Doktryny społeczne i polityczne

Wykład dr J.Skomiał

Wykład I - 24.10.2009r.

Podstawowe pojęcia

Doktryna - jest to pewna refleksja, czy też pogląd na otaczającą nas rzeczywistość - (warunkiem jest to,że rzeczywistość ta musi być poznawalna).

Gnostycyzm - wywodzi się ze starożytnej Grecji - (gnozis- wiedza), i sprowadza się do poznawania otaczającego świata.

Przedstawia świat z punktu widzenia dwóch skrajnych stanowisk:

1. Idealistyczne - stanowisko wskazujące, że przyczyna stanu rzeczywistości świata znajduje się poza światem, - poza tą rzeczywistością - (przyczyną tą jest czynnik, który może być ujęty jako absolut, - np. Bóg i istnieje niezależnie od świata).

2. Materialistyczne - stanowisko wskazujące, że przyczyna zmian znajduje się w samym świecie, a nie na zewnątrz

TECHNOKRACJA - władza powierzona specjalistom.

Przeciwieństwem jest agnostycyzm, gdzie wyraz a jest przeczeniem - (starożytni reprezentowali obie te postawy).

Agnostycyzm - to negacja , możliwości poznania świata.

Średniowiecze - głosiło idee poznawalności ,ale tylko w wersji idealistycznej.

Jeżeli świat jest poznawalny to pojawia się kolejne pytanie dotyczące kierunków jego poznawalności, - kierunki jego poznawalności ujęte są z punktu widzenia podmiotu poznającego :

1. Kierunek obiektywny - zakłada istnienie obiektywnej rzeczywistości , którą podmiot poznawczy może poznać, a istota to miejsce poznania tego podmiotu w świecie - (ustalamy miejsce w tym świecie np. sala w której się znajdujemy - od świata do nas ).

2. Kierunek subiektywny - wychodzi od podmiotu poznającego i z niego wyprowadza wiedzę o świecie - np. mieszkania które istnieją lub nie! - (od nas do świata).

Zakładając poznawalność świata, - można zbudować pogląd - doktrynę - (fragment rzeczywistości może być

sprowadzony do jednego ujęcia - politycznej organizacji społeczeństwa).

Doktryny społeczne - nie mają charakteru socjologicznego tylko w aspekcie jego państwowej organizacji.

Doktryny polityczne - nie dotyczą polityki ,będą dotyczyły państwa.

Doktryna a pogląd - pogląd to refleksja na temat otaczającej nas rzeczywistości - (poglądy są sferą subiektywną człowieka).

Doktryny - to poglądy wyrażone - (nie mogą być przedmiotem analizy, te które znajdują się jedynie w myśli, - te nie będą uwzględniane).

Wyrażenie poglądu może mieć rozmaity charakter - najprostszy sposób to :

1. Uzewnętrznienie przez zachowanie - zachowanie człowieka wyraża jego pogląd - (stanowisko behawiorystyczne), - np. - brak mundurów, miejsca zajmowane w sali - nie dąży się by być jak najbliżej, brak podziału na płeć itp.

2. Doktryna przejawów kultury materialnej - wyrażenie poprzez utrwalenie, zapisanie - ( np. zamki na wzgórzu, aby poddani znajdujący się niżej władzy widzieli - wyżej rządzący, - niżej poddani ), - zakres przedmiotu sprowadza się do tych doktryn które zostały utrwalone, słowa nie utrwalone, - uleciały zaś pogląd utrwalony istnieje nadal, został wyrażony kiedyś, utrwalony - można z niego korzystać cały czas. .

Doktryny to poglądy usystematyzowane - uzewnętrznione i utrwalone - oznacza iż muszą wystąpić przynajmniej 3 elementy :

• przyjęte założenia podstawowe, idee

• teza

• uzasadnienie tezy

Pogląd zawierający w/w elementy jest zupełny, całkowity i pełny, - jest to jest pełne przedstawienie jakiegoś zagadnienia, które nazywamy systemem - [doktryna społeczno polityczna to system realizujący powyższe cechy - (wszystkie) - ostatni myśliciel pracujący nad systemem to Heger - (przez ostatnie 150 lat w miejsce tych systemów wchodzą poglądy nie spełniające wszystkich cech) - prowadzi to do podziału doktryn na dwie grupy] :

Pojawiają się poglądy nie spełniające wszystkich cech :

1. Doktryny w ujęciu elitarnym - to poglądy realizujące wszystkie cechy, są to systemy.

2. Doktryny w ujęciu egalitarnym - te nie muszą realizować wszystkich cech ale muszą być wyrażone i utrwalone, charakteryzuje je chaos.

Doktryny to poglądy które ulegały i ulegają nawarstwieniu - (na przestrzeni czasu pojawiały się kolejne i będę pojawiać się następne).

Doktryny społeczno - polityczne - to doktryny, które z biegiem czasu ulegają utrwaleniu.

Pojawiają się nowe poglądy, które wcześniej nie istniały np :

• populizm,

• pacyfizm,

• ekologizm,

• feminizm.

Z punktu widzenia podmiotu - doktryny możemy podzielić na :

Jest to podział związany z twórcami - myślicielami.

1. Refleksje myślicieli „zimnych” - są to myśliciele, którzy przedstawiają swoje poglądy w oderwaniu od rzeczywistości, - bieżąca rzeczywistość nie wpływa na jego poglądy - (św. Tomasz z Akwinu - nie był działaczem politycznym), - pozostawiają po sobie dzieła.

2. Refleksje myślicieli „gorących” - to działacze polityczni , którzy reagują na zmiany polityczne, - (ich reakcje, wypowiedzi są bezpośrednio, związane z tym co zaistniało w rzeczywistości, zaś sposobem wyrażania poglądów są ulotki ,przemówienia, itp.), - cechą myślicieli „gorących” jest to ,że ich poglądy mogą być ze sobą sprzeczne - (zostawiają po sobie setki pism w których panuje chaos, wydają dzieła zebrane oraz mnóstwo tekstów ulotnych).

Doktryna - jest poglądem, refleksją - charakteryzuje się tym, że jest przejawem ludzkiego rozumu, - dlatego też od doktryn można odróżnić dwa zjawiska, które nimi nie są :

1. Mit - to emocja, pogląd niewynikający z rozumności człowieka, ale jego emocjonalności, - (odwołuje się do emocji, nie do rozumu, co oznacza, że nie jest zbudowany logicznie i wyraża pogląd, który nie jest racjonalny), - renesans mitu to romantyzm - [np. Mit strajku generalnego (XIX - XX w) -wszyscy strajkują jednocześnie.

2. Program - program społeczno - polityczny ma inną rolę niż doktryny, - odpowiada na pytania :

• jak treści zawarte w doktrynie zrealizować w praktyce ?

• jak jest ? - a jak być powinno ?

• jak ten cel osiągnąć ?

Program - minimalizuje w swej treści elementy teoretyczne, maksymalizuje zaś elementy które można sprowadzić do konkretnych celów w przyszłości - (współcześnie by zrealizować program nie wystarczy jeden człowiek).

Ruch społeczno - polityczny - to pewna zorganizowana grupa ludzi, która dąży do realizacji celu - (by mógł on zaistnieć skutecznie musi charakteryzować się jednocześnie następującymi cechami) :

• musi być liczebny - im bardziej masowy ruch tym większa jego skuteczność,

• musi być trwały w czasie,

• musi być obecny na maksymalnie dużym terytorium, by wszędzie manifestował swoją obecność,

• musi występować czynnik więzi, - aby ruch był skuteczny jego członkowie muszą akceptować program tego ruchu.

Podział doktryn :

1. Koncepcja grecka - głosiła cykliczność zmian, - początek cyklu jest jednoczenie jego kresem, a kolejne zmiany prowadzą do punktu wyjścia. - (cykl to zmienność w kolejnych etapach).

2. Chrześcijaństwo - powiada, że żaden z etapów się nie powtarza, - występuje niepowtarzalność etapów czyli koniec biegu dziejów - (układ linearny), nie będzie nigdy jego początkiem, - (dzieje biegną cyklicznie, ale za każdym razem dotyczą czego innego).

Viko - spróbował przedstawić dzieje a pomocą tłuczka do ubijania piany z jajek - (spirala), - dzieje biegną cyklicznie ale za każdym razem dotyczą czego innego - (Y - to miejsce w którym człowiek musi dokonać wyboru,. - człowiek idący drogą do rozstaju musi dokonać wyboru w którą iść stronę) - linearność zakłada dramatyzm w sytuacji człowieka - należy iść ale wrócić nie można.

Dwa fundamentalne zjawiska :

Optymizm dziejowy - to pogląd, negatywnie oceniający teraźniejszość - gloryfikuje przyszłość.

• było - źle,

• jest - nie najlepiej,

• będzie - wspaniale.

Postawa optymizmu dziejowego jest charakterystyczna dla tych doktryn, które głoszą idee postępu - (idealizm, faszyzm), - optymista dziejowy zrobi wszystko, by ta przyszłość przyszła jak najprędzej, bo przyszłość jest wspaniała.

Przeciwieństwem jest :

Pesymizm dziejowy - jest to gloryfikacja przeszłości, wynika z przesłanek oczywistych - (przeszłość stawiana jako wzór) - nie pewna przyszłość rodzi lęk, oceniamy ja negatywnie.

• było - lepiej,

• jest - gorzej,

• będzie - jeszcze gorzej.

Pesymista będzie hamował przemiany, nie będzie głosił przewrotu, - uniknie zmian, ale ich tempo należy spowolnić, hamować.

Ocena człowieka - dwa stanowiska

1. Optymizm antropologiczny - postrzeganie człowieka jako istoty wartościowej - (zaradny, pracowity, oszczędny - Robinson Cruzoe - żeglarz z Yorku).

• dominują w człowieku cechy dobre.

• optymizm antropologiczny uważa skoro człowiek jest dobry to państwo jest złe.

• wszędzie tam, gdzie będzie głoszony optymizm będzie krytyka państwa.

2. Pesymizm antropologiczny - głosi, że w człowieku dominują cechy złe - (leniwy, kłótliwy).

Są to stanowiska wzajemnie się wykluczające i rodzące poważne konsekwencje.

• Jeśli człowiek jest dobry - nie potrzebna jest instytucja, która będzie go ograniczała, - (nie jest potrzebne państwo).

• Jeśli człowiek jest zły - potrzebuje czynników, które go hamują.

Relacje miedzy jednostką, a społeczeństwem

Kryterium relacji zachodzi między jednostką, a społeczeństwem, są to relacje o charakterze genetycznym.

• Indywidualizm - pierwotna jest zawsze jednostka, społeczeństwo zaś jest czymś wtórnym, gdyż jest zbiorem jednostek, - (człowiek tworzy społeczeństwo, - tworzy reguły - jest kreatorem społeczeństwa i tworzy zasady którymi to społeczeństwo ma się rządzić. ).

• Najpierw jest społeczeństwo, potem są jednostki - każdy kto się rodzi wchodzi do istniejącego już społeczeństwa, które go kształtuje - (przystąpienie do istniejącej już struktury), - jest to stanowisko solidarystyczne - społeczeństwo istnieje wcześniej, zaś ludzie nie decydują, - mogą się jedynie podporządkować.

Doktrynalne ujęcie człowieka jako jednostki

Są dwie metody prezentowania doktryn :

1. Metoda chronologiczna - kolejności powstawania - (głosi rozwój doktryn, - jej celem jest rozwój myśli ludzkiej, - trwa on już 25 wieków i jest nie postrzegalny).

2. Metoda problemowa - (przedmiotowa) - polega na ukazaniu poszczególnych zagadnień, - (daje odpowiedzi na konkretne pytania, - (zaciera jednak rozwój - nie daje przestrzeni rozwoju gdyż przedstawia płaszczyznę z gotowymi odpowiedziami).

Starożytność

Arystoteles - (myśliciel IV w p. n. e.) - istota bycia człowiekiem sprowadzona jest do stwierdzenia, że człowiek jest to zwierzę rozumne.

Określenie to zawiera dwie płaszczyzny:

• opisuje zastaną rzeczywistość,

• postuluje jak rzeczywistość powinna wyglądać.

Rozumność - wg Arystotelesa nie jest stanem danym raz na zawsze - (pojęcie to zawiera w sobie ogromny bagaż konsekwencji.

Pojawia się podział na dwie sfery :

1. Wątek opisowy - człowiek jest zwierzęciem powołanym do rozumności,

2. Wątek normatywny - człowiek powinien się doskonalić w rozumności.

Człowiek - jako zwierzę znajduje się w sferze materialnej i jest skazany na swoją cielesność - (tzn. na cierpienie i śmierć) - oznacza to, że wszystko co materialne kiedyś zanika.

Rozumność - człowieka jest uzależniona od jego zmysłów - (postrzegamy zmysłami by pojąć rozumem) - co oznacza podobieństwo człowieka do zwierząt.

Rozum - dzięki rozumowi człowiek posiada zdolność myślenia - odróżnia on człowieka od zwierząt - (postrzeganie zmysłowe pozwala wychwycić to co zmienne, przemijające zaś rozum pozwala postrzec to co niezmienne, stałe) - wg Arystotelesa prawdziwe i rzeczywiste było tylko to co wieczne i stałe - (w sferze duchowej - rozum zbliża człowieka do Bogów lecz zajmuje on pozycję niższą gdyż jest zwierzęciem).

Pozycja człowieka jest pozycją rozdartą pomiędzy dwie sfery :

• cielesność,

• sfera duchowa.

Człowiek jest istotą rozumną kieruje się myślą tak jak Bogowie i to podlega wartościowaniu zaś zwierzęta kierują się zmysłami i instynktem a to wartościowaniu nie podlega.

Jako zwierze rozumne człowiek zajmuje najwyższą pozycje w świecie materialnym zaś w świecie ducha - najniższą - bo bogowie nie są zwierzętami.

Cnota - to pewna sprawność, - ustalona trwale skłonność do czynienia tego co dobre - (skłonność ta jest nabywana).

Wada - to brak skłonności do czynienia dobra, - skłonność do czynienia tego co złe.

Na przestrzeni dziejów wykształciło się kilka ujęć cnoty :

1. Greckie - arete - wg starożytnych greków było to życie zgodne z nakazami rozumu, - (bo człowiek jest zwierzęciem rozumnym) - miało to prowadzić do osiągnięcia szczęścia - (stąd powiązanie wiedzy i rozumności z cnotą) - dla Greków cnota sprowadza się do wiedzy, - tyle że wiedza ta była rozumiana różnie :

• etap homerycki - dzielność - (arete) - męstwo, siła, zręczność wojownika, - [ujęcie to charakteryzuje się tym, że cnota przypisywana jest nielicznym, ma ona charakter elitarny - cnotliwi są nieliczni bo są nimi tylko najlepsi - nie wystarczy być dzielnym trzeba być też pięknym - (pięknu fizycznemu musi odpowiadać doskonałość rozumu, - odpowiada to treściom zawartym w Iliadzie i Odysei),

• rozumienie cnoty jako wartości obywatelskiej - człowiek jest członkiem wspólnoty i musi realizować związane z tym powinności - (arete była tu utożsamiana ze sprawiedliwością).cnota jako demokracja - aktywność obywateli, umiejętność kierowania wspólnotą, państwem,

• cnota jako wiedza - zakładało, że wiedzę można zdobyć - czyli można nauczyć się cnoty - jest ona efektem procesu edukacyjnego.

2. Rzymskie - to ujęcie cnoty to wirtus - dzielność, - jest to zwieńczenie pewnych procesów - (Grek to myśliciel a Rzymianin to zdobywca), - występują 3 pojęcia :

• pojęcie „fides” - uczciwość, prawość, dotrzymywanie danego słowa,

• pojęcie „pietas” - pobożność, przywiązanie do rodziny, patriotyzm, - symbolem pietas był bohater rzymski zwany cincinatus - (porzucił pług, odparł najeźdźców i wrócił do pługa) - gdy państwo go potrzebowało porzucał swoje

zajęcia i bronił państwa,

• pojęcie „wirtus” - bohater, mąż, - (postawa godna prawdziwego mężczyzny), - cechowały go przedsiębiorczość i dynamizm.

3. Chrześcijańskie - nie ma jednej cnoty ale istnieje cały katalog cnót - zostały one podzielone na dwie grupy :

• cnoty kardynalne - najbardziej ogólna a przez to najważniejsza, - (nazwa wywodzi się z łac. kardo - zawias) :

- roztropność,

- sprawiedliwość,

- męstwo,

- umiarkowanie.

• cnoty teologiczne - związane są z dążeniem człowieka ku Bogu.

- wiara,

- nadzieja,

- miłość, - (św. Tomasz z Akwinu - wyróżniał miłość, która wg niego dopełniała cnoty kardynalne).

4. Utylitarne - (okres nowożytny) - przyjmuje użyteczność jako kryterium oceny i ta użyteczność ma charakter

publiczny, nie zaś prywatny) - można ją sprowadzić do wizji sukcesu sferze publicznej) - miarą sukcesu człowieka jest osiąganie tego co jest dla niego dostępne w świecie zewnętrznym - im człowiek bogatszy materialnie tym bardziej cnotliwy.

Relacje : człowiek - społeczeństwo

1. Starożytna Grecja - Arystoteles powiedział, że człowiek jest zwierzęciem politycznym i społecznym - (ta treść oznacza, że człowiek ze swej natury musi żyć w społeczeństwie, - jest na to skazany - (było to ujecie dominujące, aż po oświecenie). Dopiero wiek XVIII przyniósł koncepcje człowieka egoisty, - człowiek kieruje się własnymi celami, nie musi żyć w społeczeństwie - [w twórczości myślicieli nie funkcjonuje pojęcie człowieka samotnego, - (człowiek liczy się jako część grupy, do której należy, a nie jako jednostka)].

2. Renesans - (przyniósł zmiany), - stworzył bohatera, oraz indywidualizm - [pozycja każdej jednostki zależy od niej samej, a nie od grupy do której należy - (wyrażał to włoski myśliciel

• Mikołaj Makiawelli, - ujął tą wizję następująco)] :przyjął, że człowiek w otaczającej rzeczywistości podlega oddziaływaniu tej rzeczywistości na siebie, określił to jako los, przypadek, fortunę.

- Fortuna - coś co nie można przewidzieć, - określa sytuacje człowieka,

- Wirtus - dzielność człowieka, umiejętność przeciwstawiania się ciosom fortuny, losu - (człowiek dzielny to ten,który zmaga się z losem - tylko bohater jest w stanie przeciwstawić się losowi - indywidualizm renesansowy to kultbohaterów)

3. Oświecenie - (wniosło nowy wątek), - jednostka to aktor a społeczeństwo to widzowie w teatrze, - jednostka odgrywa rolę, która przypadła jej w społeczeństwie.

4. Wiek XIX - od twierdzeń Arystotelesa należy odejść - (człowiek jest istotą czującą kierująca się emocjami, instynktem,- nie rozum, ale uczucie jest najważniejsze).

5. Marksizm - człowiek - to twór przyrody, zdeterminowany realiami świata, który go otacza - (człowiek egzystuje w środowisku przyrodniczym ale jako istota rozumna może tę rzeczywistość kreować i zmieniać, - jest jej składnikiem, a zarazem czynnikiem rozwoju otaczającej go rzeczywistości).

Wykład II - 07.11.2009r.

Doktrynalne spojrzenie na trzy wielkie idee :

• równość,

• nierówność,

• wolność.

1. Równość - jeżeli coś jest równe czemuś, to znaczy, że jest takie samo - (skrajne pojecie równości - zakłada jednakowość), - bardziej umiarkowane ujęcie wskazuje, że równość zakłada porównywanie, ale nie porównywanie czegoś z czymś tylko tych dwóch elementów z jakimś wskaźnikiem, - (coś jest równe czemuś ze względu nacoś). . Dlatego też - to ujecie umiarkowane zwane jest formalnym gdyż zawiera bardzo istotne elementy, - podkreśla, że musi istnieć kryterium równości, - (skoro równość to kryterium według którego ją oceniamy musi istnieć podmiot dokonujący tej oceny).

2. „Etyka Nikomachejska” - (inne spojrzenie na równość , - wg Arystotelesa - ”zakaz czynienia rozróżnienia między ludźmi równymi we wszystkich aspektach istotowych - zakaz czynienia rozróżnienia”) - pamiętając o ujęciu Arystotelesa możemy sięgnąć do zapisu Konstytucji która zakazuje wprowadzania jakichkolwiek kryteriów różnicujących dla obywateli naszego państwa, - równość to brak zróżnicowania

Od strony pozytywnej - równość była by pojmowana jako kryterium pozwalające ocenić jakiś podmiot oceniający , zaś od strony negatywnej - to zakaz różnicowania według jakiegokolwiek kryterium.

Zakaz różnicowania - dotyczy tylko tych aspektów życia społecznego, które są istotne , - ważne.

Współcześnie wprowadza się kilka zakresów rozumienia równości :

1. Równość polityczna - możliwość wybierania i bycia wybieranym, - (prawo wyborcze bierne i czynne to przejaw równości politycznej), a posiadanie praw publicznych jest przejawem równości, - (ludzie , którzy je posiadają są

sobie równi).

2. Równość wobec prawa - rozumiana jest jako :

• równy wpływ wszystkich obywateli na władzę publiczną - (aspekt pozytywny )

• zakaz różnicowania obywateli przez te władze - (aspekt negatywny), - równe traktowanie wszystkich obywateli przez władzę, - (równość wobec prawa nazywana jest to) :

3. Równość formalna - zakłada ona ,że każdemu obywatelowi przysługują takie same prawa publiczne, a to jak z nich korzysta to już jest jego sprawa), - równość szans, - (każdy obywatel ma jednakowe uprawnienia z których może korzystać, to jak je spożytkuje to już jego sprawa), - dlatego też niekiedy równość formalną określa się mianem równości startu - (zawodnicy startują równo , ale jeden wygrywa.)

4. Równość realna - (materialna) - nie jest równością możliwości , jest bowiem równością sytuacji - (sytuacja wszystkich jest jednakowa, nie ma zróżnicowania, - dlatego też równość szans jest równością wymagającą jakiejś aktywności od uprawnionego, - zaś równość sytuacji tej aktywności nie wymaga). Równość sytuacji sprowadza się do hasła „ uderzenia we własność prywatną” , - (dlatego też równość ta była rozumiana jako brak własności prywatnej czyli kult własności społecznej).

Egalitaryzm - (pochodzi z języka francuskiego egalitare - równość), - jest to postawa, - doktryna społeczno polityczna, która za fundament swej treści będzie uważać równość, - [nie należy stawiać znaku równości między słowem równość i słowem egalitaryzm, gdyż egalitaryzm to postawa która równość postrzega jako kategorię najważniejszą, - (na przestrzeni dziejów egalitaryzm uległ istotnej ewolucji)].

Starożytność

Egalitaryzm - był obecny bardzo słabo, - w zasadzie można by hasła egalitarne sprowadzić do chrystianizmu, - (starożytność klasyczna, grecko - rzymska uznawała egalitaryzm za coś obcego mimo ,że demokracja ateńska podkreślała równość wobec prawa czyli równość szans).

Średniowiecze

Myśl średniowieczna stanęła przed wielkim problemem własności prywatnej.

Przykład : - odwołując się do filmu Umberto Ecko „Imię róży” , - w wersji filmowej wyeksponowano wątek detektywistyczny, ale jedna scena jest istotna, - (główni bohaterowie przybywają do klasztoru, by z przedstawicielami kurii papieskiej wieść spór, którego przedmiotem ma być opowiedz na pytanie…”czy przepaska biodrowa w której do grobu złożony był Chrystus stanowiła jego własność?”… ….) :

• jeżeli odpowiedz brzmiała by „TAK” to kościół może posiadać majątek.

• jeżeli odpowiedz brzmiała by „NIE” to oznacza to ,że kościół majątkiem dysponować nie może.

Ideą chrystianizmu - jest idea ubóstwa, - (dlatego też ta dyskusja zaprezentowana w powieści „Imię róży” stanowi istotę spojrzenia średniowiecznego), lecz realia życia doczesnego są realiami zróżnicowania majątkowego, - (stąd też świat przyszły, świat wieczny człowieka, - raj który czeka wiernych : - ma być światem równości, - bardzo ważna myśl dla chrześcijaństwa to - w obliczu Boga wszyscy są równi).

Idea przesuwania problematyki równości - ze spraw bieżących na sprawy przyszłe, wieczne dominowała, ale obok tej dominacji pojawiały się stanowiska głoszące konieczność istnienia równości docześnie, - (takimi stanowiskami były herezje średniowieczne).

Gdy patrzymy na genezę rzeczywistości możliwe są dwie postawy :

1. Otaczająca nas rzeczywistość społeczna i polityczna jest kreowana przez czynnik zewnętrzny - (w uproszczeniu - przez Boga), - koncepcję taką - która w czynniku zewnętrznym postrzega przyczynę sprawczą nazywamy koncepcją zstępującą, - (władza pochodzi od Boga czyli zstępuje, - jest nadana z góry, wszystko jest dziełem Boga i wszystko może być sprowadzone do Jego kreatywnej woli). Przeciwieństwem tej koncepcji jest :

2. Koncepcja głosząca, - że społeczeństwo czyli ludzie kreują rzeczywistość i jest koncepcją wstępującą - (dla chrześcijaństwa koncepcja zstępująca jest koncepcja oczywistą, - wszystko jest dziełem Boga a zatem wszystko co otacza człowieka może być sprowadzone do kreatywnej woli Boga).

Gdy przyjrzymy się spojrzeniu starożytnych na ich Bogów to można powiedzieć, że między Bogiem,a człowiekiem zachodzi swoista równość - [jak przyjrzymy się Bogom Greckim to widzimy, że maja oni wady - (Zeus zdradzający Herę, kłócący się Bogowie i Boginie), - grecy postrzegali Bogów tak jak ludzi, - tyle tylko że Bogowie byli nie śmiertelni].

W średniowieczu - myśl chrześcijańska czyni Boga wielkim a człowieczka malutkim, - (Bóg jest wzorem dla człowieka, Bóg jest doskonałością), - stad też ta wizja dążenia do Boga.

Jeśli tak to w obliczu Boga człowiek jest niedoskonałością, - jest prochem - dlatego też średniowiecze odrzuca koncepcję wstępującą - (z założenia teologicznego - Bóg jest doskonały a człowiek niedoskonały, - skoro Bóg tworzy rzeczywistość, a Bóg jest doskonały to tworzona przez niego rzeczywistość, - również jest doskonała.

Myśl chrześcijańska - stoi na stanowisku pesymizmu antropologicznego, - (niedoskonały człowiek jest zły, jest grzeszny, a przyczyną tego jest grzech pierworodny.)

Podnosząc ideę równości, - (w społeczeństwie będącym tworem Bożym), - głoszący takie hasła myśliciel musiał zawsze zająć postawę religijną, - (atakował bowiem dzieło Boże, - czynił to również, krytykując doczesny porządek polityczny, w tym nierówność materialną, - dlatego tez pogląd taki był niezgodny z oficjalna nauką kościoła - zajmował pozycję herezji , - czyli nauki religijnej nie zgodnej ze stanowiskiem oficjalnym, - nie zgodnej z ortodoksja).

Herezje przewijały się w średniowieczu przez kilka stuleci, - (wszystkie one głosiły jedno hasło : równość materialną i równość sytuacji ludzi, odrzucały własność prywatną i odrzucały państwo).

Wiek XVI - przyniósł nowe spojrzenie.

