Rozdział XXXI – Lata zastoju.

RZĄDY BREŻNIEWA I JEGO NASTĘPCÓW.

-po obaleniu rządów Chruszczowa, spiskowcy postanowili powierzyć dowództwo nieszkodliwemu i lubianemu Breżniewowi:

• ur. 1906 r. w guberni jekatierinosławskiej, miał matkę Polkę, ukończył technikum rolnicze i zaocznie Kamieński Instytut Metalurgiczny, pracował jako mierniczy na wsi i w szkolnictwie, potem skierowany na czas wojny do aparaty politycznego w wojsku, został generałem majorem i szefem zarządu politycznego jednego z frontow,

• dzięki Chruszczowi – B. został I sekretarzem KP Mołdawii, a potem Kazachstanu,

• na początku lat 50. Tworzy własną koterię (Koteria — grupa ludzi i środowisk powiązanych ze sobą wspólnymi interesami, popierających i broniących się wzajemnie, których celem jest trwanie na różnych poziomach i wymiarach władzy) – tzw. mafia dniepropietrowska (skład: Czernienko, Kirilenko, Tichonow)

• B. – zręczny taktyk, leniwy, mało czytał, robił błędy ort., lubił polowania, samochody, broń, zegarki, dostawał przy każdej okazji odznaczenia (około 100) i nagrody.

-Po obaleniu Chruszczowa nastąpił trójpodział władzy. W 1966 r. – XXIII Zjazd KPZR – Breżniew zostaje sekretarzem generalnym.

-Breżniew próbuje pozbyć się osób, które mogłyby mu zaszkodzić: Szelepina i Szelesta. Polityka kadrowa (procedury i zwyczaje dotyczące postępowania z pracownikiem) obracała się wokół działaczy tego samego pokolenia, najwyższe kierownictwo partyjne zaczęło się starzeć.

-W 1976 Breżniew znajduje się po zawale w stanie śmierci klinicznej – coraz mniej zdolny do wystąpień publicznych, pomyłki osób, nazwisk – WSTYD!!! Po dymisji Podgornego w 1977 obejmuje stanowisko przewodniczącego Prezydium Rady Najwyższej.

-Kosygin doznał dwóch zawałów pod rząd – paraliż władzy – kwadrumwirat kieruje imperium (skład: Andropow, Ustinow, Gromko, Susłow – równowaga sił).

-EPOKA ZASTOJU: zagadkowe zgony członków Politbiura (m.in. Kułakowa i Maszerowa); XXVI Zjazd KPZR w 1981 – jego skład: członkowie Biura Politycznego - panowanie samowładnie w różnych rejonach kraju, korupcja, nepotyzm.

-Andropow występuje przeciwko swojemu nadzorcy w KGB, potem obejmuje funkcje sekretarza do ideologicznych; śmierć Susłowa – naruszenie równowagi władzy,

- 10.11.1982 – śmierć Breżniewa, jego stanowisko przejmuje Andropow:

• Ur. 1914r. koło Stawropola, od poł. lat 30. działacz w Komsomole, w latach wojny jako I sekretarz KC w Karelo-Fińskiej SRR, zajął się nadzorem partyzantki, ambasador na Węgrzech, kierownik Wydziału KC, Polityk inteligentny, jego wizerunek – partyjny liberał, reformator, humanista, rozpowiadano (na specjalnie, aby go uczynić bardziej ludzkim), że jest muzykalny, pisze wiersze, zna angielski;

• Miał chore nerki, był dializowany, ale chciał przeprowadził reformy:

  • Pozbył się Kirilenki z Politbiura – wprowadził młodszych działaczy;

  • Na czele KGB postawił Wiktora Czebrikowa

• Zmarł 1984 r. przykuty do łóżka, jego panowanie zostało określone dramatem

- sądzono początkowo, że jego następcą zostanie Gorbaczow, ale partia przeforsowała nominację Czernienki. Gorbaczow został sekretarzem rok później (11 marca 1985), po śmierci Czernienki.

POLITYKA „DERENTE I NARODZINY ŚWIATOWEGO IMPERIUM

Détente - określenie używane w odniesieniu do złagodzenia napięcia między stronami zimnej wojny w latach 70. Główną ideą détente była gotowość do współpracy i negocjacji. Zakończeniem okresu détente była Radziecka interwencja w Afganistanie.

