej rzeczywistości;dominuja środki masowego przekazu, debaty stają sie produktem na pokaz/sprzedaż; pojawia sie fenomen bierności/odpolitycznienia (ja mam pracę, dom, niech inni sobie rządzą, mnie to nie obchodzi). Szansą dla rekonstrukcji OP w dawnym sensie jest internet.

3. Sposób ironiczny - zgadza się z podjeściem krytycznym, że OP jest w stanie rozkładu. Z OP nie jest dobrze ale wyjścia z tego nie ma i to dobrze bo nie jest ona istotną wartością.

SONDAŻE I MEDIA

• Obecność sondaży w ramach komunikacji masowej (Nie da się abstrahować od faktu, że sondaże docierają do społeczeństwa jedynie za pośrednictwem mediów)

• Udostępnianie wyników sondaży jest zaspokajaniem potrzeb mediów na określony produkt

• Brak zainteresowania medialną prezentacją wyników – brak warunków wstępnych (brak pogłębionego komentarza, np. socjologicznego)

• Medializacja przekazu – sens sondaży nadawany jest przez wpisanie w media (komercjalizacja i schematyzm – podstawowe zarzuty w tej kwestii)

• Sens sondaży istnieje jedynie w powiązaniu z medialną prezentacją wyników – sens przekazu nie jest określony przed aktem komunikacji masowej

• Roszczenie sobie praw do obiektywnej racjonalności przez osoby, które przeprowadzają takie badania (naprawdę ta racjonalność jest ona subiektywna)

ZAPOTRZEBOWANIE NA SONDAŻE I MODELE RZĄDZENIA

• Model większościowy (Wielka Brytania – westminsterski)(gdzie mamy do czynienia z dwoma skrajnymi grupami)

- duże zapotrzebowanie na sondaże (bo te różnice między partiami np. jest niewielkie, zwykle jest to walka o kilka %, stąd te partie chcą monitorować sytuację, gdzie pójść, co wprowadzić na agendę i co można robić)

- podkreślanie różnic (w tym różnic w tożsamości)(często jedynie różnice symboliczne, bo na wiele rzeczy nie mają wpływu – jak np. zabetonowane fundusze na wynagrodzenia, zobowiązania, UE, itp., - a więc np. krzyż ma wisieć czy nie, Smoleńsk czy nie itd.)(ten brak tożsamości – na poziomie tego odróżniania się od innych zaważył na tym, że PJN nie weszło do sejmu)

- polaryzacja konfliktów (ta sytuacja sprzyja konfliktom, bo np. jak są dwa ugrupowania, to stoi za każdym duża grupa społeczna – a więc spore poparcie).

• MODEL UZGODNIENIOWY (konsensusowy)(np. PO i PIS się dogadują i rządzą razem)(wtedy te mniejsze ugrupowania nie mogą zaistnieć)

- mniejsze zainteresowanie sondażami (bo wiele spraw odbywa się w sposób zakulisowy, bo załatwiamy sprawy między sobą, wyciszenie konfliktów)

- uzgodnienia między liderami z pominięciem ogólnej debaty (eliminuje to debatę np. parlamentarną (bo te wątki są pomijane, wyciszane)

- pojawia się niebezpieczeństwo populizmu sondażowego (bo znaczna część niezadowolonego społeczeństwa – ona narasta i może w pewnym momencie wybuchnąć i poprzeć takie skrajne ugrupowanie populistyczne jak Liga Polskich Rodzin czy Samoobrona)

ODBIORCY SONDAŻY

• Brak refleksji nad wzorami medialnego odbioru wyników sondaży – czym są sondaże dla masowego (często obojętnego) odbiorcy?

• Bombardowanie wynikami sondaży vs. obojętność publiczności (czyli ilość przeprowadzanych badań nie idzie w parze z zaangażowaniem społecznym)

• Brak sondaży deliberacyjnych (deliberative polis) (pomysł amerykański na to, żeby przełamać obojętność społeczeństwa – najpierw próbka reprezentatywna, potem z tych osób które brały udział w tym pierwszym kroku, wylosowano 300 osób, podzielono na 30 grup, moderatora dano, dostarczono materiały z informacjami, potem dyskusje w ramach grup z moderatorem, potem spotkanie z ekspertami wszyscy uczestnicy, potem znowu przeprowadzono sondaż. I wówczas okazało się, że kiedy ludzie poznali problem, mieli wiedzę, udzielali innych informacji). (w tym modelu może mieć miejsce manipulacja – bo nakłania się- elementy podsterowywnia – ludzi do pójścia w określonym kierunku)

  SONDAŻE I WIEDZA – nowy sposób tworzenia wiedzy

• Nastawienie na produkcję wiedzy modułowej i uproszczonej (ogólna tendencja, którą można zaobserwować – np. też podręczniki akademickie – uproszczone, modułowe, ilustracja, opracowania szkolne zamiast czytania książek)

• Na pracę w ramach małych grup i sieci (upodmiotowienie pracowników, którzy sami mają sobie wyznaczać cele, zadania, czyli zadaniowość, myślenie w kategoriach projektu – projektowość, nie chodzi o wyprodukowanie wiedzy sensownej, tylko skoncentrowaniu się na wiedzy pozornej)

• Definiowanie głównego zadania jako tzw. praktycznego (instrumentalnego) zastosowania wiedzy

• Zasadniczym kryterium oceny wartości wiedzy jest sukces rynkowy u potencjalnego klienta (wpływ kultury sukcesu i języka sukcesu)

Te syndromy dają się ująć w taką kategorię, którą niektórzy nazywają „drugim trybem produkcji wiedzy”.

