PRAWO O MIASTACH- 17.04.1791
Art. 1. O miastach
1. [ Wolność miast ] Wszystkie miasta królewskie w Rzeczpospolitej są wolne
2. [ Obywatele ] §1. Obywatele miast o których mowa w 1) są wolni,
§2 Domy, wsie, terytoria, należące prawnie do mieszczan, są ich nieograniczoną własnością,
3. [ Przywileje ] W przypadku, gdy zaginie lub zostanie zniszczony przywilej lokacyjny, króle wyda duplikat, jeśli potwierdzony zostanie wiarygodność przywileju,
4. [ Miasta z sejmikami ] Przywilej lokacyjne zostaną wydane każdemu miastu, w którym odbywa się sejmik, jeśli miasto to nie ma jeszcze takiego przywileju,
5. [ Nadanie przywileju ] Jeśli na gruntach należących do króla powstanie osada ludzi wolnych, która przybierze postać miasta, król wyda przywilej lokacyjny,
6. [ Miasta prywatne ] §1 Dziedzice mają prawo zakładać na swej ziemi miasta składające się z ludzi wolnych, lub nadać im wolność.
§2 Posiadacze tacy mogą miasta takie uczynić dziedzicznymi, w takim przypadku osady te nie będą uważane za miasta wolne
§3 Jednakże jeśli dziedzic nada mieszczanom ziemię, wówczas król wydaje przywilej lokacyjny i miasto takie wpisuje się w poczet miast wolnych
7. [ Równość ] Dla wszystkich miast jest jedno prawo,
8. [ Prawo miejskie ] §1. Prawo miejskie obowiązuje każdego pochodzenia mieszczańskiego albo szlacheckiego, trudniącego się handlem, mającego posesję w mieście.
§2 Inni szlachcice mają możliwość przyjęcia prawa miejskiego
9. [ Przyjęcie prawa miejskiego ] §1 Przyjęcie prawa miejskiego odbywa się następujących: przyjmujący staje przed magistratem lub przez plenipotenta, składa oświadczenie:
"Ja NN. najjaśniejszemu królowi i Rzeczypospolitej wiernym będę, posłuszeństwo prawom i ustawom sejmowym za najściślejszy biorę obowiązek, zwierzchności miasta N., w którym do obywatelstwa przyłączony jestem, podleglym być chcę i obowiązki wszelkie zachowam, co wszystko zaręczam tak za siebie, jako i następców moich".
§2 Po dopełnionym takowym oświadczeniu ma być zapisany w księgę obywateli miasta.
10. [ Odmowa nadania obywatelstwa ] §1. Miasta nie powinny odmawiać nadania obywatelstwa wszystkim uczciwym cudzoziemcom, rzemieślnikom, wszystkim wolnym chrześcijanom
§2. Przyjęcie obywatelstwa miejskiego jest bezpłatne.
11. [ Szlachcic ] Przyjęcie obywatelstwa miejskiego przez szlachcica nie ubliża jego czci i nie powoduje żadnych ograniczeń w korzystaniu z przywilejów i preoragatyw szlacheckich.
12. [ Władze miejskie ] §1. Na czele miasta stoi wybierany przez obywateli magistrat
§2. Magistrat składa się z burmistrza, wójta i urzędników
§3. Do magistratu należą sprawy wewnętrzne miasta
§4. Nadzór nad miastami sprawuje Komisja Policji,
13. [ Prawo wybierania ] §1. Prawo wyborcze czynne i bierne do magistratu przysługuje każdemu obywatelowi miasta, mającemu dziedziczną posesję i zapisanemu w księgach miejskich
§2. Nie można łączyć urzędu ekzekucyjnego i funkcji ziemskiej z funkcją plenipotenta miejskiego pod rygorem nieważności obu stanowisk,
§3. Urzędnikiem miejskim nie może być także wojskowy w służbie czynnej.
Art. 2. O prerogatywach mieszczan.
