WSP J POL31

Irena Bajt-rowa. Język ogólnopolski XX wieku

34

napływową ludnością wiejską. Narzędziem polityki staje się też kultura z jej założoną „demokratyzacją”, tj. upowszechnieniem, ale także towarzyszącą temu instrumentalizacją kulturalnego oddziaływania.

Uprzemysłowienie kraju łączyło się z jego urbanizacją - w 1966 r. w miastach zamieszkiwało ponad 50% ludności kraju, ze wsi do miast przeniosło się w latach 1951-1971 około 2,5 min osób. Dalsze półtora miliona ludności wiejskiej dojeżdżało do pracy w wielkich ośrodkach przemysłowych, gdzie weszło w bezpośredni kontakt z językiem ogólnopolskim, a także językiem mieszkańców^ różnych innych stron kraju. Tak więc zmienił się społeczny profil wspólnoty użytkowników języka ogólnego. Postępował rozpoczęty już w czasie wojny proces wymieszania warstw społecznych. Dawna elita kulturalna została rozbita, stara inteligencja, nosicielka wzorów językowych, przestała istnieć jako odrębna i licząca się siła społeczna. Coraz liczniejsze natomiast rzesze ludzi wkraczały w życie kulturalne, usiłując używać języka ogólnego mimo braku odpowiedniego przygotowania z racji dotychczasowej przynależności do warstw o niższym poziomie wykształcenia.

Wszystkie te procesy oraz dalszy gwałtowny rozwój technicznych środków przekazu doprowadziły do głębokich zmian charakteru języka ogólnego.

W okresie tym dzięki kolejnym falom emigracyjnym wytworzyły się nowe ośrodki polszczyzny (lub znacznie rozbudowały się dawne) w różnych krajach Europy i innych częściach świata. W czasie II wojny światowej żołnierze polscy docierali do Afryki i na Bliski Wschód, tworzyły się tam przejściowo centra języka polskiego, których ślady trwają do dnia dzisiejszego. Większe grupy emigrantów osiadły na stałe w Anglii, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Izraelu i Australii zarówno w czasie wojny, jak po wojnie, uchodząc z kraju przed represjami rządów komunistycznych. Jak się wydaje, utrata języka polskiego w młodszych pokoleniach tej emigracji następuje bardzo szybko.

Na terenie ZSRR prześladowano Polaków i język polski, lecz wraz z deponowanymi docierał on w głąb imperium sowieckiego. Do dziś zachował się we Lwowie, Wilnie, w innych mniejszych miejscowościach i ogólnie nieźle - na Litwie.

Drogi (kanały informacyjne) szerzenia się norm języka ogólnopolskiego. W tym właśnie okresie nastąpił zasadniczy przewrót w sposobach rozpowszechniania się języka ogólnego na terytorium narodowym. Spowodowały go dwa równoległe procesy: ogromny rozwój techniki oraz zmiana charakteru języka literatury.

Rozwój techniki zaznaczył się naprzód upowszechnieniem radia, które w tym okresie dotarło do każdego niemal domu w Polsce, a następnie upowszechnieniem telewizji; liczba jej abonentów wzrosła z 426 000 w r. 1960 do 10 031 000 w 1988 r. Dzięki radiu i telewizji słowo mówione języka ogólnego stało się dostępne wszystkim obywatelom Polski i w wielu wypadkach