System prawa

System prawa:

W znaczeniu ogólnym to całokształt norm obowiązujących w danym państwie, czasie, uporządkowany według określonych kryteriów.

Wyróżniamy prawo:

• cywilne,

• administracyjne,

• karne,

• materialne,

• finansowe.

Powyższe można nazwać tzw. ujęciem prawa w układzie poziomym.

Kryterium podmiotowe - tutaj wyróżnieniem jest podmiot stosunków społecznych, czyli kto w te stosunki wchodzi.

Kryterium metody regulacji - uzależnione jest od celów, czy zadań jakie stawia sobie państwo, od podmiotów, których regulacja ma dotyczyć, od więzi jakie między nimi występują. Wyróżnić można tzw. metodę cywilną, karną i administracyjną.

Metoda cywilna - występuje na gruncie prawa cywilnego, rodzinnego, handlowego. Występuje w tych dziedzinach, gdzie prawo respektuje równość stron danego stosunku, gdzie pozwala kształtować stosunki prawne. Metoda ta jest oparta na równorzędności podmiotów.

Metoda administracyjna - tutaj występuje tzw. zwierzchnictwo organów władzy publicznej w stosunku do obywateli i stosunki są tak regulowane by zapewnić właściwe funkcjonowanie państwa. Spotkać je można na gruncie prawa konstytucyjnego i administracyjnego.

Metoda karna - opiera się ona na ochronie podstawowych wartości ważnych dla jednostki i ogółu społeczeństwa stąd występują zakazy dokonywania określonych działań, by tych wartości nie naruszyć.

Czyny zagrożone pod groźbą kary to:

• przestępstwa

• wykroczenia

i prawo określa odpowiedzialność za ich popełnianie.

Metoda ta występuje na gruncie prawa karnego, w postępowaniu administracyjnym (postępowanie karno-administracyjne) i finansowym (postępowanie karno-skarbowe).

Tak zwane pionowe (hierarchiczne ujęcie systemu prawa):

Kryterium wyróżnienia stanowi tzw. moc prawna poszczególnych norm prawnych. Normy prawne mają ją różną, gdyż zawarte są w aktach o różnej mocy. Akty te pochodzą od różnych organów, które w hierarchii organów zajmują różne miejsca, wreszcie treść stosunków społecznych i ich waga mają wpływ na tę moc. System prawa w ujęciu pionowym to pionowy układ norm, z którego wynika iż:

• normy prawne wyższego rzędu (np. w konstytucji, ustawach są nadrzędne, stanowią podstawę prawną dla norm hierarchicznie niższych);

• normy niższe muszą być zgodne z normami wyższymi (nie może być sytuacji odwrotnej);

• tak rozumiany system prawa w ujęciu pionowym jest ściśle powiązany z tzw. systemem źródeł prawa.

Zasady systemu prawa:

W gruncie norm tworzących system prawa można wyróżnić takie, które mają charakter zasadniczy w stosunku do innych wśród, których funkcjonują. Takie normy można nazwać zasadami systemu prawa. Są normy, które są zasadami dla całego systemu prawa (np. zasada humanizmu, zasada politycznego państwa prawnego, zasada suwerenności, zasada podziału władzy i zasada równowagi władzy). Są i takie normy, które mają charakter zasadniczy, a tylko w danej gałęzi prawa np. w prawie karnym procesowym - zasada domniemania niewinności, zasada swobodnej oceny dowodów, w prawie rodzinnym i opiekuńczym - zasada troski o dobro dziecka. W ramach poszczególnych gałęzi prawa wyróżnia się tzw. instytucje prawne (grupa norm regulujących wyczerpująco typ stosunków) np. rozwód, małżeństwo, własność. I w ramach tych instytucji wyróżnić można takie normy, które mają charakter zasadniczy w stosunku do pozostałych.

Niektóre zasady systemu prawa są wprost wysłowione w tekście, a inne są tworzone w drodze interpretacji określonych przepisów. Przepisy prawne, cały system prawa powinien być tak zbudowany, interpretowany, by tych zasad nie naruszać.

