NOTATKI Z TEKSTÓW, Psychologia UJ, III semestr, Psychologia społeczna


PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA I: ĆWICZENIA NR 1 (6, 9 X)

Temat: Wprowadzenie do psychologii społecznej.

Tekst: Wojciszke, B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej. Rozdział 1 (s. 17 -56).

  1. CZYM ZAJMUJE SIĘ PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA?

- szeroko pojęty wpływ społeczny, czyli jak jedni wpływają na drugich;

- lektura książki uczyni z nas teoretyków wpływu

- wpływ jest pojęciem ogólnym. Tabelka poniżej wyróżnia dziedziny zainteresowań psychologii społecznej i podejmowane problemy…

2. PODSTAWOWE PODEJŚCIA TEORETYCZNE

- psychologia społeczna nie dysponuje żadną ogólną teorią, którą można by odnieść do większości wpływów i interakcji;

- istnieje dlatego wiele teorii o małym lub średnim zasięgu, wyjaśniających jedno zjawisko lub klasę zachowań;

- poniżej najważniejsze tradycje myślenia, w obręb których wpisują się te różne teorie psychologii społecznej:

  1. Perspektywa poznawcza (czyli dlaczego człowiek działa akurat w taki sposób? - najpopularniejsza):

- uczucia, myśli i zachowanie człowieka zależą od procesów przetwarzania docierających do niego informacji;

- ważny jest sposób rozumienia danej sytuacji i napotykanych ludzi;

- interpretacja zdarzeń zależy od wiedzy człowieka oraz od aktywności umysłowej;

- człowiek interpretuje sytuację poprzez własne oczekiwania, schematy i zdroworozsądkowe teorie podejście poznawcze zajmuje się problemem organizacji tych struktur wiedzy, wydobywaniem ich z pamięci etc. ;

- założenie: ludzie nie działają w świecie obiektywnym, ale w świecie przez siebie skonstruowanym => wszystko jest wieloznaczne, dlatego społecznie konstruujemy znaczenie tego, co się dzieje;

- okazuje się, że wytworzenie sobie jednej interpretacji zdarzenia silnie hamuje inne.

  1. Perspektywa motywacyjna (czyli dlaczego człowiek w ogóle działa?)

- koncentruje się na pobudkach czyli motywach zachowania;

- współcześnie zakłada się istnienie niewielu różnych podstawowych motywów;

- oprócz motywów fizjologicznych wyróżniamy takie motywy jak np.: autowaloryzacja (chodzi o dobrą samoocenę), budowanie i podtrzymywanie więzi społecznych, bezpieczeństwo, swoboda wyboru, kontrola, status, władza;

- celem jest identyfikacja motywów, warunków, które je wzbudzają i podtrzymują, znalezienie ogólnych prawidłowości dot. naszych emocji i motywacji (np. transfer pobudzenia emocjonalnego z wcześniejszej sytuacji na późniejszą);

- podejście motywacyjne często przeciwstawia się poznawczemu - ale można uznać je jako uzupełniające się;

  1. Perspektywa teorii uczenia się

- zachowanie ludzkie jest wyznaczane przeszłymi doświadczeniami, jest rezultatem uczenia się poprzez doświadczenie albo własne (w. klasyczne i instrumentalne) albo cudze

- warunkowanie klasyczne: uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który posiada już znaczenie.

- warunkowanie sprawcze: uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji, dzięki temu że po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy, albo unikamy czegoś niepożądanego.

- uczenie się, obserwacja: nabywanie nowych zachowań na bazie konsekwencji cudzych zachowań.

  1. Perspektywa społeczno - kulturowa

- człowiek jest wytworem socjalizacji w konkretnej grupie społecznej, która z kolei jest częścią większej kultury;

- socjalizacja to utożsamianie się z normami i wzorcami postępowania danej kultury, zdobywanie szacunku otoczenia i budowanie własnej samooceny;

- perspektywa ta porównuje subkultury, warstwy społeczne, kultury indywidualistyczne z kolektywistycznymi, porównuje ludzi w różnych momentach historycznych.

  1. Perspektywa ewolucjonistyczna

- wyjaśnia ludzkie zachowania jako skutek przeszłości całego gatunku;

- umiejętności praktyczne, ale także sposoby myślenia i wzorce zachowań, które były bardziej adaptacyjne, miały większą szansę rozprzestrzenić się w gatunku (dobór naturalny, ewolucja);

- np. osoby lękliwe unikały zagrożeń częściej przeżywały reprodukowały się przekazując odpowiednie geny

3. EKSPERYMENT I LOGIKA BADANIA W PSYCHOLOGII SPOŁECZNEJ

- psychologia społeczna jest nauką empiryczną = prawdziwe jest tylko to, co potwierdzają powtarzające się wyniki wielu badań empirycznych;

