Podstawy psychologii środowiskowej i radzenia sobie ze stresem
(30 h, LB, semestr IX)
prowadzący: dr Anna Siudem
Cele:
Zapoznanie studentów z podstawowymi zagadnieniami psychologii środowiskowej i ekologicznej oraz z wybranymi metodami badawczymi stosowanymi w tych dziedzinach psychologii.
Zapoznanie ze specyfiką sytuacji trudnych, stresowych.
Przygotowanie i zwiększenie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych poprzez rozwój umiejętności społecznych i emocjonalnych.
Zwrócenie uwagi na zdrowie psychiczne i zasady higieny psychicznej.
Metody nauczania: Wykład, dyskusja, oraz prezentacje multimedialne. Eksperymenty i ćwiczenia w zakresie prowadzenie samodzielnego postępowania badawczego oraz diagnostycznego.
Wymagania: Aktywne uczestnictwo w zajęciach, przygotowywanie się z zadanej literatury, obecność na zajęciach według zasad obowiązujących na specjalności społecznej.
Warunki zaliczenia:
Blok I - Kolokwium pisemne
Blok II -opracowanie konspektu badań, przeprowadzenie badań w terenie i przygotowanie raportu.
Termin zaliczenia: do końca semestru zimowego.
Tematyka:
Blok I:
Podstawowe założenia i główne nurty w psychologii środowiskowej i ekologicznej: źródła i motywy zainteresowania psychologów środowiskiem, definicje i charakterystyka psychologii środowiskowej, główne problemy i metody badawcze psychologii środowiskowej.
Percepcja i wiedza środowiskowa: przegląd wiedzy środowiskowej, mapowanie środowiska, plany i strategie znajdowania drogi.
Rola przestrzeni w regulowaniu kontaktów jednostki z otoczeniem: specyfika zachowań terytorialnych ludzi, regulacja i zakłócenia poczucie prywatności, uwarunkowania natężenia poczucia zatłoczenia, psychologiczne konsekwencje poczucia zatłoczenia, zasady organizacji przestrzeni sprzyjające interakcjom społecznym.
Stres środowiskowy: stresory środowiska fizycznego (oświetlenie, hałas, drgania i wibracje, warunki klimatyczne, ciepło, substancje chemiczne, promieniowanie i pole elektomagnetyczne), kataklizmy i katastrofy, profilaktyka w zakresie stresu środowiskowego.
Specyfika i wpływ makrośrodowiska miejskiego na zachowanie i samopoczucie ludzi: przeciążenie stymulacyjne i zmiany w zachowaniu ludzi żyjących w dużych aglomeracjach miejskich, uwarunkowania psychologiczne „ucieczki” ludzi z wielkich miast w rejony podmiejskie, projektowanie partycypacyjne nowych miast, projektowanie i ewaluacja środowiska.
Psychologia środowiskowa a patologie społeczne: pogoda, klimat a zachowanie człowieka, koncentryczna lokalizacja patologii w miastach, środowiskowe uwarunkowania przemocy i uzależnień, profilaktyka środowiskowa w zapobieganiu patologiom społecznym.
Planowanie i projektowanie a zachowania człowieka: elementy przestrzeni, środowisko architektoniczne pracy, nauki, rekreacji i wypoczynku.
Opracowywanie koncepcji badań i przygotowanie do samodzielnego prowadzenia badań z zakresu psychologii środowiskowej.
Blok II:
Ogólna charakterystyka sytuacji stresowych na podstawie własnych doświadczeń i posiadanej wiedzy.
Przegląd koncepcji stresu: biologiczne, psychologiczne i współczesne - interakcyjne koncepcje stresu.
Wpływ i rola stresu w sytuacjach kryzysowych: modele zachowań w sytuacjach trudnych, funkcjonowanie człowieka w sytuacjach stresowych.
Mechanizmy pośredniczące pomiędzy stresem a powstaniem choroby: sytuacyjne i osobowościowe uwarunkowania powstawania i rozwoju chorób somatycznych.
Współczesne koncepcje radzenia sobie ze stresem: radzenie sobie ze stresem jako proces, styl i strategia; efektywność radzenia sobie ze stresem.
Wsparcie społeczne i jego buforowa rola w sytuacjach trudnych.
Radzenie sobie w sytuacjach kryzysowych poprzez: kształtowanie umiejętności interpersonalnych, ćwiczenia w podejmowaniu decyzji, redukcję nadmiernego stresu za pomocą dowolnej regulacji form oddychania, techniki relaksacji i autoreklaksu.
Zdrowie psychiczne i higiena psychiczna: cywilizacyjne uwarunkowania zaburzeń zdrowia psychicznego, biologiczne podstawy dobrostanu psychicznego, zasady higieny psychicznej.
Współczesne nurty w psychologii zdrowia i choroby - koncepcja psychologii pozytywnej.
