Scan32

n

LXVIif    ZNACZENlfe POJĘCIA „KATHARSIS”

Minturno, Robortello, Miltona), rozwinięty i podbudowany naukowo przez uczonych XIX wieku — Heinricha Weila⁴¹, a zwłaszcza Jacoba Bernaysa⁴², szuka rozwiązania tego problemu w warstwie hipokratejskiej i nawiązuje do użycia tego terminu przez Arystotelesa w sensie medycznym; Bernays potrafił tak sugestywnie przed-stawić na szerokim tłe kulturowym wyciągniętą z zapomnienia hi-po tezę, że pozostaje ona najbardziej popularną Interpretacją kathar-\sis fio dnj^a dzisiejszego. Gorącym rzecznikiem tej interpretacji był py również Tadeusz-Sinko, który w swoim wstępie do Trzech poetyk klasycznych przedstawił ją jako jedyne sensowne wyjaśnienie problemu katharsis^{1 2 3 4}^. Przypomnijmy więc w skrócie najważniejsze założenia...tej hipotezy. W myśl tej interpretacji ostatnie zdanie ] definicji tragedii oznacza: „przez litość i trwogę tragedia uwalnia widzów od tego rodzaju niepożądanych lub nadmiernych afektów”, \ Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że jest to rodzaj tauto- { i logii: tragedia wywołuje litość i trwogę, które likwidują tę samą j >,* litość i trwogę. Sens jednak tu jest inny. Przedmiotem oczyszczę-^v;ynia jest bowiem okresowe złagodzenie afektów widza: po przedstawieniu, natomiast podmiotem emocjonalne przeżycie w czasie * 'samego przedstawienia. Jest to zresztą bardziej zrozumiałe dopiero w~ świetle fizjologicznych teorii greckich, opartych na omówionej ć wyżej równowadze płynów somatycznych; Bernays uważa właśnie^

^{: v}*Że^uwolnienie od nadmiernych i niebezpiecznych' uczuć jest-metą- I forą lekarską i odnosi się do równowagi duchowej. W tym me- i tafórycznym znaczeniu użył bowiem Arystoteles słowa katharsi:yJ w VIII księdze Polityki, gdzie mówiąc m. in. o wychowawczej roli różnych rodzajów muzyki wyraża następującą opinię na temat działania „świętych śpiewów”:

U

M^k:    '

¹ A t

.ot n ■ Cr f i' V, -

INTERPRETACJE MEDYCZNE

tv<

LIX

—    1-y .. ", h.^^: IT./.V

wprawdzie wzruszenie objawia się w sposób gwałtowny w pewnych tylko duszach,,, tym niemniej w większym lub mniejszym stopniu wszyscy mu ulegają, jak to ma miejsce np. w przypadku litości, strachu i boskiego szalu [entuzjazmu] .("Wzburzeń i tyny pstatnmi^afektęni^odzyskują równowagę ducha słuchając świętych śpiewów. Pod wpływem, tych śpiewów wprawiają~bowiem swą duszę w szał órgiastyczhy," dzięki czemu uspokaja się'onaTjakby pod 'wpływem lekarstwa i oczyszczenia. Tak samo ludzie opanowani litością, strachem lub innym jakimś afektem muszą doznawać przy muzyce pewnego oczyszczenia i przyjemnej ulgi.

Na podstawie cytowanego wyżej fragmentu uważa właśnie Bernays użyte w definicji tragedii pojęcie katharsis za metaforę lekarską i objaśnia ją jako funkcję, a nie cel tragedii. Uważaj że pod wpływem wrażeń scenicznych drzemiące w duszy człowieka skłonności do różnych afektów uaktywniają się i uzewnętrzniają w formie litości i[trwogi,, wobec czego przestają na jakiś czas 'niepokoić ludzkie wnętrze, . Nie bierze oczywiście pod uwagę " faktu, że w cytowanym urywku to metaforyczne użycie jest wyraźnie zaznaczone przez wyraz „jakby”, którego w Poetyce nie ma. Potwierdzenia dla swej hipotezy szuka poza tym w późnych tekstach ńeoplatoników (Jamblicha — IV w. n.e. i Proklosa — V w. n.e.).

Jamblich pisze mianowicie (O wtajemniczeniach

.[*1 . vL,

Tkwiące w nas^! i nie uzewnetrzmon.e,..jafektv_ stają się bardziej gwałtowne, wydobyte zaś na wierzch i doprowadzone do umiaru sprawiają pewną przyjemność i stają się wart ości o weS, Z tego natomiast względu, ' że są^dczyszćżóne dzięki 'przekonaniu;"'a nie przemocy, wyciszają się. Dlatego więc na przedstawieniu tragedii lub komedii patrząc na cudze afekty czynimy je Avłasnymi7 doprowadzamy do umiaru i oczyszczamy (I 11).

Per i mysterion):

Pomijając fakt. że jest to wypowiedź osobista Jamblicha. która nie może być autorytatywna w stosunku do myśli Arystotelesa, nic wydaje się ona wcale potwierdzać tezy Bernaysa, lecz raczej etyczną interpretację katharsis. Podobnie kruche jest świadectwo” Proklosa, będące komentarzem do X księgi Państwa Platona (Eis

1

⁴¹    H. Weil, Uber die Wirkung der Tragedie nach Aristoteles, Bazylea

2

1848.

3

⁴²    J. Bernays, Z we i Abhandlungen uber die aristotelische Theorie des Drama, Berlin 1880.

4

^ T. Sinko, op. cii., s. XVI nn.