-chociaż ZSRR przeżywał kryzys wewnętrzny, przeżywał potęgę na arenie międzynarodowej (lata 70. i 80.);

- zbliżenie z Zachodem (zwłaszcza Stanami Zjed.), aby uniknąć ekspansywnej polityki Chin (mieli z nimi napięcia) oraz uzależnienie sowieckiej gospodarki od importu żywności i technologii – polityka detente;

- Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (w Helsinkach i Genewie)– podpisanie Aktu Końcowego KBWE – postanowienia dla ZSRR: nienaruszalność poczdamskich granic, swobodę przepływu informacj naukow-techn. w zamian za zobow. do przestrzegania wolności myśli, sumienia, wyznania i przekonań;

- Stany chciały ocieplić stosunki z ZSRR i zniwelować komunizm;

- polityka BREŻNIEWA – polityka rozbrojeniowa – odstraszanie i szantaż polityczny,

- w poł. lat 80. sowiecka flota zaczęła zagrażać amerykańskiej hegemonii morskiej;

- wojna wywiadów – służby specjalne państw komunistycznych umieszczały swoich agentów w najbliższym otoczeniu zachodnich przywódców;

- na polecenie Andropowa rozbudowano agenturę wpływu (werbunek dziennikarzy, szpiegowanie organizacji międzynar. m.in. ONZ) – dzięki temu zdobywano informacje o technol. Zbrojeniowych;

-prosowieckie reżimy w krajach Trzeciego Świata: Jemen Pł., Somalia, Etiopia;

- sytuacja na Bliskim Wschodzie: ZSRR w konflikcie z Izraelem, bliskie stosunki z Irakiem, Syrią i Libią;

- układy o przyjaźni z Afganistanem, interwencja zbrojna ZSRR – reakcja St. Zjed. -> ograniczenie przepływu technologii, zawieszenie porozumienia SALT II, wycofanie USA z Igrzysk Olimpijskich w Moskwie w 1980;

- rozczarowanie sojusznikami, Czechosłowacją (opóźniona destalinizacja) – interwencja wojskowa;

- sytuacja z Polską: kryzys w 1980 -> powstanie NSZZ „Solidarność” – ZSRR bało się, że takie organizacje będą powstawać także w innych krajach, napominało Polskę, aby powściągnęli kontrewolucje, gen. Jaruzelski został zmuszony do ogłoszenia stanu wojennego (13.12.1981) szantażem ekonomicznym – groźba ZSRR o braku dostarczania surowców energetycznych, która spowodowałaby totalne załamanie gospodarki Polski, zmach na Jana Pawła II (zamachowiec prawdopodobnie wysłany z ZSRR)

KRYZYS NAUKI I OFICJALNEJ KULTURY

- skrajne ograniczenie swobody działania, badań naukowych stąd ograniczona liczba osób otrzymujących Nagrodę Nobla, zajmowanie się tylko przemysłem zbrojeniowym, potępiano genetykę,

- astronomia: wyścig z USA o lądowanie na Księżycu (USA lądowało pierwsze), program budowy załogowych stacji orbitalnych;

- duży eksport w przemyśle lotniczym, budowa znakomitych samolotów;

- nauki społeczne traktowane instrumentalnie, propagowanie kultu partii komunistycznej i Lenina, na każdym kierunku studiów uczono filozofii marksistowskiej;

- kryzys w humanistyce, fałszowanie danych, pomijanie niewygodnych faktów lub zastępowanie ich wymyślonymi, dostosowanymi do rządzącej partii (zachowanie poprawności politycznej); emigracja humanistów, na Zachodzie znalazła się cała radziecka elita kulturalna i intelektualna (Sołżenicyn, Niekrasow, Siniawski, Władimow, Zinowiew, Brodski, Gorbaniewska, Niekricz, Barysznikow, Rostropowicz)

- nakładanie cenzury, politycznych ograniczeń, odwoływanie z funkcji osób, które zbyt odważnie wyrażały się o ZSRR w swoich dziełach; niektórzy próbowali ukryć swoje przekonania, obejść nakazy i zakazy;

-filmowcy musieli tworzyć filmy odpowiadające aktualnym ideologią (tematyka polityczna, wojenna, uwidacznianie „dobrych” zasług polityków);

- literaci, aby rozwijać swoją twórczość musieli rozpocząć współpracę z samizdatem i tamizdatem (wydawnictwami podziemnymi, objętymi zakazem sprzedaży);

- na emigracji rozpoczęto wydawanie kwartalników „Kontinent”, „Sintaxis”

STAGNACJA GOSPODARCZA

- niespójne reformy gospodarcze Chruszczowa rozregulowały mechanizmy ekonomiczne;

- we wrześniu 1965 przeprowadzono spotkanie KC poświęcone ekonomii: Zniesienie Sownarchozów i przywrócenie centralnego zarządzania gospodarką;

- program reformatorski Andropowa: zwiększenie porządku i dyscypliny społecznej, walka z patologiami społeczn., modernizacja systemu;

-rolnictwo pochłaniało ponad 25% całych nakładów inwestycyjnych; wprowadzono program „chemizacji” – masowe, przesadne zastosowanie nawozów sztucznych, środków owadobójczych -> jałowienie ziemi;

- powolna likwidacja kołchozów (rolnicza spółdzielnia produkcyjna, rodzaj przedsiębiorstwa rolniczego);

- niska produktywność gospodarstw – fatalna organizacja pracy, transportu i magazynowania, wielkie straty;

- inwestycje jedynie w przemysł ciężki i surowcowy, powstawanie elektrowni (m.in. Krasnojarksa, Bracka);