- wykryte prawidłowości mają charakter tylko probabilistyczny (błędy w metodzie, zły dobór uczestników) ;

- dlatego teorie psychologii społecznej opierają się nie na pojedynczym badaniu, ale na całych programach badań

3.1. Eksperyment (na przykładzie badań Dolińskiego i Nawrata nad huśtawką emocjonalną)

- eksperyment - metoda badawcza, celowe wywoływanie jakiegoś zjawiska poprzez manipulację przypuszczalnymi przyczynami w warunkach dobrze kontrolowanych;

- zmienna zależna - właściwość psychiki lub zachowania, pod względem której ludzie mogą się różnić, a badacze chcą wiedzieć od czego te różnice zależą;

- zmienna niezależna - przypuszczalna przyczyna zjawiska;

- manipulacja eksperymentalna - wprowadzenie przypuszczalnej przyczyny zjawiska;

- grupa eksperymentalna - jest manipulacja;

- warunki eksperymentalne;

- grupa kontrolna - nie ma manipulacji;

- warunki kontrolne;

- losowy przydział ludzi do grup = randomizacja

3.2. Replikacje i logika programu badawczego

- replikacja - powtórzenie wyniku w kilku innych eksperymentach;

- błąd próby - polega na tym, że każda próba nieco odbiega od populacji, z której pochodzi;

- Co jest celem powtarzania badań??

a) polepszenie trafności wewnętrznej badania - czyli polepszenie siły efektu. Jak tego dokonać? Zwiększyć natężenie manipulacji wewnętrznej (np. głośniej zagwizdać) lub oczyścić ją z niepożądanych efektów.

b) eliminacja alternatywnych wyjaśnień zasadniczego efektu - chodzi o to, żeby znaleźć jeden i tylko jeden czynnik odpowiedzialny za wystąpienie danego efektu. Dokonuje się tego poprzez przemyślanie zorganizowane badania, czyli zablokowanie wystąpienia potencjalnych przyczyn zachowania. Bardzo często dane zjawisko może mieć wiele przyczyn, dlatego warto ustalić, która tak naprawdę działa w danej sytuacji.

c) polepszenie trafności zewnętrznej badania - polega ona na tym, że wyniki badania można uogólniać na inne osoby i sytuacje niż faktycznie zbadane. Jak tego dokonać? Powtarzać badania na różnych osobach, używać różnorodnej manipulacji oraz narzędzi pomiarowych. (jest lepsza w badaniach naturalnych niż laboratoryjnych)

d) sprawdzenie trafności zastosowanej manipulacji - sprawdzenie, czy manipulacja wywołuje zamierzony przez badacza stan lub proces psychiczny.

e) znalezienie moderatorów zależności pomiędzy zmienną zależną i niezależną - moderator zależności to czynnik, który decyduje o tym, że dana zależność wystąpi. Mówi o tym, w jakich warunkach zależność występuje.

f) znalezienie mediatorów (pośredników) badanej zależności - mediator to proces lub stan psychiczny pośredniczący pomiędzy zmienną niezależną a zależną. Mediator wskazuje na to, dlaczego dana zależność w ogóle występuje. Znalezienie mediatora równa się wyjaśnieniu danej zależności.

4. POZOSTAŁE METODY BADAWCZE

Eksperyment jest metodą modelową, ale ma też swoje ograniczenia. Wieloma cechami (np. inteligencja) człowieka nie można bowiem manipulować lub jest to nieetyczne. Dlatego też psychologia społeczna stosuje najczęściej trzy inne metody uzupełniające.

  1. obserwacja - zapis i kategoryzacja ludzkich zachowań bez wpływania na ich przebieg. Nie wymaga wielkiej wiedzy i hipotez.

Zalety: naturalne środowisko ludzi, często jedyna metoda mierząca dany aspekt

Wady: niektóre zachowania trwają zbyt długo, występują rzadko, są ukrywane, często wykrywa zależności pozorne, tendencyjność obserwatora [pomóc mogą sędziowie kompetentni]

Rodzaje:

  1. badania korelacyjne - pomiar dwóch lub więcej zmiennych i poszukiwanie związku między nimi i kierunku tego związku.

Warunki: próba zróżnicowana pod względem interesujących badacza zmiennych, wiarygodne metody pomiaru.

Narzędzia używane w badaniach korelacyjnych:

- kwestionariusz - musi być rzetelny, czyli mierzy to, co mierzy i trafny, czyli mierzy to, co ma mierzyć oraz obiektywny, czyli wiadomo jak co zliczać.

- skale szacunkowe - np. wyrażanie zadowolenia na skali od 1 do 6.

- ankiety - zbiory pytań, często używane w sondażach na dużych próbach osób, układanie ankiet, aby dawały prawdziwe informacje, jest bardzo trudną sztuką.