1. [ Nieminem captivabimus nisi iure victim ] Nikt nie może być aresztowany bez wyroku sądowego z wyjątkiem podstępnych bankrutów, osób niezdolnych do zapłaty kaucji i osób złapanych na gorącym uczynku,
2. [ Plenipotenci ] §1. Miasta, w których są sądy apelacyjne, przed każdym sejmem wybierają 1 plenipotenta większością głosów z obywateli mających posesje dziedziczne, używających pełni praw publicznych, nie odbywających kary i nie będących stroną w procesie oraz pełniących wcześniej stanowisko urzędnicze.
§2. W dniu rozpoczęcia obrad sejmu, plenipotenci stawiają się przed marszałkiem sejmu w miejscu rozpoczęcia obrad
§3 Na sesjach prowincjonalnych wybieranych jest maksymalnie po 2 plenipotentów do Komisji Wojska i Komisji Skarbu oraz po 3 do Asesorii
§4. Komisarze i asesorowie, o których mowa w §3 mają głos stanowczy w sprawach miejskich i handlowych
§5. Uposażenie komisarzy i asesorów będzie równe jak pozostałych zasiadających w komisjach i Asesorii,
3. [ Dezyderaty ] Plenipotenci mają prawo przedstawiać w Sejmie postulaty miast. W takim przypadku marszałek sejmu ma obowiązek udzielenia im głosu.
4. [ Nobilitacja ] Plenipotenci po odbytej służbie publicznej uzyskują tytuł szlachecki, jeśli jeszcze takowego nie posiadają
5. [ Własność ] Każdy mieszczanin ma prawo własności, dziedziczenia, rozporządzania i obrotu nieruchomościami i ruchomościami,
6. [ Nobilitacja ] Każdy mieszczanin, który kupi miasto lub wieś na prawie dziedzicznym , opłacając z niego/ niej co najmniej 200 złotych podatku, otrzymuje tytuł szlachecki, jeśli przedstawi taki wniosek Marszałkowi Sejmu
7. [ Rozwinięcie ] Na każdym sejmie nobilitowanych zostaje 30 mieszczan. Bierze się pod uwagę zasługi wojskowe, w komisjach porządkowych i cywilnych, , prowadzących handel. Uwzględnia się także rekomendacje posłów ziemskich i miast
8. [ Stanowiska wojskowe ] Każdy mieszczanin ma prawo do stanowisk oficerskich z wyjątkiem kawalerii narodowej. Uzyskanie rangi sztabskapitana lub kapitana chorągwi piechoty lub rotmistrza pułku, uzyskuje prawo do korzystania ze wszystkich prerogatyw i praw szlacheckich. Nobilitacji udziela król bezpłatnie.
9. [ Stanowiska cywilne ] Każdy mieszczanin ma prawo zasiadania w kancelariach i palestrach komisji rządowych, trybunałach i sądach, uzyskiwać stopnie wedle obowiązujących w tych urzędach zasad. Dorobienie się stopnia regenta kancelarii w dyskateriach rządowych równa się nobilitacji królewskiej udzielanej bezpłatnie na najbliższym sejmie.
10. [ Stanowiska duchowne ] Każdy mieszczanin może piastować stanowiska duchowne w kolegiatach, prelaturach i kanoniach, w katedrach kanonie doktoralne wyłączając te, które są zastrzeżone wyłącznie dla szlachty.
11. [ Komisarze ] Do komisji porządkowych cywilno- wojskowych, ziem i powiatów obiera się komisarza z miast leżących na terenie działania komisji. W każdej komisji zasiądą w ten sposób trzy osoby posiadające posesje w mieście stanu szlacheckiego albo mieszczańskiego.
12. [ Gdańsk i Toruń ] Gdańsk i Toruń swe postulaty przedstawiają sejmowi albo przez sekretarza albo przez delegowanych, którym nie wolno odmówić głosu.
13. [ Oszustwo ] §1. Kto za rewersem daje komukolwiek posesję, traci własność. Sąd przyzna temu własność zarewersowanej posesji, kto dowiedzie rewersu.
