page0695

687

Rzymska historyja

trznego. Zaczętego przezeń dzieła dokonał Aurełijan (270—275 roku); on wygnał także Markomanów i Allemanów z Italii, co Rzym ubezpieczało, Gotów z Mezyi, którym oddał prowincyję Dacyję; w GalJii zniósł panowanie Te-tryka, a w Palmirze, zburzonej przez niego r. 273, panowanie Zenobii. Jego następca Tacyt, mianowany imperatorem, w pół roku po śmierci Aurełijana, był dobrym władcą; umarł r. 276, a Probus (276—282 r.), zostawszy imperatorem po bracie Tacyta Floryjanie, po trzechmiesięcznych rządach, był jednym z najlepszych rządców. Zwyciężywszy Germanów i innych nieprzyjaciół napadających na cesarstwo, myślił on także o wewnętrznym dobrym jego bycie, ale popełnił ważną omyłkę, zaludniając swoje państwo barbarzyńcami i przyjmując ich do legij. Pretoryame, nienawidząc go, za surową karność, zabili. Następca jego Karus, zginął w wojnie przeciw Persom r. 284. Nastąpił po nim syn jego Numeryjan, który wkrótce umarł; drugi syn Karyn, imperator zachodni, zginął r. 285, kiedy wojsko Karusa r. 284 wybrało imperatorem Dyjo-klecyjana. Dyjoklecyjan mianował r. 286 Maxymijana spółimperatorem, i przyjął sobie na pomocników' w rządzie państwa, Gałeryjusza i Konstancyjusza Chlorus. Podzielili oni między sobą cesarstwo na cztery części. Germanie wygnani z prowincyj pogranicznych. Brytaniję, gdzie ogłosili się imperatorami, z początku Karauzyjusz, a potem Alłectus, podbił znowu Konstancyjusz, a Galeryjusz rozszerzył granice państwa za Tygris, kosztem Persyi. Porządek wewnętrzny przywrócony został. Przy istnieniu różnych rezydencyj, Rzym przestał być środkowem ogniskiem rządu. Kiedy oba Augustowie złożyli godność swoję, objęli ją Konstancyjusz na Zachodzie i Galeryjusz na Wschodzie. Pierwszy umarł już r. 306, a syn j>’go Konstantyn, nazwany później Wielkim, odziedziczył jego dostojeństwo jako Cezar. Galeryjusz mianował Waleryjn-sza Sewera Augustem; w Rzymie ogłosili się Augustami Maxencyjusz, wraz z ojcem s\i oim Maxymijanem. Sewerus zginął r. 307; miejsce jego zajął Li-cynijusz, i w tymże czasie ogłosili się Augustami, Maxymin Daza i Konstantyn. Po śmierci Maxymijana i Gałeryjusza roku 312, zginął Maxencyjusz w wojnie przeciw Konstantynowi, a roku 313 Maxymijan przeciw Licyniju-szowi. Z ostatnim Konstantyn zawarł pokój r. 314; w drugiej wojnie r. 323, Licynijusz zwyciężony, wzięty w niewole, a potem zabity. Tym sposobem Konstantyn został jedynowładnym imperatorem (324—337 r.). Ogłosił on wiarę chrześcijańską za religiję państwa; naznaczył na swą stolicę Byzancyum, nazwane przezeń Konstantynopolem, i przywiódł do końca zaczętą przez Dyjo-klecyjana sprawę reorganizacyi państwu. Imperator stał się bezwarunkowym panem cesarstwu i poddanych; urzędnicy jego dworu byli zarazem najwyższymi dygnitarzami państwu. Po zgonie Konstantyna Wielkiego, trzej jego synowie, Konstantyn, Konstancyjusz i Konstans, niepodobni do swego wielkiego ojca, jako Augustowie, rozdzielili między sobą państwo; nienawiść wzajemna sprowadziła wojny domow^re, w których zginęli synowcowie ich ojca, który także i nimi opiekował się. Pierwszy zginął w wojnie przeciw' Konstansowi r. 340, tego zaś zabił Magnencyjusz, ogłoszony r. 350 w Gallii imperatorem, a także i Nepocyjan zginął, który zamierzał zostać imperatorem W' Rzymie. Konstancyjusz zajęty dotąd wojną w Persyi, powierzył ją swemu stryjecznemu bratu Cezarowi Gallowi, a sam zwrócił się do Illiryi przeciw Wetranijona, ogłoszonego imperatorem, zmusił go do złożenia tej godności i zwyciężył roku 351 Magnencyjusza, który życie sobie odebrał roku 353. Konstancyjusz umarł r. 361, podczas wyprawy przeciw drugiemu stryjecznemu swemu bratu Julijanowi, który r. 355 walczył szczęśliwie przeciw Allemanom i Frankom