Zalety korelacji: tanie

Wady: nie wiadomo co jest przyczyną a co skutkiem, podatne na stwierdzenie zależności pozornych albo przypadkowych, mają tylko charakter eksploracyjny (rozpoznawczy) a nie weryfikacyjny konkretnych hipotez.

  1. Modele zwierzęce - obserwacja pewnych prawidłowości rządzących psychiką i zachowaniem u zwierząt, co opiera się na przekonaniu, że występują one w postaci prostszej i bardziej dostępnej badaniu - mniej ograniczeń technicznych i etycznych. Obecnie mało popularne.

Modele komputerowe - odtwarzanie złożonych procesów za pomocą programu komputerowego.

5. PODSUMOWANIE

Psychologia społeczna bada szeroko pojęty wpływ społeczny, czyli jak jedni wpływają na drugich. Interesuje się np. stereotypami, schematami poznawczymi, postawami, technikami etc. Tworzy wiele teorii w obrębie pięciu głównych tradycji. Jest nauką empiryczną.

Aronson, r.2, Metodologia: proces przeprowadzania badań, ćw nr 2

Każdy z nas jest więźniem własnego doświadczenia.

Nasze osobiste teorie dotyczące zjawisk oparte są nie na dokładnie kontrolowanych obserwacjach naukowych, ale na obserwacjach nieformalnych.

Dlatego - konieczność weryfikacji, badań.

1.Formułowanie hipotez i teorii:

  1. Metody obserwacyjne: opisywanie zachowania społecznego

(JAKA JEST NATURA ZJAWISKA?)

metoda obserwacyjna: technika, w której badacz obserwuje ludzi i systematycznie rejestruje pomiary ich zachowanie

obserwacja systematyczna: forma metody obserwacyjnej, w której obserwatorem jest wyszkolony badacz społeczny, który przystępuje do odpowiedzi na pytania odnoszące się do określonego zjawiska społecznego, obserwując i kodując je zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów. Metoda ta wykazuje pewną zmienność w zależności od stopnia, w jakim obserwator aktywnie uczestniczy w obserwowanej sytuacji. W przypadku krańcowym obserwator ani nie uczestniczy, ani w żaden sposób nie wpływa na zachowanie; stara się natomiast nie być dostrzeganym i tak dalece, jak to tylko jest możliwe, wtopić się w scenerię obserwowanej sytuacji.

  1. obserwacja uczestnicząca: forma obserwacji systematycznej, w której obserwator wchodzi w interakcję z obserwowanymi ludźmi, ale stara się w żaden sposób nie wpłynąć na sytuację.

  2. analiza archiwalna: forma obserwacji, w której badacz obserwuje zachowanie społeczne przez badanie nagromadzonych w danej kulturze dokumentów albo archiwaliów (pamiętników, powieści, czasopism, dzienników); jest dobrą formą badan obserwacyjnych, ponieważ pozwala nam analizować zmiany w zachowaniu społecznym nie tylko w różnych kulturach, ale i w czasie.

zgodność sędziów kompetentnych: stopień zgodności między dwiema lub więcej osobami, które niezależnie obserwują i kodują grupę danych; jeśli dwóch lub więcej ekspertów dochodzi do tych samych obserwacji, wówczas badacze upewniają się, że obserwacje te nie są subiektywnymi, zniekształconymi wrażeniami jednostki

ograniczenia metody obserwacyjnej:

  1. Metoda korelacyjna: przewidywanie zachowania społecznego

  2. (CZY NA PODSTAWIE ZNANEGO X MOŻNA PRZEWIDZIEĆ Y?)

Celem tej metody jest oszacowanie relacji między zmiennymi. Metoda ta oprócz danych pochodzących z obserwacji często wykorzystuje także pomiary.

metoda korelacyjna: metoda, w której mierzy się systematycznie dwie zmienne lub ich większą liczbę i oszacowuje się relacje pomiędzy nimi (tj. w jakim stopniu można przewidzieć wartość jednej z nich na podstawie drugiej)

korelacja dodatnia - gdy wzrostowi wartości jednej zmienne towarzyszy wzrost wartości drugiej

korelacja ujemna - gdy wzrostowi wartości jednej zmienne towarzyszy spadek wartości drugiej

dobór losowy - sposób zapewnienia reprezentatywności dla danej populacji wybranej do próby grupy osób gwarantujący, że każda jednostka wchodząca w skład populacji ma taką samą szansę na pojawienie się w próbie

korelacja nie jest tożsama z przyczynowością

4.Metoda eksperymentalna

metoda eksperymentalna: metoda badania relacji przyczynowo - skutkowych; badacz losowo przydziela uczestników eksperymentu do różnych sytuacji i upewnia się, że sytuacje te są identyczne pod wszystkimi względami z wyjątkiem jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną (badacz oczekuje, że ten jedyny warunek będzie miał przyczynowy wpływ na reakcje ludzi)