§2. Sprawy omówione w §1 należą do kompetencji sądu ziemskiego.
14. [ Przepisy końcowe [ §1 Wszelkie przepisy przeciwnej ustawie są uchylane.
§2. Ustawę uznaje się za część prawa konstytucyjnego
Art. 3. O sprawiedliwości dla mieszczan
1. [ Wyłączenie spod jurysdykcji ] §1 Wyłącza się miasta spod jurysdykcji trybunalskiej, ziemskiej, wojewodzińskiej, starościńskiej z wyjątkiem toczących się aktualnie spraw.
§2 Dla spraw w mieście rezydowania króla jego się odnoszących obowiązuje jurysdykcja marszałkowska
2. [ Magistrat ] Jurysdykcję w jurydakach świeckich i duchownych znajdujących się na obszarze miasta powierza się magistratowi tego miasta
3. [ Wsie ] W wypadku gdy miasto posiada wsie ziemskie, pozostawia się dotychczasową jurysdykcję
4. [ Podległość magistratowi ] §1 Jurysdykcji magistratu podlegają wszyscy obywatele mający w mieście posesję, trudniący się handlem i rzemiosłem.
§2 Obywatele wymienieni w §1 zobowiązani są do płacenia podatków
5. [ I instancja ] §1. W magistratach rozstrzygane są w pierwszej instancji ostatecznie sprawy:
1) cywilne nie przekraczające 300 złotych
2) karne, w których grozi kara 3 dni więzienia
§2. W pozostałych sprawach przysługuje prawo do złożenia apelacji.
6. [ Sądy apelacyjne ] §1. Sądy apelacyjne mieszczą się w prowincji małopolskiej: Krakowie, Lublinie, Łucku, Żytomierzu, Winnicy, Kamieńcu Podolskim, Drohiczynie, w prowincji wielkopolskiej: Poznaniu, Kaliszu, Gnieźnie, Łęczycy, Warszawie, Sieradzu, Płocku, w prowincji litewskiej: Kowno, Nowogródek, Mińsk, Brześć Litewskim, Pińsk
7. [ Skład sądów apelacyjnych ] §1. Do sądu apelacyjnego wybiera się co 2 lata po 5 osób ze szlachty i mieszczan posesjonatów.
§2. Osoby wybrane do sądu apelacyjnego nie mogą w trakcie sprawowaniu urzędu zasiadać w sądach I instancji magistratów, z których zostali wybrani,
8. [ Procedura w sądzie apelacyjnym ] §1. Sądy apelacyjne rozpatrują sprawy z apelacji magistratów, gdy:
1) jej wartość przekracza 300 zł,
2) kara przekracza 3 dni więzienia
§2. W sprawach, których wartość przekracza 3000 zł lub kara 3 tygodnie więzienia, apelacja z magistratu kierowana jest do sądów zadwornych
9. [ Sprawy kryminalne ] §1. Sądy apelacyjne rozpatrują w pierwszej instancji sprawy karne
§2. Oskarżony w procesie karnym jest na czas procesu aresztowany
§3. Jeśli oskarżony zostanie skazany na dożywocie lub śmierć, sąd apelacyjne przesyła dowody Asesorii. Egzekucja wyroku następuje dopiero po orzeczeniu Asesorii.
§4. Asesorii rozpatruje także sprawy o dochody z miast posesorów i sprawy urzędników.
10. [ Komisja Policji ] Nadzór nad miastami w sprawach wewnętrznego zarządzania i dochodów ogólnych sprawuje Komisja Policji.
OMÓWIENIE ARTYKUŁÓW HENRYKOWSKICH
Nazwa umowy: Artykuły henrykowskie,
Miejsce: Kamień pod Warszawą,
Data: 12.05.1573,
Strony: Henryk Walezy,
król Polski,
wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, pan, andegawski,
książę Burbonu i Alvernii .
