Zdjęcie3930

118 Rozdział 3. Pnyayny dysleksji

ny sposób, zgadzają się, że fonologia jest w dysleksji czynnikiem cent^j. nym i przyczynowym.

Teoria fonołogkzna postuluje, że problem ten może być wyjainfaą przez bezpośrednie połączenie między deficytem poznawczym {językowym - fonologicznym) a manifestacją behawioralną (trudnościami w czy. taniu).

Badania potwierdzają, że cechy czytania uczniów z dysleksją wskazują na specyficzne osłabienie sprawności fonologicznych czy przetwarzania fonologiczncgo. Trzeba podkreślić rzetelność tych rezultatów, które były konsekwentnie rephkowane w bardzo wielu badaniach.

Deficyt fonologiczny w dysleksji można uznać za poważny, ponieważ był zgodnie stwierdzony także w porównaniu z młodszymi dziećmi (na tym samym RA), co sugeruje zaburzony rozwój sprawności czytania na poziomic subleksykalnym, czyli opartym na cząstkach fonologicznych. Potwierdzają go badania dzieci anglojęzycznych (Sprenger-Charolles i wsp. 2000; Huknę i Snowling 1992; Manis i wsp. 1996; Rack i wsp. 1992; van Ijzea-doomiBus 1994). a także badania dzieci niemieckojęzycznych (Laodeł i wsp. 1997; Winuner 1993,1995; Ziegler i wsp. 2003) oraz francuskojęzycznych i mówiących po hiszpańsku (przegląd Sprenger-Charolles, Gole i Sernidaes 2006).

Deficyt jest najwyraźniejszy w ortografiach mniej transparenttyd, gdy relacja głoska - litera jest mniej konsekwentna, a pismo obfituje w wyjątki, co występuje w języku angielskim. W językach transparentnych-takich jak np. niemiecki, deficyt czytania na poziomie subleksykalnym może się ujawnić tylko jako powolne czytanie sztucznych słów (ibidem). Deficyt fonologiczny sprawia, że w dysleksji fonologicznej możemy mówić

0    zaburzeniu drogi rozwojowej. Budowanie leksykonu ortograficznego za leży od sprawności procedur czytania za pomocą właśnie drogi subieksy-kalnej, czyli bazującej na cząstkach wyrazów - np. końcówkach, stąd poważ* ne trudności tych dzieci.

Profile dysleksji powierzchniowej są trudniejsze do jednoznacznego określenia. W ich przypadku droga leksykalna w czytaniu jest mniej efektywna niż rówieśników (grupa kontrolna CA), ale tak samo efektywna jak młodszych dzieci, które czytają na tym samym poziomie (grupa kontrolni RA), co sprawia, że ich rozwój czytania uważa się za opóźniony (Manis

1    wsp. 1996; Sprenger-Charolles i wsp. 2000; Stanovich i wsp. 1997; Valdoi$ i wsp. 2003), a nie za zaburzony jak w przypadkach dysleksji fonologicznej. Należy także podkreślić, że w przypadkach dysleksji powierzchniowej $t zazwyczaj także obecne deficyty fondogiczne, ale ujawniają się one w kon*

ftontacji z osobami na tym samym poziomie wieku (gnipa kontrolna CA) (Sprenger-Charolles i wsp. 2000; Valdois i wsp. 2003; ZabeU i Everatt 2002), a nawet czasem także w porównaniu z młodszymi dobranymi na podstawie poziomu czytania (Bryant i Impey 1986 w reanaiizie wyników Castlesa i Colthearta).

W rzeczywistości na poziomie behawioralnym zdecydowana większość osób z dysleksją prezentuje profil mieszany (poi. Snowling 2000; Sprenger-Charolles, Cole i Semiclaes 2006).

Koocepcja deficytu fonologicznego, jako teoria wskazująca na poznawcze patomcchaniżmy, doskonale uzupełnia rezultaty badań genetycz-mth i neurobiologicznych (por. podrozdz. 3.2). Z neuropsychologicznego punktu widzenia zakłada się, że źródła zaburzenia tkwią we wrodzonej dysfunkcji lewej półkuli mózgu w okolicach bruzdy Sylwiusza, która warunkuje powstawanie reprezentacji fonologicznych oraz połączeń między reprezentacjami fonologicznymi i ortograficznymi Liczne badania neuro-anaiomiczne (Galaburda i wsp. 1985; Geschwind i Galaburda 1985) oraz badania funkcjonalne mózgu potwierdzają obecność dysfunkcji lewej okolicy okotosyłwiuszowej jako podstawy deficytu fonologicznego (Paulesu i wsp. 1996,2001; Shąywitz i wsp. 1998; Shaywitz i wsp. 2002 i inni). Także odbycia anatomicznych zmian w mózgach osób z dysleksją, dotyczące lewego planum temporale, ważnej struktury korowej zaangażowanej w procesy językowe, są zgodne z koncepcją deficytu fonologicznego (Galaburda i wsp. 1978,1985; Galaburda 1988; Hynd i wsp. 1990; Jemigan i wsp. 1991; Lundberg i Hoien 1989; Larsen i wsp. 1990 i inni).

Zaleta teorii deficytu fonologicznego to przede wszystkim łdaryfika-cja pojęcia dysleksją rozwojowa. Zawężanie i precyzowanie pojęcia znacznie przyczyniło się do rozwoju i doskonalenia metodologii badań. Zwrócenie uwagi na związek dysleksji oraz czytania i pisania z rozwojem językowym, a zwłaszcza fonologicznym, miało istotne walory aplikacyjne w postaci opracowanych metod diagnozy i terapii czytania oraz funkcji leżących u podstaw tej czynności.

Faktem bezspornym jest to, że ze wszystkich teorii próbujących wyjaśnić mechanizm powstawania dysleksji - teoria deficytu fonologicznego jest najmocniej udokumentowana.

Jednocześnie - jak sugerują Castles i Coltheart (2004) - dotychczasowa baza empiryczna, na której zbudowano teorię, potwierdza jedynie, że osoby z dysleksją mają deficyty przetwarzania fonologicznego, ale żadne z badań nie wykazuje rzeczywistego związku przyczynowego, a więc nie potwierdza, że deficyt fonologiczny powoduje dysleksję.