OD „PIERWSZEGO” DO „DRUGIEGO” TRYBU PRODUKCJI WIEDZY

• Znaczenie coraz bardziej zinstrumentalizowanego sposobu funkcjonowania nauki (nauka jest tylko półśrodkiem do wytworzenia ludzi określonego typu)

• Zagrożenie zatarcia granic systemu nauki (kodowanie w kategoriach prawdziwe – nieprawdziwe)(to była podstawowa kategoria kiedyś) i przejście w stronę systemu gospodarki (kodowanie w kategoriach mieć – nie mieć)(dziś podstawowy powód – zysk)(czyli nauka zostaje podporządkowana przez gospodarkę i zalana, zmodyfikowana również w kwestii kodu, jakim się posługuje)(to samo np. dla nauczycieli nie jest dziś najważniejsze żeby nauczyć, tylko żeby zarobić – reguły, którymi rządzą te kategorie mieć – nie mieć zostają narzucone tym kategoriom wiedzy).

• Przedstawiciele traktują medialną obecność jako nieodzowny element zawodowej tożsamości, a często także jako osobisty sukces.

• Współczesna nauka wydaje się też coraz bardziej dostosowywać do warunków stawianych jej przez zewnętrzne wobec niej podmioty: media, przemysł i instytucje państwowe lub międzynarodowe (UE).

• Tworzona w świecie akademickim nauka powinna umieć sprostać coraz agresywniej formułowanym oczekiwaniom rynku i środków publicznego komunikowania.

• „sukces” i wartość pracy badawczej wiązane bywają coraz częściej z możliwością przeprowadzenia konkretnych „wdrożeń” w obszarze ekonomii lub regularną obecnością na medialnym rynku komentarzy (wiedza elit symbolicznych ulega wpływowi kultury sukcesu)

• Nowe formy organizacji badań naukowych i ich medializacja – blokada rozwoju wiedzy rzetelnej i przyrost wiedzy pozornej

• Wiedza elit symbolicznych – wzory kultury przedsiębiorczości, zarządzania i organizacji oraz polityki wizerunku

WNIOSKI

Badania opinii publicznej nie badają opinii

4. Kształtowanie opinii publicznej – rola elit symbolicznych: elity symboliczne i elity władzy, „uwiedzenie elit przez masy”, rola elit symbolicznych, krytyka elit, zagadnienie upadku dyskursu elit symbolicznych, kategoria analityków symbolicznych, procesy medializacji
i polityzacji

KSZTALTOWANIE OPINII PUBLICZNEJ – ROLA ELIT SYMBOLICZNYCH

PRZEKAZY MEDIALNE

• Wypowiedzi „szarych” obywateli: reportaże, sondy uliczne, talk-show, audycje związane z „programowaniem life style’owym” (ktoś trafia z problemami – pojawia się ekspert – i na wyjściu ten ktoś wychodzi super)

• Dyskurs elit symbolicznych

DYSKURS ELIT SYMBOLICZNYCH

• Publiczne wypowiedzi i teksty reprezentantów elit symbolicznych: publicystów, naukowców, ekspertów, dziennikarzy, nauczycieli, duchownych, artystów, przedsiębiorców oraz polityków:

• Poza funkcjami ściśle politycznymi

ELITY SYMBOLICZNE I ELITY WŁADZY

• Elity władzy – władza polityczna

• Elity symboliczne – władza w sferze symbolicznej (kontrola nad dyskursem publicznym)

  (chodzi o władzę w sensie symbolicznym, nagłośnienie pewnych tematów: ochronę środowiska, praw kobiet etc. Wpływ na tematy, które są publicznie dyskutowane)

• Systemy totalitarne – władza symboliczna jest zdominowana przez dysponentów władzy politycznej

• Systemy demokratyczne- władza symboliczna jest niezależna od władzy politycznej*

• Specyficzne usytuowanie polityków (bo w jakiejś mierze trzeba uwzględnić fakt, że nie są oni neutralni, reprezentują jakąś linię polityczne, które wpływają na ich sądy)

POJĘCIE ELIT SYMBOLICZNYCH – skąd to pojęcie?

• Pierre Bourdieu (teoria reprodukcji)

  1. W jego ujęciu ma to takie znaczenie, że on zajmował się badaniem systemu edukacyjnego i jego wpływ na strukturę społeczną – ta władza ma ogromny wpływ na sukces edukacyjny dzieci – twierdził, że to że dzieci mają wszystkie równe szanse jest nieprawdą, bo niektóre dzieci są świadkami dysput intelektualnych swoich rodziców a inne nie – ogromne różnice.

  (Opis „sukcesu edukacyjnego”).

2. „O telewizji” – kondycja dziennikarzy.