Jednym z najistotniejszych wątków myśli średniowiecznej była utopia , - (nazwa wywodzi się z języka greckiego i składa się z dwóch słów : topos - miejsce, ow - negacja, przeczenie)

Utopia - to miejsce, którego nie ma, - [przez utopijne poglądy rozumiemy poglądy nierealne, niemożliwe do zrealizowania, - (myśl utopijna renesansu - kształtowała się w warunkach konfliktów religijnych i można wskazać na dwa główne jej nurty)] :

1. Wynikał z tradycji herezji średniowiecznej - związany był z wojną chłopska w Niemczech w latach 1524 - 25 - [chłopi pod przywództwem Tomasza Munzera - (uczeń Tomasza Lutra potępiany przez swego mistrza), - głosili konieczność stworzenia Raju na Ziemi, - (czyli wprowadzeniu do doczesności tego co wiernych ma czekać po śmierci, - zniesienie własności prywatnej, równość materialna wszystkich ludzi, itp.), - jednak po paru miesiącach powstańcy chłopi zostali rozbici a Tomasz Munzer stracony].

2. Nurt intelektualny - został zapoczątkowany przez Kanclerza Królestwa Anglii Tomasza Morea zwanego Morusem - 1478 - 1535 - był on autorem wizji „Utopi” - czyli wyspy, której nie ma, - [krytykując doczesność, realność przedstawia on w „Utopi” społeczeństwo idealne - szczęśliwe, - (ludzie są szczęśliwi, bo nie są zróżnicowani), - sytuacja każdego mieszkańca „Utopii” jest taka sama a tożsamość sytuacji musi dotyczyć zarówno przeszłości , teraźniejszości jak również przyszłości].

• „Utopia” Tomasza Mora - to społeczeństwo w którym nic się nie zmienia, - (prowadzona przez utopian działalność gospodarcza ma charakter jedynie odtwórczy, - wytwarzane jest tylko to co utopianie zużyli), - powodowało to brak rozwoju, - (jeżeli pojawi się rozwój to pojawiają się zmiany), - Tomasz Mor był przykładem myśliciela, który w sposób skrajny reglamentował życie ludzi, - [według niego każdy aspekt życia ludzkiego musi być uregulowany, musi stanowić jakąś instrukcję, - nic nie może być pozostawione aktywności ludzi, gdyż pozostawienie jakiejś sfery aktywności ludzi oznacza zróżnicowanie, -(jedni zrobią tak, inni inaczej, a ma być jednakowo), - wszyscy mają zajmować się tym samym, - rotacyjnie, - wszyscy maja być ubrani jednakowo, mieć jednakowe domy i mieszkać w takich samych miastach, - (jeżeli w każdym domu jest to samo to co złodziej ma ukraść?)]

• wątkiem znamiennym dla Tomasza Mora - jest to, że to swoje idealne społeczeństwo umieścił na wyspie, a skoro ma to być wyspa to musi mieć idealny kształt, - (wyspa ma mieć kształt księżyca, mają być na niej 54 miasta, - wszystkie zbudowane według tego samego planu).

Myśl utopijna, zakładająca realizację wizji szczęśliwości poprzez niezmienną równość była kontynuowana w wieku XVIII, - w Oświeceniu, - (jej kontynuację stanowił pierwszy etap rozwoju myśli socjalistycznej tzw socjalizm utopijny , który również próbował budować szczęśliwe społeczeństwo przez reglamentacje).

• Marksizm - marksistowski podział społeczeństwa na klasy to podział dokonany według stosunku do środków produkcji, - (w ujęciu marksistowskim społeczeństwo ma zawsze dwie klasy) :

- klasę posiadaczy środków produkcji, - chronią oni własny interes, a z punktu widzenia marksistowskiego przysługującą

im własność prywatną należy zlikwidować

- klasę nie posiadające środków produkcji.

Prowadzi to do jednego istotnego wniosku :

O ile równość wobec prawa w pewnych okresach nie była eksponowana o tyle skrajne nurty akcentowały równość sytuacji, - krytykując własność prywatną, i dążąc do jej zniesienia.

Przeciwieństwem idei równości i egalitaryzmu jest idea nierówności społecznej, a co za tym idzie elitaryzm.

Elitaryzm - to doktryna społeczno - polityczna uważająca nierówność ludzi za coś oczywistego i traktująca tę nierówność jako podstawę swoich poglądów, - zakłada istnienie hierarchii społecznej, która to hierarchia wprowadza różnego rodzaju kryteria pozwalające różnicować ludzi, - (jedni są niżej drudzy wyżej, jedni są lepsi a drudzy gorsi).

O ile idee równości głosiły - : „odrzućmy kryterium różnicowania” to elitaryzm będzie te właśnie kryteria podkreślał

Rodzaje kryteriów :

1. Kryterium stosunku do środków produkcji - czyli kryterium majątkowe

• Klasa społeczna - jest to grupa społeczna wyróżniana według kryterium stosunku do środków produkcji.

2. Kryterium sytuacji prawnej - było charakterystyczne dla myśli średniowiecznej, - mamy tu do czynienia ze stanowością społeczeństwa, - stan społeczny - (nie mylić z klasą społeczną w rozumieniu Marksa) - to grupa ludzi wyróżniona według kryterium prawnego, - jednakowych praw, obowiązków i sytuacji prawnej, stanowość to hierarchia - członkowie jednego stanu w obrębie tegoż stanu są sobie równi pod względem prawnym - rodzaje stanów to :

• duchowni,

• rycerstwo, szlachta,

• chłopi, kupcy, mieszczanie rzemieślnicy.

Ten hierarchizm stanowości społeczeństwa charakteryzował się następującymi cechami :

1. Praca fizyczna - będąca przymiotem u chłopów, rzemieślników i kupców, - to cecha ludzi znajdujących się najniżej w hierarchii społecznej, - [dlatego też rycerz, szlachcic nie mógł pracować, - (słynne w Polsce hasło z końca.

XVIII wieku „szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie” - zróżnicowanie majątkowe, nie jest tu istotne ,bo szlachcic i wojewoda maja te same prawa, - są sobie równi)].

2. Hierarchia oparta na stanowości społeczeństwa - była to w warunkach średniowiecznych hierarchia pochodząca od Boga - (nie wynikała ona z aktywności ludzi a jedynie z danego przez Boga porządku), - dlatego też jeden z największych myślicieli średniowiecza, - Tomasz z Akwinu, - gdy opisywał społeczeństwo zhierarchizowane

używał trzech określeń :

• ordo - porządek ład, to hierarchia stanowa społeczeństwa, ład polega na tym ,że ludzie nie są sobie równi, - są zróżnicowani,

• paks - (pokój) - zasada zachowywania przez wszystkich zajmowanego przez siebie miejsca w hierarchii, - (nikt nie występuje przeciwko istniejącej hierarchii, - każdy zajmuje miejsce, które posiada z racji przynależności stanowej),

• justicja - sprawiedliwość, - św. Tomasz z Akwinu był zwolennikiem „sprawiedliwości rozdzielczej,” - uważał bowiem, że sprawiedliwość należy się każdemu, ale jest uzależniona od miejsca zajmowanego w hierarchii, - (inna sprawiedliwość należy się chłopu a inna biskupowi, - miejsce w hierarchii społecznej określa sprawiedliwość, dlatego też zróżnicowanie stanowe, feudalne jest zróżnicowaniem daleko idącym).

3. Kryterium wyznawanej wiary - wyznawcy jednej wiary uważają siebie za lepszych , wyznawców innej wiary za gorszych, - (np. stosunek do Żydów), - charakterystyczna dla średniowiecza idea krucjatowa, wynikała z negatywnego stosunku do świata Islamu, - (podstawą tej idei jest wielkie hasło Świętego Augustyna, że „jeżeli poganin nie chce być chrześcijaninem to trzeba go do tego zmusić”. , - tam gdzie mamy hierarchię średniowieczną tam nie ma tolerancji.

4. Nacjonalizm - to kryterium przynależności narodowej - (to kult własnego narodu uważanego za najlepszy - mocno podkreślany w wieku XIX - jeżeli własny naród jest najlepszy to inne narody, są gorsze i zajmują niższe miejsce w hierarchii).

Z nacjonalizmem wiąże się szowinizm - to postawa skrajna - głosząca uwielbienie dla własnego narodu - to postawa bardzo emocjonalna - uwielbienie bez postrzegania jakichkolwiek granic - (określenie to ma swoje korzenie w XIX wiecznej bulwarowej literaturze francuskiej i wywodzi się od nazwiska autora - Szowę, który uwielbiał Napoleona Bonaparte).

Wszędzie tam, gdzie mamy hierarchizację według kryterium narodowego może pojawić się postawa określona mianem ksenofobia - pochodzi z greki i składa się z dwóch słów ksenos - obcy, i fobos - lęk, strach, - (to lęk przed obcym oznaczający dążenie do eliminowania obcych ze swojego narodu, - własny naród bez obcych - należy ich usunąć fizycznie, - eksterminacja).

5. Kryterium rasowe - przeniesienia osiągnięć Karola Darwina na grunt koncepcji społeczno politycznej, - pojawił się darwinizm społeczny - [człowiek jest postrzegany jako element przyrody który podlega jej prawom, - tak jak o sytuacji gatunkowej decyduje dobór naturalny, - gatunki przyrodnicze prowadzą miedzy sobą walkę, tak też rasy ludzi prowadzą rywalizację między sobą, - (w ten sposób wyłaniamy rasy lepsze i pojawia się nazizm - rasa biała - najlepsza, gorsza - rasa żółta, czarna - najgorsza, - to z XIX wieku pochodzi koncepcja „ że każdy murzyn jest leniwy”)]. Koncepcje rasistowskie pojawiały się na innych kontynentach - stąd rasizm azjatycki będzie mówił, że najlepszą rasą jest rasa żółta.

6. Kryterium płci - (wiek XX) - zróżnicowanie społeczeństwa ze względu na płeć, - [hierarchia polegająca na dominacji świata mężczyzn nad światem kobiet, - (dopiero w XX wieku w skali globalnej przyznano kobietom prawa wyborcze), a w ciągu ostatnich 50 lat rozwija się nurt zwany feminizmem, głoszący konieczność istnienia realnej równości praw mężczyzn i kobiet]. Feminizm głosi, że w miejsce dominacji mężczyzn, należy wprowadzić dominację kobiet , - bowiem jedyne do czego potrzebni są mężczyźni to prokreacja, - kobiety są lepsze, - (przykład to serial „Ranczo” wszystkie sukcesy odnoszą kobiety - to serial feministyczny). Gdy mówimy o równości nie ma kryterium zróżnicowania, gdy zaś mówimy o nierówności to kryteriów zróżnicowania jest dużo.

7. Kryterium wiedzy - mówił o nim Platon.

Od elitaryzmu czyli postawy zakładającej oczywistość nierówności ludzi należy odróżnić pojęcie brzmiące podobnie - elityzm.

Elityzm - to postawa mówiąca że w każdym społeczeństwie istnieje elita czyli najlepsi, - (nie należy jednak używać pojęcia arystokracja, gdyż kojarzy się ona z rodowością, - dziedziczeniem sytuacji).

Cechy społeczeństwa, które według elityzmu są oczywiste:

• mamy rządzącą mniejszość i nie rządzącą większość czyli mniejszość rządzących i większość rządzonych, - (w zależności od tego jakie przyjmiemy kryterium zróżnicowania, - ujęcie feudalne - „rządzą ci którzy zgodnie z wolą Boga są wyżej hierarchii stanowej, - ujęcie marksistowskie - rządzą ci którzy są właścicielami środków produkcji, jeżeli zaś nacjonalistyczne to rządzi jeden naród), - dlatego też elityzm nie zajmuje się kryterium rozróżnienia, - mamy elitę rządzących mamy nie elitę nie rządzących, zaś jaka jest przyczyna zróżnicowania to nas nie interesuje.

• elityzm głosi, że ten stan nie jest stanem stabilnym, bo wśród nie elity pojawia się coś co zwane jest sub elitą, - to grupa przywódcza rządzonych, - rządzeni sami kształtują swoją grupę przywódczą, - (pomiędzy rządzonymi czyli elitą , a sub elitą czyli przywódcami rządzonych musi dojść do konfliktu, który może być rozładowany w postaci np. wyborów).

Pareto - zwolennik elityzmu żył na przełomie XIX i XX wieku, i stworzył koncepcję krążenia elit - elity mogą mieć dwojaki charakter :

• elity zamknięte - to te które nie kooptują nowych członków - nie poszerzają swojego składu, - [elita zamknięta blokuje awans członków sub elity, co prowadzi do potężnienia niechęci sub elity do elity, - (frustracja członków sub elity może prowadzić do wystąpień rewolucyjnych, - np. Rewolucja Francuska)].

• elita otwarta - to elita wchłaniająca w swój skład członków sub elity co rozładowuje napięcia i frustracje, bo członkowie sub elity także mogą znaleźć się w elicie, - (Pareto był zwolennikiem elity otwartej).

W sytuacji gdy mamy do czynienia z elitą zamkniętą - nie jest możliwa kooptacja członków, a zatem sub elita dąży do obalenia elity, - wówczas to członkowie obalonej elity stają się częścią społeczeństwa rządzonych a dawna sub elita tworzy elitę zamknięta, - (Pareto powiada, że w przypadku elity zamkniętej cykl obalania elity przez sub elitę

będzie się powtarzał wielokrotnie i za każdym razem zamknięcie to czyni z sub elity potencjalnego następcę).

Elita otwarta natomiast stabilizuje system polityczny rozładowując frustrację sub elity, - (w innym przypadku dochodzi do zamachu rewolucyjnego, - czego Pareto się bał )

Doktrynalne spojrzenie na wolność

1. Wolność rozumiana jako brak ograniczeń to, - wolność w ujęciu negatywnym.

2. Wolność można rozumieć również jako swobodę czyli możliwość samorealizacji, możliwość działania, - wtedy mamy do czynienia z wolnością w ujęciu pozytywnym - (wolność nie jest brakiem ograniczeń tylko możliwością działania).

3. Odróżnienie pojęcia wolności od innych określeń zbliżonych , ale jednak mających inne znaczenie - znaczenia:

• swoboda - istotą swobody jest to ,że ludzie postępują tak jak chcą, - jest to postępowanie zgodne z własna chęcią a jego granicą jest porządek prawny, - (swoboda to postępowanie zgodne z własną chęcią w granicach prawa).

• swawola - autorem tego określenia był jeden z najważniejszych dla współczesności myśliciel - John Lock - (twórca liberalizmu), - odróżnił on wolność od swawoli, - to co według niego łączyło wolność ze swawolą to dążenie do poszerzania swego zakresu, - (zarówno wolność jak i swawola to dążenie ludzi do tego , aby zakres wolności i swawoli był coraz większy, zaś to co odróżnia wolność od swawoli to charakter destrukcyjny tej ostatniej), - swawola jest dążeniem do znoszenia wszelkich granic a zatem prowadzi do zwyrodnienia natury ludzkiej, - (człowiek swawolny ulegnie destrukcji, zaś człowiek wolny destrukcji nie).

W przypadku wolności na przestrzeni dziejów pojawiło się kilka grup pytań, - problemów :

1. Zapytanie o źródło wolności - na to stanowisko były dwie skrajne odpowiedzi :

• odpowiedz 1. - wolność wynika z natury człowieka, a więc każdy człowiek z faktu, że jest człowiekiem jest jednostką wolną, - jeśli jest się człowiekiem to jest się wolnym,

• odpowiedz 2. - wolność jest tworem, czyli jest czymś nadawanym, - wynika z ewolucji kulturowej, prawnej, instytucjonalnej - (ilustracją wolności nadawanej jest przywilej, a przywileje to wolności nadane, - nie wynikają z przyrodzenia, z natury człowieka).

2. Zapytanie o charakter wolności - na czym ona polega ?

• czy polega na tym, że jest się nie zależnym od ograniczeń - wolność negatywna ?

• czy, że dysponujemy możliwością działania - ujecie pozytywne ?

3. Zapytanie o podmiot - komu przysługuje wolność, - wszystkim jednostkom czy też grupom, - (zbiorowościom ludzi?).

4. 0dpowiedź na pytanie, który ustrój - najlepiej zabezpiecza wolność jednostki, - dyskusję tą prowadzili już starożytni , część mówiła, że demokracja , ale krytycy demokracji twierdzili, że ustrojem najlepiej zabezpieczającym jest ustrój mieszany.

Ewolucja koncepcji wolności przechodziła przez kilka etapów i można to ująć w sposób następujący :

1. Dla Arystotelesa wolność jest kategorią arystokratyczną - jest to kategoria polityczna bo przysługuje tylko obywatelom.

2. Inaczej ujęli to Stoicy - Wielka Szkoła Filozofii Greckiej mniej więcej od przełomu III i IV wieku - Stoicy przyjmowali, że wolność jest kategorią egalitarną, - równą i przysługuje każdemu, - bo każdy człowiek jest rozumny, - (stoicyzm to nurt myśli , który odpowiada na pytanie jak żyć w sytuacji , gdy pojawiają się wielkie monarchie hellenistyczne), - dlatego też patrząc na wolność w rozumieniu stoickim należy wyjść od charakterystycznego dla stoicyzmu uniwersalizmu - stoicy powiadają ” świat otaczający człowieka jest kosmosem.”:

• kosmos charakteryzuje się ładem, - harmonią,

• zmysły ludzkie pokazują zmienność i chaos, - lecz dzięki rozumowi możemy odkryć to co jest niezmienne, co jest ładem, - (zatem mimo informacji pochodzącej od zmysłów, że mamy do czynienia z chaosem to świat w rzeczywistości jest ładem, - kosmosem - w którym występują 4 grupy podmiotów :

- Bogowie,

- ludzie,

- zwierzęta,

- rośliny.

Rozumność oddziela ludzi od świata zwierząt i roślin łącząc ich z Bogami.

Podobnie jak Bogowie ludzie są rozumni - z tym jednak, że Bogowie są rozumni ze swej natury, - nie muszą się uczyć, natomiast ludzie rozumności muszą się nauczyć - (wiedza, która w ujęciu Greków jest cnotą - jest przedmiotem edukacji), - ludzie uczą się by być mądrzy i dzięki swojemu rozumowi mogą dostrzec swoje miejsce w kosmosie.

1. Wolność człowieka polega na tym, że dzięki rozumowi ustala swoje miejsce w ładzie.

• ład jest czynnikiem zewnętrznym,

• ustalenie miejsca w tym ładzie oznacza, że każdy człowiek rozumowo dochodzi do konstatacji - (czynniki go ograniczają),

• rozum pozwala nam ustalić nasze miejsce, - czyli dzięki rozumowi wiemy, które miejsce zajmujemy w otaczającej rzeczywistości,

• to jest nasze miejsce, - stad też wolność rozumiana stoicko jest wolnością wewnętrzną - (to wolność wewnątrz psychiki człowieka,

• ustaliwszy miejsce zajmowane w hierarchii stoik nie dąży do jego zmiany, bo ustalił swoje miejsce, - (ład zdeterminowany jest różnymi czynnikami prowadzącymi do tej harmonii, - człowiek ustalił swoje miejsce i z faktu, że tego dokonał, powinien być zadowolony i szczęśliwy, - nie powinien dążyć do zmian), - to stoickie myślenie wynikało z realiów w których upadły małe wspólnoty obywateli zakładające aktywność człowieka , a pojawiły się wielkie państwa terytorialne, - gdzie obywatel stał się poddanym,

• stoicyzm mówi - nie zajmujmy się tym co jest na zewnątrz, lecz ustalmy miejsce i zdobądźmy wolność wewnętrzną, - przykład : nie zdany egzamin traktujemy jako porażkę, - „nie zdałem więc muszę się uczyć raz jeszcze, muszę do tego jeszcze raz wracać, - inni zdali ja nie” - natomiast stoik powie - „nie zdałem - to znaczy, że jest to granica mojego miejsca w ładzie, - skoro nie zdałem to może nie jest mi dane zdać, - po co przejmować się tym czego nie zdałem”

• stoicyzm głosi wolność wewnętrzną, - odrzuca emocje, - jeżeli coś się nie powiodło to znaczy, że niepowodzenie oznacza granicę.

2. Gdy Arystoteles powiada że wolność to jest aktywność obywateli, - to stoik powie - „wolność to kategoria wewnętrzna ustalamy swoje miejsce i z tego bądźmy zadowoleni”.

Chrześcijaństwo - przyniosło inną wersję wolności :

1. Wolność od grzechu czyli brak grzeszności - człowiek w myśli chrześcijańskiej oceniany jest negatywnie, - jest to pesymizm antropologiczny - człowiek jest grzeszny ze swoje natury, wynika to z grzechu pierworodnego, - (skoro jest grzeszny to negatywne cechy czyli wady determinują zachowanie człowieka).

• cechą charakterystyczną chrystianizmu jest przekonanie, iż każdy człowiek ma wolną wolę, i ta wolna wola pozwala mu kierować swoim życiem wolna wola to zdolność wyboru,

• wolny wybór powinien prowadzić człowieka ku zbawieniu, - ku Bogu,

2. Wolność w ujęciu chrześcijańskim jest wolnością pozytywną, - wolnością do czegoś, - to dążenie do Boga, - natomiast wolność stoicka jest wolnością negatywną, - wolnością od ograniczeń.

Czasy nowożytne

1. Erazm z Rotterdamu (Gerhard Gerhardson 1467 - 1536) - jeden z najważniejszych myślicieli z początku XVIII wieku podkreślał, że wolność wyboru to doskonalenie się moralne, - (wolny człowiek stara się być jak najlepszym moralnie, - doskonali się).

2. Marcin Luter (Martin Luther 1483 - 1546) - współczesny mu pesymista antropologiczny negował z kolei jakikolwiek wpływ działań człowieka na jego los, podkreślając, że wszystko jest określone przez Boga, - wszystko jest determinowane wolą Boga

3. Kartezjusz (Rene Descartes 1596 - 1650) - słynny filozof z początku XVII wieku stworzył pierwszą laicką koncepcję wolności, - która była sprowadzona do wolności uczonego :

• poprzez rozum prowadzimy wywód by poznać prawdę, - to zbliża Kartezjusza do Greków,

• rozum jest narzędziem służącym wolności, a zatem człowiekowi nie są potrzebne autorytety bo dzięki rozumności może wszystko ustalić,

• skoro nie są potrzebne autorytety to człowiek wolny posługujący się rozumem działa na własne ryzyko, - (nic nie chroni człowieka, żaden czynnik zewnętrzny, - człowiek odpowiada za swoje działanie - dokonując wyboru ponosi za to odpowiedzialność),

• słynny wywód dotyczący pewności istnienia podmiotu poznającego, - jeżeli nie ma czynnika obiektywnego to wszystko może być poddane wątpieniu,

• słynne zdanie Kartezjusza „cogito ergo sum” - jeżeli wszystko jest przedmiotem wątpienia a wątpienie to przejaw myślenia, - to jeżeli myślę to jestem, - (skoro wątpimy , a fakt wątpienia jest nie wątpliwy, a więc musimy istnieć, a jeżeli my istniejemy - jako podmioty poznające, - to istnieje świat który poznajemy), - w ten sposób budujemy rozumową koncepcję poznania świata. „cogito ergo sum” - myślę wiec jestem,

• wątpienie jest przejawem myśli - jeżeli wątpimy to myślimy a jeżeli myślimy to istniejemy, a zatem myśląc istniejemy, - skoro my istniejemy, to istnieje świat który poznajemy, - (przykład racjonalizmu - wszystko jest rozumowe).

Liberalizm - (wywodzi się z łaciny libertas - wolność)

wszystkie poprzednie koncepcje prowadzą do jednej najbardziej fundamentalnej - czyli do liberalnego ujęcia wolności, - jest to nurt myśli społeczno politycznej, który szczególnie eksponuje wolność, i stanowi połączenie dwóch cech :

• Swoboda - człowiek wolny to człowiek, który działa zgodnie ze swoja wolą, to człowiek swobodny, - (ta swoboda w liberalnym rozumieniu wolności jest połączona z odpowiedzialnością - człowiek działając odpowiada za

• konsekwencje swojego działania).

1. Liberalizm to indywidualizm - społeczeństwo jest zbiorem jednostek, - działają tylko jednostki, istnieją tylko ludzie,

którzy są wolni, swobodni i odpowiedzialni - (liberalne ujęcie wolności podobnie jak i ujęcie stoickie, - oznacza, że jednostka nie może przerzucić odpowiedzialności za swój los na jakikolwiek czynnik zewnętrzny - wobec losu i rzeczywistości jednostka jest samotna i ponosi wszystkie przewidywalne konsekwencje swego działania), - człowiek w społeczeństwie jest sam - [Robinson Crusoe był wolny od ograniczeń na swojej wyspie, - (nie ma władzy i nie ma państwa) - wszystko co osiągnął, osiągnął sam, i nie mógł na nikogo przerzucić odpowiedzialności],

2. społeczeństwo jest zbiorem wzajemnie konkurujących i rywalizujących ze sobą jednostek - (społeczeństwo liberalne jest społeczeństwem w którym nie ma liberalizacji, - mamy do czynienia z ciągłym ruchem polegającym na tym, że lepsi awansują, a gorsi spadają w hierarchii tych którzy swoje szanse w różnym zakresie wykorzystali lub nie),

3. liberalizm to nurt myśli bazujący na optymizmie antropologicznym, - człowiek jest w zasadzie dobry i rozumny, a tam gdzie mamy optymizm antropologiczny tam mamy również krytykę państwa - (wolność liberalna jest wolnością dla której największym ograniczeniem jest państwo) - dobry człowiek nie poturbuje ograniczeń,

4. XVIII wiek przyniósł nowy problem - Jan Jakub Russo - (Rosseau 1712 - 1778)- myśliciel szwajcarski tworzący w języku francuskim - przedstawił problem relacji między wolnością , a równością, - (europejska myśl XVII wieczna to przede wszystkim Anglicy i Holendrzy a XVIII wieczna to Francuzi i Niemcy) - jeżeli mamy do czynienia z równością to nie może być jakiegokolwiek kryterium różnicującego, - także kryterium sytuacji - (jeśli mamy wolność to mamy swobodę),

5. na przestrzeni dziejów odpowiedz na pytanie J. J. Russo możemy sprowadzić do dwóch skrajnych ujęć :

• ujęcie 1: godzące wolność z równością, - koncepcja demokratyzmu ateńskiego zakładająca, że każdy obywatel jest jednocześnie wolny i równy - (pomiędzy wolnością, a równością nie ma antagonizmu) - tak jak rozumiał to Arystoteles - jest równy do aktywności politycznej w państwie i jest wolny, - (obywatel współtworzy prawo, a co za tym idzie - tworząc prawo kreuje ograniczenia dotyczące jego samego) - obywatele którzy sami tworzą prawo ich ograniczające - czynią to z własnej woli, więc ich one nie ograniczają, gdyż nie są im narzucane - (dla demokratyzmu ateńskiego - wolność to podleganie prawu, które własnym działaniem się ustanowiło),

• ujęcie 2 : przeciwstawny pogląd prezentował od I połowy XIX wieku we Francji Alexis De Tocqeville - (1805 - 1859) - myśliciel i polityk francuski - (arystokrata rodowy będący urzędnikiem - wicehrabia, - wysłany w podróż służbową do Stanów Zjednoczonych gdzie miał badać system więzienniczy, który zamiast tego przyglądał się społeczeństwu amerykańskiemu - arystokrata rodowy z Europy pojechał do Stanów i patrzył na rodzącą się demokrację, patrzył na równość amerykańską oczyma arystokraty wywodzącego się z hierarchii feudalnej) - powiadał on, że „równość i wolność są nie do pogodzenia” - według niego wolność ma charakter arystokratyczny i zakłada aktywność - (istotą wolności wg Tocqewilla jest przeciwstawianie się, a żeby się przeciwstawiać trzeba być nie zależnym od państwa, - dla liberalizmu państwo jest złe bo ogranicza wolność, a tylko arystokraci są w stanie się mu przeciwstawić) - równość w ujęciu Tocqewilla nie ma charakteru egalitarnego lecz elitarny, - (wszyscy ludzie po za elita mają tendencje równościowe, a według niego istotą równości jest bierność, zatem równi sobie ludzie zdają się na łaskę i nie łaskę władzy - nie stawiają oporu, są bierni, więc są podporządkowani, - są równi w podporządkowaniu się władzy).