Rada Stanu:
szlachta i rycerstwo Królestwa Polskiego,
polska i litewska, ruska, pruska, żmudzka, mazowiecka, inflancka,
oraz z innych terytoriów należących do Rzeczpospolitej.
Cel: Obowiązek podpisania przez nowo obranego monarchę dokumentu ( przywileju, pisma ), zawierające i zatwierdzające prawa i prerogatywy szlachty Rzeczpospolitej.
1. [ Zasady wyboru króla ]
- elekcyjność tronu, zasada wolnej elekcji dokonywanej przez stany koronne (szlachtę ),
- zakaz używania tytułu dziedzica i mianowania króla za życia, ( viventae regae ),
2. [ Tolerancja religijna ]
- tolerancja religijna, pokój religijny- potwierdzenie podpisanej 28.01.1573 Konfederacji warszawskiej ( Henryk Walezy przyczynił się do pogromu hugenotów w noc św. Bartłomieja- 24.08.1572 ).
3. [ Sprawy koronne ]
- na zwołanie pospolitego ruszenia oraz wysyłanie i przyjmowanie poselstw musi wyrazić zgodę sejm.
4. [ Pospolite ruszenie ]
- jeżeli Sejm wyrazi zgodę na zwołanie pospolitego ruszenia, to czas w którym ma się ono stawić gotowe do działań zbrojnych wynosi 2 tygodnie,
- pospolite ruszenie nie mogło być wyprowadzane za granicę, chyba że za opłatę 5 grzywien od kopii ( rycerza z giermkami ), tak więc koszty pospolitego ruszenia za granicą ponosił król,
- zakaz rozdziału wojska,
- maksymalny czas działania za granicą wynosił 3 miesiące,
- koszty pospolitego ruszenia w kraju ponosiła szlachta,
5. [ Wojsko kwarciane ]
- utworzenie wojsko kwarcianego do obrony granic kraju, opłacane miała ono być częścią dochodów z królewszczyzn,
6. [ Spory pomiędzy izbami ]
- w wypadku różnic zdań między obiema izbami, król miał wybrać to stanowisko, które jego zdaniem wydawało się słuszniejsze, jednak nie mógł wysunąć własnych postulatów, oznaczało to znaczne ograniczenia roli monarchy jako trzeciego stanu sejmującego,
7. [ Senatorowie- rezydenci ]
- każdy sejm walny mianował z rad koronnych po 16 urzędników ( senatorów- rezydentów ) z Korony i Litwy i innych ziem należących do RP Ich funkcją był współudział w rządzeniu państwem, mieli działać w okresie między sejmami, dawali rady i sprawowali kontrolę, z czego mieli zdawać sprawozdanie na Sejmie.
8. [ Wybór senatora- rezydenta ]
- senatorów miało być 16, na każde pół roku 4: biskup, wojewoda, dwóch kasztelanów przebywali stale u boku króla. Urzędy były płatne, z wyjątkiem biskupów z Korony jako dobrze zaopatrzonych,
9. [ Obrady sejmu ]
- sejm walny zwoływany raz na 2 lata na co najwyżej 6 tygodni ( sejmy ordynaryjne )
- przed sesją sejmu walnego zwoływano sejmiki w celu wybierania posłów- w Koronie w Kole i Korczynie, na Litwie- w Wołkowisku,
- w wypadku sytuacji nadzwyczajnej istniała możliwość za zgodą obu izb zwołania sejmu wlanego ( ekstraordynaryjnego ),
10. [ Pieczęć ]
- istniała jednolita pieczęć dla Korony i Litwy i tylko ona mogła być używana przez króla ( kontrola wydawania dokumentów państwowych ),
11. [ Urzędy ]
- zakaz łączenia urzędów ( Incompatibilia ),
- zakaz reorganizacji administracji, tworzenia nowych urzędów
- urząd sprawować mógł wyłącznie „człowiek stateczny, godny, zasłużony” ( czyli posiadający majątek, zasłużony darowizną, sojuszem, na wojnie, nauką, mający pełną cześć, zaopatrzenie finansowe, dojrzały, wiekowo, ustatkowany ),
12. [ Regalia ]
- rezygnacja króla z nadzoru nad zasobami znajdującymi się na ziemi należącej do szlachcica, które przechodziły teraz w jego ręce ( wcześniej należały one do monarchy jako regalia, co wywodziło się z koncepcji państwa patrymonialnego, a za złamanie regaliów groziła kara śmierci przez ścięcie ),
13. [ Recepcja ]
- zakaz zapożyczeń ( recepcji ) prawa obcego ( „wywodów żadnych” ) o innej wykładni niż wykładnia prawa obowiązującego, chodziło o zachowanie prawa feudalnego zapewniającego szlachcie dziedziczenie ziemi.
