Polityka pieniężno-kredytowa
Monetaryzm a fiskalizm
Fiskalizm, polityka finansowa (skarbowa) państwa, polegająca na pobieraniu nadmiernych podatków i opłat w celu osiągnięcia jak największych wpływów.
Monetaryzm, system współczesnych poglądów ekonomicznych, stanowiący kontynuację kierunku subiektywistycznego, związany przede wszystkim z dorobkiem naukowym M. Friedmana, a także K. Brunerra, A. Meltzera i in.
Polityka monetarna służy regulowaniu podaży pieniądza oraz kształtowaniu warunków, na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorstwom i ludności, natomiast polityka fiskalna to regulowanie popytu przez wydatki i dochody budżetowe. Obie polityki bazując na pieniądzu jako narzędziu różnią się między sobą głównie kierunkiem oddziaływania. Wielu ekonomistów wyznaje pogląd, że odpowiednio rygorystyczna regulacja zwiększania podaży pieniądza jest czynnikiem zupełnie wystarczającym do hamowania wzrostu cen i utrzymania gospodarki w stanie wysokiej aktywności. Ekonomiści ci nazwani są monetarystami. Zwolennicy polityki fiskalnej-fiskaliści uważają, że decydującym czynnikiem są wydatki i dochody budżetowe.
Obie polityki, fiskalna i monetarna nie są możliwościami wzajemnie alternatywnymi, jednak w praktyce stosowane są łącznie.
Zadania polityki pieniężnej państwa
Polityka pieniężna, polityka monetarna, jest rodzajem polityki gospodarczej,
a polega na kształtowaniu podaży pieniądza.
Podstawowym zadaniem tej polityki jest oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza oraz kształtowanie warunków, na jakich kapitały pieniężne mogą być pożyczane przedsiębiorcom i ludności. Realizacja tego zadania wpływa na stopień realizacji celów polityki ekonomicznej państwa. W okresie recesji charakteryzującej się np. spadkiem tempa wzrostu dochodu narodowego i wzrostem bezrobocia, zadaniem polityki pieniężno-kredytowej jest stworzenie warunków dla rozszerzenia akcji kredytowej i obniżenia stopy procentowej - polityka taniego pieniądza. Możliwość korzystania z niskoprocentowych kredytów powinna stworzyć przesłanki dla rozszerzenia produkcji, zwiększenia inwestycji i wzrostu zatrudnienia. W okresie nadmiernej ekspansji - wysoki wzrost cen, polityka pieniężno-kredytowa powinna zmierzać do zmniejszenia podaży pieniądza i podrożenia kredytów (polityka drogiego pieniądza). W każdej sytuacji, niezależnie od poziomu koniunktury, realizacja polityki państwa wymaga sprawnego funkcjonowania wszystkich segmentów sektora finansowego. Jest on złożoną konstrukcją składającą się z wielu wyspecjalizowanych przedsiębiorstw i instytucji (banki, przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne, kampanie finansowe, instytucje lokacyjne, giełdy papierów wartościowych, itp.). Jednostki te działają w różnych segmentach rynku kapitałowego. Najważniejszą instytucją z punktu widzenia możliwości realizowana regulacyjnej roli państwa jest bank centralny.
Rola banku centralnego w stosowaniu polityki pieniężnej państwa
W całym systemie finansowym państwa główną rolę odgrywa bank centralny. Jego rola sprowadza się do wypełnienia w gospodarce pięć niżej przedstawionych funkcji.
Pierwszą funkcją jest emitowanie banknotów, dlatego bank centralny jest też bankiem emisyjnym. Reguluje on w ten sposób ilość pieniądza w obiegu rynkowym.
Druga funkcja banku centralnego polega na pełnieniu przez niego roli banku banków. Oznacza to, że prowadzi on rachunki innych banków i udziela im pożyczek.
Trzecią funkcją banku centralnego jest obsługa skarbu państwa, która polega na prowadzeniu rachunków rządowych i przeprowadzaniu w imieniu rządu operacji finansowych w kraju i za granicą, a także na udzielaniu rządowi pożyczek, oczywiście w określonych warunkach.
Czwartą funkcją banku centralnego jest pełnienie roli centrum walutowego kraju.
Z tego względu decyduje on o zapasach złota i walut zagranicznych, czyli pieniędzy innych krajów, a ponadto przeprowadza operacje interwencyjne w obronie kursu waluty krajowej.
Piąta funkcja banku centralnego polega na wykonywaniu pewnych czynności administracyjnych, takich jak np. kontrola banków w określonych sytuacjach.
Bank centralny określa warunki funkcjonowania rynków finansowych, czyli wpływa na podaż funduszy kredytowych i popyt na nie. Inaczej mówiąc, bank centralny wpływa na ceny i rozmiary kredytów, a to określa wielkość podaży pieniądza. W ten sposób bank dąży do takiego ustawiania gospodarki, aby osiągnęła produkcję przy pełnym zatrudnieniu czynników wytwórczych i bez inflacji.