• Teun van Dijk (dyskurs elit i rasizm, np. zabiegi overcompleteness oraz zabiegi „etnizacji” – użycie aluzji i cytatów)

  (Uważa, że nie problem polega na intelektualnym rasizmie elit symbolicznych - ludzie, którzy sączą takie rasistowskie treści – język opiera się na aluzjach, gdzie nie mówi się o Żydach ale o „wschodnim wybrzeżu” – na którym jest bardzo dużo Żydów, duże wpływy. Overcompletness – zawężanie tożsamości osób, o których była mowa – nadzwyczaj mocno podkreślano tożsamość tych osób, np. „Tureccy emigranci znowu pobili przechodniów” – akt przemocy jako charakterystyczny dla danej grupy pochodzenie itp., informacje w mediach np. To właśnie ukierunkowywało uwagę, Okazuje się , że emigranci częściej dostają wyższe wyroki za te same przestępstwa. Arab = potencjalny terrorysta, itp.

  Etnizacja – np. „Żyd Tomasz Gross znowu szkaluje Polaków”, „niemieccy chuligani wszczęli rozróbę 11 listopada” itp. Nadmierne podbijanie relewancji (ważności) dotyczący tożsamości.

• Marek Czyżewski („tlenizacja” – zjawisko przyrostu medialnych omówień i komentarzy; czynienie świata „wytłumaczalnym”; wzrastająca liczba „praktycznych objaśnień”)
  (komentatorzy: dziennikarze, publicyści, politycy zajmują się miesiącami wytłumaczeniem np. „Smoleńskiem” – co się stało, dlaczego, co to było, co autor ma na myśli , ble ble ble)

• TLENIZACJA - Zjawisko przyrostu omówień na temat czegokolwiek (trudno jest mieć swoje zdanie na temat czegokolwiek, bo mamy pełno recenzji, wyjaśnień, objaśnień itp., które nam mówią co mamy myśleć i jak na to patrzeć).

• Jean Baudrillard – „uwiedzenie elit przez masy”.

  W istotnym zakresie to masy manipulują elitami. Po pierwsze: Elity wpisywałyby się w pewne oczekiwania odbiorców, schlebiałyby pewnym oczekiwaniom odbiorców.

  Złudzenie manipulacji masowym odbiorcą. (lud ma władzę ale jest to władza jedynie symboliczna związana z „występami” polityków np. w TV, gdzie popisują się oni przed kamerą).

  „Zużywanie się” elit symbolicznych – (takie dążenie do zadowolenia mas doprowadza do tego, ze po jakimś czasie te elity nie są już w stanie zadowolić ludu – odchodzą w niepamięć – np. Jan Maria Rokita.)

• Od polityki działania kulturalnego („wychowanie do kultury”) do spontanicznej demagogii (uległość wobec ludowego gustu).

  (Elity nie starają się narzucić tych określonych wartości, tylko schlebiają tym ludowym gustom).

ROLA ELIT SYMBOLICZNYCH

• Sprawowanie władzy nad kształtem i treściami dyskursu (czyli to, na co nasza uwaga się nakieruje, to właśnie podpowiadają, podsuwają elity)

• Ustalanie hierarchii spraw ważnych i nieważnych (czyli ustalanie jakie są priorytety) (Strukturen der Relevanz Und Irrelevanz – poj. A. Schutza) ( w takiej publicznej debacie trwa nieustanna dyskusja na ten temat: co jest ważne, o czym dyskutować,)

• Ustalanie prawomocnych hierarchii wartości moralnych i estetycznych (porządku znaczeń)

• Ustalanie recepcji prawd naukowych (problematyka ochrony środowiska np. – ostatnio nowe protokoły środowiskowe i zbadanie czy działanie człowieka przyczynia się do wzrostu CO2) (np. w medycynie, ochronie środowiska)(tematy związane z życiem, ze śmiercią – co to jest, kiedy się zaczyna, kiedy kończy – nie wiemy tego, dopóki elity symboliczne nam w jakiś sposób tego nie powiedzą).

• Aspirowanie do kulturowo-symbolicznej kontroli nad dyskursem publicznym (np. podręczniki historii – wiele ognisk, optyk, które są różne – np. historia najnowsza Polski po 1989 roku)

• Udział w przemianach tzw. DYSKURSU DOMINUJĄCEGO (Jan Paweł II i opinie na jego temat, czy role płciowe i dyskurs dominujący na temat dominacji i podziału ról, czy np. na temat gejów – jak się zmienia ten dyskurs, jest wiele takich tematów).

KRYTYKA ELIT

• Czy elity symboliczne zasługują na to, by sprawować symboliczną kontrolę nad dyskursem publicznym?

  - udział w dyskusjach i audycjach radiowych – sukces i świadectwo intelektualnego statusu (wcześniej degradacja, dzisiaj nobilitacja) – tak to traktują te elity (ktoś jest popularny, doceniony, fajny – bo występuje w mediach)

  - w rzeczywistości: mechanizmy streszczenia, spłaszczania, stereo typizacji i ceremonialnego ujednolicania stanowisk

  - elity symboliczne nie dbają o ochronę autonomii pola naukowego (np. ktoś jest proszony o komentarz i mówi, że o tym można by książkę napisać, a w odp. Słyszy: „ale niech się Pan nie przejmuje to będzie 15 minut, szybciutko”.