zmienna niezależna: zmienna, którą badacz zmienia albo różnicuje, aby stwierdzić, że ma ona wpływ na jakąś inną zmienną; badacz oczekuje, że ta właśnie zmienna będzie powodował zmiany jakiejś innej zmiennej

zmienna zależna: zmienna, którą badacz mierzy po to, by stwierdzić, czy na nią wpływa zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej

plan wieloczynnikowy: plan eksperymentalny, w którym uwzględnia się więcej niż jedną zmienną niezależną; każda zmienna niezależna ma więcej niż jedną wersję lub też poziom; wszystkie możliwe kombinacje tych poziomów pojawiają się w badaniach.

Ustalanie trafności wewnętrznej w eksperymentach:

trafność wewnętrzna: upewnienie się, że nic więcej poza zmienną niezależna nie może wpływać na zmienną zależną; realizuje się to poprzez:

poziom ufności (p): liczba wyliczona za pomocą technik statystycznych, która informuje badacza o tym , jakie jest prawdopodobieństwo, że wyniki jego eksperymentu są dziełem przypadku , a nie są efektem działania zmiennej niezależnej; standardowo za wyniki istotne uważa się p<0,05

Ustalanie trafności zewnętrznej w eksperymentach:

trafność zewnętrzna: stopień, w jakim wyniki badań mogą być generalizowane na inne sytuacji i na innych ludzi

aby urealnić, często stosuje się instrukcję maskującą - opis celu badań różniący się od prawdziwego, mająca na celu zachowanie realizmu psychologicznego

eksperymenty w warunkach naturalnych - podstawowy dylemat psychologa społecznego - uczestnicy badań są nieświadomi tego, że biorą udział w eksperymencie - trafność zewnętrzna jest wysoka, ale są trudności: nie zawsze ma się pełną kontrolę nad sytuacją i zmiennymi ubocznymi (więc trafność wewnętrzna może być niska)

eksperyment w warunkach laboratoryjnych + eksperyment w warunkach naturalnych = eksperyment doskonały

5.Badania podstawowe a stosowane

badania podstawowe - badania projektowane po to, by dać najlepszą odpowiedź na pytanie, dlaczego ludzie zachowują się tak, jak się zachowują, przeprowadzane wyłącznie dla zaspokojenia ciekawości badawczej

badania stosowane - badania projektowane specjalnie w celu rozwiązania konkretnego problemu społecznego; tworzenie teorii zachowania jest zwykle wtórne do rozwiązywania specyficznego problemu

często wzajemnie na siebie wpływają

6.Problemy etyczne:

przyzwolenie: wyjaśnienie uczestnikom natury eksperymentu zanim on się rozpocznie i uzyskanie ich zgody na udział w tym eksperymencie

sesja wyjaśniająca: wyjawienie uczestnikom badań po zakończeniu eksperymentu jego celu oraz dokładne objaśnienie tego, co się wydarzyło.

Bogdan Wojciszke „Wiedza i sądy o świecie społecznym” (s. 57-99)

Autor wychodzi od założenia, że świat społeczny jest światem interpretowanym przez uczestników - znaczenia sytuacji społecznych nie są z góry dane, lecz są skutkiem interpretacji dokonywanych przez uczestniczących przez nich ludzi. Dlatego też powinniśmy wiedzieć jakie struktury wiedzy zawiera ludzki umysł, jak są zbudowane i co decyduje o ich użyciu.

  1. Struktury wiedzy: schematy, skrypty i teorie

Schemat poznawczy (definicja i charakterystyka):

Schematy są zbudowane zgodnie z zasadą prototypowości - według niej rdzeniem znaczeniowym schematu jest prototyp, czyli egzemplarz najbardziej typowy, najlepiej spełniający schemat. Wg Trzebińskiego (1981) prototyp jest wypośrodkowaniem czy uśrednieniem wiedzy o napotkanych egzemplarzach. Prototyp pozwala rozpoznawać obiekty i wnioskować o ich niezaobserwowanych jeszcze cechach.

Zasada prototypowości cechuje wszystkie schematy, które stosownie do rodzaju reprezentowanych w nich obiektów można podzielić na:

  1. schematy osób i ich rodzajów (np. stereotypy, patrz punkt IV)

  2. skrypty - umysłowe reprezentacje zdarzeń, działań lub ich ciągów. Zawierają typowe elementy i okoliczności charakterystyczne dla danego zdarzenia i powtarzające się w większości jego wykonań. Egzemplarzami tego schematu są kolejne wykonania skryptu. Skrypty charakteryzują się ponadto czasową organizacją poszczególnych scenek i są strukturą zarówno poznawczą (przetwarzanie informacji) jak i wykonawczą (gotowy program do działania dla jednostki)

  3. schematy cech - odzwierciedlają rodzaje zmienności zachowań ludzkich. Dla poszczególnych cech można znaleźć wiele wyrażających je zachowań, a ludzie z tej samej kultury są zwykle zgodni co do typowości danych zachowań dla cechy, a więc tego które zachowania pozwalają silnie, a które słabo wnioskować o cesze.