- przemysł motoryzacyjny – fabryki samochodów osob., Kamskie Zakłady Samochodowe produkujące superciężarówki kamaz;

- wyczerpywanie surowców w europejskiej części ZSRR -> wydobywanie na Syberii, słabo wykwalifikowana siła robocza, korupcja gospodarcza;

- słaba sprawność łączności telefonicznej i pocztowej, brak komputeryzacji;

- eksport ropy naftowej, złota, broni;

„HOMO SOVIETICUS”

- 1979 r. 263 mln obywateli w ZSRR, kryzys opieki zdrowotnej -> wzrost śmiertelności niemowląt, spadek długości życia;

- wyludnianie z powodu rosnących dysproporcji w poziomie życia wsi, rozprzestrzeniający się alkoholizm (ponad 20% mieszkańców :D)

- zagrożenie, że w poł. XXIw. W ZSRR przewagę uzyskają narodowości muzułmańskie -> zaburzenie struktury narodowościowej, poddawanie ludzi rusyfikacji ->unifikacja, sowietyzacja;

- konflikt bliskowschodni po stronie państw arabskich: walka z syjonizmem -> ONZ uznało to za rasizm;

- stosowano ograniczenia i szykany wobec obywateli pochodzenia żydowskiego -> emigracje Żydów do Izraela, utrudnianie wyjazdów przez władze;

- 1965 – zawieszenie przepisów pozwalających na dyskryminację wierzących, jednak ateizacja dalej się pogłębiała (pomoc szkoły i mediów); cerkiew poddana państwu;

- problem Kościoła Katolickiego na Litwie -> ZSRR zgodziły się druk 10 tys. egzemplarzy Nowego Testamentu;

- kult ważnych osobistości – stawianie pomników Lenina i lokalnych komunistycznych bohaterów;

- wychwalanie socjalizmu – aby ożywić politykę społeczną w 1966 r. w kołchozach wprowadzono miesięczne pensje, a rok poźniej ogłoszono przejście na 5-dniowy tydzień pracy, kilka lat później wydano kołchoźnikom dowody osobiste -> mieli swobodę opuszczenia wsi;

- propaganda miała się nijak do realnego życia, stopa życiowa była dwa razy niższa niż w USA, tłumaczono to tym, że trzeba pomóc Polsce, aby pokrzepić mówiono o wizji ZSRR jako supermocarstwa na świecie;

- pacyfizm ludzi, w 1974 „Prawda” opisała „człowieka sowieckiego” – homo sovieticus (1982, Zinowiew posłużył się tym terminem w ironicznym znaczeniu) – wyższego gatunku człowieka, którego cechował sowiecki patriotyzm, militarystyczne wychowanie, bezgraniczna lojalność wobec państwa i odrzucenie konsumpcjonizmu -> ludzie Zachodu wg władzy byli zdegenerowani;

- konstytucja 1977 – kierownicza rola partii, ograniczenia obywatelskich swobód

- powracanie do kultu Stalina za rządów Czernienki;

- zaczął formować się ruch opozycyjny, podzielił się na trzy nurty:

• Narodowo-konserwatywny - Sołżenicyn, Szafarewicz

• Liberalno-demokratyczny – Sacharowa

• Neokomunistyczny – powrót do źródeł leninizmu, trzymanie się granic prawa – bracia Miedwiediewowie

- 1966 – niema demonstracja w Moskwie pod pomnikiem Puszkina mająca zwrócic uwagę na wypadki notorycznego łamania konstytucji;

- Ruch Demokratyczny (koniec lat 60.) – skład: m.in. Gorbaniewska, Wolpin-Jesienin, Kowalow, 1970- powołano Komitet Praw Człowieka, rok później w Moskwie powstala radziecka filia organizacji Amnesty International;

- zwoływanie konferencji prasowych, starano się alarmować międzynarodową opinię publiczną, o tym co się dzieje w ZSRR;

- Andropow pociągnął przed sąd pisarzy Siniawskiego i Daniela, oskarżonych o publikacje antysowieckich tekstów literackich w ośrodkach emigracyjnych, skazano ich na 7 i 5 lat łagru ->protesty artystów;

-setki opozycjonistów wsadzano do szpitali psychiatrycznych lub wprost do łagrów, niektórzy ginęli, przeprowadzali głodówki, internowanie, odcinanie od kontaktów zewnętrznych;

- jako odpowiedź na ideologie płynące z Zachodu w 1979 rozpoczęto proces izolowania społeczeństwa sowieckiego -> utrudnienia w zamawianiu międzynarodowych rozmów telefonicznych, podsłuchy, zagłuszanie rosyjskojęzycznych audycji radiowych, zakaz kontaktów prywatnych z cudzoziemcami, cenzura, kampania propagandowa, która przedstawiała dysydentów (opozycjonistów), jako zdrajców, agentów i kłamców;

- rozbicie i zdezintegrowanie środowisk opozycyjnych;

- w latach 70. ZSRR nadal miało charakter represyjny -> skazywanie do łagrów