Podstawowe instrumenty polityki fiskalnej będące w dyspozycji banku centralnego
Manewrowanie stopą rezerw obowiązkowych:
Skutecznym instrumentem regulacji podaży pieniądza w gospodarce są rezerwy obowiązkowe. Muszą je tworzyć banki komercyjne obracające pieniędzmi depozytariuszy. Wyznaczanie tej stopy determinuje wielkość kredytów udzielanych przez banki. Jeżeli stopa rezerw obowiązkowych rośnie, to większa część depozytów musi pozostawać w skarbcu jako rezerwa obowiązkowa. Pozostaje więc mniej środków do udzielania kredytów, co prowadzi do ograniczenia podaży pieniądza. Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych zwiększa ilość kredytów udzielanych przez banki, co sprawia, że podaż pieniądza w gospodarce rośnie.
stopa rezerw obowiązkowych, wyrażająca minimalną relację wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych do wartości depozytów. Jej podwyższenie przez bank centralny zmniejsza możliwości udzielania kredytów przez banki komercyjne, a zatem ogranicza podaż pieniądza, obniżenie tej stopy powiększa podaż pieniądza. stopa rezerw obowiązkowych, wyrażająca minimalną relację wartości rezerw gotówkowych banków komercyjnych do wartości depozytów. Jej podwyższenie przez bank centralny zmniejsza możliwości udzielania kredytów przez banki komercyjne, a zatem ogranicza podaż pieniądza, obniżenie tej stopy powiększa podaż pieniądza
Manewrowanie stopą kredytu redyskontowego:
Bank centralny, będąc bankiem banków, udziela im kredytów, za które banki te muszą zapłacić. Ceną za kredyty zaciągane w banku centralnym jest stopa procentowa, nosząca nazwę stopy redyskontowej. Określanie tej stopy wpływa na wielkość kredytów udzielanych przez banki, czyli prowadzi do wzrostu ich rezerw, a przez to zwiększa wielkość udzielanych przez nie kredytów. Prowadzi to do wzrostu podaży pieniądza. Podwyższenie stopy redyskontowej towarzyszy zmniejszenie podaży pieniądza.
Operacje otwartego rynku:
Operacje te polegają na zakupie i sprzedaży papierów wartościowych bankom i szerokiej publiczności. Kupując na otwartym rynku papiery wartościowe bank centralny przyczynia się do zwiększania rezerw w bankach i ilości pieniądza w obiegu, gdyż za ściąganie z rynku, czyli od banków i ludzi, papiery wartościowe bank płaci pieniądzem. Prowadzi to do wzrostu udzielanych kredytów przez banki, czyli do wzrostu podaży pieniądza, obniżając jednocześnie stopę procentową. Sprzedaż na otwartym rynku papierów wartościowych prowadzi do przeciwnych rezultatów. Banki i ludzie płacą pieniędzmi za papiery wartościowe, czyli możliwości udzielania kredytów przez banki ulegają ograniczeniu, co prowadzi do zmniejszenia podaży pieniądza i podwyższenia stopy procentowej.
Regulacje kredytu dla ludności.
W rozwiniętych gospodarkach rynkowych zauważalny jest wysoki poziom konsumpcji, który jest głównie spowodowany poziomem wytwarzanego tam dochodu narodowego. Jednak popyt ludności zależy nie tylko od poziomu jej dochodów bieżących, na ich poziom może wpływać w pewnym stopniu możliwość zaciągania kredytów ratalnych
i hipotecznych, a także może wpływać bank centralny. Narzędziem jego działania staje się tu ustalanie dla banków handlowych i innych instytucji finansowych pewnych norm (jakie powinny one przestrzegać przy udzielaniu kredytów) - stosunek wypłacanej zaliczki do wartości dokonywanego zakupu oraz ustalenie długości okresu spłaty.
Polityka pieniężna oparta o ilościową teorię pieniądza
Pasywna polityka pieniężna opiera się o ilościową teorię pieniądza. Popyt na pieniądz pozostaje w stałej relacji do zmian nominalnego produktu narodowego brutto. Mechanizm rynkowy ma skłonność do samoregulacji. Zatem polityka pieniężna powinna być ukierunkowana na realizację celów długookresowych, w celu utrzymania gospodarki w równowadze należy ustalić długookresowy wskaźnik przyrostu podaży pieniądza skorelowany z przyrostem PNB. Pasywna polityka pieniężno-kredytowa opiera się więc na zasadzie dostosowania wielkości podaży pieniądza do zmian w realnej podaży dóbr i usług. Można to osiągnąć za pomocą ilościowych oraz jakościowych pośrednich instrumentów polityki pieniężnej nie naruszających mechanizmu rynkowego. Pośrednie narzędzia ilościowe i jakościowe są wykorzystywane dla kontroli stabilności ogólnej podaży pieniądza. Obawa przed inflacją, która jest źródłem recesji, a następnie bezrobocia. Kontrola podaży pieniądza jest zatem istotnym czynnikiem stabilizacji gospodarki. Podstawowe znaczenie ma ograniczenie rozmiarów sektora publicznego do minimum, a także redukcja wydatków publicznych. Ogranicza to zjawiska wypychania sektora prywatnego przez publiczny. Reasumując pieniądz jest podstawowym regulatorem procesów w rynkowym systemie gospodarczym, a zatem zasadniczym narzędziem polityki gospodarczej .
Bezpośrednie instrumenty polityki pieniężnej banków centralnych Unii Europejskiej.:
Ilościowe: limity kredytowe i kontrola kredytu, kontrola emisji i pułapy emisji, ograniczenie obrotu pieniądza i kapitału z zagranicą, kontrola dewizowa, obligatoryjny zakup papierów wartościowych przez banki.
Jakościowe: stała i maksymalna stopa procentowa, selektywne określenie stopy procentowej, jej indeksacja, kontrola emisji, obligatoryjny zakup papierów wartościowych przez banki, przepisy o udzieleniu kredytu (rodzaj, oprocentowanie, okres, udział finansowania kredytem).