  - niektórzy poszukują konsekracji na zewnątrz , bo nie otrzymali jej wewnątrz pola naukowego. (sztandarowy przykład Migalski z PISu – teraz Europoseł)

  - przychylność dziennikarzy – brak strachu i przewidywalność „występu” (nie zaprasza się osób problematycznych, a więc dominują te osoby, które są przychylne danemu medium, dziennikarzom itp.)

  - przywracanie znaczeniu temu, co bez znaczenia, co anegdotyczne lub przypadkowe (np. islam i noszenie chust – ogranicza się ten problem tylko do tego. Wynika to też z nastawienia na personalizowanie problemów, skandalizowanie, upraszczanie).

  - myślenie komunałami (ten, kto komentuje nie zna szczegółów wydarzenia, ale sypie jak z rękawa banałami, komunałami)

  - Presja czasu i Fast-thinking (Bourdieu), np. „realizacja powodzi” (pokazują co się zdarzyło, ale media nie wyjaśniają, nie próbują dotrzeć do przyczyn – dlaczego np. płyniemy z panem Wieśkiem łódką – i oglądamy: tu był jego dom, tam stodoła, teraz wszystko pod wodą…)

  - dwie sytuacje: ceremonialna sztampa lub sztucznie aranżowana polaryzacja stanowisk (bezproduktywna i pośpieszna prezentacja rozbieżnych punktów widzenia)

upadek dyskursu elit symbolicznych

• Zanik tradycyjnego, normatywnego wzoru niezależnego uczonego i poszukującego intelektualisty

• Aksjologiczna delegitymizacja (nauka jako działalność bezstronna i autoteliczna)

• Instrumentalizacja wiedzy o społeczeństwie, kulturze i polityce (np. historycy IPN)

• Nowa organizacja badań naukowych – przejście od „pierwszego” do „drugiego” typu produkcji wiedzy (pierwszy tryb związany z autonomią uniwersytetu, formułowanie problemów badawczych bez zewnętrznych wpływów politycznych, ekonomicznych) (drugi typ oznacza podporządkowanie produkcji wiedzy polityce, naciski, zewnętrzne instancje podporządkowują sobie obszar wiedzy – zapotrzebowanie na określone kierunki wiedzy, badań)

• Uniformizacja i standaryzacja dyskursu elit symbolicznych (dotyczy np. wspólne reguły medialne, które dotyczą tych elit, to samo dzieje się w obszarze prasy – pewne trendy są wspólne: relacje tekstu z obrazem, sposoby pisania – konstrukcja tekstu, skandalizacja tekstu itp.)

ANALITYCY SYMBOLICZNI

Omawianie świata, filtrowanie, pośredniczenie między światem a nami, jako odbiorcami.

• Kształtowanie się grupy analityków symbolicznych (spełniających wymogi różnych zawodów)(prof. Izdebski np. w wielu miejscach sytuuje się jako celebryta, aby objaśnić wyniki badań np. dotyczące seksualności.)

• Nowe społeczne typy reprezentantów elit symbolicznych – „manager naukowy”, „medialny bywalec” (Spłaszczają, są kimś w rodzaju takiego medialnego bywalca, pojawiają się w różnych miejscach)

• Stała współpraca z mediami – „dyżurni komentatorzy” (naukowcy – kolaboranci i wspólnicy mediów? – zamiast sceptycznie ustosunkowywać się do procesów medializacji zaczynają tą medializację obsługiwać,

• Preferencje ideologiczno-światopoglądowe, poglądy polityczne i preferencje partyjne

• Różnicowanie „gier językowych” a procesy uniformizacji i standaryzacji

• Wspólne wymogi, które spełniają wszyscy analitycy symboliczni (narzucony jest temat wypowiedzi, warunki komunikacji i ograniczenia czasowe)(np. w radiu TOK FM, rodzaj presji żeby przekaz był przystępny, zrozumiały, bez trudnych określeń)

• Podleganie procesom medializacji i polityzacji

PRZEJAWY MEDIALIZACJI I POLITYZACJI

• Udział naukowców w sporach publicznych (na równi z publicystami, dziennikarzami i politykami)

• Nagminna podatność na skróty myślowe (podyktowane presją czasu)(otrzymujemy uprzystępnione zgromadzenie komunałów jako komentarz do jakiegoś wydarzenia np.)

• Powszechny schematyzm i jednostronność myślenia

• Ostentacyjna stronniczość światopoglądowa (niekiedy polityczna
  i partyjna)(polaryzacja która nie prowadzi do żadnych pożytecznych skutków)

• Zacieranie granic między działalnością naukową i publicystyczno – medialną oraz między działalnością zawodową i amatorską (np. w sporach historycznych)

STEREOTYPIZUJĄCE TENDENCJE MEDIALNE

• Zbyt krótki czas na dłuższą wypowiedź

• Oczekiwania nadawców na konwencjonalny i zrozumiały „komentarz”

• Korzystanie z trywialnych wzorów interpretacji (prywatyzacja sfery publicznej:
  np. na temat kryzysu”… no to tak jak jest u mnie w domu, jak weźmiesz kredyt, to potem musisz go spłacać…”)

