Zarys teorii literatury2

Rozdział V

PROBLEMY KOMPOZYCJI 1. NORMA KOMPOZYCYJNA

Układ dzieła obejmuje nie tylko jego warstwę stylistyczną. Dotyczy on także jego świata przedstawionego. O układzie tego świata w utworze literackim mówimy jako o kompozycji (por. definicję w rozdziale II). Kompozycja jest w wieloraki sposób powiązana z budową stylistyczną utworu, są to dwa czynniki wzajem na siebie oddziaływające i wzajem się określające (tak np. charakterystyczna dla klasycyzmu idea harmonii wyraża się w równym stopniu w warstwie słownej i w układzie elementów przedstawianych).

Kompozycja — tak jak budowa stylistyczna — jest uwarunkowana przez rozmaite czynniki, składające się na ogólną sytuację historycznoliteracką, np. przez zadania, jakie się stawia przed literaturą, przez stadium rozwoju narzędzi pisarskich itp. Każda epoka literacka wytwarza mniejszy lub większy zespól norm kompozycyjnych, określających kształtowanie świata przedstawionego, sposoby jego organizowania, stopień spoistości wewnętrznej itp.

Tak jak norma stylistyczna, one również mają charakter inter-subiektywny, istnieją w świadomości społecznej jako zespół zasad, bądź formułowanych pojęciowo, bądź też działających w postaci nie sformuł wanej. Norma ta określa działania twórców, ale istnieje także w świadomości odbiorców, wpływa na recepcję danych wartości literackich. Działająca w danej epoce norma kompozycyjna określająca dzia twórcy czy grupy twórców nie musi być od razu normą akcept przez odbiorców. Czasem między normami proponowanymi przez rzy a normami utrwalonymi w świadomości odbiorców istnieją r<> prowadzące nawet do jawnych konfliktów.

230