Ujęcie Toqewillowskie mówi, że nie wolno pogodzić arystokratyzmu wolności z biernością równości - (albo jest się wolnym, albo równym).

Konsekwencje wynikające z tej postawy są dwojakie : mamy alternatywę w której 2 elementy są nie do pogodzenia : albo wolny albo równy, - przyjęcie postawy wolności oznacza krytykę państwa, natomiast przyjęcie postawy równości oznacza jego afirmację - (prowadzi to do konstatacji trzeciej, - nawiązującej do liberalnego pojęcia wolności teorii, która zakłada, że człowiek liberalnie patrząc jest wolny i odpowiada sam za siebie, - (nie ma żadnego czynnika, który zdjąłby z niego odpowiedzialność za jego los, i za jego bezpieczeństwo), - człowiek rozumiany liberalnie jest wolny i w każdej chwili gotowy do walki o swoje bezpieczeństwo, - (jest wolny, ale nie jest bezpieczny, - liberalna wolność ma charakter elitarny tylko niektórzy potrafią taka postawę zachować).

• Równość - skoro równość jest biernością oznacza to że bezpieczeństwo ma być gwarantowane przez czynnik zewnętrzny, - takim czynnikiem zewnętrznym jest np. państwo, - ludzie równi czyli bierni, - tak właśnie postrzegają państwo, - (z poglądów Tockeuwiela wychodzi jedna z najważniejszych myśli, idei XX wieku - idea alternatywy miedzy wolnością, a bezpieczeństwem).

Jeśli chcemy być wolni to nie będziemy bezpieczni, - ceną wolności jest brak bezpieczeństwa.

• Benjamin Constant - (1967 - 1830) - to myśliciel francuskiego liberalizmu, który pierwszy podniósł, że nie ma jednej wolności, - jest wiele wolności, - (wolności rozumiał on jako prawa podmiotowe, był myślicielem, który w sposób najpełniejszy wyraził wizje wolności negatywnej i pozytywnej.

• wolność negatywna - (od) - to wolność od ograniczeń, zagrożenia, - (jest to wolność od państwa - im mniej państwa tym wolność jest pełniejsza).

• wolność pozytywna - (do) - to wolność do kreowania własnej sytuacji w swoim działaniu, - (człowiek zatem jest wolny od by móc być wolnym do, wolność do to możliwość działania, człowiek jest wolny, podejmuje wybór działa, albo nie działa - (przykład : jesteśmy wolni do przystąpienia do egzaminu, nikt nam tego nie zabrania, - albo - po zdaniu egzaminu człowiek jest wolny po bo nie musi już tego egzaminu zdawać, - tylko w każdym z tych przypadków wolność ma inny charakter)

Niemiecka myśl XIX wieczna

Dla filozofii niemieckiej XIX wieku charakterystyczne było przekonanie, że wolność jest wartością wyznaczająca sens

dziejów - (mamy do czynienia z linearną koncepcja dziejów i to co jest charakterystyczne to poszerzająca się sfera wolności - sens dziejów to poszerzanie się wolności - optymizm dziejowy - pełna realizacja wolności nastąpi w przyszłości - Georg Fifte - jeden z przedstawicieli myśli niemieckiej powiedział tak „wolność spełni się w przyszłości kiedy będą respektowane i to świadomie i to przez ludzi wszystkie uniwersalne wartości”).

1. Georg Hegel (1770 - 1831 filozof niemiecki) - ujął to inaczej - „ nie wystarczy patrzeć na wolność w kategoriach intencji, że coś nastąpi w przyszłości - trzeba opisać, - określić jakie warunki muszą być spełnione by tę wolność zrealizować” - najważniejszym warunkiem jest państwo, - Hegel był wielkim piewcą państwa - (ustrój państwa jest najważniejszym gwarantem spełnienia wolności, - podlega on ewolucji ale najlepiej gwarantuje rozwój wolności.

• państwo według Hegla - to postęp w świadomości wolności, - czyli postęp w racjonalizacji państwa, - (im bardziej

państwo będzie zgodne z ustaleniami rozumu tym będzie lepiej wolność gwarantować) - mamy do czynienia z dialektyką czyli ze zmiennością - (rzeczywistość się zmienia - czyli ku jakiemuś celowi dąży, a zmiana ta polega na tym, że państwo

stopniowo zapewnia wolność dla coraz większej grupy ludzi i możliwe jest co raz pełniejsze dokonywanie wyboru przez coraz to większą zbiorowość - dokonywanie wyboru czyli aktywność), - państwo powoduje w swoim rozwoju, że coraz to większy krąg ludzi staje się obywatelami, - aktywnie działa, - dla Hegla optymalne państwo to :

- monarchia konstytucyjna

- społeczeństwo obywatelskie

1. Marksizm - krytykuje liberalizm za indywidualnie rozumianą wolność, - według Marksa podmiotem wolności jest zbiorowość a istotą wolności jest zrozumiana konieczność - czyli świadomość stosunków społecznych które określają rzeczywistość otaczających jednostkę.

• wolność - to uświadomiona konieczność - [człowiek rozumie jakie są realia a rozumiejąc osiąga wolność, -w ten sposób człowiek wolny mający świadomość konieczności, może dokonać „skoku od królestwa konieczności do królestwa wolności” - (marksizm to idea wolności oparta na likwidacji własności prywatnej - wolność według Marksa to zrozumiała konieczność obalenia tejże własności i wprowadzenia społeczeństwa równościowego)].

• dialektyka marksizmu - to zmienność w ujęciu linearnym, - kolejne etapy następują po sobie a ich zmiana jest obiektywna, - gdy człowiek zrozumie konieczność zniesienia własności prywatnej będzie wolny, - (jeżeli wolność jest zrozumianą koniecznością to konieczność ta jest rozumowa - bazuje na planowaniu działania, czli naukowości - marksizm to kult nauki to epoka pozytywizmu).

XX wiek przynosi nam 3 ujęcia wolności :

1. Egzystencjalizm - podnosi, że istotą wolności jest zdolność (cnota) jednostki do kształtowania indywidualnej osobowości - (każdy człowiek kształtuje się sam, - wolność to zdolność kształtowania swojej osobowości, a skoro człowiek kształtuje swoją osobowość to tworzy zespół wartości i norm ważnych dla jednostki - wolność to zdolność jednostki do samo kształtowania, do tworzenia systemu wartości i norm) - tak rozumiana wolność egzystencjalna spotkała się z zarzutem odrzucenia obiektywnego systemu wartości, - (bo jeśli wolność to kształtowanie własnego systemu to każdy człowiek kształtuje swój system) - najsilniejsza krytyka egzystencjalizmu nastąpiła ze strony personalizmu chrześcijańskiego.

2. Personalizm chrześcijański - to nurt końca XIX wieku, to odnowienie myśli chrześcijańskiej poprzez uznanie poglądów św Tomasza za oficjalna naukę kościoła - (personalizm powiada, że istnieją obiektywne wartości moralne a wolność polega na akceptowaniu tych wartości) - stad też pomiędzy egzystencjalizmem z jego kultem indywidualizmu a personalizmem podkreślającym obiektywny charakter wartości musiało dojść do konfliktu nie do pogodzenia.

3. Postmodernizm - wizja społeczeństwa która kładzie nacisk na zaspakajanie potrzeb wyższego rzędu nie zaś jedynie potrzeb podstawowych, - stad też wolność w ujęciu postmodernistycznym to prawo jednostki do krytykowania. instytucji ją ograniczających a w szczególności instytucji kulturalnych - (jednostka jest wolna, a wiec nic nie może jej ograniczać), - w postmodernizmie mamy też przekonanie, że wolna jednostka ma prawo krytykować wszelkie wartości uniwersalne, które są jej narzucane przemocą - (postmodernizm nie neguje obiektywnego charakteru wartości, ale te wartości maja być akceptowane w wyniku wolnej decyzji jednostki, a nie w wyniku przymusu).

Wykład III - 19.12.2009 r.

Istota państwa

Problematyka istoty państwa sprowadza się do dwóch zagadnień :

Zagadnienie 1 - czym państwo jest ?

Odpowiedz na pytanie czym państwo jest można przybrać postać jednego z dwóch stanowisk :

I - Stanowisko 1 - podkreśla tylko jeden element, jako konstytutywny dla państwa - jest to stanowisko monistyczne - (państwo to tylko jeden element) - stanowisk monistycznych na przestrzeni dziejów było zdecydowanie więcej.

Ujęcie monistyczne

Jest to ujęcie które może być określane mianem socjologicznego, pojawiło się w starożytnej Grecji i wynikało z tamtejszych realiów - istnienia małych wspólnot politycznych, które my tradycyjnie nazywamy miastami, państwami - w ujęciu Greków państwo to wspólnota ludzi, - nie ma charakteru terytorialnego ani funkcjonalnego - (termin grecki to polis - zarezerwowany tylko dla wspólnot greckich, - tylko wspólnoty Greków, - natomiast dla wspólnot nie greckich stosowany był termin ludy - wtedy określenie to dotyczyło dużych przestrzennych struktur ).

1. Ujęcie greckie - traktujące państwo jako wspólnotę ludzi charakteryzowało się tym, iż więzią łączącą człowieka z państwem nie było przebywanie na danym obszarze tylko przynależność prawna - (więź, tą określilibyśmy współcześnie więzią obywatelską). Myślicielem, który jako pierwszy tak zdefiniował państwo był Arystoteles - jego zdaniem państwo to zdolna do samowystarczalności wspólnota równych sobie - (określanych mianem obywateli ) - mająca na celu doskonałe życie, - (obok obywateli umieścił on grupę mieszkańców - związanych z państwem faktem przebywania na określonym terytorium.

Obywatele związani są z państwem więzią obywatelska, bez względu na to gdzie przebywają są obywatelami swojego państwa - (podział na obywateli i mieszkańców jest podziałem funkcjonującym do dnia dzisiejszego) - obywatele mają wyróżnioną pozycję prawną ponieważ oni i tylko oni są jednocześnie zobowiązani i uprawnieni do udziału w życiu publicznym i do obrony wspólnoty - (obywatel uczestniczy w zgromadzeniach, i broni wspólnoty jeśli zajdzie taka potrzeba, - natomiast mieszkańcy nie mają praw publicznych, nie ciąży na nich powinność

wojskowa, ale za to ich obowiązkiem jest materialne utrzymywanie państwa).

Definicja Arystotelesa mówi - „państwo jest wspólnotą równych, czyli tylko wspólnotą obywateli, mieszkańcy członkami państwa nie są, bo państwo jest wspólnotą ludzi” - socjologicznie - greckie ujęcie podkreśla, że państwo jest wspólnotą ludzi.

2. Rzymianie - także postrzegali państwo jako wspólnotę, jednak ich terminologia była bardziej skomplikowana - (opozycji polis - ludy, przeciwstawili oni, aż cztery pojęcia) :

• Pojecie 1: - Civitas - to zbiorowość pełnoprawnych obywateli, a więc państwo, które opisywali jako civitas to wspólnota równych obywateli.

• Pojęcie 2 : - Respublika - znaczenie to podkreślało, że państwo jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli, - to tyle co rzecz publiczna, rzecz wspólna i każdy obywatel, członek gminy civitas był podmiotem obowiązku, który polegał na trosce, - każdy obywatel miał troszczyć się o państwo, bo jest to dobro wspólne, - (to rzymskie rozumienie państwa znajduje wyraz w naszej Konstytucji) - państwo jest wspólnotą obywateli, którzy muszą troszczyć się o swoje państwo a wykonywanie tego obowiązku nie jest źródłem dochodu, - obywatel troszczy się o państwo bezpłatnie - troska o państwo jest dla niego zaszczytem). Civitas - wspólnota Respublika - dobro wspólne

• Pojęcie 3 : - Imperium - to rzymskie określenie władzy, - w terminologii rzymskiej władza była opisywana dwoma słowami - władza wyższa - wojskowa i sądownicza - (Imperium Rzymskie - nie oznacza państwa w rozumieniu terytorialnym, - tylko przestrzenny zasięg władzy - władzy realizowanej przez civitas - wspólnota obywateli, która jest ich dobrem wspólnym - (zasięg władzy wykonywanej przez wspólnotę rzymskich obywateli) -grunt , przestrzeń nie była państwem, - państwem jest wspólnota obywateli, - wspólnota obywateli wykonuje władzę nad podbitymi obywatelami stąd też tereny podbite otrzymywały status prowincji - potestas - (rodzaj niższej władzy), - i podlegały władzy Rzymu, który był wspólnotą obywateli. Imperium to przestrzenny zakres władzy Rzymu.

• Pojęcie 4 : - Status - podkreślało organizację władzy, której celem było panowanie nad podbitym obszarem, - wraz z pojawieniem się określenia status zmieniło się określenie, którym Rzymianie opisywali ludność, - [państwo będące dobrem wspólnym - (respublika) - posługuje się określeniem obywatel - (człowiek, któremu przysługują prawa publiczne, który współdecyduje o losach swojego państwa) - zaś pojawienie się słowa status, - czyli organizacja władzy, - było powiązane ze słowem poddany - (poddany władzy czyli ten który władzy wykonywanej przez cesarza podlega - nie jest obywatelem, nie współdecyduje o losach państwa, - jest zdany na łaskę i nie łaskę władzy).

Zatem starożytność to w zasadzie jedną wielką koncepcją mówiąca ,że państwo jest wspólnotą obywateli.

3. Średniowiecze - przejęło ono tradycje rzymską, szczególnie w terminologii, - stąd miasta były opisywane jako civitas - wspólnoty obywateli miasta, ale obok tradycji rzymskiej pojawiły się nowe ujęcia : - dominującym jest ujęcie terytorialne - wypracowało nową terminologię, pojawia się określenie terra - ziemia, - (pojawienie się plemion germańskich, barbarzyńskich spowodowało, że w miejsce państwa jako wspólnoty obywateli pojawia się państwo traktowane jako rzecz - ta wizja państwa jest charakterystyczna dla koncepcji patrymonialnej - państwo jako patrymonium).

• Ujęcie patrymonialne - (terytorialne) - bazuje na przekonaniu, że władza wykonywana przez jakiś monarchów pochodzi od Boga, - [Bóg przekazał władzę nad określoną przestrzenią, zatem władca jest jej właścicielem - (tak jak chłop jest właścicielem swojej działki gruntu tak władca jest właścicielem wszystkiego), - a więc państwo w ujęciu patrymonialnym jest prywatną rzeczą. pojedynczej osoby - tylko władca jest właścicielem państwa - (rozumianego jako terytorium),a skoro tak to może robić z tym terytorium to co właściciele ze swoimi działkami gruntu - (podzielić, zbyć, obciążyć łącznie z mieszkającymi na tym terytorium ludźmi).

• Przybywanie - oznaczało podleganie władzy, władcy właściciela danego obszaru - w ten sposób wpływ pojęć germańskich spowodował, iż w miejsce państwa jako wspólnoty obywateli czy tez państwa jako dobra wspólnego pojawiło się państwo jako dobro jednostkowe, - dobro władcy, który ma wszystkie uprawienia właścicielskie.

W wieku XII w. pojawiło się nowe spojrzenie na państwo, - angielski myśliciel Jan z Salsbery przedstawił organiczną koncepcję państwa - państwo jego zdaniem naśladuje naturę rozumianą biologicznie i jest organizmem, a skoro tak to podobnie jak organizm ludzki składa się z organów, członków danej społeczności, które wykonują określone funkcje, - (porównanie państwa do organizmu ludzkiego oznaczało, że każdy organ organizmu ludzkiego był porównany z jakąś strukturą państwa, na przykład : głową państwa jest monarcha, kler to dusza, nogi to chłopi).

4. Koncepcja Jana z Salsbery - (teoria organiczna) - głosząca porównanie państwa z organizmem ludzkim charakteryzowała się bardzo ważnymi cechami : mamy tu wskazanie na to, iż każdy organ, każdy członek cielesności państwowej wykonuje różne funkcje, realizuje różne zadania, a prawidłowe realizowanie zadań przez poszczególne członki - rodzi, skutkuje prawidłowym funkcjonowaniem państwa - [dla bytu państwa rozumianego jako ciało, jako

korpus - niezbędne jest, aby każdy członek funkcjonował prawidłowo ale niezbędność prawidłowego funkcjonowania poszczególnych członków nie oznacza, że te członki są sobie równe - (mamy bowiem hierarchizację - monarcha jest głową, która rządzi wszystkim, stopy to chłopi - podlegają tej władzy i maja ją wykonywać - nie są uprawnieni do współdecydowania) - miejsce w strukturze określa funkcję i znaczenie]. wywiodła się

5. Koncepcja państwa jako - korony królestwa - narodziła się w XIII wieku i głosiła, że państwo będące „koroną królestwa” nie jest przedmiotem własności władcy - jest ono bytem nie zależnym - (państwo tak rozumiane opisywano jako osobę prawną istniejącą niezależnie od tego, kto jest władcą - słynna myśl, głosząca, że „władcy się zmieniają a państwo trwa”) - wyrazem tej koncepcji była oficjalna ceremonia informowania o przejęciu władzy - „król nie żyje, niech żyje król”

Państwo jako „korona królestwa” przyniosło istotne modyfikacje w stosunku do teorii patrymonialne - można je ująć w sposób następujący :

• państwo - „korona królestwa” zostało oderwane od osoby władcy - dwa niezależne byty. - (ta wizja państwa jako osoby prawnej istniejącej nie zależnie od sprawującej władzy jest wizją istniejąca po dzień dzisiejszy)

• skoro państwo przestało być przedmiotem - własności władcy to stało się przedmiotem własności ogółu mieszkańców), - pojawia się wspólnota mieszkańców, która w ten czy inny sposób może wyrażać swoja wolę

• skoro władca przestał być właścicielem państwa - to stał się jego najwyższym urzędnikiem - ma się troszczyć o państwo bo jest jego urzędnikiem - (więź miedzy władcą, a członkami wspólnoty przestała opierać się na zależnościach lennych, - na przysiędze wierności) - władca jest władca wszystkich w zasadzie w jednakowym stopniu.

Koncepcja „korony królestwa” - głosząca, że państwo jest osobą prawną zrodziła idee parlamentaryzmu - (wspólnota ma kierować państwem, a więc wola wspólnoty w jakiś sposób musi być wyrażana) - proces kształtowania się idei parlamentarnej był procesem długotrwałym - (od XII po XIV stulecie), - można wskazać na kilka etapów , które ta idea przechodziła :

• etap 1: - wyjść trzeba od przekonania, że skoro państwo jest osobą prawną to musi istnieć organ, który wyraża wolę tego państwa - (pojawia się teoria organu, którą posługujemy się do dziś) - „korona królestwa” musi mieć swojego reprezentanta - król jest reprezentantem państwa i najwyższym urzędnikiem czyli nie jest właścicielem, natomiast przedstawiciele zebrani w parlamencie reprezentują swoje ziemie, swoje wspólnoty i swoje stany

• Etap 2: - wynika z przejęcia rzymskiej zasady, że to co dotyczy wszystkich przez wszystkich ma być decydowane - wszyscy maja podejmować co do tego decyzje - (drugi etap oznaczał przekonanie, iż poprzez zebranych w parlamencie przedstawicieli ogół wyraża wolę wspólnot - parlament jest reprezentacją całej wspólnoty, - stąd też przyjmowano fikcję, że zgoda parlamentu jest zgoda ogółu)

• Etap 3: - odejście od fikcji - (przekonanie, że do podjęcia decyzji wystarcza zgoda przedstawicieli - skoro przedstawiciele reprezentują wspólnotę to ich zgoda jest czynnikiem wystarczającym).

Średniowiecze przyniosło 3 koncepcje:

- terytorialną

- organiczną

- korony królestwa - (z niej wywodzi się publiczno prawny charakter państwa jako bytu odrębnego).

6. Czasy nowożytne - przyniosły trzecią, nową idee, po ujęciu socjologicznym i terytorialnym - ujęcie funkcjonalne

• Ujęcie funkcjonalne - to ujęcie monistyczne, które sprowadza istotę państwa do władzy - (na przełomie XV i XVI wieku karierę robiło włoskie określenie los stato, które wywodziło się z łacińskiego status - to tyle co stan sprawowania władzy - od tego określenia wywodzą się słowa służące opisywaniu państwa w językach współczesnych - nie znaczy to ,że przez wszystkich było stosowane - wielu używało określenia republika a do XIX wieku na ziemiach polskich nie używano słowa państwo tylko rzeczpospolita ) - państwo jest władzą, - to struktura służąca rządzeniu - (określenia państwo - stato - używał m. in. włoski myśliciel Makiawelli - (Niccolo Machiavelli 1469 -1527).

Państwo - to wspólnota ludzi, która mogąc używać legitymowanej siły czyli przemocy państwowej w sytuacjach konfliktowych miedzy jednostkami i grupami w celu stabilizowania tej wspólnoty - (państwo to legitymowana przemoc - legitymowana czyli uzasadniona, legalna, prawna).

Państwo - jest po to aby stabilizować sytuację, by rozstrzygać konflikty między jednostkami i grupami - (dlatego tez państwo może stosować legalna przemoc).

Państwo - to panowanie jednych nad drugimi.

• Ujęcie marksistowskie - to przykład XIX wiecznej koncepcji funkcjonalnej - monistycznej - (według klasyków socjalizmu naukowego - państwo jest narzędziem panowania, a klasycy marksizmu dodawali od razu, że jest narzędziem panowania klasowego) - społeczeństwo według marksizmu dzielone jest na dwie klasy, a kryterium wyróżnienia tych klas to stosunek do środków produkcji, co oznacza, że istnieje :

- klasa panująca - to właściciele środków produkcji,

- klasa podporządkowana - to ci, którzy nie dysponują środkami produkcji a jedyne co mogą sprzedać to własna praca.

Kryterium wyróżnienia dwóch klas to kryterium majątkowe i w ujęciu marksistowskim związane jest z pojawieniem się własności prywatnej - (ci , którzy dysponują środkami produkcji tworzą państwo by chroniło ich własność. Zadaniem państwa w ujęciu funkcjonalnym marksistowskim nie jest rozstrzyganie sporów tak jak to chciał Makiawelli tylko zabezpieczenie władztwa klasy panującej nad klasą niepanującą).

Przełom wieku XIX i XX rozwój nauk przyrodniczych i społecznych przyniósł kolejne ujęcia monistyczne

• Ujęcie psychologiczne - (państwo jako przeżycie psychiczne) - autorstwa Leona Petrażyckiego - (polski i rosyjski filozof, etyk, logik i socjolog prawa 1867 - 1931) - podjął on trud zastosowania osiągnięć nauk takich jak psychologia i psychiatra do problematyki państwa i prawa -(pojęciem podstawowym jest emocja - do katalogu tradycyjnego, - obejmującego takie stany jak : poznanie, uczucia, wola - Petrażycki dodał emocje - jest to świadomość obowiązku, powinności).

Emocja - to świadomość człowieka, że wobec innej osoby ciąży na nim jakiś obowiązek - (emocje Petrażycki podzielił na 2 typy - cechą charakterystyczną emocji moralnych było to, że świadomości, powinności określonego zachowania nie towarzyszy uprawnienie drugiej strony do domagania się takiego zachowania - emocje prawne natomiast to świadomość, że druga strona może skutecznie domagać się od nas takiego zachowania - mamy tu do czynienia z sankcją).

Emocja prawna jest projekcją, - wyobrażeniem powinności i uprawnienia, - powinności jednej strony i uprawnienia strony drugiej - (ta konstrukcja emocji prawnej została przez Petrażyckiego przeniesiona na państwo - państwo jest wyobrażeniem powinności).

Petrażycki powiada tak : - „ dzielimy ludzi na tych co rządzą i na tych co są rządzonymi, - rządzący są

uprawnieni do wydawania poleceń i do domagania się ich realizacji, rządzeni zaś to podmioty zobowiązane do

wykonywania tych poleceń”.

Nasza emocja prawna - to przeświadczenie, że rządzący uprawniony do rządzenia, a rządzony zobowiązany do

posłuszeństwa - (państwo jest więzią psychiczną, - projekcją uprawnienia i projekcją zobowiązania).

• Ujęcie normatywne - pochodzi z początku XX wieku a jego autorem był austriacki myśliciel Hans Kelsen - (1881 -1973), - skrytykował on podział na państwo i prawo, jego zdaniem to ujęcie jest ujęciem błędnym, a wynika ze swoistego przeniesienia pewnej koncepcji teologicznej, która może być sprowadzona do dualizmu Bóg i świat - (Bóg - transcendentny, - ujawnia się w świecie, - będąc elementem zewnętrznym, a państwo jako normo dawca ujawnia się w prawie - (celem Boga jest kreacja świata, celem państwa kreacja prawa - państwo tworzy prawo) - Kelsen skrytykował ten dualizm, głosząc, że państwo jest systemem prawa - (tworząc normy państwo określa samo siebie, - określa poprzez normy - na przykład : Konstytucja - organy państwa w konstytucji opisane są poprzez normy, - przez uprawnienia i obowiązki).

Kelsen głosił, iż państwo należy sprowadzić do systemu norm - (dlatego też państwo można opisywać jako osobę prawna, - bo państwo jest systemem norm).

II - Stanowisko 2 - przeciwne monistycznemu, - akcentujące, że nie można sprowadzić istoty państwa tylko do jednego elementu - (państwo to pewna grupa, zespół elementów takie ujęcie nazwiemy pluralistycznym) - państwo określamy monistycznie, albo pluralistycznie.

Ujęcie pluralistyczne

Znamienne również dla współczesności, - przedstawił niemiecki myśliciel Georg Jelinek - (1851 -1911 znawca prawa i teoretyk prawa).

Dla Jelinka państwo jest ” jednością trzech elementów” - według niego państwo to :

• Terytorium

• Ludność

• Władza

Można powiedzieć, że koncepcja Jelinka była podsumowaniem nowożytnych, - fundamentalnych ujęć monistycznych (państwo jest jednością trzech elementów -oznacza to, że te trzy elementy tworzą koniunkcję - aby istniało państwo musi istnieć i terytorium i ludność i władza).

Relacje zachodzące miedzy tymi trzema elementami Jelinek przedstawił następująco - (istota państwa) :

Aby istniało państwo, musi istnieć ludność osiadła, a więc związana trwale z terytorium - (w ujęciu Jelinka - nigdy ludność

koczownicza nie tworzy państwa , bo nie jest związana z terytorium, tak jak ludność osiadła, zaś nad tym terytorium z ludnością osiadłą wykonywana jest władza. - która musi charakteryzować się suwerennością, - czyli musi być władza zwierzchnią , nikomu nie podległą).

Zagadnienie 2 - jak to państwo można oceniać ?

I - Stanowisko 1: - można je określić mianem optymizmu państwowego - wyraża ono zachwyt i kult państwa

1. Optymizmu państwowy - państwo jest czymś dobrym - (dla wieku XIX przykładem myśliciela jest Georg Hegel, według niego państwo jest Bogiem na Ziemi, - jest wartością najwyższą, jest celem samym w sobie, państwo ma same zalety zaś w wieku XX kult państwa charakterystyczny jest dla myśli faszystowskiej - państwo ponad człowiekiem, państwo jako najwyższa wartość).

