Scan29

LXII

ZNACZENIE POJĘCIA „KATHARSIS”

'

,r~

'-n

. -cz

daje natomiast definicję katharmós z punktu widzenia filozofa przyrody. Stwierdza, że jest to „selekcja mająca na względzie zachowanie tego, co dobre i odrzucenie tego, co złe”. Wreszcie v Prawach (628d) pojęcia katharsis używa w sensie metaforycz-' lym nawiązującym do terapeutyki lekarskiej: „w tym samym stop-liu zdrowemu państwu nie jest potrzebna wojna ani rewolucja; ak zdrowemu ciału nie jest potrzebne oczyszczenie”.

Jak już uprzednio wspomnieliśmy, pojęcie katharsis było szew :o stosowanym terminem w praktykach lekarskich ze szkoły Hi-■okratesa. Wszystkie opisane przez nich przypadki „oczyszczenia”

adzą się sprowadzić do jednoznacznej terapeutyki wiążącej zdrowie pewną równowagą cieczy’ustrojowych i polegającej na wydalę-n ₆ iu z organizmu wszelkich cieczy szkodliwych. Wchodzą tu w grę i_f; 'Pr-arówno oczyszczenia naturalne (por. oczyszczenie z cieczy przez -ż. os — „katar”), jak też sprowokowane przez środki „przeczyszczane”. Katharsis maju naj części ej znaczenie „przeczyszczenia”.

Tym znaczeniem terminu katharsis posługuje się-również kilka- ^:,r ^rotnie w swych pismach biologicznych Arystoteles^ Wyjaśnia/ W iędzy innymi sposób leczenia „entuzjazmu” (ópęfanTa)' melancho-'f^Jlv ców za pomocą katharsis. Polega on na wydaleniu za pomocą i ^\_vi iżnych środków z organizmu nadwyżek soków somatycznych dla/ łyskania ich równowagi³¹.    '■■■ '

Na zakończenie tego przeglądu warto przynajmniej wspomnieć przekazanej przez Apollodora^V2 mitycznej opowieści na temat wycenia córek Projtosa, króla Koryntu, z „dionizyjskiego opęta-i” przez wróżbitę Melampusa, który posłużył się metodą ho-jopatii, lecząc je orgiastycznym tańcem. Apollodor dodaje przy n, że Melampus był pierwszym, który leczył za pomocą „oczy-:zenia” i lekarstw.

³¹    Jest o tym mowa w przypisywanym Arystotelesowi dziełku: Prohle-(Problemala), XXX 1.

³²    Apollodor, Bibliotheke, II 2, 2.

;r ^: ■

ZAKKES ZNACZENIA SŁOWA „KATHARSIS”    LXIII

1... O    <

Powyższy, z konieczności pobieżny, przegląd zakresu semantycznego pojęcia katharsis wskazuje na stopniowy rozwój jego znaczeń połączony z historycznym rozwojem świadomości oraz nowymi prądami kulturowymi późniejszych epok. Dość wyraźna jest linia tego rozwoju.:, od typowo animistycznego rozumienia tego pojęcia w epoce archaicznej poprzez spekulacje religijne i etyczne orfizmu Tpitagoreizmu, ich sekularyzację i nowy wymiar etyczno--epistemologiczny w Fedonie Platona, pitagorejską, potwierdzoną w K^raty^1nxip koncepcie dualistyczną oczyszczenia ciała przez medycynę i duszy przez muzykę lub religię do jednoznaczne;].....koń—⁷

cepcji hipokratyków wiążących katharsis wyłącznie z procesem śó- • matycznym. Należy dodać, że przez okres całej historii języka % greckiego katharsis zachowało znaczenie „oczyszczenia” religijnego J_ ...fizycznego oraz, jeśli uznamy wspomniane wyżej doniesienie A-Apollodora (II w. p.n.e.) za relikt epoki archaicznej, również C-oczyszczenia medycznego. Na zakończenie "warto odnotować wiążące się pośrednio z podniesionym przez Platona aspektem poznawczym znaczenie terminu katharsis jako „naukowego wyjaśnienia”. W tym sensie używa go Epikur (IV w. p.n.e.) w sformułowaniu: „wyjaśnienie problemów przyrodniczych” i Filodem (epikurejczyk z I w. p.n.e.).    .

Nasuwa się więc pytanie, czy również w Poetyce i Polityce Arystoteles posłużył się w formie przenośni którymś z tych znaczeń, czy też nadał temu pojęciu zgodnie z przedmiotem swego Pr wykładu wymiar estetyczny. Zdania na ten temat są bardzo podzielone. Spór toczy się również o to, czy jest to oczyszczenie samych uczuć, czy ich rozładowanie i uwolnienie się od nich, czy: dotyczy ono tylko litości i trwogi, czy też innych jeszcze „tego rodzaju uczuć”, o których wspomina Arystoteles w rozdziale XIX, czy poza tym katharsis jest tylko funkcją tragedii, czy jej celem.

Dla ilustracji trudności, które wiążą się z właściwym zrozumieniem wszystkich tych problemów, przypomnijmy sobie definicję tragedii w możliwie najbardziej dosłownym jej przekładzie.

Aby zachować zgodność rodzajową z oryginałem, musimy za-