3tom313

10. TECHNIKA ŚWIETLNA 628

Tablica 10.1. Podstawowy podział stosowanych obecnie elektrycznych źródeł światła

Źródła temperaturowe (inkandescencyjne)	Źródła wyładowcze (lumincscencyjne)
Żarówki próżniowe Żarówki gazowane Żarówki halogenowe	Lampy fluorescencyjne (świetlówki) Wysokoprężne lampy rtęciowe (rtęciówki wysokoprężne) Lampy rtęciowo-żarow'e (lampy o świetle mieszanym) Lampy metalohalogenkowe^1 Wysokoprężne lampy sodowe (sodówki wysokoprężne) Niskoprężne lampy sodowe (sodówki niskoprężne)
Uwagi: 1.    Ze względu na rodzaj żarnika wyróżnia się żarów'ki o żarniku prostodrutowym, z jednoskrętką i dwu-skrętką. 2.    Stosowane są żarówki z bańką przezroczystą, mato-wą, opalizowaną, barwną, zwierciadlaną. 3.    Ze względu na przeznaczenie wyróżnia się żarówki głównego szeregu (do ogólnych celów oświetleniowych) i żarówki specjalnego zastosowania (np. dekoracyjne, samochodowe, wstrząsoodporne, fotograficzne, projektorowe itd.).
	Uwagi: 1.    Świetlówki są wytwarzane nie tylko w kształcie rur prostych, ale także w kształcie kołowym, litery U, czterech lub dwóch równoległych rurek połączonych wewnątrz między sobą (świetlówki o budowie zwartej) oraz z dodatkową zewnętrzną bańką w kształcie cylindrycznym lub kulistym; maja różne odmiany światła, różniące się barwą postrzeganą i wskaźnikiem oddawania barw. 2.    Świetlówki, rtęciówki wysokoprężne i sodówki wysokoprężne są wytwarzane w wykonaniu normalnym i o poprawionym oddawaniu barw. 3.    Lampy rtęciowe i sodowe są wykonywane z i bez powłoki luminoforowej.
Uwaga: Lampy rtęciowo-żarowe są źródłami temperaturowo-wyładowczymi.

trwałość deklarowaną T_d (podawaną przez wytwórcę). Zwykle T_d > T¹. Typowa wartość deklarowanej trwałości żarówek wynosi 1000 h, świetlówek 5000-M 2 000 h, lamp rtęciowych i sodowych ok. 15000 h.

Zmienność barwy światła współczesnych źródeł jest ograniczona. Stąd barwność (chromatyczność) światła może być określana w skali jednowymiarowej. Zwykle jest stosowana skala temperatury barwowej, oparta na ścisłej zależności między temperaturą ciała czarnego a jego chromatycznością. Temperatura barwowa T_c jest to temperatura ciała czarnego, w której wysyła ono promieniowanie o tej samej chromatyczności co promieniowanie rozpatrywane. Barwność (chromatyczność) światła danego źródła może być zatem określana przez odpowiednią temperaturę ciała czarnego. Taki sposób charakteryzowania barwy światła jest stosowany dla żarówek, tj. źródeł o względnym rozkładzie widmowym zbliżonym do rozkładu widmowego ciała czarnego. Dla źródeł wyładowczych, tj. źródeł o względnym rozkładzie widmowym znacznie odbiegającym od rozkładu widmowego ciała czarnego, stosuje się pojęcie temperatury barwowej najbliższej T_cp. Jest to temperatura barwowa odpowiadająca punktowi krzywej ciała czarnego, który na wykresie chromatyczności, przyjętym umownie za równomierny, leży najbliżej punktu odpowiadającego chromatyczności rozpatrywanego promieniowania.

Temperatura barwowa współczesnych żarówek występuje w przedziale od ok. 2500 K do ok. 3250 K. W razie potrzeby temperaturę barwową żarówki można oszacować na podstawie wartości jej skuteczności świetlnej (tabl. 10.2). Temperatury barwowe najbliższe współczesnych źródeł wyładowczych występują w przedziale od ok. 2100 K do 6500 K. Dla

Skuteczność świetlna żarówki Im/W	Oszacowana temperatura barwowa żarówki K
8	2500
12	2700
16	2850
20	3000
24	3100
28	3250

Stopień oddawania barw	Ogólny wskaźnik oddawania barw R.
,^A	Raź 90
B	90 > R. > 80
2	80 > Rt > 60
3	60 > R, > 40
4	40 > Ra > 20

Tablica 10.2. Orientacyjne temperatury barwowe żarówek w zależności od skuteczności świetlnej

Tablica 10.3. Grupy źródeł światła ze względu na oddawanie barw

porównania można dodać, że niebieskie niebo charakteryzuje się temperaturą barwową 8000 K, światło dzienne — średnio 6200 — 6800 K, światło księżyca zaś 4100 K.

Źródłom światła przypisuje się właściwości oddawania barw. Właściwości te polegają na wpływie źródeł światła (ich promieniowania) na wrażenie barwy obiektów przez nie oświetlonych. Dla scharakteryzowania takich właściwości jest stosowany wskaźnik oddawania barw R. Wskaźnik ten jest miarą stopnia zgodności wrażenia barwy obiektów oświetlonych danym źródłem z wrażeniem barwy tych samych obiektów oświetlonych źródłem odniesieniowym w określonych warunkach. Wyróżnia się szczególny wskaźnik oddawania barw i?, (dotyczący barwy pewnego przedmiotu lub grupy przedmiotów podobnych) oraz ogólny wskaźnik oddawania barw R_a (dotyczący grupy przedmiotów o różnym zabarwieniu). Do ogólnych celów oświetleniowych zwykle poprzestaje się na podawaniu wartości R_a. Maksymalna możliwa wartość R_a wynosi 100. Wartości R_a

Tablica 10.4. Przykładowe wartości współczynnika tętnienia niektórych źródeł światła zasilanych z sieci prądu przemiennego 50 Hz, wg [10.20]

Rodzaj źródła światła (i układ zasilania)	Współczynnik tętnienia
Żarówka:
40 W	0,32
100 W	0.20
300 W	0,10
Świetlówka 40 W (ze statecznikiem indukcyjnym) przy barwie światła:
ciepłobiałej	0.32
białej	0.52
dziennej	0,68
Dwie świetlówki 40 W (w układzie sprzężonym) przy barwie światła:
ciepłobiałej	0,17
białej	0,21
dziennej	0,29
Trzy świetlówki 40 W (ze statecznikami indukcyjnymi, zasilane trójfazowo)
przy barwie światła:
ciepłobiałej	0.01
białej	0,02
dziennej	0,03
Rtęciówki z luminoforem:
80 W	0,84
400 W	0,78
Sodówki wysokoprężne (z transformatorami rozproszeniowymi)	0,74

1

Zdaniem Prof. dra hab. inż. Jerzego Bąka nazwa lampy powinna brzmieć rtęciówka wysokoprężna halogenkowa. Nazwa lampa metalohalogenkowa została przyjęta zgodnie z [10.29].