Tej afirmacji państwa przeciwstawiało się stanowisko krytykujące państwo, czyli w miejsce optymizmu państwowego - pesymizm państwowy - (państwo jest czymś złym - optymiści antropologiczni będą postrzegać państwo jako coś złego, wszędzie tam gdzie mamy koncepcje człowieka dobrego - państwo jest postrzegane jako coś złego).

2. Anarchizm - to połączenie dwóch słów archos - władza, an - przeczenie - istotą anarchizmu jest negacja państwa - (liberał powie - „państwo jest złe, ale może być użyteczne, wiec w minimalnym zakresie niech istnieje, ale tylko w tym zakresie w którym jest użyteczne”, zaś anarchista powie - „państwo jest złe i nigdy nie będzie użyteczne dlatego państwo trzeba znieść”.

• porównanie anarchizmu z marksizmem - w ujęciu Marksa, państwo to narzędzie panowania klasowego i wynika z istnienia własności prywatnej, a celem rewolucji według Marksa jest zniesienie podziału klasowego społeczeństwa - skoro podział klasowy zostanie zniesiony to zniknie państwo jako narzędzie służące temuż panowaniu.

- Marksizm - podkreśla, że należy znieść podział klasowy.

- Anarchizm - uważa, że należy znieść państwo, - bo każde państwo jest złe i nigdy użytecznym nie będzie.

3. Geneza Państwa - dlaczego i w jaki sposób państwo powstało?

Starożytność

Arystoteles przedstawił koncepcję genezy państwa, która jest określana jako naturalistyczna, albo jako państwo z natury człowieka - w ujęciu Arystotelesa człowiek był charakteryzowany dwoma cechami :

• jego rozumność, - czyli człowiek jako istota rozumna,

• człowiek jest istotą społeczną - oznacza to, że ze swej natury człowiek jest skazany na egzystencję w

społeczeństwie gdyż ma instynkt społeczny , który nakazuje mu żyć w państwie.

Stanowisko Arystotelesa to stanowisko, które dominowało w myśli europejskiej, aż po przełom XVIII i XIX wieku, - gdy pojawiła się wizja człowieka egoisty.

• człowiek egoista - to człowiek, który może żyć samotnie - przykład: Robinson Crusoe.

Starożytność nie zna egoistów, - człowiek z natury jest skazany na egzystencje w grupie, - Arystoteles, uważał, że człowiek ze swej istoty jest stworzony do życia w państwie, w społeczeństwie, nie można wyobrazić sobie człowieka żyjącego poza państwem, - państwo jest związane z instynktem społecznym człowieka - (ci , którzy potrafią żyć poza społeczeństwem przez Arystotelesa byli określani mianem idiotos - ludzie poza państwem żyć nie mogą) - najmniejszą wspólnotą jest rodzina, większą rody, jeszcze większą plemiona, a największą państwo określone mianem polis - to typowy przykład wspólnoty obywateli wynikającej ze społecznego instynktu człowieka, - z jego naturalnego charakteru)

Obok tej koncepcji charakterystycznej dla Arystotelesa, Starożytność Bliskowschodnia wniosła koncepcję deistyczną - jeśli wyobrazimy sobie płaszczyznę takiego państwa to, państwo to - modelowo może być efektem dwóch procesów :

• koncepcja zstępująca - powiada, że państwo pochodzi od Boga, a więc czynnik zewnętrzny wobec ludzi stworzył państwo - (państwo i władza zstępują od Boga do ludzi) - koncepcje boskiego pochodzenia państwa - głoszą, iż zostało ono stworzone przez Bogów - (władza jest dziełem Bogów, prawo, państwo, - wszystko pochodzi od Boga) - kreatywna funkcja Boska tworzy państwo a ludzie są temu państwu poddani - ( Bóg tworzy państwo w określanych celach a ludzie muszą temu podlegać i nie mogą stawiać oporu).

To ujęcie zstępującej genezy władzy jest charakterystyczne dla chrystianizmu - zostało przedstawione przez św. Augustyna, który żył na przełomie IV i V wieku i był pesymistą antropologicznym - (człowiek jest grzeszny i zły, więc Bóg ustanawia państwo by złego człowieka okiełznać) - tylko tworząc państwo można ograniczyć skutki złej natury człowieka, - państwo jest symbolicznym „ kagańcem czy obrożą” ograniczającą człowieka - (można tę tezę św. Augustyna odwrócić, - gdyby człowiek był dobry to państwo nie było by potrzebne, ale skoro jest zły to Bóg tworzy państwo, aby człowieka ratować) - wynikają z tego bardzo istotne wnioski :

- wniosek 1: - podobnie jak Arystoteles tak i św. Augustyn posługiwał się pojęciem natura człowieka - jednak ci dwaj myśliciele ta naturę rozumieli inaczej - (Arystoteles nie wartościuje człowieka, - nie mówi czy jest dobry czy zły - mówi, że jest społeczny - państwo wynika ze społecznej natury człowieka) - natomiast św. Augustyn - wartościuje - natura ludzka jest zła i grzeszna - z tego wynika państwo - (grzeszna natura to istota pesymizmu antropologicznego).

- wniosek 2 : - jeżeli Bóg tworzy państwo bo ludzie są grzeszni to dzieło Boże jest ludziom narzucone - dzieło to jest tworem Boga - a jaki jest Bóg ? - (gdy przyglądamy się Bogom starożytnym to są oni skonstruowani na wzór ludzi - bogowie antycznej Grecji są kłótliwi, zazdrośni - (na przykład: Hefajstos - kulał, Zeus - zdradzał Herę) - jedyna różnicą było to, że Bogowie byli nieśmiertelni i żywili się boskim napojem.

• koncepcja wstępująca - przeciwna koncepcja - głosi, że ludzie kreują rzeczywistość, - czyli państwo pochodzi od człowieka, od ludzi - (w prezentowanej koncepcji Arystotelesa, Bogów nie ma a państwo pochodzi z natury człowieka) - sformułowanie - „ pochodzi z natury” - oznacza, że państwo nie pochodzi z woli tylko z instynktu - człowiek musi żyć w państwie, jest do tego zdeterminowany.

Chrześcijaństwo

Chrześcijaństwo czyni z Boga ogromny wzór dla malutkich ludzi - nie Bóg na wzór człowieka, - tylko człowiek, który ma dążyć do wzoru którym jest Bóg - (w ujęciu chrześcijańskim Bóg jest doskonałą doskonałością - zatem jego dzieło - państwo też jest doskonałe. A zatem człowiek nie może tego tworu krytykować, bo sam jest grzeszny, a państwo pochodzi od Boga).

- wniosek 3 : - jeżeli państwo pochodzi od Boga to wszelka krytyka tego państwa, jest krytyką Boga a doskonałej doskonałości krytykować nie można - stąd też wszelkie ruchy charakterystyczne dla średniowiecza określane mianem plebejskich czyli ruchy protestu społecznego musiały przybrać postać herezji.

Od św. Augustyna wywodzi się nurt myśli , które nazywamy augustynizmem - Jan z Salsbery - (Jan z Salisbury 1120 - 1180 angielski filozof, pisarz i historyk) -był XII wiecznym augustynikiem - rozbudował on koncepcję św. Augustyna - polegała ona na zajęciu się ówcześnie ważnymi problemami - jeżeli Bóg stworzył państwo to po co je stworzył ? - św. Augustyn - „by okiełznać człowieka”, - zaś Jan z Salsbery powie: „ by człowieka karać” - (czyli państwo pochodzące od Boga jest doskonałym dziełem Bożym, ale jednocześnie dziełem karzącym czyli okrutnym - w poglądach Jana z Salsbery widzimy charakterystyczną dla średniowiecza wizję Boga - surowy sprawiedliwy sędzia. - surowy, karzący, ale sprawiedliwy i doskonały. W ten właśnie sposób Jan z Salsbery przedstawiał państwo - jako dwa podobieństwa :

• Bóg stworzył państwo na swoje podobieństwo - imagodei - (państwo jest czymś doskonałym, czymś dobrym),

• jednocześnie jest to państwo karzące jest stworzone na wzór kata - (państwo jest surowym egzekutorem).

Od św. Augustyna pochodzi wielka idea roli państwa jako czynnika nakłaniającego ludzi do przyjmowania chrześcijaństwa - (państwo jest doczesnym mechanizmem, który ma gwarantować zbawienie ludzi - ma przymuszać) - słynna myśl św. Augustyna - „przyłączcie ich” - (państwo ma ich przyłączyć, przymusić ludzi, by stali się lepsi).

Przełomem dla myśli średniowiecznej, były dwa stulecia - koniec XI i XII wiek, kiedy to doszło do dwóch bardzo ważnych wydarzeń :

• odkrycie przez Europę Zachodnią kodyfikacji Justyniana,

• odkrycie twórczości Arystotelesa - był on znany we wcześniejszym Średniowieczu, ale słabo, ponieważ jego dzieła nie były przetłumaczone na łacinę - (wówczas dominował Platon) - twórczość Arystotelesa została przetłumaczona na arabski w arabskiej Syrii, a w XII wiecznej arabskiej Hiszpanii z arabskiego na łacinę - (w ten sposób twórczość Arystotelesa dotarła do Europy).

Na początku XIII wieku augustynizm mówi - „państwo pochodzi od Boga”, zaś Arystoteles - „państwo pochodzi ze społecznej natury człowieka” - miedzy koncepcją chrystianizmu, a koncepcją arystotelesowską była przepaść a Filozof pisany

z dużej litery to zawsze Arystoteles bo to autorytet niewyobrażalny, konieczne więc było dokonanie jakiejś syntezy tych dwóch ujęć - (synteza taka, - określona mianem schrystianizowania Arystotelesa była dziełem św. Tomasza z Akwinu).

Należy pamiętać, że w tamtych czasach ludzie przemieszczali się pieszo - (przykład : film „ Imię Róży” przybywający do klasztoru zakonnicy przebywali pieszo nie wyobrażalne dla nas dystanse).

Św. Tomasz - doktor kościoła, jeden z najważniejszych teologów chrystianizmu był myślicielem religijnym - ( państwo pochodzi od Boga) - ale znając teksty Arystotelesa i realia włoskie - (św. Tomasz pochodził z Włoch) - wiedział, że człowiek ma naturę społeczną, - dlatego ujął to następująco „od Boga nie pochodzi konkretne państwo, od Boga pochodzi wzór państwa”.

Porównanie koncepcji św. Augustyna i św. Tomasza - obaj są pesymistami antropologicznymi i wyznawcami idei chrystianizmu.

• św. Augustyn - konkretne państwo, każde państwo jest dziełem Boga a człowiek który jest zły grzeszny i okrutny, - ma mu się tylko podporządkować dla własnego dobra, nie wolno mu też w żaden sposób krytykować państwa - gdyż byłoby to równoznaczne z krytyką Boga

• św. Tomasz - w drodze iluminacji objawienia, Bóg w sercu każdego człowieka zapisuje wzór państwa, - wzór pochodzący od Boga, a więc wzór doskonały, ale to człowiek tworzy konkretne państwo, - na podstawie zaszczepionego mu przez Boga wzoru, - tworzy je ze swej społecznej natury - (w ten sposób głosząc boskie pochodzenie wzoru państwa zaszczepianego w społecznej naturze człowieka, św. Tomasz pogodził chrystianizm z Arystotelesem), jednak z powodu własnych niedoskonałości człowiek pomimo posiadania doskonałego wzoru, - sam nie potrafi doskonałego państwa stworzyć - czyli konkretnie istniejące państwo ma wady - (człowiek może zatem konkretne państwo krytykować, może je zmieniać, a czyniąc to nie krytykuje Boga, - gdyż podstawą krytyki jest Jego doskonała idea).

Poglądy św. Tomasza zapoczątkowały drugi nurt myślenia chrześcijańskiego - tomizm - do końca XIX wieku tomizm był oficjalna nauką kościoła katolickiego.

Obok augustynizmu - (państwo z grzesznej natury człowieka) i tomizmu - (państwo ze społecznej natury człowieka), - w Średniowieczu funkcjonowały jeszcze dwie koncepcje ale miały charakter marginalny :

• koncepcja związana z patrymonialną istotą państwa - sprowadzała powstanie państwa do dziedziczenia - skoro istotą państwa jest przestrzeń, - czyli ziemia - to państwo powstaje w wyniku dziedziczenia tej ziemi - (patrymonium = ojcowizna) - władca przejmuje ojcowiznę w spadku , państwo funkcjonuje dalej - (pierwsze całościowe sformułowanie teorii patrymonialnej nastąpiło dopiero w XIX wieku).

• koncepcja patryjarchalna - sformułowana w XVII wieku - która postrzega państwo jako władzę własną naczelników - tak jak pierwszy ojciec biblijny władał tak jego następcy władają swoimi terytoriami - (władca jako następca biblijnych naczelników).

Koncepcją, która wstrząsnęła ówczesnym postrzeganiem państwa była myśl, która pojawiła się w XVII wieku czyli - idea kontraktowej genezy państwa - może być ona postrzegana jako swoisty produkt przetrawienia przez myśl europejską odkryć geograficznych przełomu XV i XVI wieku - (ludzie Średniowiecza i Starożytności byli przyzwyczajeni, że państwo istnieje zaś odkrywcy - w Nowym Świecie ujrzeli plemiona, - nie było państw) - jeżeli nie ma państw to pojawiło się pytanie : czy człowiek jest skazany na egzystencje w państwie jak chciał Arystoteles?

Państwo nie jest czymś odwiecznym, a zatem pojawiła się myśl, że w układzie czasowym istnieją dwa stany :

• stan państwowy,

• stan przed państwowy - (stan w którym państwa nie ma).

Oddzielenie stanu państwowego, od stanu przed państwowego to umowa społeczna - koncepcja kontraktowej genezy państwa, głosi zatem, że państwo wywodzi się z ludzkiego porozumienia, a nie ze społecznej natury - (ludzie żyli wcześniej w stanie przed państwowym i nie przeszkadzało im to) - to koncepcja głosząca, iż ludzie porozumieli się, - państwo jest efektem ich woli i rozumu a nie instynktu).

Kontraktowa geneza państwa - wprowadza dwa istotne pojęcia :

1. Umowa społeczna - - istnieje kilka płaszczyzn na których może być ona rozpatrywana - (zasadnicze pytanie to czy umowa społeczna miała w ogóle miejsce?).

• pierwsza płaszczyzna zrodziła dwa stanowiska :

- umowa społeczna jest faktem historycznym i miała kiedyś miejsce - (XVII wiek)

- umowa społeczna nigdy realnie nie miała miejsca - (wiek XVIII) - ale jako teoria pięknie tłumaczy ona genezę państwa, a więc - (umowa społeczna to fikcja, - produkt rozumu, ale idealnie tłumaczony skąd państwo się wzięło).

• druga płaszczyzna : - umowę społeczną, czyli kontrakt tworzący państwo zawierają tylko ludzie, - sami ze sobą - (ludzie porozumiewają się ze sobą i tworzą państwo). - (EGZAMIN)

Jeżeli umowę społeczną zawierają tylko ludzie - to mamy rzecz dla tej koncepcji bardzo znamienną, -a mianowicie, skoro umowę zawierają wszyscy ludzie to umowa społeczna ma charakter społeczny - bo jeśli choć jeden człowiek jej nie zawrze to będzie on stale groził agresją, - a więc porozumienie pozostałych będzie nic nie warte, bo i tak trzeba będzie się bronić przed agresją tego jednego.

• trzecia płaszczyzna : - treść umowy społecznej - w stanie natury ludzie są kreatorami praw dla siebie, - każdy człowiek żyjący w stanie natury - (to wielkie osiągnięcie myśli wczesnonowożytnej) - dysponował prawami naturalnymi lub też prawami przyrodzonymi

- prawa przyrodzone - są to uprawnienia człowieka nie nadane lecz wynikające z samego faktu bycia człowiekiem -

każdy człowiek żyjący w stanie natury ma swoje prawa naturalne :

- prawo do życia,

- prawo do szczęścia,

- prawo do majątku,

- prawo do wolności.

Ludzie porozumiewając się , zawierając ten kontrakt społeczny podejmują decyzje co do swoich praw naturalnych (państwo tworzone w wyniku umowy społecznej jest tworem pochodnym wobec ludzi - najpierw są ludzie potem jest państwo), czyli państwo jest tworem sztucznym - (to nie jest państwo z natury człowieka, - to jest państwo z kontraktu - twór sztuczny, a więc prawa, którymi ono dysponuje mogą pochodzić tylko od ludzi) - treścią umowy społecznej jest przekazanie praw naturalnych - ludzie zawierając umowę społeczną podejmują decyzje co do przekazania swoich praw naturalnych państwu - ale zakres wyzbycia się praw naturalnych przez człowieka może być różny :

- wersja skrajna to Hobbes - zawierając umowę społeczną ludzie wyzbywają się wszystkich swoich praw, - czyli zdają się na łaskę i nie łaskę państwa - w zamian zyskują bezpieczeństwo, - (państwo będzie ich chronić przed groźbą, ataku) - w ujęciu Hobbes'a człowiek wyzbywa się wszystkich praw naturalnych.

Ceną bezpieczeństwa jest brak wolności - albo człowiek jest wolny i wtedy sam chroni siebie w każdej chwili, albo człowiek jest bezpieczny, ale wtedy nie jest wolny

- wersja Spinozy - człowiek wyzbywa się w większości praw naturalnych, ale pozostaje mu swoboda myśli, sumienia i wolności religijnej.

- wersja Locke'a - ludzie wyzbywają się tylko niektórych praw naturalnych, a więc prawa do stanowienia prawa i do sądzenia.

Porównanie Locke'a - (optymizm antropologiczny) i Hobbes'a - (pesymizm antropologiczny)

Państwo wg Hobbes'a jest potężne, a państwo Locke'a jest małe, złe, ale użyteczne, - (skoro jest użyteczne jako czynnik stanowiący prawo i chroniący obywateli to musi istnieć, ale niech go będzie jak najmniej).

• U Hobbes'a ludzie przekazują wszystkie uprawnienia i tworzą państwo absolutne, zaś u Locke'a ludzie przekazując tylko niektóre uprawnienia tworzą państwo ograniczone.

• czwarta płaszczyzna : - jej struktura - [Hobbes uważał, że ludzie zawierając umowę społeczną tworzą od razu społeczeństwo i państwo - oznaczało to, że odwołanie umowy społecznej oznacza dla ludzi powrót do negatywnie ocenianego stanu natury - istnieje alternatywa albo stan natury, który jest wojną wszystkich z wszystkimi albo państwo, które jest absolutne, - dlatego umowa społeczna jest jednorazowa i jednofazowa, - od razu powstaje wszystko - (dlatego też poglądy Hobbes'a stały się ważne dla wszystkich zwolenników władzy absolutnej, - ale nie ówczesnej, bo ówczesna władza absolutna wywodziła swoją władzę od Boga - u niego nie ma Boga - są ludzie, którzy podporządkowali się władzy absolutnej)] - natomiast Locke podzielił mowę społeczną na dwa etapy :

- etap pierwszy - ludzie porozumiewają się tworząc najpierw społeczeństwo,

- etap drugi - istniejące społeczeństwo kreuje państwo.

A zatem według Locke'a - obalenie państwa nie prowadzi do powrotu do stanu natury lecz do stanu społeczeństwa, i to społeczeństwo może ponownie państwo powołać - (taka likwidacja państwa i cofnięcie się do stanu społeczeństwa wg Locke'a zachodzi rytmicznie są to wybory parlamentarne).

Wybory parlamentarne to zawarcie kontraktu społecznego miedzy wyborcami, a wybieranymi - (poglądy Locke'a stały się podstawa ideologiczną konstytucji Stanów Zjednoczonych.

• Jan Jakub Russo - myśliciel z XVIII wieku, określany mianem „zegarmistrz z Genewy” - działał we Francji, był zwolennikiem umowy społecznej, ale jego twórczość bazowała na tym co stworzyli myśliciele XVII wieczni - (stan natury oceniał pozytywnie - według niego to stan wspaniały - wskazywał on jednak na jego słabości - np. klęski żywiołowe - pojedynczy człowiek nie mógł dać sobie z nimi rady - ludzie byli więc zmuszani do skupiania się w osiedlach, a wówczas zaczął się proces cywilizacyjny i pojawiła się własność prywatna, - oznaczało to, że równościowe, egalitarne społeczeństwo zaczęło się różnicować na bogatych i ubogich, w wyniku czego pojawiły się konflikty, a zatem konieczne było - w wyniku porozumienia utworzenie państwa, które chroniło by ludzi przed nimi).

Według Russo - treścią umowy społecznej było przekazanie wszystkich naturalnych uprawnień człowieka, - oddając tworzonemu państwu wszystkie naturalne uprawnienia ludzie uzyskiwali prawa publiczne - (oddawali naturalne, zyskiwali publiczne stając się obywatelami państwa).

2. Stan przed państwowy - zwany stanem natury - nie ma państwa, społeczeństwa, władzy, ani prawa są tylko

ludzie - wszystko inne jest efektem kontraktu - treść tego stanu natury rozmaicie była prezentowana przez różnych

myślicieli :

• Pesymiści antropologiczni - Spinoza - (Benedykt Spinoza 1632 - 1677) - myśliciel niderlandzki z pierwszej połowy XVII wieku i Tomasz Hobbes - (1588 - 1679) - myśliciel angielski - (stan natury według nich jest stanem konfrontacji, stanem konfliktu miedzy ludźmi, bo ludzie są źli) - Spinoza powie „ludzie maja tyle praw ile sobie wywalczą”, a Hobbes - „człowiek człowiekowi wilkiem”

Stan natury to stan rywalizacji i konfliktu , a zatem stan wiecznej gotowości każdego człowieka do obrony przed agresją. - określany niekiedy jako permanentna wojna nie jest to stan ciągłego konfliktu lecz stan ciągłej groźby konfliktu - dlatego też człowiek musi być cały czas gotowy do obrony.

Człowiek żyjący w stanie natury jest zły, - ale jest rozumny, - rozumność człowieka wywodząca się od Arystotelesa nie jest związana z optymizmem antropologicznym - (rozumny jest zarówno człowiek zły jak i dobry).

Źli, ale rozumni ludzie podejmują decyzje o zakończeniu stanu natury poprzez porozumienie - (tworzone w ten sposób państwo ma służyć zatem pokojowi, zabezpieczeniu przed konfliktami czyli - okiełznaniu złych ludzi).

Ujęcie św. Augustyna i Tomasza Hobbes'a - bazuje na pesymizmie antropologicznym, - (państwo ma być silne bo musi „złego człowieka ograniczyć”), - stąd też Tomasz Hobbes był zwolennikiem absolutyzmu - (tylko władza absolutna okiełzna złego człowieka, - ale pochodzić ona powinna ze zgody ludzi).

• Optymiści antropologiczni - najważniejszym był tu myśliciel angielski John Locke, - (1632 - 1704 filozof, polityk, politolog i ekonomista) - według niego stan natury jest stanem harmonii, bo ludzie są dobrzy.

Znacznie łatwiej jest uzasadnić powstanie państwa pesymizmem niż optymizmem antropologicznym - (jeżeli człowiek jest dobry to państwo jest czynnikiem ograniczającym, - to państwo jest złe).

Dla Hobbes'a skoro człowiek jest zły - państwo jest dobre zaś, dla Locke'a - to człowiek jest dobry a państwo jest złe, więc po co ma powstać - (stan natury to stan w którym nie ma państwa, prawa, władzy, nie ma niczego - są tylko ludzie, - nie ma sądów bo nie ma żadnej organizacji).

Stan natury w ujęciu Locke'a to stan, w którym każdy człowiek jest sam dla siebie normodawcą i sędzią w swojej sprawie.

Harmonijnie postrzegany - w ujęciu Locke'a - stan natury, ma jednak pewne rysy - słabości - (brak sadów, brak prawa) - rozumny człowiek zawiera więc porozumienie by utworzyć państwo, które będzie normo dawca i sędzią.

• Porównanie koncepcji Hobbes'a i koncepcji Locke'a - prowadzi do następującego stwierdzenia :

- Hobbes - człowiek tworzy państwo, bo ma instynkt samozachowawczy - (państwo ratuje człowieka przed samozagładą).

- Locke - człowiek tworzy państwo, by żyło mu się lepiej - (stan natury nie grozi zagładą, ale państwo pozwala żyć lepiej).

Podsumowanie - koncepcje :

pierwsza - państwo z natury społecznej człowieka,

druga - państwo z woli Boga,

trzecia - państwo z kontraktu.

Wiek XIX

1. Marksizm - skoro państwo jest narzędziem panowania klasowego to jego geneza związana jest z pojawieniem własności prywatnej, - różnicowanie się społeczeństwa powoduje, iż bogaci - (klasa posiadająca środki produkcji) - tworzy państwo by państwo ich chroniło, - (Hobbes powie - ”państwo ma chronić wszystkich”, Russo powie - to samo, zaś Marks powie - „państwo chroni klasę panującą” , bo jest narzędziem panowania klasowego).

W ujęciu marksistowskim geneza państwa wygląda następująco :

• kiedyś państwa nie było - był stan przed państwowy a społeczeństwo było egalitarne,

• następnie pojawiło się państwo - stan państwowy z podziałem klasowym społeczeństwa, a skoro państwo jest panowaniem klasowym wynikającym się z pojawienia własności prywatnej - to zniesienie własności prywatnej zlikwiduje państwo.

Czyli - kiedyś państwa nie było, teraz jest i kiedyś go nie będzie - przeprowadzona rewolucja proletariacka zniesie państwo, bo zniesie własność prywatną, a skoro powstało ono jako narzędzie chroniące własność prywatną to zniesienie własności prywatnej zlikwiduje państwo.

2. Państwo z podboju - to koncepcja genezy państwa i władzy związana jest z darwinizmem społecznym czyli z przeniesieniem wyników badań i analiz dokonanych przez Karola Darwina - (dotyczących świata przyrody) - do świata ludzi, - (podstawą jest tu determinizm biologiczny - ludzie są istotami biologicznymi a zatem reguły, które Darwin odkrył dla świata przyrody są regułami rządzącymi światem ludzi).

Darwinizm społeczny głosił, iż regułami rządzącymi światem ludzi są :

• reguła walki - walka, jest czymś oczywistym, naturalnym, - wieczna rywalizacja,

• rywalizacja gatunku - XIX wieczna koncepcja państwa z podboju, mogła sięgnąć do późnej koncepcji starożytnej, - kiedy to pojawiła się wizja, którą określamy jako teorię indywidualistycznej siły fizycznej - (człowiek - heros nie potrzebuje ograniczeń, nie potrzebuje państwa - państwo to silne jednostki) - w ujęciu XIX wiecznym w miejsce samotnych herosów, zastąpiły zbiorowości - [starożytni mówili, - silna jednostka a myśliciele XIX wieczni, - silne rasy narodów - (rasa nie jest tu rozumiana w kategoriach antropologicznych, ale w kategoriach technicznych - (rasa to tyle co naród, a nawet część narodu - każda rasa różni się od drugiej)].

Walka ras jest zasadniczym prawem rozwoju społecznego tylko przez walkę przebiegają dzieje, - może się ona odbywać się wewnątrz narodu i może odbywać się miedzy narodami - [w pierwszym przypadku rasa lepsza w danym narodzie podbija tych którzy są gorsi - (przykład : kult rasy aryjskiej, - to część narodu niemieckiego), zaś drugi przypadek zakłada, że jedna rasa najeżdża drugą].

W jednym i drugim przypadku zwycięscy budują państwo, by panować nad podbitymi - (zwycięscy stają się rządzącymi, a podbici nie mają żadnych praw, - są skazani na zanik dziejowy).

