WSP J POL21

tr\Xii Bjji'r0‘ivj_y Język ogólnopolski XX wieku

24

Można więc określić język ogólnopolski jako język dość silnie znormalizowany (czym się odróżnia np. od gwar), przy cym normy językowe w znaczne] mierze tkwią w podświadomości językowej (jest to tzw. poczucie językowe), ale też są uchwycone, opisane i skodyhkowane w gramatykach i słownikach.

Mimo znormalizowania język ogólny nie jest całkowicie jednolity. Przede wszystkim ma dwie podstawowe odmiany: ustną i pisaną, które różnią się głównie stopniem znormalizowania oraz ja"kością i ilością zasobu leksykalnego. Wyróżnić też można w języku ogólnopolskim odmiany terytorialne oraz różne style. Poświęcono im w tym tomie osobne artykuły hasłowe.

Polski język ogólny ma za sobą setki lat rozwoju i ustalania norm. a ślady pierwszych norm językowych widoczne są już w najstarszych zabytkach (z XIII w.). Wprowadzenie druku w XVI w. spowodowało zdecydowaną normalizację (zwłaszcza ortograficzną i gramatyczną), którą następne wieki pogłębiały, przekształcając normy, ustalając je i precyzując.

Zmiany historyczne języka ogólnego polegały też na innych procesach. Zmieniał się zasięg geograficzny języka - wraz z migracjami ludności. Zmieniała się jego baza społeczna - wraz ze zmianami rozwarstwienia społecznego, zmieniał się zasięg społeczny i rola - wraz ze zmianami społeczno-politycznymi oraz rozwojem nauki i techniki; co bardzo ważne - zmieniały się kanał}- informacyjne służące do rozpowszechniania tego języka w społeczeństwie. Język ogólny zmieniał się więc nieustannie pod naciskiem zarówno czynników wewnętrznych, jak czynników zewnętrznych - politycznych, społecznych, technicznych, kulturalnych.

Wiek XX jest w historii języka polskiego ostatnim - chronologicznie biorąc - etapem rozwojowym tzw. doby nowopolskiej, której początek przypada na środek drugiej połowy XVIII w.; poprzedzają tę dobę: doba staropolska (Xffl-XV w.) i średniopolska (XVI w.-druga połowa XVIII w.).

Doba nowopolska charakteryzuje się znacznymi postępami normalizacji i stabilizacji, ogromnym wzbogaceniem siy języka ogólnego przez ukształtowanie się wielu odmian i stylów, np. polskiego stylu naukowego, urzędowego, wreszcie - wielkim poszerzeniem kręgu użytkowników języka ogólnego, który w tej właśnie dobie, dzięki zmianom społecznym i rozwojowi techniki, stał się powszechnym środkiem komunikowania się wszystkich Polaków.

Wiek XX, który tu mamy charakteryzować, częściowo jest kontynuacją poprzedniego stulecia - bytowania narodu w warunkach braku państwa i rozbicia na trzy zabory. Kryteria historyczne dyktują więc wydzielenie okresu I: 1900-1918. Okres IT obejmuje lata międzywojenne, czyli 1918— 1939. Okres III to krótki epizod wojny i czas ogromnych przekształceń bazy społecznej i warunków technicznych: 1939 - do chwili obecnej.