DYGRESJA: POGLĄD PRZECIWNY

Korzyści ,jakie mogliby wyciągnąć ci z elit symbolicznych dzięki temu kontaktowi z mediami

• Rozpad tradycyjnego dyskursu elit symbolicznych – nie upadek, ale szansa rozwoju (przestają być bezużyteczne, wychodzą z hermetycznie zamkniętych ram)

• Wyzwolenie z nieprzystających do rzeczywistości krępujących zobowiązań

• „abdykacja” intelektualisty – satysfakcja z rezygnacji intelektualisty z jego uprzywilejowanej pozycji (ktoś kto będzie sprawnie obsługiwał np. instytucje społeczne,

• Jean-Francois Lyotard „Nagrobek intelektualisty” („Le Monde” 1983)(tam właśnie opisał większość tych punktów)

• Otwarcie intelektualistów na dyskurs medialny – jedyna szansa rozwoju i alternatywna wobec marginalizacji

• Media: natarczywe zapotrzebowanie na komentarze, udział w programach publicystycznych, dyskusjach i programach rozrywkowych

• Elity symboliczne miały odnieść realne korzyści, np. nabyć komunikacyjną sprawność, wypracować nowy etos

5. Opinia publiczna i temat przemocy: dyskurs medialny i naukowy o przemocy: objaśnienia zorientowane na sprawców („wytłumaczenia”, „techniki neutralizacyjne”, teoria dryfu, negatywne tendencje badań przyczynowych), objaśnienia aktów przemocy, objaśnienia krytyczne wobec sprawców

Analiza dyskursów elit symbolicznych o przemocy

DYSKURS MEDIALNY I NAUKOWY O PRZEMOCY

• Problem wartości poznawczej publ. Objaśnień – stopień trafności i związek z wiedzą potoczną (np. poszukiwanie źródeł przemocy)(ich zw. Z rzeczywistością, z prawdą, z wiedzą potoczną, zdroworozsądkową nie są poprawne, jasne – są bliskie temu, co usłyszymy w maglu, przy piwie itp.)

• Obecność uogólnionych wzorów argumentacyjnych(badania opierają się często na zasadach wiedzy potocznej) (dyżurny socjolog, psycholog występując w mediach ma gotową paletę wyjaśnień na dany temat, tezy na temat przyczyn, genezy, nie znają lokalnego kontekstu, sprawcy, materiałów pozwalających pogłębić wiedzę; dany akt przemocy od razu otwiera gotowy katalog odpowiedzi dlaczego to się wydarzyło jak do tego doszło – uogólnione wzorce, stereotypy za każdym razem kiedy coś takiego się zdarzy)

• Funkcje społeczne objaśnień – usprawiedliwienie lub uzasadnianie aktów przemocy

OBJAŚNIENIA ŻRÓDEŁ PRZEMOCY I ICH DEFICYTY

1) objaśnienia zorientowane na sprawców (dominują – ok. 80% dotyczy sprawców przemocy)(„Dlaczego sprawcy to zrobili?”)

• Przemoc – struktura dwuelementowa – sprawcy i ofiary (rola świadków – „bystanders”)

• Stronniczość nauki – polega na tym, że interesujemy się „przyczynami przemocy” - najczęściej uwarunkowaniami sytuacji sprawców (bezrobocie, bieda, rozbita rodzina)

• Brak analiz ofiar i analiz samej przemocy jako społecznej aktywności

• Symbioza między badaniem naukowym a bezkrytycznie rekonstruowanym rozumowaniem sprawców (np. z wywiadów)

• Badania – brak grupy kontrolnej, brak uwzględnienia definicji sytuacji sprawców (nie pokazujemy, ze z tego samego środowiska, które także spotykają się z agresją w dzieciństwie ale jednak tych aktów przemocy nie popełniają – brak refleksji)

• Rola wytłumaczeń (accounts) i czynienia przemocy wytłumaczalną (accountable)(ochrania się sprawców przemocy racjonalizując to, co oni zrobili)

• Objaśnienia (wytłumaczenia) mogą pełnić funkcję usprawiedliwiania lub racjonalizacji (ci, którzy dokonali tych przestępstw mogą wykorzystywać to, co mówią elity np. w TV i wykorzystywać to mówiąc, tłumacząc to, co zrobili; Mają funkcję ochraniającą, usprawiedliwiającą)

  „WYTŁUMACZENIA” (accounts) M. Scott, S. Lymann

• “usprawiedliwienia” (justifications) – jednostka zgadza się, że ponosi odpowiedzialność, ale kwestionuje jego negatywną ocenę

• „wymówki” (excuses) – oskarżony zgadza się z negatywną kwalifikacją czynu, ale uchyla się od odpowiedzialności za ten czyn

  Np. przeniesienie winy (taki otrzymaliśmy rozkaz), oskarżenie kogoś innego, personalizacja, unieważnianie oskarżeń.