• teza, że lepiej przystosowany przeżywa, a gorzej przystosowany ginie w procesie dziejowym - teoria podboju, głosiła, że silniejszy podbija słabszego, słabszy zanika dziejowo, a zostaje silniejszy - (zewnętrznym wyrazem tej koncepcji był kolonializm - im silniejszy naród tym większe kolonie powinien posiadać, - powierzchnia kolonii dowodziła siły narodu, - silniejszy ma prawo do egzystencji, - ma prawo do podbicia słabszego).

Wykład IV - 23.01.2010r.

Suweren

określenie wiąże się ściśle z określeniem suwerenność, przez którą rozumiemy rodzaj władzy - [władza suwerenna jest władzą najwyższą, a zatem jest to władza, która w swoim ujęciu merytorycznym żadnej innej władzy nie podlega - ma ona swojego piastuna, - czyli podmiot który tę władzę wykonuje, zaś podmiot wykonujący władzę najwyższą to suweren - (zapis taki znajduje się w artykule 4 naszej Konstytucji, który powiada że „władza zwierzchnia należy do Narodu”, - Narodu pisanego dużą literą w związku z tym mówimy, że suwerenem jest naród)].

Problematyka suwerena to odpowiedź na pytanie kto jest podmiotem uprawnionym do wykonywania władzy najwyższej? - na przestrzeni dziejów ukształtowało się kilka głównych sposobów patrzenia na to zagadnienie i można je ująć w sposób następujący :

Najstarsze ujęcie mówi, że suwerenem jest monarcha, - (suwerenem jest jedna osoba), zaś przeciwieństwem są koncepcje głoszące, że suwerenem jest pewna zbiorowość, którą można określić dwoma terminami :

1. Lud - przez to określenie rozumie się zbiorowość konkretnych jednostek. - (lud to zbiorowość jednostek, co oznacza że lud jako podmiot, - piastun - władzy suwerennej nie jest bytem, bytami są poszczególne jednostki ten lud tworzące) - istnieją zatem tylko jednostki, nie istnieje lud jako byt, gdyż jest on jedynie pojęciem. Konsekwencja wynikająca z tego jest następująca : - skoro istnieją tylko jednostki, to tylko one mogą wyrażać swoją wolę, stąd też koncepcja ludu jako suwerena jest podstawą podkreślania znaczenia demokracji bezpośredniej - (myśl tę najmocniej przedstawił XVIII wieczny myśliciel francuski Jan Jakub Rousseau - („lud to zbiorowość i podstawa do demokracji bezpośredniej”).

2. Naród - jest bytem, - innym niż tworzące go jednostki, - przy koncepcji narodu jako piastuna władzy suwerennej mamy zatem sytuację, w której istnieją jednostki, a obok nich istnieje naród z którego one pochodzą -(naród jest bytem, lud nie - lud jest pojęciem). Przyjęcie, że suwerenem jest naród, - czyli byt który musi jakoś swoją wolę wyrażać, prowadzi do koncepcji podkreślającej znaczenie demokracji pośredniej, - lud wyraża swoją wolę bezpośrednio, bo to są tylko jednostki, naród zaś wyraża swoją wolę przez przedstawicieli, - (rozwiązanie to , związane z kultem demokracji pośredniej, charakterystyczne jest dla myśliciela angielskiego XVIII wieku Edmunda Verchau - uchodzącego za twórcę konserwatyzmu).

Zatem jednostka i dwojako ujmowane zbiorowości, obok monarchy - (suwerena jako jednostki), oraz różnych koncepcji zbiorowości, pojawiały się jeszcze inne - z różnym natężeniem, o których należy pamiętać, - (np. myśl mówiąca że państwo jest suwerenem, - stąd też współcześnie przypisujemy państwu suwerenność wewnętrzną i zewnętrzną), i wreszcie - co zdarzało się epizodycznie, - ale również o tym trzeba pamiętać były także koncepcje przypisujące - niektórym organom państwa przymiot bycia suwerenem - (nie państwo jako całość, ale poszczególne organy) - modelowo - istnieje 5 odpowiedzi na to pytanie, przy czym ta dotycząca monarchy i ta dotycząca zbiorowości mają charakter decydujący.

Omawiając problematykę suwerena nie należy zaczynać od starożytności, powiada się, że starożytność pojęcia suweren i suwerenność nie znała, - można wprowadzić je w to miejsce, ale ze sporym zastrzeżeniem - (pojęcie autarkizm, albo autarkia).

Autarkizm - przez pojęcie to rozumiemy samowystarczalność, przy czym współcześnie ta samowystarczalność jest rozumiana przede wszystkim gospodarczo, a więc niezależność gospodarcza jest przesłanką niezależności politycznej, a więc suwerenności, natomiast w starożytności przez autarkizm rozumiano samowystarczalność w kategoriach moralnych - (jest to związane z greckim przekonaniem o konieczności dążenia do doskonalenia się).

W średniowieczu - zjawisko suwerenności istniało, lecz nie było opisywane tym określeniem, a zatem suwerenność jako pojęcie pojawia się w erze nowożytnej, - mniej więcej od XVI wieku, ale opisuje to pojęcie zjawisko istniejące już
w wiekach średnich. Przełomem starożytności i średniowiecza jest wydarzenie, które odegrało rolę fundamentalną. - uznanie chrześcijaństwa za religię legalną - na początku IV wieku naszej ery - edykt mediolański cesarza Konstantyna Wielkiego 313 r. n. e. - (początek IV wieku - chrześcijaństwo religią legalną, koniec IV wieku - chrześcijaństwo jedyną religią legalną).

W IV wieku następuje zjawisko określone mianem chrystianizacji Cesarstwa Rzymskiego - było to bardzo istotne, ponieważ zmieniło patrzenie na źródło władzy, - [charakterystycznym rozwiązaniem dla realiów rzymskich, - (republikański okres pryncypacki), - jest przekonanie iż władza pochodzi od ludu, - jest to koncepcja wstępująca władzy, stąd też rzymianie w dobie republiki wybierali swoich urzędników, zaś pryncypat tego nie zmienił, - utrzymał fasadowość republikanizmu, a

więc utrzymał wizję wybieranych urzędów] - natomiast chrześcijaństwo przyjmowało, iż wszystko co otacza człowieka jest dziełem Bożym, a zatem przyjmowano koncepcję zstępującą źródła władzy - [władza pochodzi od Boga, w takim razie chrystianizacja Cesarstwa oznacza doktrynalną rezygnację z roli ludu, zatem przestaje on być suwerenem, a jednocześnie następuje zmiana pozycji władcy, - władca znajduje się między Bogiem, a swoimi poddanymi, lud - ludzie przestają być obywatelami a stają się poddanymi, zaś władca jest bożym namiestnikiem - suwerenem dla myślenia religijnego, - (w koncepcjach monoteistycznych przekonanie jest oczywiste - Bóg jest suwerenem, ale Bóg znajduje się w sferze niebiańskiej, a władca w sferze doczesnej - z tego schematu wynika oczywista konsekwencja - skoro władza władcy pochodzi od Boga, to jest on najbliżej usadowiony Boga ze wszystkich ludzi - władca jest człowiekiem, nie jest Bogiem ale znajduje się najbliżej Boga) - w myśleniu chrześcijańskim, co jest charakterystyczne dla wieków średnich ten był suwerenem, kto znajdował się najbliżej Boga, a zatem przy swoistej gradacji tych uprawnień im wyżej w hierarchii tym bliżej Boga, tym większy zakres uprawnień, zaś ten kto był namiestnikiem bożym był suwerenem w pełni] - w ikonografii średniowiecznej pojawia się

charakterystyczny rys, - siedzący na tronie władca jest przedstawiany następująco: poniżej są poddani, powyżej władcy są chmury, a z chmur wyłania się ręka Boga - (w niektórych ujęciach wręcz cielesność władcy jest przecięta chmurami, by podkreślić że jest on człowiekiem, ale który dzięki woli Boga, do Boga się zbliża i tę władzę ma pochodzącą od niego).

Chrystianizacja cesarstwa Rzymskiego oznacza zatem, że cesarze w dobie dominatu mają władzę pochodzącą od Boga czyli docześnie są suwerenami, drugą zaś konsekwencją tego rysunku jest to, że monarcha ma władzę od Boga - (władza wówczas była jedna, - omnipotentny Bóg przekazywał swoją władzę człowiekowi, by ten był jego namiestnikiem, a czyniąc to Bóg jej nie dzielił bo dzieląc władzę sam by się ograniczał).

Dwa momenty w dziejach są istotne z punktu widzenia dzielenia władzy, - pierwszy to druga połowa XI w. tzw. spór o inwestyturę zwany też sporem gregoriańskim - w efekcie którego doszło do oddzielenia władzy świeckiej od duchownej oraz wiek XVIII - kiedy to Monteskiusz przedstawił swoją koncepcje podziału władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą - (w IV wieku i we wczesnym średniowieczu władza jest jedna, a zatem władca który jest bożym namiestnikiem dysponuje także uprawnieniami o charakterze religijnym, - stąd też rysunek z ręką bożą i określenie, które pozostało do dnia dzisiejszego deo migracja czyli władca z bożej łaski, - średniowiecze dodawało jeszcze deo coronatus, czyli koronowany przez boga).

W realiach IV w. zwrócić trzeba uwagę na poglądy myśliciela, który odegrał dla tej koncepcji rolę szczególną, a mianowicie Euzebiusz z Cezarei, - zmarł w 340 r. n. e. i był myślicielem, który reprezentował optymizm dziejowy, - skoro bowiem chrześcijaństwo z religii zabronionej stało się religią legalną, skoro państwo rzymskie uległo chrystianizacji no to dzieje pędzą ku szczęśliwym etapom - (odpowiadając na pytanie kim jest cesarz rzymski? stwierdził, że cesarz jest bożym namiestnikiem na ziemi, a zatem cesarz podlega tylko Bogu, do tego dodał myśl bardzo istotną, - skoro cesarz jest bożym namiestnikiem to jest jedynym takim namiestnikiem, nie ma innych tylko cesarz, a jeśli tak to jest bożym apostołem, wysłannikiem), - Euzebiusz z Cezarei użył określenia greckiego, bardzo ważnego iż cesarz jest is apostolos , - jest równy apostołom z I wieku naszej ery, a skoro tak, to jest wyższy w swej pozycji od wszystkich hierarchów kościelnych, a zatem kościół podlega cesarzowi - (w ten sposób cesarz jest zwierzchnikiem swego aparatu urzędniczego, jest najwyższym władcą, najwyższym normo dawcą, najwyższym sędzią, a jednocześnie jest najwyższym zwierzchnikiem kościelnym - wszystko mu podlega) - władza którą ma cesarz jest jednością, - nie ma partykularyzacji władzy na fragmenty, cesarz ma władzę i ta władza jest jedna, a skoro podlega mu wszystko, to niema żadnego ograniczenia władzy cesarskiej - (absolutyzm - jest to władza skoncentrowana i nieograniczona - cesarz jest zwierzchnikiem wszystkich i świeckich i duchownych, cywili i wojskowych, nie ma żadnego czynnika ograniczającego cesarza, a jednocześnie jest on jedynym podmiotem tej władzy, jest to wizja władzy absolutnej) - w realiach doczesnych, ponieważ władca jako deo coronatus - koronowany przez Boga, podlega Bogu, nie jest równy Bogu, ale realnie niema żadnych ograniczeń - skoro władca dysponuje jednolitą władzą i jest is apostolos to musi być też opiekunem kościoła - zadaniem władcy jest troska o rozwój tegoż kościoła i troska o szerzenie wiary.

Stulecie V n. e. przyniosło wydarzenie powszechnie znane i symbolicznie utożsamiane z rokiem 476 n. e., czyli podział cesarstwa na część wschodnią i zachodnią - (część wschodnia to Bizancjum, nazywana oficjalnie cesarstwem Rzymskim oraz część zachodnia która upadła na skutek najazdów germańskich) - cesarze bizantyjscy byli zatem doktrynalnie sukcesorami cesarzy rzymskich, antycznych, a zatem przejęli wizję absolutnej władzy skoncentrowanej, nie ograniczonej, i stanowiącej jedność - (to ujęcie doktrynalne wymagało dostosowania go do realiów politycznych - skoro jest jeden cesarz to wszystko mu podlega, czyli podlegają mu także monarchowie germańscy tworzący swoje państwa w Europie zachodniej - wszystko mu podlega, co więcej skoro cesarstwo jest schrystianizowane to bycie chrześcijaninem i bycie poddanym cesarza oznacza to samo - każdy chrześcijanin jest poddanym cesarza, a każdy podległy cesarzowi jest chrześcijaninem) - ta podległość wymaga zwrócenia uwagi na jeszcze jeden aspekt - władza musi być wykonywana naocznie - (władza i jej wykonywanie jest spektaklem) - oznacza to, że wykonujący władzę musi ją wykonywać w stosunku do poddanych, na oczach tych poddanych - (cesarz bizantyjski nigdy do Europy zachodniej nie pojechał a cesarz Rzymski był na ziemiach polskich bardzo rzadko, ale nikt tej władzy nie negował) - tworzono rozmaite fikcje, które godziły tę koncepcję władzy z wielością struktur politycznych w Europie, przyjmując oczywisty, uniwersalny charakter władzy cesarskiej w Bizancjum głoszono, że wszyscy władcy europejscy, chrześcijańscy, są jedną wielką rodziną, a zwierzchnikiem tej rodziny jest cesarz bizantyjski - była to oczywiście fikcja, ale fikcja tłumacząca te dążenia uniwersalne, wynikająca z koncepcji władzy cesarskiej pochodzącej od Boga). Różna była tytulatura, którą cesarz bizantyjski zwracał się do władców europejskich - do władców Niemiec i Francji zawsze per „bracie” oczywiście młodszy, czyli cesarz bizantyjski jest bratem starszym, zaś inni byli synami cesarskimi np. car Bułgarii zawsze był tytułowany synem, a jeszcze inni byli kuzynami - (mamy tu do czynienia z wizją uniwersalnej rodziny monarszej na czele z cesarzem bizantyjskim, a ten ma tę władzę nieograniczoną w rozumieniu Euzebiusza z Cezarei).

Sytuacja w Europie zachodniej była bardziej skomplikowana i politycznie i doktrynalnie ze względu na powstanie wielu państw germańskich, z których najsilniejsze okazało się państwo Frankijskie, a jego władca Karol Wielki został koronowany w roku 800 - (była to pierwsza w dziejach koronacja cesarska) - na cesarza rzymskiego co oznacza, że mieliśmy w Europie średniowiecznej dwóch cesarzy rzymskich : cesarzem rzymskim jest cesarz bizantyjski oraz Karol Wielki - Bizancjum

okrzyknęło Karola Wielkiego uzurpatorem a jego władzę za nielegalną ale po kilku latach uznano jego koronację otrzymując w zamian Wenecję - (koronacja Karola Wielkiego jest istotna gdyż pozwala zrozumieć problemy Europy zachodniej z suwerenem - Karol Wielki był koronowany, 25.XII.800 r. - papież włożył mu na głowę koronę i to był spektakl koronacyjny - w trakcie koronacji Karol Wielki klęczał, a Papież stał i wkładał mu koronę na głowę - klęk oznacza poddanie się władzy - klęczący poddaje się władzy stojącego, - w ten sposób koronacja Karola Wielkiego postawiła problem „kto koronuje?” - koronuje papież, a zatem konsekwencją chrystianizacji cesarstwa w IV w. było stopniowe rozwijanie się papiestwa z biskupem Rzymu na czele - z dużymi oporami uznawanym zwierzchnikiem). Jeżeli mamy papieża i cesarza to pojawia się pytanie który z nich jest suwerenem? - skoro Papież koronuje klęczącego przed nim Karola Wielkiego na oczach tłumu, to papież jest suwerenem, czyli władza duchowna, papieska jest wyższa od świeckiej - (w ten sposób koronacja Karola Wielkiego dała materiał do stworzenia koncepcji głoszącej, iż władzę uniwersalną piastuje papież który jest suwerenem - określanej mianem papalizmu.

Papalizm - to uniwersalna władza papieska - jedynym bożym namiestnikiem jest papież zaś jej przeciwieństwo stanowi obrona cesarza jako suwerena, która musiała odpowiedzieć na pytanie czym jest koronacja? i kto koronuje? Zwolennicy papalizmu mówili: koronuje papież, bo jest bożym namiestnikiem, zaś zwolennicy suwerennej, czyli imperialnej władzy cesarskiej, powiadali inaczej - władca jest deo coronatus, koronuje Bóg, a władca ma władzę z łaski bożej - zauważmy, że nie ma tam koncepcji pape coronatus - papież jest tylko wykonawcą woli Boga, a jeżeli tak to nie jest samodzielny w decydowaniu o koronacji - (zatem teoria imperialna, zawierająca w sobie wszystkie elementy absolutyzmu rzymskiego powiadała, iż papież nie może być suwerenem, bo wprawdzie koronuje cesarza, ale tylko jako wykonawca woli Boga - jest elementem technicznym, pośrednim).

W ten sposób w 800r. nastąpiło przywrócenie w Europie Zachodniej - Cesarstwa Rzymskiego, papiestwo i od tej pory pomiędzy cesarstwem a papiestwem toczył się spór o inwestyturę, - (spór gregoriański) - spór o to kto jest suwerenem, zakończony mniej więcej w XIII w. - (gdy te dwie potęgi wiodły spór, w XIII w. na arenie dziejowej pojawił się inny twór, wywodzący się z państw germańskich, a mianowicie coś co nazywamy państwem narodowym- czyli państwo wywodzące się ze struktur plemiennych, rozumiane patrymonialnie i podlegające władcy lokalnemu) - koncepcja ta jest doktryną państwa partykularnego, lokalnego, którego władca nie zgłasza pretensji do rządzenia wszystkimi.

Państwo narodowe - nie jest państwem uniwersalnym, tylko państwem partykularnym - [jego władca również znajdował się w tej strukturze - czyli mamy Boga, mamy cesarza, a poniżej cesarza są władcy lokalni - mający rozmaite tytuły, najczęściej dążyli do koronacji królewskiej, ponieważ ona zbliżała do Boga, - (koronowany królewsko przez Boga, był mu bliski, a przez to podkreślał swoją niezależność) - z punktu widzenia naszych dziejów nie tyle Zjazd Gnieźnieński, co koronacja Chrobrego w 1025 r. dowodzi jego suwerenności w ówczesnym rozumieniu] - a państwa partykularne, - działający w nich monarchowie i otaczający ich doradcy, dążyli do wykazania niezależności tych państw od władzy cesarskiej, gdyż niezależność oznacza suwerenność.

Skoro koncepcja imperialna mówi : wszystko podlega cesarzowi, to koncepcja monarchii narodowej musi powiedzieć: wszyscy tak, ale my nie, - [musi udowodnić, że dane konkretne państwo, dany władca i jego poddani cesarzowi nie podlegają, a najprostszym sposobem argumentowania było wykazanie nieobecności cesarza - argumentacja ta miała charakter faktyczny - cesarz nigdy nie przyjechał, a jak nigdy nie przybył to nie wykonywał władzy - (przykładem takiej argumentacji są teksty Wincentego Kadłubka - początek XIII w., w których to Wincenty zwany Kadłubkiem opisuje jak to dzielni Lechici rozbili najpierw oddziały Aleksandra Macedońskiego, a potem rozgromili straszliwie legiony Juliusza Cezara - wiemy doskonale, że Juliusz Cezar, a tym bardziej Aleksander Macedoński nigdy na ziemiach polskich nie byli, ale należy pamiętać, że ten wątek u Kadłubka, te zwycięstwa militarne są niczym innym, jak udowadnianiem, że Polacy, czyli państwo narodowe, wywalczyło swoją niezależność od cesarza, bo tegoż cesarza rozbiło - fikcyjne zwycięstwa tłumaczyły niezależność - argumentacja faktyczna), - drugim rodzajem argumentacji była argumentacja prawna - (wykazywano, że lokalny władca nigdy nie złożył hołdu cesarzowi, więc nie podlegał jego władzy), zaś najpóźniej pojawiła się argumentacja filozoficzna negująca uniwersalność władzy].

W takim razie w przypadku władcy narodowego pojawia się pytanie czy ten władca jest suwerenem? - (zauważmy, że przyjęcie koncepcji, iż jest on deo coronatus - czyni go suwerenem równym cesarzowi) - dlatego też koronacja monarsza była tak istotnym elementem, natomiast na pytanie o treść władzy monarszej, - w ślad za prawnikami francuskimi XIII w. odpowiadano rex imperator in regno suo - czyli król jest cesarzem w swoim królestwie, - zatem władza monarsza w państwie narodowym jest władzą absolutną, tyle że jest to władza o charakterze lokalnym, a nie uniwersalnym - władca włada tylko swoim państwem, a nie całym światem chrześcijańskim.

W ten sposób absolutyzm cesarzy rzymskich, poprzez doktrynę monarchii narodowej, przeszedł do Europy nowożytnej i stał się absolutyzmem monarszym, mającym swoją kulminację we Francji XVII w., - (władza absolutna monarchów europejskich była władzą sprawowaną na wzór rzymski, nieograniczoną i skoncentrowaną - władca był suwerenem).

W opozycji do koncepcji monarchy - suwerena pojawiały się głosy podnoszące, że to nie on, a LUD jest suwerenem - [w XIV w. koncepcję taką przedstawił myśliciel włoski Marsyliusz z Padwy - (Marsilio Moinardini 1285 - 1343 włoski filozof i pisarz polityczny) - przyjmował on za Arystotelesem, iż celem państwa jest doskonalenie ludzi, - zatem rolą władcy jest dbanie o poddanych - (władza monarsza ma swój cel, ten cel ją określa i determinuje), - dlatego u Marsyliusza nie ma określenia absolutyzmu a władca jest jak urzędnik, - wykonuje określone funkcje służąc beneficjentom jego władzy - (dlatego też na pytanie o suwerena, - Marsyliusz odpowiadał w sposób następujący: - przede wszystkim musiał ustosunkować się do pytania czym jest suwerenność? , i stwierdził, że istotą suwerenności jest stanowienie prawa a podmiotem czyli suwerenem jest wg. Marsyliusza lud).

Myśl, że istota suwerenności to stanowienie prawa jest myślą funkcjonującą do dnia dzisiejszego, a na przestrzeni dziejów można wskazać na przynajmniej dwóch myślicieli, którzy to podnosili - pierwszym był francuski myśliciel :

• Jean Bodin - (1530 - 1596 - francuski prawnik, teoretyk państwa, twórca ideologii francuskiego absolutyzmu) - druga połowa XVI w. - zwolennik absolutyzmu monarszego, ale na pytanie „czym jest suweren”? Odpowiadał : istotą suwerenności jest stanowienie prawa a suwerenem jest monarcha, - bo stanowi prawo zaś drugim XIX - wieczny, myśliciel angielski :

• Jan Austin - który na pytanie o suwerenność odpowiadał tak samo, dlatego powiadał, że suweren ma naturę normo dawczą, a poddani charakteryzują się tym, że przywykli do posłuszeństwa.

Zauważmy, że Marsyliusz sformułował myśl, która jest ważna do dnia dzisiejszego - istotą suwerenności, jest stanowienie prawa, - dlatego też w warunkach opisanych w świetle naszej Konstytucji poprzez demokrację pośrednią, przedstawiciele Narodu (przez duże N) stanowią prawo.

Dlaczego wg Marsyliusza lud jest suwerenem i stanowi prawo?, - bo ludzie chętniej słuchają i respektują te normy, które sami ustanowili i wreszcie dlaczego lud? - bo zbiorowość lepiej niż jednostka rozpoznaje swoje potrzeby - (pamiętajmy

jednak, że tam gdzie w dziejach pojawia się określenie lud, tam pojawia się pytanie o desygnat tej nazwy, czyli odpowiedź na pytanie kto tym ludem jest? - zatem istota suwerenności to stanowienie prawa, może to być lud (Marsyliusz z Padwy), może to być monarcha (Bodin), a może to być jakikolwiek podmiot byle prawo stanowił (Austin). W przypadku Bodina na jeszcze jedna istotną rzecz zwróćmy uwagę - otóż gdy mówiliśmy o istocie państwa, to wskazywane było określenie rzymskie res publica i na przełomie XVI i XVII w. pojawia się funkcjonalna koncepcja państwa - [Bodin żyjący w drugiej połowie XVI w. swoje wielkie dzieło zatytułował „Sześć ksiąg o rzeczypospolitej”- nie używał określenia państwo tylko rzeczpospolita a skoro używa określenia res publica to musi również używać określenia obywatele, pamiętajmy jednak, że suwerenem jest władca, czyli obywatele w ujęciu Bodina nie tworzą ludu suwerenem, stąd też w poglądach tego myśliciela mamy charakterystyczną odpowiedz na pytanie kto to jest obywatel? - otóż jest to jednostka, związana najwyższą władzą innej osoby, innego podmiotu. - obywatel wg Bodina to ten, który podlega władzy suwerennej - (wg Arystotelesa - obywatel to członek wspólnoty, jaką jest państwo, a nie podległy władzy, - obywatel ma być aktywny, - ma dbać o wspólnotę, a u Bodina ma być biernym wykonawcą poleceń, - stąd też gdy Arystoteles podnosi uprawnienia obywateli do aktywnego działania, to Bodin podnosi obowiązki - posłuch, co oznacza, że odmiennie niż u Arystotelesa, obywatel podlega władzy zwierzchniej i istota jego postawy to bierne wykonywanie rozkazów)].

W XVI w. - w opozycji do absolutyzmu - (głoszącego koncepcję suwerena - monarchy) - pojawił się nurt zwany monarcho machizmem - nurt ten głosił, iż to lud jest suwerenem, - lud stoi wyżej od władcy, więc może go ukarać, - obalić - [w XVII - wiecznej Anglii doszło do konfliktu - (tradycyjnie określanego mianem rewolucji angielskiej, niekiedy mówi się o angielskiej wojnie domowej), - w trakcie którego zarysowały wyraźnie swoja obecność pewne ugrupowania, a każde z nich w swoich programach wyrażało m. in. koncepcję suwerena].

Stąd też angielska wojna domowa analizowana przez pryzmat programów ugrupowań, - jest swoistym podsumowaniem problematyki suwerena w dziejach, - ugrupowania te można ująć następująco :

1. Monarchiści - (rojaliści) - głosili idee monarchii absolutnej i negowali rolę parlamentu, - (parlament ogranicza władcę a skoro władza monarsza jest absolutna to parlament musi być usunięty).

2. Zwolennicy parlamentu - parlament jednak dość szybko rozpadł się na dwa nurty :

• prezbiterianie - (umiarkowani) - byli zwolennikami monarchii stanowej, - w której król współrządzi wraz z reprezentacją społeczeństwa

• independenci - (radykalni) - zarysowali swój program w roku 1649, kiedy to doszło do wydarzenia bez precedensu w dziejach, a mianowicie po raz pierwszy w dziejach, poddani oskarżyli króla Karola I, skazali go na wyrok śmierci i wyrok ten wykonano, - (pamiętajmy, że do tej pory zabójstwa monarchów zdarzały się - w Bizancjum bardzo często, - ale nigdy nie doszło do postawienia przed sądem króla przez poddanych) - skoro w roku 1649 independenci doprowadzili do ścięcia króla, to zwróćmy uwagę na to czym stała się Anglia - skoro nie ma króla to stała się republiką - (wprawdzie używano terminu łacińskiego res publica, ale stosowano także termin angielski commonwells czyli wspólnota obywateli).