  4. Teorie potoczne - czyli inaczej wiedza ludowa. ;-) Mogą być zarówno ogólnymi teoriami na temat człowieka, jak i teorie jego różnych właściwości. Wyznawane teorie mają wpływ na rozwój człowieka, co pokazała Carol Dweck (1996). Ludzie wierzący, że inteligencja jest cechą daną na stałe (około 40%) chętniej wybierają zadania dokumentujące i mierzące ją, natomiast ludzie wierzący, że jest cechą zmienną wybierają zadania stanowiące wyzwanie i rozwijające ją.

  1. Funkcjonowanie wiedzy

Funkcje schematów:

Wojciszke opisuje sytuacje wkroczenia informacji schematopodobnych we wspomnienia konkretnych zjawisk czy osób (np. zestawiamy człoweika, który zatrzymał nasz samochód ze schematem „policjant”, w efekcie czego mieszamy informacje faktyczne z informacjami wynikającymi ze schematu, czyli możemy przypisać policjantowi posiadanie pałki, gdy ten jej faktycznie nie miał). Takie sytuacje określane są mianem konstruującego przetwarzania informacji i są dowodem na generatywny, a nie reproduktywny charakter pamięci.

Wskaźnikiem nakładania się informacji schematopodobnej na informację z zewnątrz jest zjawisko fałszywych alarmów - polegających na nietrafnym rozpoznaniu informacji faktycznie nowej jako już prezentowanej i znanej. (przeciwieństwem fałszywych alarmów są trafienia - poprawne rozpoznania informacji faktycznie już przetwarzanej jako „starej”)

Arthur Graesser (1981) - analiza częstości fałszywych alarmów i trafień w rozpoznawaniu zdarzeń. Na początku ustalono kompletny spis scenek tworzących szereg skryptów takich jak „wstawanie rano”, czy „wykład na uczelni”. W pilotażu poproszono grupę osób o ocenę typowości zdarzeń składających się na skrypty. Na podstawie pilotażu skonstruowano historyki opisujące zachowania pewnej osoby zwanej Jackiem. Każda historyjka zawierała 8 skryptów, ale były one niepełne w stosunku do kompletnej postaci skryptu. Badanych zapoznano zarówno z pełnymi skryptami i ze zmodyfikowanymi historyjkami, po czym mierzono ich stopień zapamiętywania - badanych pytano, które zdarzenia występowały w historyjce o Jacku.

Trafienia - ich natężenie okazało się niezależne od stopnia typowości zdarzenia dla skryptu. Jednakże nie są czystym wskaźnikiem pamięci re produktywnej, gdyż mogą być oddziaływaniem reprodukcji danych i ich generowania ze schematu.

Fałszywe alarmy - ich poziom rósł jako wykładnicza funkcja typowości zdarzenia (czyli bliskie zeru dla zjawisk nietypowych, bliskie poziomu trafień dla zdarzeń typowych.

Odpowiedź na to, które informacje - zgodne czy niezgodne ze schematem są łatwiej zapamiętywane zależy od definicji pamięci.

Posługiwanie się schematami grozi błędami nadużycia schematu - przypominania sobie takich danych, z którymi człowiek się nie zetknął a jedynie wywnioskował.

  1. Regulacja zachowania

Skrypty stanowią gotowy program działania. Aby skrypt został wykonany, w naszym zachowaniu muszą być spełnione 3 warunki:

  1. Skrypt musi być wykształcony w umyśle

  2. Skrypt musi być w danej sytuacji zaktywizowany - przejście schematu z pamięci długotrwałej do pamięci operacyjnej, aktualnie używanej. Aktywizacja może się odbywać dwoma drogami:

  1. Trzeba wejść w skrypt w roli jednego z aktorów (+ konieczna jest także reguła wchodzenia w skrypt w roli jednego z aktorów)

Wilson i Capitman (1982) - dowód na konieczność zaktywizowania skryptu by wpłynął on na zachowania. Badanym (mężczyznom) przedstawiano tekst neutralny, bądź o flirtowaniu, po czym podstawiano atrakcyjną studentkę. Aktywizacja skryptu „podryw” prowadziła do częstszych prób nawiązania kontaktu z dziewczyną. Efekt jednak zanikał, gdy między czytaniem tekstu a rozmową z dziewczyną mijało kilkanaście minut.

