336

336 IX. Późniejsze kierunki rozwoju filozofii

przekonany, że sąd trzeci jest fałszywy, i przypuszczam, że czwarty sąd jest również fałszywy. Nie ma potrzeby odwoływać się do światów możliwych. Załóżmy, że w jakiejś części naszego świata natrafiliśmy na substancję, która ma skład chemiczny H₂0. ale nie przysługują jej takie własności jak to, że spada na ziemię w postaci deszczu, uśmierza pragnienie, gasi ogień i tak dalej, a nawet nie występuje w' formie cieczy. Z pewnością nie nazwałbym tej substancji ..woda” i byłbym zaskoczony, gdyby większość użytkowników języka polskiego nie postąpiła podobnie. Sądzę natomiast, że większość użytkowników' języka polskiego nadal stosowałaby termin „woda” wobec substancji, która posiada te jawne własności, które wymieniłem, nawet gdyby ow^fa substancja miała inny skład chemiczny. To samo odnosiłoby się mufatis mutandis do użytkowników innych języków naturalnych.

Pierwszy sąd Putnama interpretuję jako propozycję, którą istotnie wolno mu wysunąć. Jeśli jednak sądy trzeci i czwarty są fałszywe, niewiele za tą propozycją przemawia. Ze swej strony proponuję, abyśmy trzymali się faktów, a fakty są takie, że jest nam dany pewien zbiór własności, które zwykle występują łącznie, i że o tyle. o ile wiemy, substancja, w której owe własności zwykle współ występują, ma skład chemiczny H₂0. Nie jest konieczne, w żadnym zrozumiałym dla mnie sensie, by ow^re własności miały występować wspólnie, względnie, by wszystkie egzemplarze tej substancji, w^j których owe własności współwystępują, miały taki sam skład chemiczny, albo by skład chemiczny tej substancji miał być zgodny ze wzorem II₂0, a nic z jakimś innym wzorem. Ze względu na wszystkie racjonalne cele wystarczy, by owe generalizacje obowiązywały faktycznie, i wedle mojej oceny znacznie więcej tracimy, niż zyskujemy, gdy wikłamy się w jakikolwiek dyskurs o istocie, konieczności, czy możliwych światach. W moim przekonaniu mówienie o takich rzeczach jest cofaniem się wstecz, choć obecnie stało się bardzo modne. Czułbym się jeszcze bardziej dumny niż w innych okolicznościach, gdyby z powodu mojego sprzeciwu wobec takiego sposobu mówienia uważano mnie za staroświeckiego empirystę.

Indeks osób

Sporządził Roman Godlewski

Kursywą zaznaczono numery stron, na których nazwiska osób występują w przypisach.

Ajdukiewicz Kazimierz. 173, 177 Alcxandcr Samuel 260 Anscotnbe F.lisabcth M. 142 Armstrong David M. XVI, 4. 225 - 232 Arystoteles 8. 9, 13, 252, 281. 283 Augustyn (Augustyn Aureliusz) św. 179, 183

Austin John Langshaw XXIV. 4. 290-297 Ayer Alfred Julcs X1J - XXVI. 143. 171. 175, 176, 204. 219. 246, 293

Bataillc Georgw XXIII Bell Clive 55 Betmeii Jonathan XI Rcntham Jeremy 133 Bergmann Gustav 164 Bergson Henri Louis 260 Berkeley George 8. 9. 13, 20, 44, 76, 77. 175, 259 Berlin lsaiah. sir XXIV Black Dora 32

Bloomsbury, patrz: koteria Bloomsbury Boltzmann Ludwig 155 Bratllcy Francis Herbert 12, 30. 68, 74. 75. 92. 93

Brem ano Franz 29. 211. 266. 267 Breton Andre XXIII

Breugel Pieter starszy XXIII

Broad Charlic Dunbar XIV. 4. 213-222.

226. 232. 238 Butler Joseph, bp. 69

Caldeión de la Barea Pedro XXIV Camus Albert XXIII

Camap Rudolf XVI, XVII, 159- 164. 166. 167, 169- 173, 175 - 177. 189. 198 -206. 301. 304. 314 Cassircr Ernst 322 Chamberlain Arthur Nevillc XXV Chmielewski Adam 250 Chomsky Noam 297 - 300 Chwederiez.uk Bohdan XXVI, 224 Chwtstck Leon 173 Citroen Karci XXI

Coliingwood Robin George XVII. 4, 239-265

Croce Benedetto 240. 262 Crowley Guida 5 Cummings Edward Estlin XXIII

Davulson Donakl XVI, 4. 174, 234-236 Descartes Rene 9. 11. 12. 20. 29. 262.

281. 282. 299 Dostojewski Fiodor 64