page0168

NAZWY OSOBOWE — ANTROPONIMIA

średniowiecznych nazw heraldycznych można wyróżnić dwie podstawowe grupy: nazwy, które stanowiły nazwy herbów lub zawołania, oraz drugą grupę, wtórną w stosunku do poprzedniej — nazwy pochodne od nazw herbów czy zawołań, a określające ludzi przynależnych do rodu posługującego się tym samym herbem, np. nazwa herbu i proklamacja Połkoza, ale nazwa ludzi Potkozicy; nazwa herbu i proklamacja Doliwa, ale nazwa ludzi Doliwczyk, Doliwita. Nazwy ludzi tworzone były przy użyciu sufiksów nazwotwórczych. Niekiedy te wtórne nazwy stawały się określeniami samych herbów.

Nazwy herbów i zawołania tworzone były od apelatywów, od nazw osobowych i od nazw geograficznych. Z zasady było to przeniesienie odpowiedniego apelatywu czy nazwy własnej do grupy nazw heraldycznych bez użycia dodatkowego sufiksu nazwotwórczego. Następowała zmiana funkcji — apelatyw zaczynał pełnić funkcję nazwy herbu czy zawołania. Nazwa geograficzna otrzymywała dodatkową funkcję nazywania herbu, podobnie nazwa osobowa dodatkowo zaczynała określać nazwę herbu i grupę ludzi rodowo związanych z człowiekiem noszącym to imię. Mniemać należy, że w początkowym okresie tak apelatyw, jak też podstawowa nazwa własna miały dwie funkcje — semantyczną (wskazywał np. na wizerunek herbowy) i onomastyczną (określał herb i ród). Analogicznie nazwa osobowa określała protoplastę rodu szlacheckiego oraz osoby z nim związane, a także znak herbowy, którym ten ród się posługiwał. Nazwa geograficzna (nazwa miejscowa, nazwa rzeki, nazwa regionu) określała konkretny obiekt geograficzny, z którym związany był ród, a wtórnie, dodatkowo, znak herbowy (zawołanie), którym ten ród się posługiwał. Z czasem następowało oderwanie nazwy heraldycznej od motywującej ją podstawy apelatywnej, antroponimicz-nej czy też toponimicznej. Na plan pierwszy wysunęła się funkcja nazewnicza, nazywania herbu.

Wyrazistą grupę wśród nazw herbów pochodnych od apelatywów stanowią te, które nawiązują do wizerunku umieszczonego na tarczy lub na klejnocie herbowym. Do tej grupy przynależą nazwy: Bradacica (por. stczes. bradatice 'szeroka siekiera'), Bróg, Ciecierza (por. ciecierza 'przepiórka, samica cietrzewia'), Gryf (por. gryf 'lew z głową i skrzydłami orła'), Jednorożec (por. jednorożec 'nosorożec'), Kotwica, Krzywaśń (por. krzywaśń 'linia krzywa, krzywizna'), Lewart (por. lewart 'lampart'), Łąkotka (por. łąkotka 'wygięcie, krzywizna, linia wężykowata'), Lęczuch (por. łęczuch 'przedmiot w kształcie łuku, chusta tworząca koło'), Ogniwo (por. ogniwo 'łuczywo'), Oksza (por. oksza 'siekiera, topór'), Orłek (por. orłek

164