page0694

686

Rzymska historyja

ciw Partom, Markomannom i Kwadom. Okrutny i rozpustny jego syn i następca Kommodus, w Grudniu 192 r. był zamordowany przez spiskowych, a r. 193 w Marcu surowy Pertynax przez pretoryjanów, od których kupił cesarstwo Di-dius Julianus; ale ten utrzymał się na tronie tylko do Czerwca tegoż roku i był śmiercią ukarany z rozkazu senatu, wtenczas kiedy Septymijusz Sewerus powrócił do Rzymu, ogłoszony imperatorem przez legije w Pannonii. Ten pobił swoich społzawodników, Pescenijusza Niger, okrzyknionego imperatorem przez wojska w Brytanii r. 191 i Klodyjusza Albina r. 197, i szczęśliwie prowadził wojnę przeciw Partom i Kaledończykom. Za jego panowania, do r. 211, które on szczególniej podtrzymywał siłą zbrojną, powiększywszy liczbę pretoryjanów do 50,000, prawoznawstwo rzymskie dosięgło najwyższego stopnia rozwoju, za sprawą Ulpiana, Paulusa, Papijana i Modesfina. Po nim nastąpili synowie: okrutny i marnotrawny Karakalla i Geta, ale ostatniego już w r. 12 zabił rodzony brat, którego także r. 217 zamordował Makryn. Temu odjął panowanie lubieżny Helijogabal r. 218, a po jego zamordowaniu, Alexander Sewerus 222 r., na krótki czas przywrócił pomyślność cesarstwa; pod nim zaczęła się wojna z nowo-perskiem państwem Sassanidów. Po jego śmierci, którą mu r. 235 zadał Trak Maxymin, kiedy on walczył nad Renem przeciw Germanom, których wkroczenia do prowincyj rzymskich zaczynają się od jego czasów, następują straszne czasy zaburzeń wewnętrznych w państwie Rzymskiemu Szybko następowali po sobie jeden za drugim imperatorowie, wybierani już przez wojsko, już przez senat; prowincyje ucierpiały także okropne spustoszenia i klęski, z jednej strony z powodu wojen domowych między spółzawodniczącymi imperatorami, z drugiej, z przyczyny wkraczania w granice barbarzyńców i w ogólności potęga rzymska była osłabiona ostatecznie. Przeciw Maxyminowi (235—238 r.) wystąpili w Afryce Gordyjan I i II, r. 237, ale musieli ukorzyć się przed namiestnikiem maurytańskim. Pupijen i Balbin, wybrani na imperatorów przez senat, po zamordowauiu Maxymina, który na czas krótki wkroczył do Italii z wojskiem, byli zabici przez pretoryjanów. Gordyjan III, którego oni wynieśli na tron, zabity r. 244 przez Filippa, przezwanego Arabem, wybranego mu na towarzysza roku 243; ten panował tylko do roku 249, kiedy legije w Mezyi ogłosiły imperatorem centuryjona Maryna i po zwycięztwie nad ostatnim, odniesionem przez walecznego Decyjusza, wysłanego przeciw niemu przez Filippa, zmusili samegoż Decyjusza do przyjęcia godności imperatora. Decyjusz zwyciężył Filippa pod Weroną, ale sam zginął w bitwie przeciw Gotom, których zdradziecko przyprowadził do Mezyi Gallus, który zamordował tlostiliana, syna Decyjusza, ogłoszonego pospołu z nim imperatorem i zawarł haniebny pokój z Gotami. Za niego ukazała się straszna zaraza, która pustoszyła cesarstwo w ciągu lat 15. Gallusa strącił r. 253 Emilijan, którego z kolei i w tymże roku pozbawił tronu Waleryjan. Ostatni mianował syna swego Gallijena spół-imperatorem, ale r. 260 wzięty w niewolę przez Persów', którzy pod Saporem wtargnęli do Syryi. Gotowie spustoszyli Azyję Mniejszą, wyspy Archipelagu i brzegi Grecyi; Allemani, przez Helwecyję, posunęli się do Medyjolanu we Włoszech; Frankowie napełnili Galliję i dosięgli w Hiszpanii do Tarraco. We wszystkich prowincyjach ogłoszono rządców, znanych pod nazwiskiem 30 tyranów (260—270 roku), z pomiędzy których wymieniony być winien w Gallii Posthumius, a po nim Tetricus; w Syryi Odenaf, który bronił się przeciw Persom; po nim nastąpiła żona jego Zenobija, królowa Palmiry. Nakoniec, po śmierci Gallijena, roku 268, imperator Klaudyjusz II (268—270 r.), pobił Gotów i pracował nad przywróceniem porządku wewnę-