Bargh, Chen i Burrows (1996) - wskazują, że zachowanie zmienia się także pod wpływem aktywizacji schematów cech lub osób. Badanym aktywizowano cechę „uprzejmy” albo „nieuprzejmy”. Po zakończeniu tego zadania, badani mieli zwrócić się do eksperymentatora o przydział następnej czynności, jednak ten był zajęty rozmową z pozorantem. To czy osoba badana przerwała tę rozmowę zależało od wcześniej zaktywizowanego pojęcia.

  1. Stereotypy i uprzedzenia

Stereotyp - to schemat reprezentujący grupę lub rodzaj osób wyodrębnionych z uwagi na jakąś łatwo zauważalną cechę określającą ich społeczną tożsamość, jak płeć, rasa, narodowość, religia, pochodzenie społeczne, zawód. Schemat ten jest zwykle nadmiernie uproszczony, nadogólny, niepodatny na zmiany.

Uprzedzenie - negatywny (lub rzadziej pozytywny) stosunek do członków jakiejś grupy utrzymywany z tego powodu, że są jej członkami. (np. etnocentryzm, rasizm, szowinizm, seksizm)

Dyskryminacja - wrogie lub niesprawiedliwe zachowanie wobec osób należących do stereo typizowanej grupy - na podstawie samej przynależności do grupy, a nie indywidualnych właściwości człowieka.

Klasyczna koncepcja stereotypu traktuje go jako listę cech typowych dla przedstawiciela danej grupy. Jednak Mirosław Kofta (1995, 2001) pokazuje, że pewne stereotypy polegają na traktowaniu grupy obcej jako bytu intencjonalnego, podobnego do wrogiej nam osoby. Istotą tego stereotypu jest przeświadczenie, że określona grupa obca dąży do zapanowania nad naszą grupą przez niejawne i podstępne działania. Takie stereotypy powstają w przypadku długotrwałego konfliktu dużych grup społecznych i stanowią wyjaśnienia niepożądanych zjawisk społecznych.

Źródła i funkcje stere- otypu:

Jakie grupy są stereotypizowane?:

Henri Tajfel (1981) - wskazuje na to, że nałożenie się kategoryzacji obiektów na ich zmienność pod względem jakiejś cechy ciągłej prowadzi do:

Efekt jednorodności grupy obcej - przekonanie, że wszyscy członkowie grupy obcej są tacy sami i częstsze mylenie członków grupy obcej niż własnej

Zjawiska te rosną nawet wtedy gdy podział na grupy ma charakter sytuacyjny i opiera się na nieistotnych przesłankach. Wykazuje to w swym eksperymencie Tajfel (1969), tworząc minimalną sytuację międzygrupową. Uczestnicy badania oceniali abstrakcyjne obrazy Klee i Kandinskiego. Między badanymi nie doszło do interakcji, ale Tajfel poinformował badanych kto woli Klee, a kto Kandinskiego. Na zakończenie badania, uczestnicy wzajemnie się oceniali i przydzielali drobne nagrody. Mimo, że podział był sztuczny, doprowadził do wydzielenia grupy zwolenników Klee i grupy zwolenników Kandinskiego, a także do faworyzacji grupy własnej - bardziej pozytywnych ocen i zachowań kierowanych na członków grupy własnej niż obcej.

Teoria tożsamości społecznej (Tajfel, Turner, 1986) wyjaśnia zjawisko faworyzacji grupy własnej. Zakłada ona, że:

  1. Ludzie mają skłonność do dzielenia napotkanych ludzi na kategorie

  2. W przypadku społecznych kategoryzacji jedna identyfikuje zawsze własną kategorię podmiotu (my), zaś pozostałe identyfikują grupy obce (oni)

  3. Ważnym źródłem pozytywnej samooceny jest dla ludzi przynależność do cenionych grup społecznych. Skłonność do przekonania, że własna grupa jest lepsza od pozostałych stanowi sposób obrony lub podwyższania samooceny, a motyw autowaloryzacji jest jednym z najsilniejszych pozabiologicznych motywów ludzkich.

Wpływ stereotypów na przetwarzanie informacji

Modyfikacja i kontrola stereotypów

Hipoteza kontaktu (Allport, 1954) - zakłada, że źródłem stereotypów jest niewiedza i brak kontaktu z grupami obcymi. Kontakt mógłby zaowocować rozpoznaniem, że nie wszyscy członkowie grupy są tacy sami (np. słabnięcie uprzedzeń Polaków do Niemców w pierwszej połowie lat 90tych). Jednak:

  1. Kontakt skuteczny jest tylko w warunkach współpracy i współzależności, a nie rywalizacji. Dobrym przykładem jest tu „klasa układanka” Aronsona, gdzie dzieci o różnych pochodzeniu etnicznym otrzymują wspólne zadanie do wykonania. (które jednak powinno się skończyć sukcesem, bo obwiniani są głównie ci z mniejszości, gdy już dojdzie do porażki)

  2. Kontakt powinien odbywać się między osobami o równym statusie społecznym

  3. Kontakt powinien być wielokrotny i głęboki, a także cieszyć się wsparciem instytucjonalnym

Rekategoryzacja - inspirowanie ludzi, by spostrzegali innych nie jako przedstawicieli grupy obcej, ale jako egzemplarze szerszej kategorii, do której należy też spostrzegający podmiot, albo przedstawicieli kategorii niewywołujących negatywnych uprzedzeń.