Zatem na pytanie kto jest suwerenem? independenci powinni powiedzieć - lud ale nie powiedzieli tak, ponieważ w toku walki polityczno militarnej wytworzyły się ugrupowania bardziej skrajne niż parlament - określane dwojako : poza parlamentarne albo ludowe zaś najistotniejsze z pośród nich były dwa : równacze i kopacze - (oba one głosiły, że suwerenem jest lud), - dlatego pamiętajmy że independenci w połowie XVII w. na pytanie kto jest suwerenem? - odpowiedzieli że parlament - (nie król i nie lud), zaś uzasadnienie tej tezy independenckiej brzmiało następująco : pamiętajmy, że pojawienie się republiki w Anglii po ścięciu króla, nie było wydarzeniem oczekiwanym - rewolucja nie miała na celu utworzenia republiki, tylko ograniczenie władzy monarszej, - czyli republikanizm pojawił się przypadkiem, więc nie jest chciany - (podobnie było we Francji pod koniec XVIII w.), - independenci powiadali zatem, dla bytu państwa - (państwa rozumianego funkcjonalnie) - nie jest potrzebna powszechna zgoda ludu, bowiem przyjmując istnienie umowy społecznej - nakładałaby ona na lud tylko obowiązki - (independenci negowali zgodę ludu, - powiadając : dla bytu państwa potrzebne jest utworzenie rządu a rząd ten tworzy tylko część społeczeństwa, - (ta część tworząca rząd to zwycięscy, ci którzy władze zdobyli - skoro są zwycięzcami, to swoją wolę narzucają ludowi, - zwycięzcy, independenci, są reprezentowani przez parlament, zatem to oni decydują o wszystkim i parlament działający w ich imieniu jest suwerenem), - stąd też myśl istotna dla independentów : państwa powstają z siły a nie ze zgody obywateli.

Problematyka klasyfikacji państw - (rodzaje państw)

Forma państwa jest to jego organizacja wewnętrzna, i tu współcześnie posługujemy się przede wszystkim czterema kryteriami pozwalającymi jakoś te formy opisywać, przy czym trzeba pamiętać że określenia których używamy współcześnie istniały również w przeszłości, ale miały niekiedy zupełnie inną treść, - dlatego też posługiwanie się nazwą niewiele tłumaczy.

1. Kryterium liczebności podmiotów władzy, - składu suwerena :

• państwa monokratyczne - według tego kryterium wyróżniamy te państwa których suwerenem jest jednostka - (określenie monokratyzm jest lepsze niż monarchia gdyż monokratyzm wskazuje także na państwa o systemach dyktatorskich),

• państwa oligarchiczne - czyli te w których rządzi grupa, - suwerenem jest grupa,

• państwa demokratyczne - to te w których suwerenem jest zbiorowość.

3. Kryterium drugie to kryterium powoływania suwerena :

• państwa monarchiczne - te w których władza jest dziedziczna i dożywotnia,

• republiki - te w których władza jest elekcyjna i kadencyjna

4. Kryterium sposobu sprawowania władzy - (styl, metody realizacji władzy):

• państwa demokratyczne,

• państwa autorytarne,

• państwa totalitarne.

5. Kryterium struktury przestrzennej :

• państwa unitarne,

• państwa federalne.

Niektóre te pojęcia w przeszłości się pojawiały, a niektóre są współczesne - (pojęcia te związane są z problemem sposobu patrzenia, i odpowiedzi na pytanie - „ jakie państwo być powinno ?” - z tego kryterium wyróżniamy 2 typy :

1. Typ idealny - związany jest metodologicznie z pojęciem a priori czyli najpierw, wcześniej - typ aprioryczny, czyli typ idealny jest to typ państwa, stanowiący odpowiedz na pytanie jakie państwo być powinno? - [postawa aprioryczna charakteryzuje się tym że myśliciel niezależnie od realiów w których żyje, czy realiów wcześniejszych - buduje model państwa idealnego - ( najpierw model a potem urzeczywistnienie)].

2. Typ empiryczny - przeciwieństwem tej postawy - jest postawa a posteriori - później potem następnie - (postawa a posteriori nie tworzy bowiem modelu państwa - tylko bada to co jest czyli na pierwszym miejscu stawia rzeczywistość a dopiero później buduje koncepcje, - dlatego też typ realny państwa wyprowadzany jest z analizy ustrojów i form państw istniejących rzeczywiście).

W takim razie państwo - typ idealny - czyli konsekwencja metody a priori to odpowiedz na pytanie jakie państwo być powinno? - (nie jakie jest tylko jakie być powinno), - natomiast model a posteriori to odpowiedz na pytanie jakie państwo jest? - (nie jakie być powinno tylko jakie jest).

Myślicielami których przywołanie ilustruje ten podział jest znana para ze starożytnej Grecji Platon i Arystoteles - Platon szuka doskonałości, więc buduje model który ma być urzeczywistniany czyli model a priori, a Arystoteles bada to co jest i z tego wyprowadza wnioski - (dlatego powiadamy, że Arystoteles jest twórcą metody naukowej - nakazującej najpierw zgromadzić materiał badawczy, potem go przeanalizować, potem stwierdzić jakie są związki, a z tego wyprowadzić konsekwencje - (mamy zatem dwie możliwe postawy myślicieli jeśli chodzi o formę państwa).

Innym przykładem jest odpowiedz na pytanie : ile student przygotowujący się na egzamin powinien się przygotowywać? Zwolennik a prioryzmu powie, że doskonale ogarniając cały materiał - idealnie, doskonale, natomiast a posteriota powie że trzeba zbadać ile studenci się przygotowują a więc trzeba przepytać tych którzy z egzaminu wychodzą i zdali, ile się uczyli czyli sprawdźmy rzeczywistość i z tego zbudujmy jakąś koncepcję.

Myślenie aprioryczne

1. Platon - żył na przełomie IV-V w p.n.e. I był myślicielem greckim, przekonanym o tym że ustroje państw ulęgają degradacji - (to co istnieje realnie, - ulega degradacji), - dlatego też w poglądach platońskich pojawiła się charakterystyczna wizja ciągu degradacji państw - powiadał on tak : „różne są typy państw” - i swoje rozważania rozpoczynał od timokracji - czyli rządów odważnych - timokracja ulega degeneracji i pojawia się oligarchia - czyli rządy najbogatszych - (oligarchia u Platona to nie rządy grupy tylko rządy najbogatszych), - oligarchia ulega degeneracji i - (w wyniku fermentów społecznych) - pojawia się demokracja - czyli rządy ludu - to nie zatrzymuje jednak procesu degradacji i pojawia się anarchia - a ta - (z powodu zmęczenia społeczeństwa panującym chaosem i chęcią przywrócenia porządku) - prowadzi do zdobycia władzy przez jednostkę, - czyli powstaje tyrania - tyrana zaś obalają najdzielniejsi czyli timokracja i proces zaczyna się od nowa.

Starożytni Grecy byli zwolennikami cykliczności dziejów - (degradacja i cykliczność) - degradacji nie można powstrzymać - to co istnieje realnie ulega degradacji, - dlatego też Platon - (idealista polityczny) - szuka wzorców w świecie Idy - w świecie doskonałym, niezmiennym, trwałym i wiecznym - (z tego świata wiecznego i doskonałego wyprowadza ideę doskonałego społeczeństwa, czy też doskonałego państwa, - a więc państwa w którym nie będzie

dochodziło do degradacji).

Platon - jako myśliciel starożytnej Grecji był zwolennikiem postrzegania cnoty jako wiedzy, - stąd też w jego poglądach fundamentalnym kryterium udziału społeczeństwa w państwie była wiedza - (był zwolennikiem poddawania wszystkich procesowi edukacji - zarówno kobiet jak i mężczyzn, a efekty tegoż procesu, - czyli poziomy wiedzy członków społeczeństwa miały być weryfikowane), - Platon powiada o dwóch takich egzaminach :

• pierwszy - w wieku lat 17, mieli mu podlegać wszyscy, - [ci którzy go zdadzą będą edukowani dalej, - (przez kolejne 3 lata), - zaś ci którzy nie zdadzą - wchodzą do warstwy społecznej określanej mianem „wytwórców” niekiedy tłumaczy się to jako „producentów” - a więc do warstwy tych którzy zajmują się rolnictwem, rzemiosłem, handlem i dzięki temu przyczyniają się do trwania państwa - (państwo u Platona to oczywiście „polis”)],

• drugi - w wieku lat 20, - [ci którzy go zdali - edukowani są dalej, - (przez kolejne 15 lat, - po których to - w wieku lat 35 rozpoczynają proces rządzenia państwem, który kończą w wieku lat 50 i zaczynają nauczać następców), - zaś

ci którzy nie zdali wchodzą do warstwy „strażników” - „wojowników”, czyli tych którzy są odpowiedzialni za obronę państwa], - proces edukacyjny u Platona jest procesem długim, - ale od strony formalnej nie jest aż tak długim.

Mamy tu przedstawiony mechanizm awansu, wyłaniania elity poprzez wiedzę weryfikowaną, - stąd tez Platon w tym swoim idealnym państwie, i idealnym społeczeństwie założył, że wojownicy i mędrcy - filozofowie muszą żyć w stanie bez ślubu by nie popierali rządów swoich rodzin, a matki rodzące muszą podlegać procesowi odbierania noworodków, - tak by nie znały swoich dzieci - (każdy ma jednakowo traktować wszystkie dzieci w polis bo to są dzieci wspólnoty), - ten sposób nie ma matactwa, nie ma korupcji, a jednocześnie każdy jest zadowolony z wyniku zdanego egzaminu - (nawet ci którym się nie powiodło), - każdy ma swoje miejsce w hierarchii społecznej i to miejsce jest niezmienne, bo idealny model nie ulega degradacji.

A zatem mamy to co dla Platona jest istotne czyli rozumienie szczęścia jako niezmienności - idealne państwo platońskie -(w koncepcji tej najistotniejsze było przekonanie, - że rządzić powinni filozofowie, - a więc najmądrzejsi), - kiedy Platon przebywając na Sycylii - (wówczas jednej z greckich koloni) -próbował z tyrana uczynić filozofa, ten zareagował w sposób charakterystyczny dla epoki, - czyli uwięził go a następnie sprzedał w niewolę, - (na szczęście pochodził z arystokratycznego rodu więc rodzina i przyjaciele wykupili go z tej opresji).

2. Max Weber - żyjący na przełomie XIX i XX wieku, myśliciel niemiecki stworzył trzy idealne typy władzy w państwie - (dotyczyły one pewnej cechy suwerena, a także więzi między suwerenem, a poddanymi) - Weber w swoich dziełach pisał że typy idealne w rzeczywistości się nie zdarzają, ale modelowo porządkują ten świat.

• charyzmatyczny typ władzy - słowo charyzma wywodzi się ze starej greki od przymiotnika „charizmos” i znaczy tyle co naznaczony przez bogów, wybraniec bogów, - (w XIX i XX wieku słowo charyzma przybrało inną treść i dlatego mówimy, że przywódca charyzmatyczny to ten, który oddziaływuje swoją osobowością, a więc obdarzony charyzmatem) - suweren charyzmatyczny nie oddziaływuje zatem tym co mówi - (to nie treść wypowiedzi ale oddziaływanie swoją osobowością) - zatem model państwa charyzmatycznego to model w którym suwerenem jest osoba mająca szczególne cechy wyróżniająca ją spośród ogółu.

Ograniczając się do wieku XX w. można powiedzieć, że za takich przywódców uważano : Adolfa Hitlera, który w wielogodzinnych przemówieniach potrafił skupić, zwrócić uwagę słuchaczy do niewyobrażalnego stopnia, - można powiedzieć ekstazy - (oddziaływał szczególnie na kobiety), Fidela Castro który też potrafił skupić uwagę słuchaczy ale nie na tym co mówił, ale jak mówił, czy też Benito Mussoliniego.

• model tradycjonalistyczny - charakteryzuje się tym, że rządzeni akceptują rządzących i sprawowaną przez nich władzę ze względu na daleko w dziejach umieszczony początek rządzenia - (wg Webera model ten to model, w którym rządzący rządzą bo należą do rodu który rządzi od zawsze), - zatem nie cechy rządzących (np. - osobowość) lecz przynależność do rodu który rządzi od dawna determinuje fakt uznania ich władzy - (rozważania dotyczące tego modelu odnoszą się do psychiki ludzkiej).

• model racjonalistyczny - rządzeni akceptują rządzących i władzę ze względu na potrzebę ładu i porządku, które rządzący zapewniają - (w modelu tym rządzeni kierują się swoim rozumem oceniającym możliwość zaspokojenia ich potrzeby ładu i spokoju - przez rządzących).

Myślenie aposterioryczne

1. Arystoteles - jako realista polityczny przebadał ustroje istniejące w Grecji - (opisał ok. 150 państw), - efektem tego badania było przekonanie o wielości form państwa - (należy zauważyć, że Platon swoją postawą aprioryczną szedł w kierunku modelu który ma być jeden doskonały niepowtarzalny i uniwersalny, zaś Arystoteles ze swoją postawą aposterioryczną, powiada że w rzeczywistości mamy wiele form państwa - które możemy klasyfikować, a pierwsze pytanie które zadawał Arystoteles by je sklasyfikować brzmiało :

• kto rządzi? , - czyli o podmiot sprawujący władzę - odpowiadając na to pytanie Arystoteles powiedział tak - rządzić może :

- jednostka,

- grupa,

- zbiorowość, Drugie zaś pytanie jakie Arystoteles zadał to :

• w czyim interesie rządzący rządzą?, - i tu odpowiedzi mogą być dwie - albo :

- w interesie ogółu - (te ustroje Arystoteles nazwał dobrymi),

- w interesie własnym - (te ustroje określił jako złe),

Klasyfikacja ustrojów politycznych wg Arystotelesa jest zatem wynikiem dwóch kryteriów: kto rządzi? i w czyim interesie?, w związki z czym ustrój zły był dla niego degeneracją ustroju dobrego, - [dlatego np. jednostka może rządzić w ustroju dobrym i będzie to monarchia, ale może też rządzić w ustroju złym i będzie to tyrania - (czyli to co łączy monarchie i tyranie to fakt, iż rządzący to jedna osoba, - zaś to co różni to interes - monarchia w interesie ogółu, a tyrania w interesie własnym), - natomiast tam gdzie rządzi grupa to jeżeli rządzi w interesie ogółu to mamy do czynienia z arystokracją - (wg Arystotelesa określenie arystokracja nie jest określeniem grupy społecznej - to określenie formy państwa), - zaś zdegenerowana forma arystokracji to oligarchia , no i wreszcie tam gdzie rządzi zbiorowość - (mając naszą współczesną świadomość - oczywiście gdy mówimy, że rządzi zbiorowość to pojawia się nam określenie demokracja, - ale u Arystotelesa mamy ustroje dobre i ustroje złe czyli musimy odpowiedzieć na pytanie w czyim interesie rządzi zbiorowość - lud - w demokracji?, - i wg Arystotelesa lud w demokracji rządzi

w interesie własnym, a więc dla niego demokracja jest ustrojem złym - (stąd też i Platon i Arystoteles byli

krytykami demokracji), - ustrojem dobrym natomiast, - gdzie rządzi zbiorowość - (a zarazem najlepszą formą ustrojową) - zdaniem Arystotelesa była politea - (to mieszanina oligarchii i demokracji, - można powiedzieć rządy klasy średniej czy też oligarchia o szerokiej podstawie społecznej) - czyli ustrój w którym zbiorowość rządzi w interesie ogółu].

Gdy porównujemy koncepcję platońska z koncepcją Arystotelesa to jeden wniosek jest oczywisty : - Platon szukał tego co doskonałe, co by się nie zdegenerowało, i stworzył jeden jedyny model, - Arystoteles natomiast mając świadomość tego, że wszystkie ustroje ulegają degeneracji - wprowadził podział na ustroje dobre i ustroje złe - (jest to dla niego element rzeczywistości którego się nie zwalczy - stąd też ze względu na wielość form państwa, - wg pewnych kryteriów możemy je sklasyfikować, ale klasyfikacja ta nie prowadzi do zbudowania jednego wspólnego modelu).

Starożytny Rzym

Myśl polityczna starożytnego Rzymu jest o 2-3 wieki opóźniona w stosunku do myśli Grecji i w zasadzie trzeba zacząć od wieku II p.n.e. kiedy to pojawiło się kilku myślicieli :

2. Polibiusz - (ok. 200 - 118 p. n. e. - grecki historyk i kronikarz imperium rzymskiego) - był Grekiem który popadł w niewolę i jako jeniec wojenny został przywieziony do Rzymu, a tam po wyzwoleniu zachwycony ustrojem rzymskim stał się piewcą Rzymu jako państwa doskonałego - [Grek sławiący Rzym musiał odpowiedzieć na pytanie dlaczego Rzym podbija świat? - (Rzym w zasadzie podbił cały basen morza śródziemnego), - dlaczego się nie degeneruje? - odpowiadając na to pytanie Polibiusz stworzył koncepcję ustroju mieszanego].

Przyglądając się Rzymowi Polibiusz powiedział tak : ustrój tego państwa charakteryzuje się tym, iż zawiera w sobie elementy innych ustrojów, - (zdaniem Polibiusza konsulowie są elementem monarchicznym, senat rzymski elementem arystokratycznym, a zgromadzenia ludowe elementem demokratycznym - zatem Rzym jest republiką, czyli jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli a więc konsulowie, senatorowie i lud zebrany w zgromadzeniach są to obywatele, którzy troszczą się o dobro wspólne, czyli o swoje państwo).

Polibiusz powiada zatem : Rzym trwa ponieważ ma ustrój doskonały będący ustrojem mieszanym - składającym się z elementów różnych ustrojów - (zadał on również pytanie : a czy to że Rzym trwa oznaczać ma że trwać będzie? I na to pytanie odpowiedział tak : no kiedyś na pewno upadnie bo wszystko ulega degeneracji, ale doskonałość Rzymu, jako ustroju mieszanego spowoduje, iż proces degeneracji jest skrajnie wyhamowany - a więc kiedy upadnie nie wiadomo).

Koncepcja państw ustroju mieszanego zrobiła karierę w wiekach późniejszych - otóż Rzeczpospolita Szlachecka XIV-XVII w. w ujęciu polskich myślicieli tego czasu była realizacją ustroju mieszanego - (stąd też głoszono że jest ustrojem doskonałym - bo jest król jest senat i jest izba poselska, - czyli to co Polibiusz umieścił jako elementy doskonałego ustroju rzymskiego).

Chrześcijaństwo

Wprowadza zmiany w problematyce form państwa - przynosi kult monarchii, - to boży namiestnik, czyli władca ma władzę nad określonym terytorium i określonymi poddanymi z woli Boga - (dlatego też dla średniowiecza dominującą formą jest monarchia i spór o to kto jest suwerenem? - jest sporem między monarchiami : uniwersalną cesarską, uniwersalną papieską i lokalną monarchią narodową) - w dobie nowożytnej pojawia się, - mniej więcej w XVI w. renesans - (wracają poglądy Arystotelesa), i na pytanie o to w czyim państwie i w czyim interesie rządzą rządzący? - pojawia się odpowiedź, - że rządzący nie rządzą w interesie ogółu tylko mają rządzić w interesie jednostek - (wiec państwo istnieje po to by służyć jednostce - indywidualizm, a skoro państwo ma służyć jednostce to w XVI i XVII w. pojawiło się pytanie jak ma służyć? - czyli jakie ma być by tej jednostce służyć?

3. Bodin i Hobbes - zdaniem tych dwóch myślicieli - zwolenników absolutyzmu - Bodin - (zwolennik absolutyzmu monarszego) i Hobbes - (ludzie z własnej woli oddają wszystkie uprawnienia poddając się suwerenowi) - odpowiadają na to pytanie w sposób następujący : wspólnota polityczna - jaką jest państwo ma sens tylko wtedy gdy ustanawia reguły porządkujące rywalizację między jednostkami - państwo ustanawia reguły - (trzeba zwrócić uwagę iż to oznacza, że władca absolutny musi być normo dawcą).

Władza absolutna to jest władza nieograniczona i skoncentrowana - (mamy opis sytuacji a teraz postawmy pytanie : w czyim interesie ustanowiona jest ta władza absolutna? - obaj ci myśliciele odpowiedzą, że w interesie jednostek, - bo władza absolutna tworzy reguły, którymi kierują się ludzie żyjący w państwie i w społeczeństwie), - zatem Bodin i Hobbes to zwolennicy nurtu efektywności władzy - (państwo służy jednostkom efektywnie, - stwarzając im

warunki do życia a najlepszym rozwiązaniem jest władza absolutna bo ta jako nieograniczona może ich zdaniem

działać najskuteczniej)

4. John Locke - (koniec XVII w.) - był przeciwnikiem absolutyzmu i głosząc, że władza czy też państwo powinno działać w interesie jednostki - poszedł w innym kierunku, - nie w kierunku efektywności tylko w kierunku ograniczenia władzy - (zdaniem Locka im mniej państwa w państwie tym lepiej dla jednostek) - państwo ma być jedynie normo dawcą, sędzią i stróżem porządku - bo tylko to leży w gestii państwa, reszta zaś powinna być pozostawiona jednostce, - (w żadnym wypadku państwo nie może mieć władzy absolutnej).Mamy zatem 2 ujęcia formy państwa służącego jednostce : - albo państwo z władzą absolutną, albo państwo z władzą ograniczoną - (w pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że sposobem wytłumaczenia tych różnic jest koncepcja człowieka : - wg Bodina obywatel miał być bierny a wg Hobbesa miał być podporządkowany, gdyż jeden i drugi to pesymiści antropologiczni - skoro człowiek jest zły - więc musi istnieć państwo, które będzie nim kierować - natomiast Locke to optymista antropologiczny - człowiek jest dobry, czyli w jego interesie istnieje państwo, które jest normo dawcą i sędzią a z resztą pozytywnie oceniany człowiek da sobie radę).

Drugim myślicielem związanym z tą koncepcją państwa minimalnego, ale nieco inaczej był

5. Monteskiusz - należy pamiętać że Lock żył i tworzył w realiach, - po rewolucji angielskiej, a zatem gdy w roku 1660 restaurowano monarchię to była to monarchia, w której rządzi parlament, a król panuje - stąd też myślenie Locka ma inny charakter, natomiast Monteskiusz to francuz z I połowy wieku XVIII, - to szlachcic urzędniczy - (był urzędnikiem i z racji tego, że nim był - został szlachcicem i było to dożywotne i dziedziczne), - czyli działał w zupełnie innych realiach - (we Francji I połowy XVIII w. panował absolutyzm) - te realia odcisnęły piętno na jego poglądach - (głosił on bowiem, iż państwo działa w interesie jednostki i powinno być go jak najmniej, ale poszedł w innym kierunku niż Lock).

Pomysł Monteskiusza był następujący : zdekoncentrujmy władzę, a zatem podzielmy ją funkcjonalnie na ustawodawstwo, wykonawstwo i sądownictwo a każdą z tych części przydzielmy innemu podmiotowi - (zatem Monteskiuszowski podział władzy jest podziałem dokonanym w dwóch płaszczyznach : funkcjonalnym - władza jest dzielona na 3 i podmiotowym - każdy segment wykonuje inny organ) - w ten sposób w ujęciu Monteskiusza, każdy organ wykonuje swój własny rodzaj władzy niezależnie od innych organów, a jeśli tak to władza ulega osłabieniu, bo nie jest skoncentrowana.

Koncepcja podziału władz zrobiła karierę w wieku XVIII i jeśli zerkniemy do naszej Konstytucji majowej art. 5 - to idea podziału władzy jest zapisana, - (podział władz jako osłabienie władz), - ale gdy zerkniemy do art. 10 obecnej Konstytucji to widzimy, że podział władz jest tam ujęty trochę inaczej - (nie tak jak to ujął Monteskiusz) - żeby to zrozumieć trzeba sięgnąć do Stanów Zjednoczonych końca XVIII w. gdy państwo to powstawało - [tam twórcy ustroju przedstawili koncepcję specyficznego podziału władz, - koncepcja określana jako doktryna hamulców i równowagi - (twórcy ustroju amerykańskiego uznali bowiem, że separacja organów wykonujących fragmenty władzy nie jest rozwiązaniem dobrym, ponieważ we własnym fragmencie władzy, każdy z tych organów będzie miał uprawnienia absolutne)].

Pamiętać należy, że Monteskiusz atakował absolutyzm monarszy, więc dzielił władzę na: parlament dwuizbowy - władza ustawodawcza, monarchię - władzę wykonawczą i sądy - sądową - (amerykanie mówią nie, - bo to oznacza, że każdy organ będzie absolutyzował swoją władzę), - zatem organy wykonujące swoje uprawnienia muszą mieć możliwość wpływania na organy inne - (każdy organ poddany jest presji innych organów wykonujących inną władzę, - dlatego też doktryna hamulców powoduje, że do absolutyzowania władzy nie dojdzie).

Władza prezydenta Stanów jest niebywale ogromna, ale jeden czynnik jest niesamowicie ograniczający - (budżet uchwalany jest bowiem przez parlament i w ten sposób pieniądze na politykę realizowaną przez prezydenta daje parlament, - hamuje prezydenta - doktryna hamulców i równowagi).

Wykład V - 30.01.2010r.

„NOWE” KIERUNKI MYŚLI SPOŁECZNO - POLITYCZNEJ

1. Fundamentalizm - jest to określenie które wywodzi się z nauki amerykańskiej i definiując najprościej można powiedzieć, że fundamentalizm to nurt anty modernistyczny, - w jakimś myśleniu religijnym - (stwierdzenie, to wymaga wyjaśnienia pojęcia modernizm, no a gdy mówimy o fundamentalizmie muzułmańskim należy wytłumaczyć - do czego ten fundamentalizm chciał wracać, bo fundamentalizm jest ideą powrotu) - we wczesnym średniowieczu kształtuje się religia muzułmańska - (z punktu widzenia doktryn należy używać określenia innego,
   a mianowicie islamizm).

2. Islamizm - to te wątki religii muzułmańskiej które odnoszą się do problematyki człowieka, społeczeństwa, władzy i państwa - (fundamentalizm muzułmański jest anty modernistycznym nurtem w islamizmie - religia muzułmańska jest religią monoteistyczną, - (ostatnią, wielką religią monoteistyczną), która narodziła się na bliskim wschodzie po judaizmie i chrześcijaństwie - (zawiera w sobie liczne wątki judaizmu i chrześcijaństwa, jest religią objawioną, a objawione słowo boże przekazał Mahometowi wysłannik Boga Allacha) - religia muzułmańska jako objawiona jest religią, która reguluje wiele aspektów życia człowieka, - dlatego też powiada się, że islam jest i religią i ideologią jednocześnie.

Rozróżniamy trzy określenia służące nazwaniu tej religii :

• islam - od arabskiego a flama, - czyli poddaję się, - trzeba całkowicie poddać się woli Boga

• muzułmanizm - (dlatego mówimy o fundamentalizmie muzułmańskim), - to z kolei jest określenie wywodzące się z perskiego od słowa mus lima, czyli wyznawca islamu.,

• mahometanizm - określenie urobione od imienia Mahometa - najmniej stosowane, - (islam jako religia skupia w chwili obecnej około miliarda wyznawców, ale nie jest religią jednolitą), - wyróżnia się wiele nurtów a dwa najważniejsze to sunnici i szyici - [podział ten ukształtował się w połowie VII wieku a jego źródło to podstawowy tekst dla islamu to Koran - święta księga islamu, która zawiera w sobie dwa wątki : - pierwszy to objawione słowo boże, będące wynikiem objawienia, którego doznał prorok Mahomet - (sam Mahomet w kategoriach współczesnych był analfabetą, dlatego jego objawienia spisali uczniowie) - wypowiedzi Mahometa tworzą zasadniczą część Koranu - (z punktu widzenia struktury, - wg poglądów europejskich, - Koran ułożony jest specyficznie, - nie merytorycznie, lecz formalnie, - zawiera 114 wypowiedzi - tzw. sur, - ułożonych wg długości - od najdłuższej do najkrótszej -

(szczególne znaczenie ma sura pierwsza, tzw. otwierająca, która zawiera formułę wypowiadaną przez przystępującego do wiary muzułmańskiej, - brzmi ona tak : nie ma Boga nad Allacha, a Mahomet jest jego prorokiem - świadome wypowiedzenie tych słów czyni wypowiadającego członkiem wspólnoty muzułmańskiej), zaś drugim elementem wchodzącym w skład Koranu są treści związane z Mahometem, - jego osobiste wypowiedzi, a więc nie objawione, nie natchnione przez Boga oraz opisy zachowań Mahometa w jakiejś sytuacji].

