WSP J POL35

38

Irena Rajeniu*, Język Ogólnopolski XX wieku

zyk XX w. od języka wieków poprzednich, zwłaszcza XIX w. Wymieniając te cechy, uwzględnimy również ich ewentualną zmienność w ciągu XX wieku, co pokaże nam też główne kierunki rozwoju polskiego języka ogólnego w tym czasie. Obraz ten, z konieczności szkicowy, nie może oddać pewnej nierównomierności rozwoju obu odmian - mówionej i pisanej, jak też różnic w rozwoju poszczególnych stylów’, choć różnice te istniały. Ogólnie można tylko zaznaczyć, że stabilizacja norm wyraźniej występuje w odmianie pisanej niż w mówionej, która odznacza się normą słabszą, więc szybciej, swobodniej ewoluuje, łatwiej ulegając naciskom różnych czynników.

Ortografia

Dzięki dwu kolejnym reformom, w latach 1918 i 1936, nastąpiła normalizacja ortografii; uporano się z ważnymi zagadnieniami, które w XIX w., choć żywo dyskutowane, me zostały zdecydowanie rozstrzygnięte. W r. 1936 (1) zniesiono w deklinacji przymiotnikowo-zaimkowej końcówki -em, -cmi, ujednostajniając odnośne formy w postaci -ym (-im), -yrm (-imi), zgodnie z panującą wymową; była to rezygnacja ze sztucznej dystrybucji rodzajowej, rozpowszechnionej w XIX w. pod wpływem gramatyki Onufrego Kopczyńskiego; (2) ustalono pisownię wyrazów obcych typu Maria, opinia, Francja, co bido udanym pomysłem upraszczającym zapis form wyrazowych, które’ jeszcze na przełomie XIX i XX w. wzbudzał liczne kontrowersje.

Coraz precyzyjniej formułowano też przepisy interpunkcyjne, które w reformach XIX-wuecznych traktowane były pobieżnie lub w'ręcz pomijane. Przeprowadzono ponadto drobniejsze ustalenia, przy czym najbardziej dyskusyjne okazały się rozstrzygnięcia dotyczące pisowni łącznej i rozdzielnej, co jest zrozumiałe na tle procesu powolnego zrastania się różnych zwrotów i związanej z tym zjawiskiem stopniowej utraty wyczucia ich podzielności (np. na prawdę czy naprawdę).

Nie przeprowadzono natomiast tak radykalnych zmian, jak usunięcie z alfabetu pewnych liter. W szerokich społecznych dyskusjach padał}' wprawdzie propozycje zniesienia rozróżniania rz i ż, ó i u, ch i b, ale w' komitetach opracowujących reformy pomysł}^- te nie były brane pod uwagę z obawy przed zerwaniem z długowieczną tradycją.

Mimo że reforma z 1936 r. została przeprowadzona przy współpracy wybitnych językoznawców' ze specjalistami z różnych dziedzin kultur}', niektóre nowe przepisy napotkały silny opór społeczny, tak że reforma, choć nakazana w szkolnictwie, nie wszędzie i nie od razu weszła w życie, jej ustalenia rozprzestrzeniały się w latach II wojny światowej i upowszechniły się dopiero w okresie powojennym.