PAMIĘĆ I UCZENIE, ĆW. 11 - WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE

1. Podstawy:

• Edward Thorndike - 1898r. prawo efektu (zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje zadowolenie zostaje skojarzone z tą sytuacją. Gdy sytuacja powtarza się w przyszłości, wzrasta prawdopodobieństwo, ze to zachowanie też się powtórzy. Odwrotnie gdy zachowanie w sytuacji wywoła dyskomfort - wtedy spada prawdopodobieństwo powtórzenia zachowania w przyszłości)

• Jerzy Konorski - prowadził badania w Polsce, jego zdaniem war. instrumentalne to odruchy warunkowe II typu (odruchy I typu to klasyczne odruchy warunkowe), skupiał się na analizie procesów nerwowych odruchów warunkowych

• Burrhus Skinner - aspekt behawioralny powstawania reakcji instrumentalnych oraz znaczenie warunkowania dla całokształtu zachowania się jednostki

2. Relacje zachowanie - jego konsekwencje

W warunkowaniu instrumentalnym jednostka uczy się, że w określonych warunkach wykonaniu lub powstrzymaniu się od wykonania danej reakcji towarzyszą określone konsekwencje (atrakcyjne - nagrody lub awersyjne - kary). W wyniku kolejnych prób - stopniowe nabywanie odruchu instrumentalnego; zwiększanie/zmniejszanie częstości zachowania

4 podstawowe rodzaje relacji funkcjonalnych między zachowaniem a jego konsekwencjami:

wzmocnienie pozytywne	każda konsekwencja zachowania	zwiększa	prawdopodobieństwo powtórzenia tego zachowania w przyszłości
kara				zmniejsza
wzmocnienie negatywne	takie wykonanie reakcji, które pozwala uniknąć przykrych, awersyjnych konsekwencji	zwiększa
pomijanie	gdy po zachowaniu A nie ma tych konsekwencji, które wystąpiłyby przy powstrzymaniu się od tej reakcji A	spadek zach. A, ale zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia odmiennych niż A zachowań (wzmacnianie innych zachowań, DRO)

Kształtowanie reakcji metodą kolejnych przybliżeń - krok po kroku nagradzane są reakcje coraz bardziej przypominające oczekiwaną formę zachowania (gdy chcemy wyuczyć nowej w danych warunkach reakcji)

3. Przestrzeń zależności instrumentalnych

Ważna styczność w czasie reakcji i jej konsekwencji - warunek utrwalenia się reakcji instrumentalnej (Thorndike). Kolejne badania: sama styczność to za mało, by wystąpiło uczenie się potrzebna jest relacja zależności między reakcją a jej następstwami.

2 rodzaje tej relacji: prawdopodobieństwo wystąpienia nagrody/kary po wykonaniu określonej reakcji lub bez jej uprzedniego wykonania; gdy te prawdopodobieństwa nie są sobie równe, następuje wyuczenie się określonej reakcji sprawczej.

>>> Każda relacja miedzy zachowaniem a otrzymaniem wzmocnienia lokująca się:

1. powyżej przekątnej prowadzi do spadku częstości wykonywania reakcji instrumentalnej

2. poniżej przekątnej prowadzi do wzrostu (jw.)

Szczególny wypadek - gdy wzmocnienia to kary - przekątna obrazuje wytworzenie się wyuczonej bezradności

4. Wpływ warunkowania klasycznego na reakcje instrumentalne

Typowa sytuacja, w której oba rodzaje warunkowania kształtują zachowanie sytuacja prowadząca do warunkowego tłumienia (warunkowej reakcji emocjonalnej, CER) wykonywanej w danym momencie czynności. Warunkowe tłumienie przejawia się w zahamowaniu reakcji podczas prezentacji bodźca warunkowego skojarzonego uprzednio z bezwarunkowym bodźcem awersyjnym.

Podstawowe interakcje miedzy warunkowaniem klasycznym i sprawczym - tabelka

>>> Wynikiem tych interakcji jest nasilenie/osłabienie wykonywanej reakcji sprawczej. Bodźce warunkowe wywołują reakcje instrumentalne najprawdopodobniej przez wpływ na stany motywacyjne.

1 i 4 - sumowanie się stanów motywacyjnych, BW nasila wykonywanie RI

2 i 3 - różne stany motywacyjne, BW obniża tempo wykonywania RI

• Bodźce kontrolujące zachowanie - zmieniają częstość wystąpienia RI, adaptacyjna rola - jednostka może przewidzieć konsekwencje swych działań. Wyróżnia się 2 typy bodźców kontrolujących:

- bodźce dyskryminacyjne (informacja, że po wykonaniu reakcji pojawi się wzmocnienie lub kara; sygnał kiedy warto wykonać lub powstrzymać się od reakcji instrumentalnej; prawdopodobieństwo zachowania rośnie)

- bodźce wygaszeniowe (oznacza brak dostępności wzmocnień; prawdopodobieństwo zachowania spada)

[szczur w klatce, gdy obczai, że zapalona lampka oznacza pokarm, tylko przy lampce naciska dźwignię. Gdy zmienimy znaczenie zapalonej lampki i symbolizuje ona brak pokarmu, to szczur oduczy się naciskać dźwignię w obecności zapalonej lampki]

5. Awersyjna kontrola zachowania

Trzy główne typy relacji między zachowaniem a nieprzyjemnościami środowiska:

1. - karanie - wykonanie RI -> bodziec awersyjny

2. - ucieczka - wykonanie RI -> eliminacja aktualnie działającego bodźca awersyjnego

3. - unikanie - wykonanie RI -> zapobiega pojawieniu się bodźca awersyjnego

W przypadku a) i b) łatwo można określić, co jest czynnikiem wzmacniającym. Przy unikaniu wzmocnienie = brak wystąpienia bodźca awersyjnego. Wyjaśnienie tego zjawiska teoria dwuczynnikowa (Rescorla i Salomon) - reakcja unikania to specyficzna forma reakcji ucieczki: ucieczka przed lękiem wywołanym bodźcem warunkowym (dyskryminacyjnym).

