WSP J POL40

Główne cechy języka ogólnopolskiego XX wieku

43

wy, bardzo częsty w terminologii specjalnej, np. docisk, styk, spust, ale lubi się go używać także w odniesieniu do innych czynności i zjawisk: podryw, ubaw, przysiad, odczyt.

Interesującą cechą słowotwórstwa XX w. (szczególnie okresu ostatniego) jest seryjność, tj. tworzenie większej liczby wyrazów o identycznej budowie słowotwórczej i podobnym znaczeniu. Zjawisko to związane jest z pewną uniformizacją życia, wywołaną powielaniem pewnych wzorów kulturowych, np. technicznych, wzorów, które stanowią model podstawowy, w’szczegółach tylko zróżnicowany. Taka jest np. seria nazw' budynków na -owiec: biurowiec, galeriowiec, falowiec, wieżowiec, żyletkowiec, mrówkowiec, punktowiec, wysokościowiec. Inna seria to nazwy różnych imprez - na wrnór olimpiady powstają: spartakiada, uniwersjada, perkusjada, gitanada, a nawet Osiedlada ‘sportowe zawody na osiedlu'. Ta seryjność jest w słowo-tw’órstwie repliką seryjności wytworów kultury' masowej.

Słownik

I tu zaznacza się normalizacja, wrzrasta precyzja językowa, usuwa się warianty.

Przejawy precyzowania wartości treściowej obserwujemy od przełomu XIX i XX w. Dzieje się to albo przez specjalizację treści (np. utwór oznaczał w XIX w. ogólnie ‘twór, obecnie tylko' ‘dzieło literackie lub muzyczne'), albo przez ograniczenie użycia danego wyrazu do określonych kontekstów' (np. walny dawniej w ogóle ‘ważny, znakomity’, obecnie tylko w połączeniach walny zjazd, walne zgromadzenie, zebranie). Precyzacja w ypowiedzi łączy się z usuwaniem wahań i wariantów. Część z nich była pozostałością poprzednich epok rozwoju polszczyzny⁷, ale w pierwszymi okresie XX w. wariantowość słowmictW'a w^r znacznej mierze wynikała z warunków' zewmę-trznych, a mianowicie była skutkiem rozbiorowego podziału ziem polskich. Utrwalał on na czas dłuższy stare różnice regionalne, a ponadto powodował zróżnicowanie wpływów obcych - języka niemieckiego w zaborach austriackim i pruskim, rosyjskiego w zaborze rosyjskim wraz z Królestwem Polskim.

Te silne wpływy słowmikow'e języków zaborców są cechą charakterystyczną początkowego okresu XX w. Są to germanizmy i rusycyzmy. Szczególnie silny był wpływ niemiecki w tych dziedzinach, w których silniejsza była ingerencja władz obcych, a więc w' terminologii języka urzędowego, wojskowego, kolejowego itd. Jednak jeszcze przed odzyskaniem niepodległości walczono o spolszczenie tych dziedzin; zasługi ma tu zwłaszcza „Poradnik Językowy”. Nad ustalaniem polskiej terminologii już wtedy pracują specjalne komisje i stowarzyszenia.