Patrząc na islam z punktu widzenia kościołów chrześcijańskich, zauważamy, że charakterystyczną cechą tej religii jest brak charakteru instytucjonalnego, - (w warunkach europejskich przyzwyczajeni jesteśmy do używania określenia kościół, - wraz z hierarchią duchownych - tego w islamie nie ma), dlatego też islam jest przede wszystkim wspólnotą wiernych, - (zwiedzając meczety zauważymy, że nie ma tam informacji o randze danego meczetu, są oczywiście te które dla wyznawców islamu są istotne, ale to jest kwestia wiary, a nie hierarchii, - nie ma czegoś takiego jak kościół archidiecezjalny, diecezjalny itp. ) - to struktura oparta na mnogości wiernych.

Świadome i celowe wypowiedzenie treści tych słów czyni człowieka wiernym, - wierni są członkami wspólnoty muzułmańskiej i z tego faktu ciążą na nich obowiązki - (obowiązki wiernych wyznawców religii muzułmańskich określane są niekiedy filarami wiary, - ilość tych filarów jest przedmiotem sporu, - powszechnie uważa się, że jest pięć filarów, co do szóstego nie ma zgody),

- Filar pierwszy to wyznanie wiary, - a więc sura otwierająca Koran - (gdy rodzi się dziecko wkłada mu się do ust karteczkę z zapisem pierwszej sury, by w ten sposób uczynić noworodka członkiem wspólnoty),

- Filar drugi to rytualne modlitwy indywidualne - w chwili obecnej mają odbywać się pięciokrotnie w ciągu doby : o świcie, w południe, po południu, wieczorem i po zapadnięciu nocy - (w sytuacji islamu wczesnego, tego z początku średniowiecza nakazywano odbywanie modlitwy co godzinę), a to co jest istotne to kierunek, w którym musi być zwrócony modlący się - czyli w stronę świątyni znajdującej się w Mekce, - słynna Akaba - tam znajduje się czarny kamień przyniesiony przez Archanioła, - to jest centralny punkt a zwracanie się wiernych w czasie modlitw w kierunku Akaby podkreśla jedność wyznawców wiary, - (zawsze w meczecie na jednej ze ścian jest nisza w której znajduje się pionowa kreska, która wskazuje kierunek Akaby), czyli kierunek, w którym należy się modlić. Z jest

- Filar trzeci - obowiązek postu - (związany z modlitwami) - obowiązek postu od świtu do zmroku przypada na miesiąc znany medialnie, a mianowicie ramadan

- Filar czwarty - to obowiązek jałmużny - jałmużna nie jest podatkiem lecz uiszczaniem datku na rzecz wspierania ubogich członków wspólnoty, - (wspólnota wiernych, to wspólnota podkreślająca solidaryzm, - islam neguje indywidualizm, a zatem społeczeństwo nie jest zbiorem jednostek, społeczeństwo jest bytem, jest wspólnotą i w tak postrzeganym społeczeństwie możniejsi poprzez jałmużnę muszą wspomagać uboższych i wspierać działalność gmin

- Filar piąty - to powinność odbycia przynajmniej raz w życiu pielgrzymki do Mekki - można wielokrotnie, ale wierny muzułmanin przynajmniej raz w życiu musi być w Mekce, - (uroczystości w Mekce są wieloetapowe, a jednym z najbardziej charakterystycznych, jest krążenie zebranych wiernych wokół świątyni, gdzie znajduje się czarny kamień, wierni wirują, - zdarzało się, że jednocześnie krążyło wokół tego miejsca do półtora miliona osób) - powinność - ta podobnie jak kierunek modlitw podkreśla jedność wiary, natomiast językiem liturgicznym jest klasyczny arabski,

- Filar szósty - dżihad - (uznawana jest jako obowiązek tylko przez niewielki odłam islamu, tylko przez tzw. charydżytów - sunnici i szyici nie uznają tej powinności za obowiązek) - jest to, czyli "święta wojna" ze światem niewiernych, światem nie muzułmańskim - [większość muzułmanów twierdzi, że Koran, nie nakazuje wojny, - nie nakazuje walczyć, jedynie ta radykalna grupa charydżytów, - (jest ich około 4 milionów), powiada iż "święta wojna" jest obowiązkiem] - liczbowo sunnitów jest około 900 milionów a szyitów około 100 milionów.

Treści społeczno polityczne klasycznego islamu, czyli islamu z pierwszych wieków do wieku X - wizja człowieka i społeczeństwa - koncepcja solidarystyczna polega na tym, że społeczeństwo jest wspólnotą wiernych, - człowiek liczy się tylko jako element wspólnoty, - (charakterystyczną, - opisującą wspólnotę muzułmańską - jest koncepcja ummy)

• Umma - oznacza wspólnotę, - wszelkie wspólnoty, a więc także wspólnoty narodowe, może oznaczać wspólnotę kilku narodów, - [struktura społeczna islamu jest strukturą bardzo prostą, - jest jedna wielka wspólnota wyznawców, która dzieli się na maleńkie cząstki - (gminy) - są to grupy wiernych skupione wokół jednego meczetu], - zatem są tylko dwa poziomy, miliardowa wspólnota globalna i maleńkie wspólnoty skupione wokół meczetu, - nie ma poziomów pośrednich.

Muzułmanin jest przede wszystkim muzułmaninem, - pojęcie narodu, w rozumieniu europejskim w islamie klasycznym nie występuje, - (określenia takie jak przykładowo Egipcjanin, Libijczyk, Syryjczyk są w gruncie rzeczy pojęciami opisującymi przynależność polityczną, a nie narodową, - jak w pojęciu europejskim), - muzułmanin jest przede wszystkim muzułmaninem, a nie członkiem jakiegoś narodu - trzeba podkreślić, że państwa muzułmańskie, a szczególnie blisko wschodnie państwa arabskie powstały kilkadziesiąt lat temu, a zatem są tworami późnymi i powiada się, że to one rozpoczęły proces narodowotwórczy) - w tej wielkiej wspólnocie muzułmańskiej funkcjonuje idea solidarności, jedności i jednolitości tej wspólnoty oraz język arabski.

Jak wczesny islam postrzegał człowieka? - religia objawiona jest religią, która powiada, że słowo boże jest czynnikiem determinującym wszystko, - [człowiek -wierny jest tym który poddaje się temu słowu, zatem pierwsza cecha charakterystyczna dla tej wizji człowieka to fatalizm, czyli przekonanie ze wszystko co się dzieje, wszystko co dotyka człowieka, los każdego człowieka i całej wspólnoty jest efektem woli Boga, zaś druga cecha człowieka to jego wierność i cierpliwe oczekiwanie na poprawę losu, - wszystko się dzieje z woli Boga - (terroryści mówią, że tym co nimi kieruje jest Bóg, - oni wykonują tylko wolę Boga, - nie działają samodzielnie)] - to poddanie się losowi podkreśla, że człowiek nie jest aktywny sam z siebie, dzieło człowieka jest niczym w obliczu dzieła Boga, - brak wiary we własne siły - (fatalizm i poddanie się woli Boga, charakteryzuje się również obojętnością wobec cierpień innych - każdy wierny ma taki los jaki zgotował mu Bóg, - jeżeli Bóg doświadcza kogoś cierpieniem, to inny wierny nie może się temu przeciwstawić - (obojętność ta bardzo pomaga zrozumieć muzułmańskie spojrzenie na ofiary zamachów terrorystycznych - gdy my patrzymy oczyma liberała to widzimy podstawowe wartości jakimi jest życie, zdrowie, wolność człowieka, jednostki, natomiast gdy patrzą na to muzułmanie, - prezentują obojętność wobec cierpienia, - są obojętni na cierpienia ludzkie, - ofiary nie są czynnikiem negatywnym, wykonują wolę Boga).

• Fundamentalizm - jest mocno osadzony jako nurt antyliberalny i anty indywidualistyczny, - wynika to z solidarystycznej wizji społeczeństwa - [skoro umma to wspólnota wiernych, czyli wyznawców islamu to kolejną cechą charakterystyczną jest stosunek do wyznawców innych religii - (świat islamu posługuje się trzema określeniami, by to opisać : określenie pierwsze to wierny - wierny muzułmanin - (wyznawca islamu), drugie to niewierny - giaur - (wyznawca jednej z Religi Ksiąg czyli chrześcijaństwa, albo judaizmu), oraz określenie trzecie to - poganin - stojący najniżej w hierarchii].

W ujęciu średniowiecznego chrystianizmu, szczególnie doby krucjatowej świat był dwudzielny - (byli wierni - czyli chrześcijanie i poganie - ta kategoria obejmowała wszystkich, którzy nie byli chrześcijanami), - w islamizmie jest inaczej - ze względu na to, że i judaizm i chrześcijaństwo mają swoje księgi objawione - Tora i Biblia, to wyznawcy tych religii z punktu widzenia muzułmańskiego, zajmują w hierarchii pozycję wyższą niż poganie - (w islamie klasycznym, wczesnośredniowiecznym oznaczało to w praktyce nieco lepszą pozycję, nieco lepsze traktowanie po podbojach, płacenie nieco mniejszych podatków - podatki płacą niewierni i poganie).

Poganin w związku z tym, to każdy kto nie jest wiernym lub niewiernym, ale zarówno poganin jak i niewierny może przystąpić do wspólnoty wiernych poprzez świadome i celowe wypowiedzenie treści pierwszej sury, - (nie jest tu potrzebna żadna ceremonia, żaden obrządek), - objawione słowo boże przekazane Mahometowi jest podstawą ładu społecznego i politycznego, stąd też gdy przyglądamy się konstrukcjom charakterystycznym dla klasycznego islamu, to nasz aparat pojęciowy zawodzi, gdyż my patrzymy na rozmaite struktury poprzez kryterium podziału władzy - [w islamie klasycznym władzę ustawodawczą ma Bóg, bowiem to Bóg słowem objawionym przekazał treści dotyczące ładu społeczno - politycznego, - używając naszych określeń powiemy : aktem normatywnym jest Koran i w nim są normy, omnipotencja Boga muzułmańskiego polega na tym, że swoim słowem objawionym uregulował on wszystko, a zatem w Koranie należy szukać norm regulujących wszystko - klasycznym przykładem podkreślanym przez badaczy jest problem regulacji ruchu pojazdów mechanicznych - (jest rzeczą oczywistą, że w Koranie nie znajdziemy informacji o ruchu samochodów, ale są informacje o ruchu konnym, a skoro Bóg uregulował jak mają poruszać się wozy konne, to z tego wynika, że tak uregulował ruch pojazdów), - to jest bardzo charakterystyczny rys - w Koranie mamy odpowiedź na wszystkie problemy, należy je tylko znaleźć.

Jeżeli tak to nasze europejskie rozumienie władzy ustawodawczej odpada, bo w Koranie mamy normy prawne, czyli Koran jest aktem normatywnym - [w klasycznym islamie władzę wykonawczą miał kalif - (namiestnik boży na ziemi), jego władza była władzą zarządzającą, wykonującą wolę Boga, - kalif nie miał władzy absolutnej, bo był tylko wykonawcą woli Boga, natomiast władzę sądowniczą wykonywali znawcy prawa koranicznego czyli tzw. ulemowie - (skoro Koran zawiera normy regulujące życie społeczno - polityczne i życie prawne to znawcy Koranu znają te normy, - ulemowie jako znawcy Koranu byli znawcami prawa i oni rozstrzygali spory, - interpretowali Koran), - pozycja ulemów była pozycją szczególną, bo byli znawcami Koranu czyli tego wszystkiego co reguluje rzeczywistość], za klasycznego islamu problem władzy pojawił się bardzo wcześnie - (oczywiście władza pochodzi od Boga, - jest to koncepcja zstępująca), - bowiem prorok Mahomet nie pozostawił po sobie syna, lecz córkę Fatimę, która wyszła za Alego i miała z nim potomstwo.

Gdy zmarł Mahomet przez następne 30 lat władzę nad ummą sprawowali kalifowie, których określano mianem

kalifów prawowiernych, a gdy w roku 661 zmarł Ali, pojawił się problem kto ma być następcą - [zarysowały się dwa stanowiska, a podział ten jest podstawą podziału na sunnitów i szyitów - stanowisko sunnitów powiadało : ogół wiernych wybiera Kalifa, bowiem wolą ogółu kieruje Bóg, - było to stanowisko demokratyczne, - szyici natomiast podkreślali fakt, że Bóg Allach zwrócił się do Mahometa, a zatem dokonał wyboru Mahometa i ten wybór jest ciągle wiążący, a zatem władza kalifa powinna znajdować się w rodzie Mahometa - jeżeli ni ema potomstwa męskiego to władza ta przechodzi przez kobiety - (stąd też szyici byli przeciwni wybieraniu kalifa przez wiernych i podkreślali dziedziczenie władzy w rodzie Alego i Mahometa, - gdy w roku 661 władzę kalifów objęli przedstawiciele rodu Omajadów - szyici przeszli do opozycji i konflikt sunnicko - szyicki się tylko umocnił) - szyici wierzyli, że w ukryciu żyje kolejny kalif określony mianem imam ,tzw. ukryty imam i ten ukryty imam żyje nadal, - (dlatego też szyici dzielą się na wiele nurtów w zależności od liczby ukrytych imamów)].

Kalif z punktu widzenia koncepcji politycznych był symbolem jedności - jeden Bóg, jeden Kalif - (kalifat który powstał po śmierci Mahometa, formalnie został zniesiony w roku 1924 a na początku XVI wieku, - kiedy Bliski

Wschód został podbity przez Turków Osmańskich - tytuł kalifa i władza nad wspólnotą muzułmańską została połączona z sułtanatem, każdy sułtan był kalifem.

Likwidacja Turcji sułtańskiej - (początek lat 20) - spowodowała likwidację kalifatu - stulecia kolejne, stulecia Turcji Osmańskiej to stulecia ekspansji, a więc islam w ofensywie nie rodził pytań o jego kondycję - problem pojawił się u schyłku muzułmańskiego średniowiecza, - kres średniowiecza w warunkach muzułmańskich to jest koniec wieku XVIII w. - dwa wydarzenia polityczne odegrały tu rolę istotną - [fundamentalne znaczenie ma tu wyprawa Napoleona Bonaparte w 1798 roku do Egiptu, a więc moment w którym po raz pierwszy od wieku XIII chrześcijanie pojawili się zbrojnie na terenie Bliskiego Wschodu demonstrując swoją przewagę, zaś wydarzeniem wcześniejszym które rozpoczyna swoisty zmierzch imperium tureckiego, jest bitwa wiedeńska, - wydarzeniem które rozpoczyna tureckie wycofywanie się z terenów Europy, - utratę kolejnych posiadłości, zaś wiek XVIII to jest czas w którym w realiach muzułmańskich doszło do konstatacji słabości tego świata - (czas po Mahomecie - czas ekspansji, to czas
w którym dominowało przekonanie o doskonałości tego świata - jest lepszy od świata chrześcijańskiego - teraz natomiast okazało się, że świat muzułmański jest słabszy)].

Optymizm i pesymizm dziejowy - optymizm powiada - będzie coraz lepiej, pesymizm powiada - jest coraz gorzej - [teraźniejszość XVIII wieczna w ocenie muzułmańskiej jest zła, - optymizm i pesymizm muzułmański podkreślają, że teraźniejszość jest zła, - tyle że wyprowadzają z tego inne wnioski, - jeżeli teraźniejszość XVIII wieczna jest zła, czyli będzie coraz gorzej, to z tej konstatacji mogą wynikać dwie konsekwencje : (jest źle, bo nastąpiło odejście od czystości wiary w I wieku, czyli mamy pesymizm dziejowy, - zatem konsekwencja pierwsza jaka się pojawiła to idea powrotu), - skoro jest źle bo odeszliśmy od czystości wiary to należy wrócić do czystości wiary - jest to stanowisko pesymistyczne, - (konsekwencja druga mówi, jeżeli jest źle to dlatego że zachodni świat chrześcijański jest lepiej rozwinięty, a zatem nie należy wracać do przeszłości, ale iść do przodu wzorując się na świecie chrześcijańskim, - zatem należy przyjąć rozwiązania zachodniego świata chrześcijańskiego, - stanowisko głoszące konieczność przyjęcia niektórych rozwiązań zachodnich, to modernizm).

3. Modernizm - jest to stanowisko głoszące konieczność dostosowania do realiów muzułmańskich osiągnięć świata zachodniego - (zamiast określenia modernizm, można używać określenia unowocześnienie) - świat islamu wymaga unowocześnienia a idea ta oznacza stwierdzenie, że dzięki unowocześnieniu będzie lepiej - (optymizm dziejowy) - idea powrotu do przeszłości oraz idea modernizmu były ideami sobie współczesnymi.

Powiada się, że fundamentalizm jest anty modernistyczny, - (sugeruje to, że najpierw powstał modernizm, a potem fundamentalizm) - idea powrotu jest negacją idei modernizmu, - [w XVIII wieku pojawiły się korzenie obu tych dwu postaw zaś nurtem od którego wywodzą się te dwie postawy, jest nurt określany mianem wahhabizm - (nazwa wywodzi się od XVIII - wiecznego myśliciela Allahaba, który reagując na postrzegane słabości wskazał konieczność powrotu do czystości wiary - tak więc przez jednych traktowany jest jako pierwszy fundamentalista, a przez innych jako pierwszy modernista, bo dostrzegł słabość)].

Podobne zjawiska mieliśmy w dziejach myśli europejskiej, - (zwróćmy uwagę, czym jest „reformacja XVI - wieczna”? - jest krytyką zastanego stanu i ideą powrotu do czystości źródeł, do Biblii, krytyką odejścia od wzorców biblijnych, - reformatorzy mówią : wróćmy), natomiast głębiej, - gdy spojrzymy na problematykę myśli rzymskiej (ok. II w. p.n.e.) - to Katon powiada : podbijamy, ale ulegamy demoralizacji, - należy więc wrócić do cech wojowników - bo staniemy się wygodni, a nie dzielni - (to sytuacja, w której, tak jak w islamie mamy stwierdzenie słabości i wyprowadzenie z tego dwóch przeciwstawności - albo fundamentalizmu, albo modernizmu - nie jest czymś typowym tylko dla islamizmu, bo pojawiała się także w dziejach europejskich).
Nurt modernistyczny w islamizmie rozwijał się stopniowo w XIX w. - przez kontakt ze światem zachodu - (studia muzułmanów w Europie) - i oznaczał przejmowanie europejskich rozwiązań - (także jeżeli chodzi o pewne konstrukcje teoretyczne), - można więc w zasadzie powiedzieć - (w dużym uproszczeniu), że nurt modernistyczny najpierw - (przełom XIX - XX w.) - wchłonął poglądy nacjonalistyczne, a mniej więcej w połowie XX w. wchłonął koncepcje socjalistyczne.

Etap I - to pojawienie się koncepcji narodu, - narodu w warunkach ummy, czyli wspólnoty wierzących, - te wątki narodowe w warunkach ummy przybrały dwie podstawowe postacie :

• panislamizm - czyli jedność wszystkich wyznawców Mahometa, - (na przełomie XIX i XX w. istniała jeszcze

Turcja Osmańska, - sułtan, - będący kalifem, był symbolem tej jedności a więc jego pozycję i władzę należało podkreślać, - umacniać potęgę państwa Osmańskiego), - gdy w 1924r. zlikwidowano kalifat, - Turcja stała się państwem świeckim - (panislamizm po dzień dzisiejszy podkreśla, konieczność przywrócenia kalifatu, czyli przywrócenia jedności wszystkich muzułmanów).

• panarabizm - drugi nurt to przekonanie o jedności, ale na poziomie niższym - (określenie medialnie nośne to jedność wszystkich arabów) - przykładem próby stworzenia państwa jednoczącego arabów była istniejąca formalnie przez kilkanaście lat Zjednoczona Republika Arabska - [w atlasach geograficznych - mniej więcej z lat 60-tych, należy zwrócić uwagę, że pod nazwą Egipt znajdują się literki ZRA - (bo Egipt razem z Syrią tworzył federację) - idea jedności arabów), obok tej idei pojawiła się idea jedności Turków, czyli :

• panturkizm - obok Turków mieszkających w Turcji ludami tureckimi są także ludy środkowo - azjatyckie, a myślicielem, którego poglądy są wielce charakterystyczne dla nurtu modernistycznego - (tego - rozumianego przez

przejęcie koncepcji narodu), był Ataturk - (po polsku „ojciec Turków”), - czyli Mustafa Kemal Pasza, - przywódca państwa tureckiego z okresu międzywojennego - (dzieje Turcji nowożytnej dzielą się na „do Ataturka”, i „po Ataturku” - jest on fundamentem).

Ataturk - z punktu widzenia kategorii europejskich był przywódcą autokratycznym - (była to dyktatura, a pewnymi elementami parlamentaryzmu, czyli demokracji), - ale z punktu widzenia dziejów tureckich, odegrał rolę bardzo istotną - (należy pamiętać, że Turcja jest jedynym państwem muzułmańskich aspirującym do UE) - gdyż przeprowadził on reformy, których skutki trwają po dzień dzisiejszy, - [mamy do czynienia z państwem muzułmańskim, czyli z państwem którego społeczeństwo wyznaje islam… a jaki jest w Turcji alfabet? - nie jest to alfabet arabski, lecz łaciński - to Ataturk podjął decyzję o przyjęciu alfabetu łacińskiego - (podjął również decyzję nakazującą Turkom posiadania nazwisk - do początku XX w. muzułmanin określany był swoim imieniem i imieniem ojca), - dalej Ataturk nakazał rezygnację ze strojów tradycyjnych i ubrał Turków nowocześnie, europejsko - dokonał europeizacji Turcji] - jeżeli dodamy do tego, że Republika Turecka jest państwem świeckim, - (tak samo jak np. Francja - posiada Konstytucję), zauważmy też, że jest to świeckie państwo muzułmanów, - państwo w którym językiem liturgii jest arabski, - którego większość wiernych nie rozumie - formułek uczą się na pamięć.

Ataturk był tym przywódcą, który postanowił przeprowadzić w warunkach tureckich istotne reformy - idące w kierunku wzmocnienia roli państwa, - (interwencjonizm i etatyzm) - poprzez państwowe inwestycje - (państwo tworzy instytucje kredytowe, by były środki na przemiany, państwo ingeruje w gospodarkę bo jest jedynym silnym kapitalistą), a jednocześnie przedstawił koncepcję turkizmu - [stał on na stanowisku, że zbudowanie państwa obejmującego wszystkie ludy tureckie jest nierealne - (tak więc trzeba odrzucić panturkizm) - należy natomiast zawęzić problematykę turecką tylko do państwa tureckiego - (w ramach państwa tureckiego ma być jeden naród - turecki - co oznaczało, że mniejszości zostały poddane turkizacji - taką mniejszością, o której media od czasu do czasu donoszą są Kurdowie)] - w państwie tureckim na istnieć turecki naród, który wg Ataturka ma charakteryzować się dwiema cechami :

- poczuciem odrębności - od innych narodów, - (ale w ramach wspólnoty muzułmańskiej) i ,

- poczuciem własnej godności - swoista duma narodowa - druga połowa XX w. przyniosła w tym nurcie modernistycznym wątki socjalistyczne - {przykładem działacza i myśliciela, który to stanowisko reprezentował był prezydent Egiptu Naser - (zmarł w 1970r.), a od jego nazwiska wywodzi się określenie naseryzm - [poglądy Nasera były eklektyczne, - zwróćmy uwagę na to, że modernizm jest połączeniem islamu i wątków europejskich - (badacze wskazują, że w poglądach Nasera można łatwo zobaczyć treści koraniczne, islamiczne + treści narodowe + wątki socjalistyczne - te wątki socjalistyczne dotyczyły przede wszystkim roli gospodarczej państwa, bo podobnie jak u Ataturka mamy do czynienia z etatyzmem (szczególnie silną pozycją państwa), zaś odmiennie niż w koncepcjach socjalistycznych, Naser odrzucił klasowy charakter państwa - państwo nie służy jednej klasie, - służy realizacji interesów całego społeczeństwa, służy rozstrzyganiu ewentualnych sporów, a w związku z tym Naser odrzucił dyktaturę proletariatu, szczególnej roli proletariatu, gdyż w warunkach egipskich nie było tego proletariatu wielkoprzemysłowego)]}.

• Fundamentalizm - jest to nurt anty modernistyczny, czyli jest krytyką unowocześniania - [krytyka ta pojawiła się mniej więcej w latach 60-70 XX w. - gdy doszło do kolejnej bardzo ważnej konstatacji sprowadzonej do zdania, że unowocześnianie - (modernizm) - nie polepszył sytuacji świata islamu - (nadal jest to świat stojący cywilizacyjnie niżej od świata zachodu) - podstawą fundamentalizmu jest rozczarowanie skutkami modernizmu - (zauważmy, że skoro ciągle jest źle, a modernizm nic nie dał, to jedynym rozwiązaniem jest teraz fundamentalizm, czyli idea powrotu - dlatego też fundamentalizm odgrywa istotną rolę, ponieważ tłumaczy, że tylko przez wierność klasycznemu islamowi można polepszyć swoją sytuację)] - stąd też badacze używają dwóch określeń na oddanie istoty fundamentalizmu - (jedni mówią, że : jest to reislamizacja polityki, - bowiem polityka modernistyczna jest świecka, więc należy nadać jej charakter religijny, zaś drudzy powiadają : ,że jest to nic innego jak upolitycznienie islamu - islam jest religią, która teraz ma charakter polityczny).