  Techniki neutralizacyjne G.M. Sykes, D. Matza

• Zaprzeczenie odpowiedzialności (np. „wypełnianie rozkazów”, „nie jestem odpowiedzialny bo byłem pijany”)

• Odwoływanie się do wyższych racji („ale my działaliśmy na rzecz tolerancji”, „ukradłem, bo w domu czeka głody braciszek”)

• Zaprzeczanie spowodowanych szkód („no dobra, poszturchaliśmy go trochę, ale nic mu się naprawdę nie stało”, „ukradłem, ale właściciel jest milionerem, na pewno mu to nie zaszkodzi, a poza tym pewnie jest ubezpieczony”)

• Potępianie potępiających (nie płacimy podatków, ale mówimy „wielkie firmy to dopiero się uchylają”)

D. Matza – teoria dryfu

• „Dryfowanie” młodzieży ku przestępczości

• Wspólna kultura większości społeczeństwa i podkultury przestępczości – zbieżność zasobów wiedzy i normatywnych przekonań (mam podobne wartości – np. posiadanie dóbr kons. Danego typu, ale różnica polega na tym, że oszukuje na podatkach a nie zabija, żeby zdobyć kasę: pewne podobne cele, podobne sposoby usprawiedliwiania, w innej skali, dążenia inne sposoby realizacji)

• Społeczna większość – kryminalne „wybryki”(np. wybryki po pijaku , na wyjeździe integracyjnym itp.), natomiast ludzie „dryfujący” ku przestępczości coraz częściej odwołują Się do łamania prawa:

• Młodzi przestępcy – permanentne łamanie prawa

• Zarówno dla jednych jak i drugich to łamanie prawa domaga się wytłumaczenia

  DWA PYTANIA

Dlaczego? Poszukiwanie przyczyny (młyny marginalizacji, („przemoc strukturalna”, kryzys wartości, rozpad tradycyjnych wzorów – bezkrytycyzm wobec sprawców – sprawcy jako ofiary społeczeństwa kapitalistycznego) – nasi sprawcy i obce ofiary

Jak do tego doszło? – analiza procesów (nie sprawdzalna do medialnej prezentacji)

Negatywna tendencja badań przyczynowych.

Negatywne tendencje badań przyczynowych

• Jednostronne wskazywanie wybranych czynników warunkujących powstanie przemocy (brak powiązań – „wyliczanka”)

• Ignorowanie lub pomniejszanie znaczenia odmiennych czynników przyczynowych

• Uwikłanie w myślowy schematyzm : logika przyczynowa nie zostaje w pełni wyczerpana (np. dlaczego coś nie wystąpiło?)

  Ograniczenia logiki przyczynowej

Objaśnienia aktów przemocy

• Badanie przyczyn przemocy nie zajmuje się analizą przemocy jako łańcuchem działań społecznych, np. ich wewnętrznej logiki (por. badania o pracy i badania pracy)

• Niebezpieczeństwo pominięcia kontekstu – wyznaczników społecznych, kulturowych, politycznych

• Brak rekonstrukcji punktu widzenia ofiar

Objaśnienia krytyczne wobec sprawców

• Spojrzenia na akt przemocy oczyma ofiar (ważna byłaby perspektywa pokazania ofiar, które mają pewną historię, nazwiska, uczucia

• Pytanie czy i jak możliwa jest rehumanizacja sprawcy i „emancypacja” ofiary

• Rozwój analiz procesowych (dynamicznych, długofalowych – „Jak do tego doszło?” – tego typu wypowiedzi są mało atrakcyjne medialnie, następujące po sobie zmiany, elementy wynikające z bardzo odległych kontekstów)

• Analiza lokalnych kulturowo-światopoglądowych źródeł przemocy (np. wpływ środowisko kształtowanych przekonań)

6. Kształtowanie opinii publicznej – rola percepcji opinii publicznej: postrzeganie „lustrzane”, pluralistyczna niewiedza, „wypierająca się” projekcja, efekt „fałszywego konsensu, „nierealistyczny optymizm”, efekt „trzeciej osoby”

Rzeczywista większość Percepcja opinii większości Własna opinia

Za za

Ostatni kwadrat - właściwie definiujemy, ze większość osób jest za, my pozostajemy konsekwentnie w opozycji do większości. Jakich ludzi to dotyczy? Zatwardziałych nonkonformistów.

„Wypierająca się” projekcja (disowning projection) w dużym stopniu związane z tym, że zabieramy głos nt tego co ludzie myślą, próbujemy zdystansować się od tego tematu projektujemy własne opinie na większość osób – własne opinie traktujemy jako ważniejsze, dominujące natomiast innych ludzi pogardzamy nimi, uważamy za mniejszościowe. Cały obszar pro obywatelski. Tolerancja, empacja, demokracja, poprawność polityczna. Wiele osób z obszarów trzecio obszarowych przyjmuje ten pogląd jako obszar, który nie powinien ulegać zakwestionowaniu.

Ta projekcja przyjmuje taką formę, że sami uchylamy się od jej posiadania, mówimy, że inni się charakteryzują tą formą – wypierająca się projekcja:

• Przypisywanie innym własnych motywów, intencji, postaw i uchylanie się od ich posiadania

• Czujemy się bezpieczniej rzutując własne opinie na ocenę tego, co (naszym zdaniem) myślą inni (np. na temat segregacji rasowej; np. nie jestem rasistą, ale czarni nie powinni przyjeżdżać do Polski. Dlaczego tak robimy? Bo czujemy się bezpieczniej).

  Np. używanie takich kwantyfikatorów typu: znaczna grupa sądzi, zdaniem większości – tu taka projekcja może się pojawić.