Literatura:
Blok I:
Bańka,A. (1997). Architektura psychologicznej przestrzeni życia. Behawioralne podstawy projektowania. Poznań. Gemini.
Bańka,A. (2002). Społeczna psychologia środowiskowa. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Bell, P., Greene, T., Fisher, J., Baum., A. (2004). Psychologia środowiskowa. Gdańsk. GWP.
Eliasz A. (1993). Psychologia ekologiczna. Warszawa. Wydawnictwo Instytutu PAN.
Eliasz A. (2000). Psychologia ekologiczna (rozdz. 54, s. 405-440). W: Strelau J. (red.) Psychologia. Tom 3-Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej. Gdańsk. GWP.
Hall E. T. (2003). Ukryty wymiar. Warszawa. Państwowy Instytut Wydawniczy.
Leksowski W. I., Matysiakiewicz J. (red.) (1997). Psychiatria ekologiczna. Wybrane zagadnienia. Katowice. Polskie Towarzystwo Psychiatryczne.
Sanoff H. (1999). Integrowanie programowania, ewaluacji i partycypacji w projektowaniu architektonicznym. Podstawy teorii Z. Poznań. Stowarzyszenie Psychologia i Architektura.
Siudem, A. (2010). Percepcja środowiska a płeć. Analiza różnic w zakresie map poznawczych kobiet i mężczyzn (s. 97-108). W: (red.) G. Kwiatkowska, R. Maksymiuk. Wybrane zagadnienia zmieniającej się rzeczywistości. Lublin. Wydawnictwo UMCS.
Walsmsley D., Lewis G. J. (1997). Geografia człowieka. Podejście behawioralne. Warszawa. PWN.
Blok II.
Bailey, R. (2002). Zarządzanie stresem. Warszawa: Wydawnictwo ARTE.
Cooper, C., Palmer, S. (2000). Pokonać stres. Warszawa: Wydawnictwo Petit.
Czapiński, J. (2004). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka. Warszawa. PWN.
Elanie van der Zeil (2001). Relaks doskonały. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS.
Heszen-Niejodek, I. (2000). Teorie stresu psychologicznego i radzenia sobie (rozdz. 56, s. 465-492). W: Strelau J. (red.) Psychologia. Tom 3-Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej. Gdańsk. GWP.
Heszen, I., Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: PWN.
Sęk, H., Cieślak, R. (2004). Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. Warszawa. PWN.
Siudem, A. (2005). Radzenie sobie ze stresem a osiągnięcia szkolne uczniów. Annales. Lublin: Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J. Vol. XVIII. s. 155 - 165.
Siudem A. (2007). Zespół stresu pourazowego u kobiet współuzależnionych. Annales. Lublin: Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J. Vol. XX. s. 203-216.
Siudem, A. (2008). Radzenie sobie ze stresem jako forma profilaktyki zachowań agresywnych. w (red.) Rejzner A. Przemoc i agresja w szkole - próby rozwiązania problemu. Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna TWP. s.179 - 190.
Siudem, A. (2008). Radzenie sobie ze stresem jako element profilaktyki w szkole. w (red.) Z. Bartkowicz, A. Węgliński Skuteczna resocjalizacja. Doświadczenia i propozycje. Lublin: Wydawnictwo UMCS . s.287 - 300.
Siudem, A. (2008). Style radzenia sobie ze stresem a wybrane cechy osobowości. Annales. Lublin: Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J. Vol. XX. s. 29-39.
Szczepanik, P.; Strelau, J.; Wrześniewski, K. (1996). Diagnoza stylów radzenia sobie ze stresem za pomocą polskiej wersji kwestionariusza CISS Endlera i Parkera. Przegląd Psychologiczny. Tom 39 nr 1. (s. 187-210).
Terelak, J.F., (2001). Psychologia stresu. Bydgoszcz: Wydawnictwo Branta.
Wrześniewski, K. (2000). Psychologiczne uwarunkowania powstawania i rozwoju chorób somatycznych (rozdz. 57, s. 493-512). W: Strelau J. (red.) Psychologia. Tom 3-Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej. Gdańsk. GWP.
Społeczne aspekty psychologii pracy
(30 h, KW, semestr IX)
prowadzący: dr Anna Siudem
Cele: Zapoznanie z podstawowymi zagadnieniami psychologii pracy, z prawidłowościami i nieprawidłowościami psychologicznymi związanymi z pracą człowieka w określonym miejscu, warunkach i otoczeniu społecznym.
Metody nauczania: Wykład, dyskusja, referaty, prezentacje multimedialne oraz gry dydaktyczne (np. „burza mózgów”, gry symulacyjne).
Wymagania wobec studentów: Aktywne uczestnictwo w zajęciach, przygotowywanie się z zadanej literatury, obecność na zajęciach według zasad obowiązujących na specjalności społecznej.