14. [ Przysięga ]
- starostowie pograniczni i sądowi zamków i miast głównych oraz miasta główne, które starostów nie mają, miały obowiązek złożenia legalnie obranemu królowi przysięgi.
Jeśli się do tego nie dostosują i złożą przysięgę komu innemu, grozi im kara śmierci bądź konfiskata majątku i utrata czci.
15. [ Insygnia królewskie ]
- obowiązek przechowywania insygniów królewskich, korony królewskiej- symboli zjednoczonego państwa w skarbcu krakowskim przez pana koronnego ( w praktyce Henryk Walezy uciekając z RP wywiózł koronę do Francji, którą oddał po kilku poselstwach ).
16. [ Sądownictwo ]
- król przestał być najwyższym sędzią ( zastrzeżono jednak, iż jeśli system ten się nie sprawdzi, to istnieje możliwość przywrócenia mu władzy sądowniczej, jednak się sprawdził, czego wyrazem było utworzenie Trybunału Koronnego w 1578 ),
- odrębność sądownictwa Wielkiego Księstwa Litewskiego, król nie powinien w nią ingerować
17. [ Podatki ]
- królowi nie wolno było nakładać nowych podatków, ceł, myt, monopoli bez zgody sejmu,
18. [ Małżeństwo króla ]
- nie wolno było zawrzeć królowi małżeństwo bez zgody sejmu ani „szukać powodu do rozwodu”.
19. [ Potwierdzenie zobowiązań ]
- potwierdzenie zobowiązań Henryka Walezego przez jego brata, króla francuskiego, Karola IX.
20. [ Zaprzysiężenie ]
- król zobowiązał się zaprzysiąc wszystko to, co wysunie jeszcze szlachta jako postulaty ( przysięga przed faktami dokonanymi ).
21. [ Ius resistanti ]
- prawo oporu przeciw panującemu, jeśli nie wypełnił by podpisanych i zaprzysiężonych zobowiązań.
PRAWA KARDYNALNE
( 1 ) [ Stany sejmujące ] Istnieją trzy stany sejmujące: Izba Poselska ( Rycerskie ) , Senat ( Senatorowie ), Król. Wszystkie one muszą wyrazić zgodę na alienację, zastaw, sprzedaż lub zamianę posiadłości Rzeczpospolitej, królewszczyzn, dóbr duchownych i świeckich. Jednakże w wypadku bezkrólewia istnieją dwa stany sejmujące: Izba Poselska, Senat. Jednomyślnością głosów stanowią one in materia status ( w materiach stanu ) a zasadą większości głosów w materiach ekonomicznych i regulowaniu kwestii dotyczących elekcji.
( 2) [ Religia ] Religią panującą jest religia rzymskokatolicka.
( 3 ) [ Konsekwencje zmiany wiary ] Przejście z wiary katolickiej na jakąkolwiek inną ( apostazja ) jest uważane za czyn kryminalny, zagrożony karą wygnania. Jednakże wszystkie osoby, które dotychczas wyznawały inną religię niż katolicka, nie ponoszą żadnych konsekwencji.