Cechy systemu prawa:

1. Niesprzeczność.

2. Zupełność.

Niesprzeczność - chodzi o to, aby nie doszło do takiej sytuacji, że w konkretnych warunkach temu samemu adresatowi prawo coś nakazuje i jednocześnie zabrania (system prawa całkowicie nie jest

sprzeczny to pewna iluzja, pewne dążenie do doskonałości w praktyce) jednak sprzeczności się jednak zdarzają. Wynika to z szybkiego rozwoju stosunków społeczno-ekonomicznych, z pewnych zmian, które niesie ze sobą życie, a ustawodawca ich nie zauważył, z konfliktów interesów określonych grup i co rzadziej, z braku znajomości zasad legislacyjnych.

Wyróżnić można sprzeczności logiczne, przeciwieństwa logiczne i sprzeczności prakseologiczne.

Sposoby usuwania sprzeczności w praktyce są następujące:

1. Można analizować dwie sprzeczne ze sobą normy i stwierdzić, że jedna z nich nie obowiązuje.

2. Można analizować dwie sprzeczne ze sobą normy i przypisać im takie znaczenie, przy którym nie są ze są sprzeczne.

Ad. 1.

Tu stosuje się tzw. reguły kolizyjne

• reguła chronologiczna (czasowa) - norma wydana później uchyla normę wydaną wcześniej,

• reguła merytoryczna (treściowa) - norma szczególna uchyla normę ogólną (przy założeniu, że nie jest hierarchicznie niższa),

• reguła hierarchiczna - norma wyższego rzędu uchyla normę niższego rzędu.

Ad. 2.

Tutaj zastosowanie mają tzw. reguły wykładni systemowej.

Zupełność - wyraża się ona w tym, że wszystko to, co na gruncie przyjmowanej wiedzy powinno być przez prawo uregulowane, jest przez prawo uregulowane. Nie występują braki tzw. „luki w prawie”. O luce w prawie możemy mówić wtedy, gdy dany stosunek społeczny nie jest uregulowany, a powinien być, gdyby ustawodawca działał racjonalnie. Występują różne luki w prawie: swoista luka w prawie, luki techniczne, luki logiczne, luki aksjologiczne.

Sposobami usuwania luk w prawie jest tzw. analogia. Z ustawy tzw. (analogia legis) i tzw. analogia z prawa (z polskim systemie prawa zabroniona).

Analogia legis - zabroniona w prawie karnym, dopuszcza się ją w prawie administracyjnym, czy cywilnym.

Luki i analogia w prawie - zakłada się, że system prawny obowiązujący w danym państwie jest zupełny: nie ma zagadnień, których nie można by prawnie rozstrzygnąć na podstawie norm w nim zawartych, nie ma faktów, co do których nie można by ustalić ich kwalifikacji prawnej. Ustaleniem takim jest też stwierdzenie, że z danym faktem prawo nie wiąże żadnych skutków prawnych, bądź takich skutków których ktoś się dopatruje. W związku z tak rozumianą zupełnością systemu prawa trudno jest mówić o tzw. lukach aksjologicznych lub o tzw. lukach pozornych. Ustawodawca decyduje o tym, jakie materie i jak je uregulować prawnie. Jeżeli jakichś materii nie uregulował to znaczy, że nie chciał tego uczynić. Nie można na tej podstawie, że ktoś - nie będąc ustawodawcą - chciałby, aby dane materie były uregulowane prawnie i to w określony sposób twierdzić iż w prawie występuje luka. O luce pozornej mówi się wtedy, gdy z braku dostatecznej znajomości prawa i techniki posługiwania się nim komuś się wydaje, że jakieś materie nie są prawnie uregulowane. Istnieją jednak tzw. luki rzeczywiste. Można o nich mówić w odniesieniu do konstruowanych przez prawo instytucji prawnych. Nazywa się je niekiedy lukami konstrukcyjnymi.

Analogia z prawa - występuje wtedy, rozstrzyga się jakąś sprawę nie uregulowaną prawnie nie na podstawie określonych norm prawa regulujących stan rzeczy najbardziej podobny, bo ich brak, lecz na podstawie zasad systemu prawa bądź zasad danej gałęzi prawa, a nawet czasami tylko na podstawie fundamentalnych ocen uznawanych w obowiązującym prawie. Granice między analogią z ustawy a analogią z prawa nie są ostre. Stosowanie analogi z prawa w polskim systemie prawnym jest niedopuszczalne. Również stosowanie analogi z ustawy w pewnych dziedzinach prawa jest niedopuszczalne. Tak jest przede wszystkim w prawie karnym, gdzie obowiązuje zasada nie ma przestępstwa, jeżeli dany czyn nie był zabroniony prawnie pod karą w momencie jego popełnienia.

---