Warunki zaliczenia: Kolokwium w formie pisemnej, przygotowanie prezentacji i jej przedstawienie nt. patologii w miejscu pracy.
Termin zaliczenia: do końca semestru zimowego.
Tematyka:
Przedmiot i paradygmaty psychologii pracy- ujęcie współczesne
zdefiniowanie pojęć: psychologia pracy
praca jako proces psychospołeczny
Podstawowe nurty współczesnej psychologii pracy
psychologia inżynieryjna
psychologia zatrudnienia
społeczna psychologia pracy
współczesne tendencje rozwojowe w teorii organizacji i psychologii pracy
Psychologiczna analiza pracy
cele analizy pracy (psychologiczne i pozapsychologiczne)
modele struktury pracy (np. model Tomaszewskiego)
Wybrane metody i techniki analizy pracy:
- bezpośrednia obserwacja pracy
- wywiady z podmiotem pracy
- wywiady z przełożonym
- badania narzędzi, przedmiotów i materiałów związanych z pracą,
- wcześniejsze dane dotyczące pracy
- dzienniki pracy zawierające szczegółowe opisy pracy,
- obserwacja uczestnicząca,
- kwestionariusze i podobne narzędzia standardowego opisu pracy
Ocena pracy:
- ocena poziomu wykonania
- społeczno-motywacyjny kontekst oceny pracy
Psychologiczne aspekty przystosowania do pracy i kształcenia w procesie pracy
uwarunkowania typu osobowościowego
konsekwencje nieprzystosowania do pracy
sprawność i rozwój człowieka w procesie pracy
osobowość a rodzaje zawodów
Środowisko pracy i organizacja pracy:
- środowisko fabryczne
- środowisko biurowe
- ekstremalna środowiska pracy
- specyfika telepracy
Stres zawodowy jako problem społeczny:
- przyczyny i objawy stresu zawodowego
- modele stresu zawodowego
- profilaktyka w zakresie stresu zawodowego
Patologie w środowisku pracy:
- dehumanizacja, nietolerancja, ageizm
- bezrobocie, emigracja zarobkowa
- patologiczne zachowania pracowników: agresja, ulęgłość, manipulowanie
- zjawisko mobbingu w pracy
- pracoholizm, uzależnienie od pracy
- wypalenie zawodowe jako skutek stresu zawodowego.
Literatura:
Bańka, A. (1996). Psychopatologia pracy. Poznań. Gemini.
Bańka, A. (2002). Społeczna psychologia środowiskowa. Warszawa. Wydawnictwo Naukowe
„Scholar”.
Bell, P., Greene, T., Fisher, J., Baum., A. (2004). Psychologia środowiskowa. Gdańsk. GWP.
Chirkowska-Smolak, T. Chudzicka, A. (red.). (2004). Człowiek w społecznej przestrzeni bezrobocia.
Poznań: WN UAM.
Chmiel, N.K. (2003). Psychologia pracy i organizacji. Gdańsk. GWP.
Edelman, R. (2005). Konflikty w pracy. Gdańsk. GWP.
Hirigoyen, M.F. (2003). Molestowanie w pracy. Poznań. Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów „W drodze”.
Hoffman, E.(2003). Ocena psychologiczna pracowników. Gdańsk. GWP.
Kmiecik-Baran, K., Rybicki, J. (2004). Mobbing. Zagrożenie współczesnego miejsca pracy. Gdańsk. Pomorski Instytut Demokratyczny.
Kozak S. (2009). Patologie w środowisku pracy. Zapobieganie i leczenie. Warszawa: Difin.
Kwiatkowska, E. G., Siudem, A. (2011). Człowiek w środowisku pracy. Lublin. Wydawnictwo UMCS.
Ogińska - Bulik N. (2006). Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Warszawa: Difin.
Ratajczak, Z. (2007). Psychologia pracy i organizacji. Warszawa. PWN.
Santorski, J. (2002). Miłość i praca. Warszawa. Jacek Santorski.
Schulz, D.P., Schulz, S.E. (2002). Psychologia a wyzwania dzisiejszej pracy. Warszawa. PWN.
Siudem, A. (2007). Systemowa pomoc osobom bezrobotnym. W. (red.) Poleszak W. Pomoc osobom wykluczonym społecznie. Lublin: Fundacja Kultury Chrześcijańskiej „Artos”. s. 29 - 36.
Siudem, A. (2007). Radzenie sobie z problemem bezrobocia we współczesnych rodzinach wiejskich. Problemy społeczne. Biuletyn Wojewódzki. Lublin: Wyd. ROPS. S. 34-50.
Siudem, A. (2008). Bezrobocie jako stresor w polskich rodzinach zamieszkujących tereny wiejskie. W. (red.) Bujak F., Solecki L. Stres w pracy i życiu rolnika, jego skutki zdrowotne. Lublin: Instytut Medycyny Wsi. s. 109 - 119.