( 4 ) [ Król ] Król Polski musi być katolikiem z urodzenia albo powołania. Kto promuje innowierczego kandydata na tron polski, uznany jest za wroga ojczyzny i podlega karze banicji. Królowa Polski musi być katoliczką, a jeśli nią nie jest, nie może być koronowana.
( 5 ) [ Wolna elekcja ] Króla wybiera szlachta na zasadzie wolnej elekcji, jednomyślnie. Sukcesja do tronu polskiego jest niedopuszczalna pod żadnym pretekstem i w żadnym czasie.
( 6 ) [ Nieminem captivabimus nisi iure victim ] Żaden osiadły szlachcic nie może być aresztowany bez wyroku sądowego, tak jak stanowił to przywilej jedlneńsko- krakowski 1413. Jednakże nie dotyczy to szlachcica złapanego na zabójstwie na gorącym uczynku, pojmanego, którego czyn nie miał miejsce wcześniej niż rok i 6 niedziel, rozbójników, złapanych na kradzieży, złodziei na drogach i domów. Kto takiego szlachcica zabije w obronie koniecznej, nie będzie karany.
{ 7 ) [ Urzędy ] Urzędy, godności duchowe oraz świeckie nadane legalnie przez Króla są dożywotnie. Jeżeli jednak napłynie usprawiedliwiona skarga, to sejm walny rozstrzygnie o pozbawieniu funkcji.
( 8 ) [ Prawa i przywileje ] Prawa i przywileje nadane prowincjom Rzeczpospolitej i służące ich mieszkańcom są nienaruszalne. Zgodność aktów prawnych z prawem kontroluje Kanclerz pod obowiązkiem przysięgi. Wszystkie przywileje, które nie znajdują się w aktach, mają zostać w ciągu roku opublikowane do Metryk Koronnych w Koronie Litewskiej w Wielkim Księstwie Litewskim w Wilnie pod rygorem nieważności. W przypadku zaginięcia oryginału przywileju, dopuszcza się możliwość wydania duplikatu.
( 9 ) [ Unia ] Terytorium Rzeczpospolitej jest integralne i niepodzielne.
( 10 ) [ Lenna ] Rzeczpospolita posada na zawsze prawa do lenn, które do niej należą.
( 11 ) [ Równość ] Każdy szlachcic posiada równe prawo do dziedzictwa dóbr ziemskich, honorów, godności senatorskich, marszałkowskich i urzędów duchownych, świeckich, przywilejów na Starostwa Grodowe i nie Grodowe. Równości tej nie umniejszają żadne tytuły.
( 12 ) [ Dysydenci ] Protestanci i prawosławni w Rzeczpospolitej stanu szlacheckiego posiadają prawa polityczne zgodnie z aktem pierwszym osobnym. W wypadku zawarcia małżeństwa pomiędzy różnowiercami, gdy nie ma umowy co do religii dziecka, religią syna jest religia ojca, a religią córki religia matki. Do rozstrzygania sporów pomiędzy różnowiercami powołany jest sąd apelacyjny mieszany. W jego skład wchodzi połowa katolików i połowa innowierców. Mianuje ich Król.
( 13, 14, 15, 16 ) [ Lenna ] Województwa i miasta ziem pruskich, województwo inflanckie , Księstwo Kurlandii i Semigalii oraz Powiat Piltyński są nierozerwalnie związane stosunkiem lennym z Rzeczpospolitą.
( 17 ) [ Liberum veto ] Liberum veto na sejmach wolnych w sprawach stany jest zachowane. Kontradycja może być składana ustnie albo pisemnie.
( 18 ) [ Ius emphyteusis ] Każdy szlachcic ma prawo wieczystej dzierżawy na dobrach królewskich za konfirmacją królewską oraz na dobrach duchownych za zgodą duchowieństwa oraz na dobrach szlacheckich za wolą dziedzica. Prawo to może być przyznane także cudzoziemcom, mieszczanom i rolnikom. Propinacja po miejscach oddanych w dzierżawę wieczystą należy do panów zwierzchnich gruntów
( 19 ) [ Władza nad chłopstwem ] Szlachcic ma zwierzchnictwo gruntowe i własności nad dobrami ziemskimi, dziedzicznymi i poddanymi. Jednakże szlachcic nie może bezkarnie zabić poddanego. W takim wypadku zostanie oddany pod Sąd Ziemski lub Sąd Grodzki.