Świadoma kontrola - powstrzymywanie się przed wpływem stereotypów i uprzedzeń. Jednakże wielu psychologów jest sceptycznych, gdyż uważają stereotypy za nieuchronną konsekwencję funkcjonowania umysłu o automatycznym charakterze. W dodatku próby kontrolowania stereotypu mogą skutkować efektem sprężyny - wzrostem wpływu stereotypu na spostrzeganie i zachowanie gdy człowiek przestaje się już kontrolować.

  1. Heurystyki formułowania sądów

Heurystyki - uproszczone reguły myślenia pozwalające na formułowanie sądów bez analizy większości informacji, na których sąd powinien się opierać.

  1. Heurystyka dostępności - ocena częstości lub prawdopodobieństwa zdarzeń w oparciu o łatwość z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady, czyli egzemplarze. Nie wszystkie informacje dostępne nam pamięciowo są zdarzeniami częstymi - są za to dramatyczne, konkretne, wyraziste, niedawne, wielokrotnie omawiane w mass mediach i lokalnie dominujące.

U podstaw heurystyki dostępności leży subiektywne uczucie łatwości wydobycia jakiejś informacji z pamięci. Schwarz i współpracownicy (1991) - badanym nakazano przypomnienie sobie albo 6, albo 12 zachowań asertywnych bądź nieasertywnych, a następnie o dokonanie oceny własnej asertywności. W pilotażu stwierdzono, że ludzie przypominają sobie przeciętnie 9 takich zachowań - z czego wynika, że przypomnienie sobie 6 zachowań będzie łatwe, a 12 trudne. Jeśli ludzie opierają sądy o własnej asertywności na podstawie łatwości przypominania sobie egzemplarzy tej kategorii, to osoby przypominające sobie 6 zachowań powinny się uważać za bardziej asertywne niż te, które przypominają sobie z trudem 12 zachowań, co zostało potwierdzone.

  1. Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania - oceniając jakąś wartość liczbową, bierzemy za punkt wyjścia jakąś łatwo dostępną liczbę, a następnie modyfikujemy ją stosownie do kontekstu i swej wiedzy. Jednak modyfikacja jest zwykle niewystarczająca i sąd jest przesunięty w kierunku owej pierwszej liczby, która ogranicza zakres sądu.

Tversky i Kahneman (1974) - prosili badanych, aby ocenili jaki odsetek krajów afrykańskich należy do ONZ, a bezpośrednio przedtem - czy jest on większy czy mniejszy od liczby wskazanej przez ruletkę. Gdy ruletka wskazała liczbę 10, badani szacowali odsetek na 25%, gdy wskazała 65 - szacowali odsetek na 45%. Choć badani zdawali sobie sprawę, że ruletka jest generatorem liczb losowych i że jej wskazania nie mają żadnego związku z przedmiotem sądu, ulegali pierwszej liczbie.

  1. Heurystyka symulacji - wydawanie sądu w oparciu o umysłową symulację (wyobrażenie) przebiegu zdarzenia. Łatwość symulacji wpływa na treść sądu.

Myślenie kontrfaktyczne - myślenie o tym, co mogłoby się zdarzyć choć wcale się nie zdarzyło, to zaś wpływa na nasze oceny i emocje. Negatywne konsekwencje niezwykłych zdarzeń są oceniane jako bardziej negatywne, gdyż łatwo sobie wyobrazić ich lepszą alternatywę. Negatywne następstwa zdarzeń, dla których trudno sobie wyobrazić dobrą alternatywę, są oceniane jako mniej negatywne. Ludzie angażują się w myślenie kontrfaktyczne, gdyż:

Efekt wyjaśniania - ludzie oceniają jakieś zdarzenie jako bardziej prawdopodobne, jeżeli zaangażowali się w dogłębne przemyślenie jego przyczyn. Ross, Amabile i Steinmetz (1977) - badani mieli zapoznać się z historią przypadku pewnego pacjenta, z instrukcją aby rozważyli przy tym, co w jego życiu mogłoby wyjaśniać pewne hipotetyczne zdarzenia jak popełnienie samobójstwa. Choć badani wiedzieli, że zdarzenie jest hipotetyczne, samo jego wyjaśnianie prowadziło do wzrostu jego subiektywnego prawdopodobieństwa.