Bodziec dyskryminacyjny - szok ­ lęk (czyli):

Bodziec warunkowy - bodziec bezwarunkowy - reakcja warunkowa (a po kilku próbach wygląda to tak):

Bodziec dyskryminacyjny (warunkowy) - reakcja warunkowa (jest reakcją ucieczki, a jednocześnie pozwala uniknąć szoku)

6. Ewolucja definicji pojęcia wzmocnienia

1. teoria redukcji popędu (Hull) - wzmocnienie pozwala wrócić do homeostazy, a RI zostaje wzmocniona bo redukuje awersyjne odczucie towarzyszące popędom

2. definicja behawioralna - charakter post hoc, dopiero po zadziałaniu czynnika możemy stwierdzić, czy jest on wzmocnieniem

3. transsytuacyjna definicja wzmocnienia (Mehl) - jest to bodziec zwiększający prawdopodobieństwo wystąpienia RI w więcej niż 1 wypadku. Efekt wzmacniający to cecha charakterystyczna określonej klasy bodźców

4. teoria Premacka - wzmacniający efekt jednych zachowań w relacji do innych zachowań, to spontaniczne zaangażowanie się jednostki w jakieś czynności jest odpowiedzialne za efekt wzmocnienia,

3 zasady: bardziej prawdopodobna reakcja wzmacnia mniej prawdopodobną; mniej prawdopodobna reakcja nie wzmacnia bardziej prawdopodobnej (odkrycie...); efekt karania - gdy jednostka w wyniku wykonywania bardziej prawdopodobnej czynności jest zmuszona do wykonania mniej prawdopodobnej.

5. teorie równowagi - najlepsza dokładność i najszerszy zakres stosowania, korzystają z idei uzależnienia możliwości wykonania 1 czynności od wykonania innej; np. teoria deprywacji zachowania (Timberlake i Allison) - efekt wzmocnienia wywodzi się z narzuconych jednostce ograniczeń, które zaburzają normalne relacje miedzy wykonywanymi przez nią czynnościami. Jeśli pozostawi się jednostkę samą sobie, poświęci czas na to, co dla niej najprzyjemniejsze i stworzy się zrównoważony układ.

>>> punkt B - punkt błogostanu, zadowolenia - optymalne dla jednostki rozłożenie czasu poświęcanego na zachowania A i B, mierzone w warunkach całkowitej swobody

Linia X - warunki, w których zach. A wzmacnia zach. B

Linia Y - warunki, w których zach. B wzmacnia zach. A

Czas poświęcany na te czynności odczytajcie z wykresu:)

7. Rozkłady wzmocnień

Rozkłady wzmocnień - zasady precyzujące, jak często i pod jakimi warunkami zach. jednostki będzie wzmocnione.

1. rozkład ciągły (CRF) - wzmacniana każda poprawnie wykonana reakcja

2. rozkład o stałych odstępach czasowych (FI) - wzmocnienie po 1szej reakcji po upływie jakiegoś czasu

3. rozkład o zmiennych odstępach czasowych (VI) - czas miedzy wzmocnieniami waha się wokół przyjętej średniej

4. rozkład o stałych proporcjach (FR) - wzmocnienie po pewnej stałej liczbie reakcji

5. rozkład o zmiennych proporcjach (VR)

FR i VR utrzymują wysokie tempo wykonywania reakcji sprawczej

VI i FI umiarkowane tempo reagowania

VR i VI trzeba więcej prób wygaszenia niż przy stałych i ciągłych rozkładach.

Dodatkowe rozkłady wyrównujące tempo reakcji:

1. wzmacnianie wysokiej częstości reakcji (DRH) - reakcja wzmacniania gdy pojawi się przed upływem określonego czasu, efekt to stabilne, wysokie tempo reakcji

2. wzmacnianie niskiej częstości reakcji (DRL) - wzmocnienie po upływie... , efekt to utrzymujące się niskie tempo reakcji

3. wzmacnianie innych reakcji (DRO) - patrz str 1

Różne rozkłady wzmocnień mogą być łączone w łańcuchy, w których wzmocnienie jest dopiero po ostatnim ogniwie (rozkłady łańcuchowe, inaczej rozkłady drugiego rzędu). Inna typowa procedura to procedura konkurencyjnych rozkładów wzmocnień (wzmocnień tym samym czasie organizm ma do wyboru 2 lub więcej rozkłady wzmocnień, np. 2 dźwignie i szczur)

8. Dokonywanie wyboru

PRAWO DOPASOWANIA (Herrnstein) - reakcje organizmu w środowisku o konkurencyjnych rozkładach wzmocnień, o stałych lub zmiennych odstępach czasowych, rozdzielają się pomiędzy te rozkłady proporcjonalnie do częstości uzyskiwania w ich wyniku wzmocnień. Prawo to jest uniwersalne (obejmuje też ryby, szczury itd.).

Zjawisko dopasowania wyjaśniają teorie:

1. molarne - analizują wyniki działania org w dłuższej perspektywie czasowej

2. molekularne - na podst. krótkich odstępów czasowych, np. teoria ulepszania (zwierzęta zmieniają swą aktywność między rozkładami by ulepszyć miejscową częstość wzmocnień rozkładów A i B, co prowadzi do dopasowania)

1

---