( 20 ) [ Zabójstwo chłopa ] Nikt nie może swawolnie, zuchwale, rozmyślnie i dobrowolnie dla okupu pieniężnego dopuszczać się zabójstwa. Jeżeli szlachcic złośliwie i nieprzypadkowo, ale dobrowolnie zabije, nie płaci główszczyzny jego panu, lecz podlega karze śmierci.
( 21 ) [ Prawo oporu ] W przypadku złamania przez króla Praw Kardynalnych lub Paktów Conventów, szlachcie przysługuje prawo oporu wobec niego. Będzie on sądzony i karany zgodnie z konstytucją 1609.
( 22 ) [ Własność ] Dobra i posesje szlacheckie są nienaruszalne, chyba że konieczności ich naruszenia dowiedzie płynne prawo królewskie.
( 23 ) [ Prawo kaduka ] Jeżeli cudzoziemiec pozostawi po sobie majątek bezdzietnie, bez testamentu należące do praw królewskich to dobro to jest nienaruszalne. Jednakże sukcesorowie mogą dochodzić z niego dziesiątej części w naturze lub pieniądzach. Jeżeli ktoś w ciągu 3 lat od śmierci cudzoziemca zgłosi się jako dziedzic i udowodni pokrewieństwo, to będzie miał prawo do dziedziczenia. Konieczne jest przeprowadzenie spisu inwentarza. Jeśli w ciągu trzech lat nikt się nie zgłosi, majątek przejdzie na skarb królewski.
( 24 ) [ Zwoływanie sejmów ] Sejm ordynaryjny może obradować co najwyżej 6 tygodnie, a ekstraordynaryjny 2 tygodnie. Nie może być on przedłużony ani limitowany bez jednomyślnej uchwały sejmu.
MATERIA STATUS
( 1 ) [ Podatki ] Nie wolno na sejmie walnym bez jednomyślnego zezwolenia stanów sejmujących nakładać nowych podatków.
( 2 ) [ Wojsko ] Ani zwiększać liczby wojska,
( 3 ) [ Sojusze ] Ani zawierać sojuszy, konwencji, umów handlowych,
( 4 ) [ Wojna, Pokój ] Ani wypowiadać wojny i zawierać pokoju,
( 5 ) [ Indygenat ] Ani nadawać indygenatu, kto go otrzyma, musi udowodnić szlachectwo od dziadka.
( 6 ) [ Skarb ] Ani zmieniać kursu waluty, jej ilości w obiegu, uznawać monet zagranicznych
( 7 ) [ Administracja ] Ani zmieniać władzy i prerogatyw Ministrów, nadawać urzędów sądowych, kreować nowych urzędów koronnych, litewskich, wojewódzkich, powiatowych,
( 8 ) [ Obrady Sejmu ] Ani zmieniać porządku obrad.
( 9 ) [ Kompetencje sądów ] Ani zmieniać kompetencji jurysdykcji, ważności dekretów, prerogatyw Trybunałów i mocy dekretów w Trybunale Wielkiego Księstwa Litewskiego,
( 10 ) [ Senatus consilium ] Ani zmieniać mocy i prerogatyw Senatus Consilium
( 11 ) [ Ziemie dla następców ] Ani kupować Królowi dóbr i posesji w Rzeczpospolitej dla swych sukcesorów
( 12 ) [ Pospolite ruszenie ] Ani zwoływać pospolitego ruszenia,
( 13 ) [ Egzekucja ] Ani bezprawnie zajeżdżać jakiejkolwiek natury dobra pod rygorem upadnięcia pretensji, w której ten zajazd był uczyniony. O sprawach nieruchomości decyduje sąd.