3. Genealogia języka polskiego. Wspólnota praindoeuropejska i jej rozpad. Prasłowiańszczyzna. Etnogeneza Słowian. Języki wschodnio- południowo- i zachodniosłowiańskie. Dziedzictwo prasłowiańskie.

Genealogia języka polskiego

Język polski

Stan językowy przedpolski

Stan językowy wspólnosłowiański

Stan językowy prasłowiański

Stan językowy przedsłowiański

Stan językowy wspólnoarioeuropejski i praarioeuropejski

Stan językowy przedarioeuropejski

Języki indoeuropejskie są dialektami istniejącego kilka tysięcy lat przed naszą erą języka praindoeuropejskiego. Ważniejsze grupy, które się niego wyłoniły to:

1. w Azji:

• indyjska

• irańska

• ormiańska

• tocharska

• hetycka

2. w Europie:

• grecka

• ilirska

• italska (tu należy łacina, z której wywodzą się języki romańskie, tj. francuski, hiszpański, portugalski, włoski, rumuński)

• celtycka (iryjskie i bretońskie)

• germańska (niemiecki, angielski, duński, holenderski, szwedzki, norweski, islandzki oraz dawny gocki)

• bałtycka (litewski, łotewski, staropruski)

• słowiańska

- Wspólnota indoeuropejska przestała istnieć na przełomie trzeciego i drugiego tysiąclecia p. n. e. (wskazują na to zabytki języka hetyckiego, które sięgają XVIII w. p.n. e., a dowodzą daleko posuniętego ukształtowania się odrębnego już języka indoeuropejskiego)

- plemiona indoeuropejskie rozmnażały się, a w poszukiwaniu nowych siedzib zajmowały szersza przestrzeń życiową

- wędrówki po dalekich obszarach Azji i Europy rozluźniają pierwotną styczność językową, co sprawia, że rozwój językowy poszczególnych zespołów ludnościowych wchodzi na odmienne tory

- ok. 2000r. p. n. e. nawarstwia się ludność indoeuropejska tzw. ceramiki sznurowej na obszarach między Odrą, a dorzeczem Oki na zamieszkałą tam praugrofińską ludność tzw. kultury grzebykowej, a na południe stamtąd na ludność rolniczą tzw. kultury trypoliskiej albo malowanej ceramiku ukraińskiej - to zetknięcie się ludów ceramiki sznurowej i kultury grzebykowej było podstawą językowo-etnicznej jedności późniejszych ludów bałtyckich i słowiańskich, które się mianuje zespołem bałtosłowiańskim albo probałtyckim

- w epoce 1800-1500 p. n. e. zaczyna się z Niemiec środkowych ku wschodowi Europy inwazja zespołu etniczno-kulturowego tzw. kultury łużyckiej

- w ten sposób zachodni odłam ludności zespołu probałtyckiego krzyżuje się z elementami kultury łużyckiej (a wschodni pozostaje poza jego zasięgiem) - to jest początek rozłamu zespołu protobałtyckiego na dwa, odtąd już samodzielne zespoły: prasłowiański i prabałtycki

- dojrzewanie wspólnoty prasłowiańskiej jest wynkiem scalania się zespołu kulturowego grobów jamowych (łużycka) i zespołu kulturowego pól grzebalnych (plemiona Podola, Wołynia i środkowej Ukrainy)

- w ciągu tysiąclecia IVw. p.n.e. - IV w. n. e. kształtuje się ludność prasłowiańska w procesie jej przyrostu i poszukiwania siedzib

LOKALIZACJA LUDÓW PRASŁOWIAŃSKICH: Obszar dorzeczy Odry i Wisły, ekspansja idzie w kierunku północy, wschodu i południa. Jej granicami są:

- na północy wybrzeże Bałtyku między Odrą i Wisłą

- na zachodzie średnia Odra

- na wschodzie środkowy bieg Dniepru

- na południu środkowe i zachodnie Karpaty i średni bieg Dniestru

W okresie III-IV w. n. e. doszło do rozpadu wspólnoty słowiańskiej na odłam wschodni i zachodni, potem na północny i południowy, a w ostatecznym wyniku n trzy zespoły językowe słowiańskie:

• zachodni:

- czeski

- słowacki

- górnołużycki

- dolnołużycki

- polski

- połabski (drzewiański) - zamarły w poł. XVIII w.

• wschodni:

- wielkoruski (rosyjski)

- białoruski

- małoruski (ukraiński)

• południowy:

- serbochorwacki

- słoweński

- bułgarski

- macedoński

- staro-cerkiewno-słowiański (bułgarsko-macedońskie narzecze okolic Solunia)

Dziedzictwo prasłowiańskie) (Z rozwoju języka grupy zachodniej):

1. Zachowanie grup kv, gv, np. pol. Kwiat, gwiazda, cz. Kvet, gvezda

2. Rozwój prasłowiańskich połączeń tj, dj w c`, d` (albo z`) np. pol. Świeca, noc, miedza

3. Zachowanie prasłowiańskich połączeń tl, dl, np. pol. Radło, plotła, cz. Radlo, pletla

4. Spółgłoska ch zmiękczona w okresie długiej palatalizacji, daje š, np. musze

5. Prasłowiańskie połączenia pj, bj, mj, vj dają ostatecznie p` lub p, b` lub b, m` lub m`, v` lub v`, np. kupiony, grabie, ziemia

6. Tendencja do ustalania nieruchomego akcentu na pierwszej lub przedostatniej zgłosce wyrazu.

7. Końcówki -ego, -emu w dop. I cel. L. poj. Złożonej odmiany przymiotnika, np. starego, staremu

8. Zanik formy zaimkowej t(+jer twardy) zastąpiony przez t(+jer twardy)t(+jer twardy) - ten.

9. Wprowadzenie formy prasłowiańskiego dopełniacza č(+jer miękki)so w funkcji mianownika i biernika zamiast zanikającego starego mianownika i biernika č(+jer miękki) (to).

---