Scan35

LXXIV    ZNACZENIE POJĘCIA „KATHARSIS”

_c=TN.U:^r.‘^ * l^łk    xb-fo \ r. Co h    aouik

A#.

g do kierunku poszukiwań, który wskazał już w roku 1928 H. Otte^ćjP W ujęciu Elsego katharsis łączy się z ciągiem takich pojęć kon-f strukcji tragedii, jak: pdthos, hamartia (wina tragicznaj,'’rozpoznań ie i perypetia, i stąd może być właściwością, Mk'o nielicznej ^r grupy tragedii „zawikłanyćh’” (peplegmene). Ograniczenie to''nie '^daje^się słuszne, jak też nie jest słuszna, choć oparta na ^prawdziwej przesłance, ostateczna konkluzja Elsego. Wychodząc ze Ó słusznego założenia, że celem jrągedii jest dostarczenie specyficz- ]

: nej dla niej przyjemności opartej na naśladowaniu nie tylko akcji ! skończonej, ale również zdarzeń budzących litości trwogg) które^ dzieją' się wbrew oczekiwaniu i wynikają jedne z drugich (rozdz. JXTV) i wysuwając stąd słuszny wniosek, iż ma ona charakter ]

; "zarówno emocjonalny, jak intelektualny Tzwiązany z logiką kon- ( strukcji" fabularnej), nie. wiąże jednak Elsę. tej. przyjemności z pro- \ ycesem „oczyszczenia" odbywającymgjsię w . sferze umysłowo-psy-j ^_rćhićżńej odbiorcy, lecz z „ocżyszczenierhj” jako i m m a n e n t nym p r o -f ceienTprzebiegającym wyłącme-^y^macEHamej struktury tra-S g’ediTkj5ro^sem, dzięki któremu „uwalniają się niejako od zmazy”

„ kragićzne wydarzenia oraz ich bohaterowie. Głównym motorem tego procesu jest zaś „rozpoznanie”^{1 2}.

Ó ile cały tok rozumowania i bardzo rzeczowa argumentacja, którą tu z konieczności musieliśmy pominąć, są godne najwyższego uznania, trudno Jest jednalc się zgodzić, i to nie tylko jz racji „naszego modernistycznego sposobu myślenia” (jak zazna-f~cza Elsę), z ostateczną konkluzją autora interpretacji ograniczającą proces katar tyczny do samej struktury dramatu. Do tej kwestii ’ wypadnie wrócić jeszcze w podsumowaniu.

Kierunek, który wytyczył Otte, spopularyzowany dzięki pogłę- i bionej argumentacji Elsego zdobył wielu zwolenników wśród współ-

;,lA'    ••    ~ E ~    £ jCM ~L^r.f,

^czesnych uczonych. Zwolennikiem tej tezy jest m. in. Harvey D. Goldsleio³•    ^^se> ^sto* ^{on na} stanowisku, że Ary

stoteles traktuje w Poetyce swój przedmiot'wyłącznie w aspekcie formalnym, po stanowi, jego zdaniem, już wystarczającą przesłankę, 'z€' katharsis nie można łączyć z oddziaływaniem sztuki na odbiorcę? Stwierdza poza tym i to zupełnie słusznie, że skoro doktryna mimesis jest centralnym motywem Poetykijej ogniwem kontrolnym i spajającym i skoro tylko w jej świetle można zrozumieć funkcję poszczególnych elementów tragedii, to również tylko na tym tle należy rozpatrywać samą jej definicję i pojęcie katharsis.

r\

£ Ponieważ cechą charakterystyczną dla naśladowania tragicznego \ jest przedstawienie zdarzeń przerażających i bolesnych, katharsis " musi być rozumiana jako „oczyszczenie” estetyczne, polegające jną_

* właściwym uporządkowań [u[tychzdarzeń, dzięki czemu, choć budzą lęk i grozę,......są przyjemne.

' Należy'^auważyc,'' że tę właśnie funkcję spełnia w ujęciu Arystotelesa już sam proces mimetyczny. Goldstein, opierając się zresztą tylko na fragmentarycznej znajomości Poetyki w angielskim przekładzie, nie pokazuje bliżej, na czym ten proces „uporządkowania materiału” polega.    £<*7

Bardziej uzasadnioną interpretację estetyczną pojęcia katharsis - ■ daje K. G. Srivastava w artykule new look at the „catharsis” clause of Aristotle’s Poetics⁴.f Podstawę wyjścia dla jego rozważań, obok komentarza Elsego, stanowi intęlektualistyczna koncepcja Leona Gol den a (zob. niżej). Broniąc stanowiska, że dżia-łanie 'katharsis ogranicza się wyłącznie do samej struktury tragedii dokonuje inlercsulaćet i błyskotliwe! analizy kilEujiozHzię łów Poetyki (II, VI, VII), z której wynika, że Arystoteles roz-

1

   H. Otte, Neue Beitrdge fur Aristotelischen Begrijfsbestimmung der kragodie, Berlin 1928.

2

   G. F. Elsę, op. cifs. 439.

3

   H. D. Goldstein, Mimesis and Catharsis reesamined., »Journal of

Aesthetics and Art Ćriticism» XXIV (1965    1966). s. 567    576.

4

   «The British Journal of Aesthetics» 12 (1972), nr 3, s. 259 nn.