Fundamentalizm to idea powrotu, - czyli powrotu do tych treści które głosił klasyczny islam z początków średniowiecza i z tych to wątków na kilka zwróćmy uwagę, gdyż tłumaczą one to z czym się spotykamy :

- wątek pierwszy - fundamentaliści muzułmańscy postrzegają świat dwu biegunowo - świat wg kategorii dobra i zła- nie ma strefy pośredniej - {opis tej dwubiegunowości świata to koncepcja nowej, współczesnej dżahilijji - określenie to oznacza okres niewiedzy - tym terminem określano dotychczas czas do pojawienia się Mahometa - (czyli do przełomu VI-VII w.n.e.) - ludność była nieoświecona, nie znała prawdziwej wiedzy, prawdziwej wiary, - pojawił się Mahomet i dokonał oświecenia - (zatem określenie dżahilijja jest określeniem negatywnym) - nowa dżahilija - to określenie służące opisaniu oceny świata zachodu - (świat zachodu jest światem nieznającym prawdziwej wiedzy, prawdziwej wiary, więc należy ten świat zachodu oświecić, tak by osiągnąć cel, którym jest świat muzułmański, czyli umma powszechna) - zatem fundamentalizm głosi idee konieczności likwidacji stanu nowej niewiedzy przez ekspansję muzułmańską, a dalej, - zwolennicy fundamentalizmu podkreślają, że treści głoszone przez Zachód, - chociażby takie jak - demokracja, istniały od dawna w ramach islamu - przez co podkreślają rolę sunnitów, - [wreszcie dla fundamentalizmu istotnym czynnikiem stały się wydarzenia lat 70 - tych XX w. - (gdy mówiliśmy o genezie modernizmu i fundamentalizmu mówiliśmy o poczuciu słabości) - pierwsze wydarzenie to rok 1973 kiedy doszło do gwałtownego wzrostu cen ropy naftowej eksportowanej przez państwa arabskie tzw. szok naftowy - efektem tego szoku był napływ „petrodolarów” do krajów arabskich, a

jednocześnie uczucie uzależniania świata zachodniego do dostaw arabskiej ropy - (poczucie siły) - zaś drugie wydarzenie to rok 1979 kiedy to w Iranie - (dawnej Persji) - doszło do obalenia Szacha Rezy Pahlawiego - modernisty, - przez muzułmański ruch religijny - (od roku 1979 Iran jest teokratyczną republiką muzułmańską) - był to rok triumfu fundamentalistów, którzy zdobyli władzę, - po tym wydarzeniu postacią, która przez długi czas była obecna w mediach europejskich był Chomeini i jego poglądy - (tu wielka uwaga - media europejskie gdy pisały o Chomeinim to zawsze używały określenia ajatollah Chomeini i pojawiał się problem z jakiej litery pisać tego „ajatollaha” - skromna wiedza nakazywała czynić z tego imię i pisano z wielkiej litery, pamiętajmy jednak, że to nie jest imię, - Chomeini na imię miał Ruollah , zaś ajatollah to określenie tego, który posiada wiedzę - jest to zatem określenie takie samo jak kalif, imam, czy mahdi - jest to określenie, a nie imię)]}.

Ruollah Chomeini - był fundamentalistą i z jego poglądów jeden wątek jest najistotniejszy - (był on tym myślicielem, który podnosił znaczenie prawników - (ulemów) - w klasycznym islamie prawnicy - (czyli znający prawo koraniczne) - odgrywali szczególna rolę - (fundamentalizm wraca do tej koncepcji) - stąd też należy pamiętać, że gdy przyglądamy się medialnym informacjom z Iranu to słyszymy o prezydencie, parlamencie, rządzie, itp. - (powiemy, że jest to europejskie, to gdzie ten fundamentalizm? - ano fundamentalizm w tym, że ajatollah Chomeini nie pełnił żadnego urzędu, ale był przywódcą - czyli jego autorytet był ważniejszy niż te wszystkie urzędy).

Drugi element to eksponowanie przez Chomeiniego szczególnej roli prawników - (znawców prawa koranicznego, czyli tzw. „szarijatu” )- otóż rolą tych prawników jest nadzorowanie i kontrolowanie działalności organów państwa. - (zatem mamy parlament, który stanowi prawo w rozumieniu współczesnym, ale prawnicy mają kontrolować, oceniać czy to prawo jest zgodne z prawem koranicznym - prawnicy są ponad parlamentem - (mają oni pilnować również nauczania religijnego, mają zarządzać majątkiem gminnym, więc ich rola jest szczególna).

4. Populizm - co do populizmu trwa dyskusja czy można go określić jako nurt myśli, - są tacy którzy mówią, że jest to po prostu technika rządzenia, czyli element socjotechniki - (ze względu na treści doktrynalne, które się w nim znajdują, ważny jest fakt, że już w starożytności posługiwali się nim Rzymianie, był stosowany w wieku XIX, i w wieku XX i jest stosowany nadal) - gdy chodzi o terminologię to określenie populizm wywodzi się z łaciny, od rzeczownika populus, czyli lud i to wprowadza nas w problematykę rozumienia określenia lud.

• Lud to wspólnota jednostek, wspólnota obywateli - (wtedy mamy do czynienia ze zbiorowym suwerenem - to pierwsze rozumienie słowa lud), drugie natomiast rozumienie tego słowa to - lud to ogół ludności utrzymujący się z własnej pracy, - (czyli w kategoriach marksistowskich byłby to proletariat, który sprzedaje własną pracę, lud czyli, ci którzy utrzymują się z własnej pracy, zatem nie utrzymują się z kapitału), zaś znaczenie trzecie : lud - to tyle co ludność wiejska, niekiedy dodaje się małomiasteczkowa - (to trzecie rozumienie słowa lud jest istotne, gdy spojrzymy na takie nazwy jak : Polskie Stronnictwo Ludowe, Ludowe Zespoły Pieśni i Tańca) - mamy zatem słowo lud które występuje w 3-ech znaczeniach - [dla problematyki populizmu istotne jest znaczenie drugie - lud w ujęciu populistycznym to są ci którzy nie nalezą do żadnej elity - populizm wyróżnia 3 rodzaje elit : władzy, majątku i intelektu - lud populistyczny nie należy do żadnej z tych elit, - stad też pierwsza cecha populizmu - : jest to nurt myśli o bardzo mocnym anty - elitaryzmie, powiada się, że populizm nie jest nurtem o stałej jednakowej obecności w dziejach, jego znaczenie faluje, a czynnikiem który umacnia populizm jest kryzys który uderza w tych, którzy utrzymują się z własnej pracy, a z kryzysu tego, - dotykającego lud, - wynika idea zmiany - należy zmienić tę sytuację, - (populizm jest nurtem optymizmu dziejowego - jest źle będzie lepiej)].

• Druga cecha populizmu - to konkretne rozumienie składu ludu - [należy zwrócić uwagę na to, że użycie określenia lud - (ludzie którzy utrzymują się z własnej pracy) - odruchowo kieruje nas w kierunku robotnika, - jeśli mówimy lud, to mamy jednocześnie bardzo ubogich robotników drobno - przemysłowych, - wręcz rzemieślniczych i ich menadżerów - (jedni i drudzy nie żyją z kapitału tylko z własnej pracy), - tyle, że praca tych menadżerów jest inna niż robotników) - w populizmie mamy do czynienia z kategorią lud, - która jest szalenie zróżnicowana - [jeżeli na to nałożymy idee zmiany, to czego chce robotnik w warsztacie rzemieślniczym? - żeby było lepiej, - czyli żeby lepiej zarabiał, za nieco krótsza pracę - w lepszych warunkach, a czego chce menadżer? - tego samego - (tylko że, dla niego lepiej - to kolejne 50 tyś. i kolejny tydzień płatnego urlopu), - ale i jedni i drudzy chcą zmiany - tylko każdy chce zmiany swojej sytuacji, a zatem kryterium utrzymywania się z własnej pracy powoduje że, lud jest pojęciem szalenie niejednorodnym.

• Trzeci element - skoro ten lud jest tak zróżnicowany i chce zmiany to populizm charakteryzuje się kultem silnej władzy politycznej - populizm wręcz kocha autorytaryzm - przywództwo.

• Element czwarty : populizm jest zawsze osadzony w tradycji - (dlatego nie ma populizmu globalnego, uniwersalnego - można wskazywać na podobne cechy, ale zawsze wynika to z tradycji) - skoro lud odczuwa kryzys i pragnie zmiany, to hasło zmiany jest najważniejsze, głoszone przez populistycznego przywódcę, - którego cechuje charyzma - co oznacza, że nie oddziaływuje na rozum adresatów swoich wystąpień, lecz na ich emocje - [charyzmatyczny przywódca łączy watki eklektyzmu, czyli wątki rozmaitych kierunków myśli, jest demagogiem -
  odwołuje się do następujących treści : - przede wszystkim idea zmian, a zatem przywódca powiada - ja zmiany przeprowadzę, bo jako nowy przywódca, jestem lepszy od przywódców starych - (przywódca charyzmatyczny zawsze podkreśla że jest nowy) - podkreśla też, że zmiana jest możliwa dzięki zastosowaniu jednego tylko rozwiązania, czyli złotego środka - powiada on : ja odkryłem jak prosto, najprościej dzięki jednemu jedynemu środkowi można poprawić sytuacje ludu, - i trzeci watek : skoro lud znajduje się w złej sytuacji, to trzeba znaleźć przyczynę tej

sytuacji - (co innego złoty środek - (wyjście z sytuacji), - a co innego przyczyna tej sytuacji, - i tu populizm sprowadza przyczynę złej sytuacji do koncepcji wroga - czyli lud znajduje się w złej sytuacji, ponieważ jest wróg, który panuje - tym wrogiem są elity władzy, majątku i intelektu) - złoty środek brzmi zatem tak : należy obalić elity i wtedy będzie dobrze a jeżeli zastosowanie złotego środka nie prowadzi do poprawy doli ludu, można wskazać nowego wroga, - proces zaczyna się od nowa].

Populizm jest nurtem który podkreśla walkę i dążenie do zmiany - (dla populizmu charakterystyczna jest koncepcja człowieka, a wiec mamy do czynienia z koncepcja człowieka z ludu, - przeciętny, szary, typowy, - czyli nie należący do żadnej elity) - ten człowiek przeciętny w populizmie opisywany jest dwoma przymiotami : zdrowy rozsądek - (należy zauważyć ze jest to negacja rozumu nabytego w procesie edukacji), - czyli populizm neguje kult edukacji - wiedzy zdobywanej w procesie uczenia się - tu mamy zdrowy rozsadek naturalny - towarzyszy temu instynktowna mądrość - stoją one w opozycji do intelektualizmu elity - (dlatego przywódca charyzmatyczny odwołując się do ludu musi zrezygnować z głębi analizy teoretycznej, - musi budować proste hasła, zrozumiałe bez głębokiej analizy).

Lud populizmu składa się z szarych, przeciętnych ludzi, a skoro mamy do czynienia z pozytywnym ocenianiem przeciętnego człowieka, - optymizm antropologiczny, - (ten człowiek jest wartościowy), - lud składający się z przeciętnych, szarych ludzi oceniany jest pozytywnie, - a wiec lud jest źródłem wszelkich cnót - (oczywiście mamy tu do czynienia z mitem).

Przyglądając się strukturze społecznej można powiedzieć, że jest lud, jest przywódca i są elity, a gdzie państwo? - (populizm to charyzma przywódcy autorytarnego, a zatem państwo jest tylko dodatkiem do przywódcy - państwo to aparat służący wykonywaniu poleceń przywódcy, - najlepszą ilustracją tej tezy jest faszyzm lub nazizm).

5. Agraryzm - łacińskie agers, czyli ziemia uprawiana, grunt rolny - agrarius - dotyczący ziemi - (agraryzm jest zatem nurtem myśli, który podkreśla znaczenie ludu w rozumieniu trzecim - czyli tych którzy ziemię uprawiali).

Podstawowym pojęciem dla agraryzmu jest ziemia - (jako rola - grunt uprawiany) - ziemia uprawiana powinna znajdować się we własności tych, którzy ja uprawiają, dlatego powiada się że agraryzm jest nurtem myśli, który w kwestiach własności ziemi próbuje iść trzecią droga - drogą środka - (pomiędzy pojęciem liberalnym
- obszarnicza własność ziemi, a ujęciem socjalistycznym - państwo, a własność ziemi) - stąd też dla agraryzmu charakterystyczne jest przekonanie, że najlepszym modelem stosunków własnościowych w rolnictwie są indywidualne gospodarstwa chłopskie, a zatem agraryzm jest nurtem myśli, a swoistym ładunku anty - industrialnym to nie przemysł jest najważniejszy, a rolnictwo - (gdy zerkniemy do art. 23 naszej Konstytucji - „podstawą stylu rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne” - to mamy do czynienia z agraryzmem, który stanowi podstawę stylu rolnego naszego państwa) - a tę ziemię ma uprawiać człowiek - agrarystyczny człowiek - czyli chłop, rolnik - (w ostatnich latach dodaje się, że to również działacz rolniczy).

Ten chłop, rolnik również opisywany jest pozytywnie - (optymizm antropologiczny) - charakteryzuje się dwoma cechami : - tężyzna fizyczna i nieskazitelność moralna, - mamy zatem kult chłopskości i kult kontaktu z naturą - (tężyzna fizyczna wynika z pracy na roli, a nieskazitelność moralna, z kontaktu z przyrodą) - te dwie cechy służą gloryfikacji chłopa - rolnika - (agraryzm jest zatem nie tylko anty - industrialny, ale także anty - miejski, i
anty - cywilizacyjny.

Agraryzm jako nurt pojawił się w końcu XIX w., a szczególną rolę odgrywał w okresie międzywojennym, - agrarystyczny chłop, rolnik - wartościowy, optymistycznie opisywany, kieruje się chłopskim rozumem - (chłopski rozum wynika z doświadczenia życiowego).

Populizm powiada : zdrowy rozsądek, - nie intelektualny, zaś agraryzm powiada : chłopski rozum, który wynika z kontaktu z przyrodą.

Pomiędzy populizmem a agraryzmem zachodzą liczne różnice i jedną z najważniejszych jest to, że agraryzm nie zna idei przywódcy - patrząc na społeczeństwo, wychodzi on od małej wspólnoty którą jest rodzina, - (dlatego też mamy do czynienia z kultem rodziny).

Agraryzm przybierał różne formy, a przykładami spoza europy mogą być np. Farma z Dzikiego Zachodu - (farma jest gospodarstwem rodzinnym), a przykładem z bliskiego wschodu jest izraelski kibuc - (najmniejsza wspólnota to

rodzina, - bogactwo tej rodziny zależy od pracy na roli, stad też agraryzm podkreśla, że zamożność jest cechą pożądaną, lecz musi wynikać z pracy).

Rodzina jest najmniejszą wspólnotą społeczną, większą jest gmina, dopiero gminy tworzą społeczeństwo - gminy samorządne - agraryzm odrzuca silną władzę polityczną, odrzuca autorytaryzm dlatego akcentuje samorządność, -bo samorządna gmina jest najbliżej idealizowanego chłopa - rolnika, - (stąd też agrarystycznemu spojrzeniu na państwo zdecydowanie bliżej jest liberalizmowi niż populizmowi, - akcentuje on bowiem, iż państwo powinno mieć charakter demokratyczny, parlamentarny, - z systemem wyborczym, w którym kandydaci chłopscy uzyskują wsparcie społeczne i zasiadają w parlamencie).

6. Feminizm - określenie to robi karierę, podobnie jak dwa inne pacyfizm i ekologizm - (stąd też badacze podkreślają ze te 3 nurty mają charakter postmodernistyczny), - czyli są charakterystyczne dla społeczeństwa nowoczesnego,

czyli takiego które osiągnęło pełny rozwój materialny i wynikają z realizacji innych potrzeb.

Feminizm z łacińskiego słowa femina - kobieta - (sposób jego definiowania jest następujący: - to nurt myśli głoszący, iż sytuacja kobiety w społeczeństwie jest niesprawiedliwa, - czyli mamy hierarchię, w której kobieta zajmuje miejsce niżej i do tego feminizm dodaje konieczność zmiany tego stanu - podobnie jak w populizmie mamy tu wątek zmiany), - na pytanie : dlaczego kobieta zajmuje pozycje niższą społecznie? - feminizm odpowiada : bo mamy do czynienia z dyskryminacją ze względu na płeć.

Feminizm rozwijał się z różnym natężeniem, w ciągu ostatnich miej więcej 200 - 300 lat i na ogół wskazuje się na 3 okresy : - {pierwszy - związany jest z ruchem sufrażystek łac. suffragium, - czyli prawo wyborcze, - pierwsza fala to dążenie kobiet do przekreślenia dyskryminacji politycznej przez uzyskanie prawa wyborczego - [stąd też słynne emancypantki głosiły równość między mężczyznami, a kobietami, - równość zrealizowaną dzięki uzyskaniu prawa do głosowania - (w okresie międzywojennym te prawa zostały kobietom przyznane - i ruch ten przygasł, ponieważ wydawało się, że osiągniecie celu w postaci praw wyborczych zaspokoiło potrzeby - stąd okres pasywny trwał lat kilkadziesiąt - miej więcej do lat 60-tych ubiegłego wieku, kiedy to środowiska feministyczne uzmysłowiły sobie, że uzyskanie praw wyborczych nie poprawia sytuacji społecznej kobiety), - nadal żyją w świecie zdominowanym przez mężczyzn] - dlatego też nastąpił drugi okres walki - to okres walki o rzeczywistą równość pozycji społeczno - gospodarczej kobiety i mężczyzny, zaś w trzecim okresie - feminizm prezentuje wiele nurtów : feminizm liberalny, socjalistyczny i tzw. radykalny - [w okresie tym doszło do jeszcze jednej rzeczy ważnej z punktu widzenia feminizmu, a mianowicie powstania pojęcia - seksizm - (feminizm to nie to samo co seksizm - seksizm to przekonanie o nierówności społecznej ze względu na płeć, - w takim wypadku powstaje pytanie: co to jest płeć? - i tu feminizm dokonał odróżnienia dwu sposobów rozumienia słowa płeć - a zatem odróżnił płeć naturalną, - biologiczną określaną terminem seks, od płci społecznej określanej terminem angielskim gender : - płeć biologiczna jest wytworem natury, i związana jest z funkcjami rozrodczymi, zaś płeć społeczna jest jednostce narzucona przez wychowanie, czyli przez kształtowanie społeczeństwa) - seksizm powiada, że nie można zmienić płci naturalnej, ale płeć społeczną tak - płeć społeczna jest czymś sztucznym - (np. reakcja na mężczyznę robiącego na drutach) - dlatego możliwy jest następujący wniosek : jeżeli mamy płeć biologiczna - seks i płeć społeczną - gender, to gdy nałożymy to na siebie to mamy 4 warianty : - mężczyzna męski i mężczyzna żeński oraz kobieta kobieca i kobieta męska - (zdaniem seksizmu nie wolno różnicować ze względu na płeć społeczną, bo ta może ulegać zmianom) - seksizm akcentujący płeć jedną i drugą może występować w wersji feministycznej - wtedy kobiety podnoszą, że nie mogą być dyskryminowane ze względu na płeć, ale może być także w wersji męskiej, czyli maskulinistycznej]}.

• Maskulinizm - to ruch męski podnoszący ich dyskryminację - (przykład - urlop ojcowski) - seksizm może występować w dwóch wariantach : męskim i żeńskim - [przyglądając się seksizmowi można wyróżnić 2 nurty : wersję słabszą i wersję silniejsza - wersja słabsza - podnosi, iż nie można różnicować, a zatem przedstawiciele obu płci realizują funkcje komplementarne - każda płeć realizuje inne funkcje społeczne i prawidłowa realizacja obu tych funkcji, - (każdej z tych płci) - powoduje prawidłowy rozwój społeczeństwa, - co oznacza, że nie można tych funkcji hierarchizować - nie ma gorszych i lepszych bo są różne - (należy pamiętać że jeżeli coś jest inne od czegoś, nie oznacza że to coś jest gorsze) - natomiast wersja silniejsza, mocniejsza - powiada, że jedna płeć jest lepsza od drugiej, czyli wykonane przez nią funkcje są lepsze, ważniejsze, a te które wykonuje płeć gorsza są gorsze - (czyli mamy hierarchizacje, a ta hierarchizacja może być tak feministyczna jak i maskulinistyczna)].
  W wyniku pojawienia się seksizmu - (mniej więcej w latach 60-tych) - feminizm rozpadł się na wiele nurtów - Pierwszy z nich to :

- Feminizm liberalny - łączy swoje treści z liberalizmem, - (stąd też ten przymiotnik) - feminizm ten na pierwszym miejscu umieszcza wolność i głosi, że należy znieść jakiekolwiek ograniczenia utrudniające kobietom konkurowanie z mężczyznami na rynku społeczno - gospodarczym - (zapewnienie wolności konkurencji nie utrudni kobietom działalności, bo ich cechy i predyspozycje są takie same, a nawet lepsze niż mężczyzn) - stąd też wolność bez żadnych ograniczeń - (przykładem jest przydzielanie kandydatom - na kierunkach medycznych dodatkowych punktów za płeć, by przeciwdziałać feminizacji zawodu medycznego, - czyli dodawanie punktów za płeć mężczyznom - sprawa trafiła do SN) - równość szans wynikająca z wolności - (przykład serial „Ranczo” - tam feminizm w wersji liberalnej triumfuje w odcinku ostatnim).

- Feminizm socjalistyczny - podnosi iż przyczyną złej sytuacji kobiet jest prywatna własność środków produkcji i oznacza to, że zniesienie prywatnej własności środków produkcji, polepszy sytuację kobiet - (feminizm socjalistyczny w rewolucji postrzega szansę na poprawę egzystencji, - nie w wolności lecz w obaleniu rewolucją istniejącego systemu.

- Feminizm radykalny - jest feminizmem seksistowskim i to seks w wersji mocnej, - mamy hierarchizację opartą na płci - (kobiety są lepsze) - mamy zatem ujęcie następujące : feminizm w wersji liberalnej i w wersji socjalistycznej za swój cel uważają równość, jednakowość sytuacji, praw, zaś feminizm w wersji radykalnej nie głosi równości tylko idzie dalej w kierunku hierarchizacji, w której płeć żeńska dominuje nad płcią męską - (dlatego też feminizm radykalny podkreśla separację płci, a jedyny powód do przekraczania tych granic separacyjnych to kwestie rozrodu) - w wersji feminizmu radykalnego kobiety w swoim środowisku osiągną najwięcej - (przykład - komedia „Seksmisja”, gdy na końcu rodzi się chłopiec - to obala koncepcję feminizmu radykalnego).

7. Pacyfizm - to nurt, którego nazwa wywodzi się z łac. pax - pokój, w dopełniaczu pacyfikus, albo połączenie

rzeczownika pax, z czasownikiem pacere, - czyli czynić, robić - to nurt myśli, który podkreśla szczególną wagę pokoju, a wiec bezkonfliktowego rozwiązywania sporów - [pojęciem podstawowym jest kategoria pokoju - pacyfizm definiuje pokój negatywnie, a wiec nie wskazuje czym pokój jest tylko czym nie jest - pokój to brak wojen - i ten stan, w którym nie ma konfliktu opisywany jest dwoma cechami : - musi to być stan trwały, - (pokój należy utrwalać, nie jest dany raz na zawsze, a wiec raz osiągnięty stan pokoju nie pozwala na samouspokojenie) - trzeba go stale utrwalać i z tym się wiąże kolejna cecha - (istniejący pokój musi być stale umacniany) - ideą pacyfizmu jest pokój wieczysty, ale prędzej czy później pojawiały się wojny]

• Wojna - jest konfliktem zbrojnym prowadzonym przez rozmaicie pojmowane strony, to mogą być państwa, bloki państw, ale też grupy społeczne - pacyfizm jest przeciwnikiem każdej wojny, - każdego konfliktu zbrojnego - (to ujecie modelowe zmusiło zwolenników pacyfizmu, - i to już w późnych wiekach średnich, do przyjrzenia się kategorii wojny nieco baczniej, - a mianowicie co zrobić z wojną obronną? - czyli co zrobić z podjęciem walki przez zaatakowanego? - w ujęciu skrajnym, - każda wojna jest zła, oznacza to, że wojna obronna jest też zła) - pacyfizm od takiego skrajnego ujęcia odszedł już w średniowieczu - (przyjęto, że w pewne wojny są wojnami sprawiedliwymi).

- Pierwsza kategoria wojny sprawiedliwej to wojna w obronie - zaatakowany ma prawo podjęcia walki - (to rozumienie, - wojna w obronie jest wojną sprawiedliwą, - jest podstawą oceny przebiegu kampanii wrześniowej 1939r.) - średniowiecze przyjęło też drugie rozumienie wojny sprawiedliwej - (średniowiecze to czas dominacji chrześcijaństwa w konfrontacji ze światem muzułmańskim), a wiec wojna chrześcijan z poganami była wojną sprawiedliwą.

Wojna w obronie jest wojną sprawiedliwą, wiec pacyfizm sięga do dwóch idei które sformułowali starożytni rzymianie : - pierwsza, czyli czyń przygotowania do wojny bo czyniąc to zapewniasz sobie pokój, a druga - przezorni prowadzą wojnę dla pokoju - tłumaczy znaczenie wojny sprawiedliwej - cel wojny sprawiedliwej to pokój, a zatem - (zbroimy się by pokój trwał, a jak prowadzimy wojnę to po to by pokój przywrócić) - w związku z tą wizją wojny pojawia się znamienny dla pacyfizmu stosunek do służby wojskowej.

Pacyfizm odrzuca służbę wojskową z następujących powodów: przymus musi być wykluczony, ale indywidualna decyzja wolnego człowieka do wstąpienia do wojska dobrowolnie powodem krytyki być nie może - (człowiek nie może być przymuszony do służby wojskowej, ale może ją rozpocząć kierując się swoja wolą) - państwo w ujęciu pacyfistycznym nie prowadzi żadnych konfliktów, - państwo takie rozwiązuje metodą pokojową wszystkie konflikty mające miejsce na jego terytorium lub poza nim.

8. Ekologizm - współcześnie uchodzi za najbardziej radykalny nurt myśli - (przemówienie przywódcy nie jest tak medialne jak ekolog przykuty łańcuchami do drzewa) - nazwa ta wywodzi się ze starej greki i jest połączeniem dwóch słów oikos - (ekos), czyli dom, środowisko, i logos czyli nauka - (pierwotne znaczenie ekologii to nauka o środowisku i od tego urobiono słowo ekologizm jako nurt myśli, który podnosi znaczenie naturalnego środowiska, w którym żyje człowiek) - kategorią podstawową jest idea przyrody, która obejmuje wszystkie składniki środowiska przyrodniczego człowieka, - czyli wodę, powietrze, rośliny, zwierzęta, a także ludzi, - bo są częścią elementu przyrody - [ekologizm podkreśla, iż przyroda i człowiek tworzą pewną wspólnotę, - nie ma przeciwieństwa między człowiekiem, a przyrodą - (w ujęciu ekologicznym przyroda jest idealizowana, a zatem mamy optymizm - taki naturalistyczny) - przyroda składająca się z wielu składników charakteryzuje się bowiem tym, iż ma zdolność do regeneracji, a więc wszelkie naturalne zjawiska naruszające jej równowagę prędzej czy później będą przywrócone. - samo regenerujący mechanizm przyrody - (przykład : stok Etny i pozostałości po wylewach lawy - po 50 latach rośnie na nich trawa, a po 150 latach drzewa) i na tym tle ujęty jest człowiek - ingerujący w świat przyrody - narusza jej równowagę - (sama nie może wrócić do stanu równowagi) - człowiek ma charakter destrukcyjny - pesymizm antropologiczny, - (człowiek jest częścią przyrody a nie jej panem) - dzieje myśli - z punktu widzenia ekologizmu podzielić na 3 wielkie etapy :

• koncepcje teocentryczne - Bóg jako kreator wszystkiego - (Średniowiecze).

• antropocentryzm - (czasy nowożytne) - człowiek w centrum, człowiek jako samodzielny kreator, człowiek którego ideą było ujarzmianie przyrody, - wiek XIX i przekonanie o możliwości podporządkowania sobie przyrody.

Ekologizm przynosi obniżenie rangi człowieka, z istoty znajdującej się w centrum - (antropocentryzm) - do rangi jednego z elementów przyrody - (ekologizm to ekocentryzm - najważniejsza jest przyroda, a człowiek jest tylko jej elementem, - człowiek ekologiczny jest zaprzeczeniem człowieka liberalnego, - wolnego, który podporządkowuje świat i człowieka socjalistycznego, - czyli człowieka pracy, który swoją pracą stwarza nowe realia) - człowiek ekologiczny to człowiek, który żyje w symbiozie z przyrodą i minimalizuje ingerencję tak, by jej konsekwencje dla przyrody były jak najsłabsze - (człowieka ingerującego w nadmiarze ekolodzy nazywają nikczemnikiem - czyli człowiek nie ekologiczny to pesymizm antropologiczny).

KONIEC

 

---