page0154

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

Równolegle z procesem upowszechniania się systemu dwunazwowego nazywania ludzi następował proces utrwalania się zwyczaju dziedziczności drugiego określenia. Przy czym ta dziedziczność w Polsce przedrozbiorowej nie wynikała z przepisów prawnych, ale z różnych powodów społecznych i zwyczaju. Jako wymóg prawny dziedziczność drugiego określenia utrwaliła się dopiero w w. XIX. Był więc proces powstawania i utrwalania się nazwiska dziedzicznego procesem trwającym kilka stuleci i nie można powiedzieć, od kiedy w języku polskim nazwisko jest dziedziczne. Na nazwisko trzeba patrzeć jako na swoisty proces historyczny. Podobnie sam termin „nazwisko" trzeba traktować historycznie, gdyż jego zakres pojęciowy ulegał zmianom w ciągu wieków.

BUDOWA JĘZYKOWA NAZWISK

Obecnie zasób nazwisk jest olbrzymi. Ich zestaw zawarty został w dzie-sięciotomowym „Słowniku nazwisk współcześnie w Polsce używanych" (wydany w latach 1992-1994 przez Instytut Języka Polskiego PAN). Znalazły się w nim nazwiska 36 min obywateli Polski z 1990 r. W sumie odnotowanych zostało ponad 400 tysięcy jednostek językowych. Jest to liczba zaniżona w stosunku do stanu faktycznego z kilku powodów. Najważniejsze z nich są dwa. „Słownik" nie objął nazwisk ponad 3 min osób. Zapewne wśród tych 3 min nazwisk znalazły się i takie, które są bardzo rzadko używane. Ponadto, ze względów metodologicznych — dla oszczędności miejsca — redaktor „Słownika" musiał przyjąć zasadę, że żeńskie formy nazwisk na -ska, -cka, -dzka przeniesione zostały pod nazwiska na -ski, -cki, -dzki określające mężczyzn. Zmniejszyło to w sposób znaczący ilość jednostek językowych.

Ten olbrzymi zbiór charakteryzuje się wyraźnym zróżnicowaniem pod względem językowym. Na jedno trzeba zwrócić uwagę — genetycznie to samo nazwisko może mieć kilka, niekiedy nawet kilkanaście wariantów graficznych i fonetycznych. Obok nazwiska Gołąb obecnie występuje Go lab, Gollub, Golomb, Golub, Gołąb, Gołęb, Gołomb, Gołób, Gołub, Gołyb, Hollup, Holup, Hołób, Hołub, Hołub vel Gołąb. Ogromny rozrzut występuje w nazwiskach pochodzenia niemieckiego. Tak np. od niemieckiego (der) Schmied 'kowal' w języku polskim występują m.in. Szmid, Szmed, Szmidt, Szmied, Szmiedt, Szmit, Szmitd, Szmitt, Szmut, Szmudt, Szmot, Szmyd, Szmydt, Szmyt, Szmytt, Sznid, Sznit, Szned, Sznut, Sznyt, Smid, Smyt, Smyt, Smid, Smit, Śnit, Schmid, Schmidt, Schmied,

150