• dawanie społecznie „właściwej” odpowiedzi – tej która wydaje nam się niekonfliktowa, właściwa ale przypisywanie jej innym ludziom. Np. nie jestem rasistą, ale gdyby zapytać większości Polaków, to oni nie chcieliby pracować z obcokrajowcami.

• Z tym wiąże się problematyka uprzedzeń – ideologiczne (np. liberalne lub konserwatywne) uprzedzenia i pluralistyczna niewiedza (np. biali respondenci i sprawy rasowe – opinie innych oceniane jako bardziej konserwatywne).

• Postrzeganie opinii jako bardziej liberalnych (np. wieś-miasto) (nie zawsze trafne jest przypisywanie wsi poglądy skostniałe, bardziej tradycyjnych, konserwatywnych)

EFEKT „FAŁSZYWEGO KONSENSU”

• Postrzeganie własnych opinii jako „normalnych”, opinii innych jako „dziwnych” (np. jesteśmy pro PO ich opinie jesteśmy skłonni traktować jako poprawne, dobre, natomiast teorie PIS będziemy traktować jako ciemnogród, zacofanie itp.)

• Skłonność do nadawania własnym sądom statusu wiedzy obiektywnej (BRAK przekładalności perspektyw – marginalizowanie poglądów, które nie pasują do naszego schematu)

• Tendencja jednostek do postrzegania własnych wyborów i ocen jako relatywnie powszechnych i adekwatnych do istniejących okoliczności, a postrzeganie alternatywnych opinii jako niecodziennych, dewiacyjnych i niewłaściwych. (np. wzrost co2 na Ziemi jest spowodowany rozwojem cywilizacyjnym – ten, kto myśli inaczej jest dewiantem i nie rozumie problemu. A przecież toczy się spór, czy rzeczywiście to człowiek przyczynił się do wzrostu co2).

• Postrzegany konsens jest wyższy niż ten realny konsens w społeczeństwie

MOTYWY FAŁSZYWEGO KONSENSU

• Auto–wzmocnienie (Lepiej czujemy się ,kiedy myślimy że mamy takie „społeczne poparcie”

• Skłonność do postrzegania innych przez pryzmat siebie

• Potrzeba społecznego wsparcia i potwierdzania własnych przekonań (bardzo źle czujemy się, kiedy w naszych poglądach jesteśmy osamotnieni)

• Efekt percepcyjnych zniekształceń i / lub skłonność do postrzegania siebie jako „normalnych”, „właściwych”,

BEZOSOBOWY WPŁYW I NIEREALISTYCZNY OPTYMIZM

• Ocena prawdopodobieństwa niekorzystnych zdarzeń wykazujemy nierealistyczny optymizm – (wypadki zdarzają się innym ale nie nam; zdarzenia losowe, ekonomiczne itp.)

• Złe rzeczy zdarzają się innym, nie nam (pozytywne nam, nie innym)

• Rola czynnika kulturowego?

• Wpływ mediów – ryzyko globalne i ryzyko lokalne (w dużym stopniu media mogą podtrzymywać albo osłabiać ten nierealny optymizm)

EFEKT „TRZECIEJ OSOBY”

• Przekonanie, ze media mają większy wpływ na innych niż na nas

  (przykładem są np. reklamy, wpływ propagandy, perswazji – my jesteśmy niby wolni od tego)

• Jest to kategoria bliska „nierealistycznemu optymizmowi” (oczekiwany efekt mediów)

• „ja” nie podlegam wpływom mediów (również reklamy), „inni” tak (ja czytam wyborczą „z rezerwą”, dystansem, ktoś kto czyta „dziennik Polski” na pewno został przerobiony przez tą gazetę).

7. Opinia publiczna jako społeczny proces: spirala milczenia, „last-minute swing”, „test kolejowy”, „overclaiming”, „efekt Bradley’a”

SPIRALA MILCZENIA

(Noelle-Neumann)

• Podkreślanie społecznej natury człowieka (uwikłania człowieka w pewnych relacjach powiązań z innymi ludźmi)

• Popadamy w milczenie, jeśli nasza wypowiedź grozi izolacją (popieranie jakiejś partii np. może grozić izolacją społeczną)

• Opinia publiczna – poglądy i zachowania, które można okazywać otwarcie, nie narażając się na izolację (opinia publiczna zostaje tutaj „wysączona” )

WPŁYW KLIMATU OPINII

• „last-minute swing” – zwrot w ostatniej chwili nie pod wpływem dedukcji, informacji opartych na wiedzy ekologicznej, socjologicznej, politologicznej (np. w przypadku wyborów politycznych – zagłosowanie na inną partię w ostatniej chwili, niż ta, za którą opowiadaliśmy się wcześniej , deklarując na kogo będziemy głosowali) ale ze względu na pewien klimat opinii (w kierunku wskazanym przez klimat opinii – Lazarsfeld: „band wagon effect”)

• Pomiar zamiarów wyborczych i pomiar oczekiwań wygranej (powszechnie oczekiwany zwycięzca)

• Efekt konformizmu (strach przed izolacją, chęć należenia do grupy zwycięzców)

• (ten last-minute swing pokazuje, że) Opinie podzielane przez część stają się powszechne

„TEST KOLEJOWY”

(Odnosi się np. do takiej sytuacji: jesteśmy w wagonie kolejowym i nikogo nie znamy, chodzi o takie bardzo prozaiczne dyskusje które osoby przebywające prowadzą)

• Stronnictwo, które jest bardziej skłonne przyznawać się do swoich poglądów, chętniej zabiera głos i ma większą siłę przekonywania.