Złudzenie mądrości po fakcie (Fischhoff, 1975) - pojawiające się po jakimś zdarzeniu przekonanie, że jeszcze przed zdarzeniem wiedziało się o jego nieuchronności

  1. Heurystyka reprezentatywności - ocena przynależności obiektu do kategorii na podstawie jego podobieństwa do typowych egzemplarzy tej kategorii.

Tversky i Kahneman (1974) - połowie uczestników badania powiedziano, że zbadano próbkę 30 inżynierów i 70 prawników i sporządzono charakterystykę każdego z nich. Wylosowano 1 charakterystykę, która brzmiała „Jacek jest 39-letnim mężczyzną”. Zadaniem badanych było odpowiedzieć jaka jest szansa, że Jacek jest inżynierem, a jaka że prawnikiem (30:70). Drugiej grupie zaprezentowano bardziej rozbudowaną charakterystykę Jacka jako stereotypowego inżyniera. Badani ocenili prawdopodobieństwo bycia inżynierem na 80%, a bycia prawnikiem na 20%, ignorując informację że w próbie jest więcej prawników.

Użycie charakterystyki reprezentatywności prowadzi do ignorowania ważnych informacji, nawet jeśli mają silny związek z prawdopodobieństwem zjawisk.

  1. Zależność sądów od kontekstu i emocji

Sądy są uzależnione nie tylko od struktur wiedzy, ale także od bieżącego kontekstu, w którym są wydawane.

  1. Wyrazistość - obiekty wyraziste stanowią figurę na tle innych wskutek:

Konsekwencje wyrazistości:

  1. Efekt asymilacji - przesunięcie oceny w kierunku informacji kontekstowej, tzn. dodatni kontekst podwyższa ocenę, albo ujemny kontrast obniża ocenę.

Efekt kontrastu - odsunięcie oceny od informacji kontekstowej, tzn. dodatni kontekst obniża ocenę, albo ujemny kontekst podwyższa ocenę.

Schwarz i Bless (1992) - eksperyment polegający na ocenie partii CDU w zależności czy kontekst pytania włączał lub wyłączał osobę R. von Weizsackera, cieszącego się dużą popularnością w społeczeństwie. Należało oczekiwać, że myślenie o nim jako członku CDU podniesie ocenę partii, natomiast myślenie o nim jako o ponadpartyjnym prezydencie obniży jej ocenę.

Wpływ stanów emocjonalnych na sądy

Jak wyjaśnić zjawisko „różowych okularów”?

Jednakże okazało się, że wpływ nastroju jest o wiele silniejszy niż te zjawiska pamięciowe.

VII (informacja z ramki ;-)). Automatyczne i kontrolowane przetwarzanie informacji

Pierwotnie zakładano, że przetwarzanie automatyczne ma 4 właściwości odróżniające je od przetwarzania kontrolowanego:

  1. Pojawia się bez intencji podmiotu

  2. Pojawia się w odpowiedzi na pewne bodźce mimo lub wbrew woli podmiotu

  3. Jest bezwysiłkowe, szybkie i nie pochłania operacyjnych zasobów umysłu

  4. Pojawia się i przebiega poza świadomością podmiotu, który nie tylko nie sprawdza jego przebiegu, ale nawet nie zdaje sobie sprawy z jego występowania (Bargh, 1984)

Jednakże wiele badań wykazało, że te właściwości automatyzmów nie zawsze za sobą występują - tak więc nie mamy do czynienia z dwoma klasami procesów, ale pewnym wymiarem procesów umysłowych. Na jednym krańcu wymiaru są procesy spełniające wszystkie kryteria automatyzmów (np. formułowanie ocen spostrzeganego człowieka pod wpływem podprogowej ekspozycji pojęcia „wrogość), na drugim - świadome i kontrolowane procesy jak np. uczenie się roli. Aby przełączać procesy na bardziej automatyczne lub bardziej kontrolowane manipuluje się 2 rodzajami zmiennych:

  1. Motywacją badanej osoby do przetwarzania informacji

  2. Optymalnością warunków przetwarzania informacji.

Społeczna, ćw.5, Wojciszke - Rozdział 3: Spostrzeganie osób.

  1. ATRYBUCJE: WNIOSKOWANIE NA PODSTAWIE ZACHOWANIA

Założenia:

Fritz Heider - ojciec teorii atrybucji. Założenia:

intencję - trzeba chcieć danego działania

wysiłek - trzeba starać się je zrealizować

Działanie = f ( siły zewnętrzne + zdolności × usiłowanie)

stąd skrócony wzór: Działanie = f ( możność × usiłowanie)

Usiłowanie ma charakter kontrolowany, możność jest poza kontrolą człowieka.

Bernard Weiner - zajmował się wyjaśnianiem spostrzegania przyczyn sukcesów i porażek.