• Opinie postrzegane jako powszechne są chętnie artykułowane, opinie postrzegane jako mniejszościowe pozostają niewyartykułowane (np. to, co się uważa o efekcie cieplarnianym – proekologiczne są dosyć powszechni artykułowane, w mniejszości pozostają opinie dotyczące, że np. cykle powodują, że klimat na Ziemi zmienia się – ocieplanie i ochładzanie klimatu, lodowce bla bla bla)

• Możemy zmienić opinię, aby być akceptowanym w grupie

ELEMENTY KONCEPCJI (Noelle-Neumann)

1. własna opinia na dany temat

2. postrzeganie dominującej opinii

3. szacowanie kierunku zmiany opinii

4. chęć wsparcia opinii, np. poprzez czynny udział lub ostentacyjną deklarację

ZNACZENIE MEDIÓW

• Kształtowanie klimatu opinii – media są wszędzie i powtarzają te same informacje

• Ramowanie rzeczywistości [ujmowanie w ramy; framing – to, co myślimy o świecie nie jest wynikiem zimnej kalkulacji, tylko podłączeniem się pod jakąś ramę układu – np. to co mówił PIS o „układzie” - układ w SB, gospodarce; przykłady ram: rama pro cywilizacyjna w obszarze ochrony środowiska; przeciwnicy elektrowni atomowej wykorzystują ramę katastrofy: Czarnobyl…; W historii pamiętamy ramę tzw. „prywaciarza”; ramowanie dotyczy np. organizacji pozarządowych: chcąc być usłyszanym, potraktowanym poważnie wykorzystuje się pewne ramy, ale nie realne argumenty. Elementem ramy może być jakiś element graficzny – odwołując do jakichś skojarzeń, z określonymi normami, wartościami, szacunkiem – np. czcionka, którą wykorzystuje się przy pisaniu nazw („solidarycja” – np. „Solidarność” jest pisana tą czcionką)].

• Skłonności liberalne (media mają skłonności liberalne, wspierają tendencje np. emancypacyjne: feministyczne; media tworzą odrębną arenę sporów;

• „milcząca większość” (większa część ludzi nie ujawnia swojego zdania;

„OVERCLAIMING”

• Zawyżanie danych o głosowaniu na partię zwycięską w okresie po wyborach (ta partia, która wygrała uzyskuje jeszcze większe poparcie po wyborach, zostaje obdarzona „nadmiernym” zaufaniem; więcej ludzi wówczas „przyznaje się”, że głosowało na tą partię)

• Niedoszacowanie deklaracji głosowania na konkurencję (przykład PSL – pewien poziom wstydu istnieje przy przyznawaniu się, że popiera się tę partię, oni zawsze mają więcej w wyborach niż w sondażach)

• Gotowość ujawnienia się (np. PSL, LPR w pewnym okresie, Samoobrona)

EFEKT „BRADLEY’A”

• Partie niepopularne (w sporach zwolennicy tych partii mają mniejszą szansę zaistnienia – u nas przykład partia Palikota)

• Niedoszacowanie w sondażach, lepsze wyniki w wyborach (zaskakująco wysoki wynik Samoobrony niż w sondażach)

MODEL ROZWOJOWY (FOOT I HART)

• Oparty na rozumieniu opinii publicznej w perspektywie Blumera

• Formowanie opinii publicznej ma charakter procesu

  Czynnik społeczny – ważny

BLUMER: SPOŁECZNA DEFINICJA PROBLEMU

1. Powstanie problemu przez społeczną definicję (udział ekspertów) (dziś np. badania prenatalne, eksperymenty na genach, - eksperci powodują, że np. powstają ośrodki, które badają te rzeczy, które oni nagłośnili)

2. Uprawomocnienie. Problem wymaga areny – społecznej dyskusji (teraz przykładem jest refundacja). Przez obecność w społecznej komunikacji problem zostaje uprawomocniony.

3. Mobilizacja działania. Pojawiają się inicjatywy zlikwidowania problemu (pojawiają się opinie, dokumenty, projekty ustaw przygotowane przez jakieś środowiska polityczne)

4. Oficjalny program, plan działania. Wyznaczone zostają instytucje, które formułują plan działania.(np. w refundacji rzeczywiście w ramach negocjacji pojawiają się jakieś rezultaty – siadają zw. Zawodowe, jakieś Porozumienie Zielonogórskie itd. I gadają)

5. Wprowadzenie planu w życie.

MODEL PRZYWÓDZTWA OPINII (DAVISON)

• Prezentacja dyskutowanej kwestii

• Rola grup i liderów opinii (rola wzajemnego „nakręcania”)

• Jednostki podlegają wpływom percepcji opinii innych

• Kluczowa rola komunikacji społecznej „twarzą w twarz”

• Rozwój oczekiwań co do opinii innych.