76

Ponieważ w ramach odbudowy małej retencji zwraca się uwagę na konieczno# odtworzenia i budowę nowych małych zbiorników wodnych, podaję inne (niejako przy okazji) niż powyżej opisane, warunki umożliwiające ich wydzielenie. Według Dziewońskiego (za Mioduszewskim 1997), który klasyfikuje małe zbiorniki wodne z uwzględnieniem także wysokości zapory ziemnej (H,) i pojemności (V), do zbiorników wiejskich (małych) zalicza się zbiorniki spełniające następujące kryteria:

~ H« 2,0 m; V - dowolnie duże,

-    H. < 5.0 m; V - od 50 tyś. m* do 100 tys. m\

-    H* - dowolnie duże; V < 25 tys. m⁵.

Biorąc pod uwagę czas trwania okresu wyrównania odpływu, wyróżnia się regulację wieloletnią, roczną, sezonową i dobową. Przy wyrównaniu wieloletnim dokonuje się przerzutów odpływu między latami mokrymi i suchymi, przy sezonowym - pomiędzy sezonami. Regulacja roczna polega na „przerzucaniu wody" w cyklu rocznym, a regulacja sezonowa i dobowa przepływu obejmuje odpowiednio okres sezonu lub dobę. W ostatnim przypadku regulowanie odpływu nie jest związane z naturalnymi wahaniami przepływu w czasie doby. lecz z nierównomierną pracą elektrowni wodnej.

2.4.5. Gospodarka wodą w zbiornikach zaporowych

Zasady gospodarowania wodą w zbiornikach zależą od funkcji spełnianej przez dany zbiornik. W zbiorniku jednofunkcyjnym cała gospodarka wodą podporządkowana jest temu jedynemu celowi. W przypadku zbiornika wielozadaniowego gospodarowanie wodą jest utrudnione, gdyż nieraz niełatwo pogodzić interesy różnych eksploatatorów zbiornika. Wtedy najlepszym rozwiązaniem jest wyznaczenie użytkownika głównego i podporządkowanie rozrządu wodą podstawowemu zadaniu zbiornika.

Gdy głównym zadaniem zbiornika jest ochrona przed powodzią, to taki zbiornik powinien posiadać maksymalną rezerwę powodziową, by można było w nim zatrzymać zwiększony dopływ wody. Strategia gospodarki wodą w niniejszej sytuacji polega na utrzymywaniu częściowo pustego zbiornika w oczekiwaniu na przyjęcie spodziewanej fali powodziowej. Nieraz jednak bywa, że na zbiornikach retencyjnych ochrona przeciwpowodziowa nie jest dominującą funkcją i pozostaje w konflikcie z innymi zadaniami gospodarki wodnej. Trudno jest pogodzić np. takie zadania, jak zaopatrzenie w wodę lub hydroenergetyczne z funkcją obrony przeciwpowodziowej. Utrzymywanie znacznie opróżnionego zbiornika w istotny sposób zmniejsza gwarancję zaopatrzenia w wodę i ilość produkowanej energii elektrycznej.

Pełnienie przez zbiornik funkcji energetycznej jako głównej wymaga zgromadzenia dużego zapasu i wysokiego spadku wody, a więc wypełnienia „rezerwy energetycznej" w zbiorniku. W elektrowniach zbiornikowych wykorzystywana jest przede wszystkim energia dużego spadku wody przy mniejszym tzw. „przełyku turbin" (Mikulski 1998). Występujące sprzeczności w pełnieniu funkcji energetycznej zbiornika z rolą przeciwpowodziową reguluje instrukcja gospodarowania wodą.

W zbiornikach służących zaopatrzeniu w wodę wskazany jest wysoki poziom wody. gwarantujący pewne jej dostawy. Poza tym. w zbiornikach „wodociągowych” nie są pożądane wahania lustra wody, które powodują przemienne odsłanianie i osuszanie płycizn oraz ich ponowne zalewanie. Jeśli te zjawiska występują, pociągają za sobą pogorszenie jakości wody. Szczegółowo wpływ odsłaniania i osuszania dna wskutek cofania się zwierciadła wody na chcmizm i jakość wody został omówiony w rozdziale 3.1.3.

Strategia gospodarowania wodą w zbiornikach służących nawodnieniom polega na jej gromadzeniu w okresach dostatku i oddawaniu rolnictwu w czasie jej braku na użytkach rolnych. W naszym klimacie wodę na tego typu potrzeby gromadzi się w zbiornikach na przełomie zimy i wiosny.

Regulacje poziomu wody w zbiornikach, a tym samym jej objętości, dokonuje się poprzez jej wypuszczanie lub zatrzymywanie. Do tego celu służą różnego typu urządzenia. Są to:

-    przelew usytuowany w korpusie zapory - służy do odprowadzania nadmiaru wody przy jej ekstremalnie wysokim poziomic; woda przelewa się samorzutnie przez koronę przelewu;

-    upusty zapory - przeznaczone są do odpływu wody; rozwiązania są różne (woda wypływa przez sztolnie, kanały itp., zamykane są przez zasuwy, klapy czy inne zamknięcia); upusty są sytuowane na różnych poziomach, np. mogą być górne i dolne, co umożliwia manipulowanie upuszczaniem wody o określonej jakości (rys. 2.18); ilość spuszczanej wody upustami podlega kontroli i sterowaniu (w zależności od potrzeb);

-    kanał odpływowy - nim odprowadzana jest woda poza zbiornik;

-    urządzenia kontrolne.

Rys. 2,18 Strefa przyzaporowa zbiornika zaporowego (wg Gizińskiego I Falkowskiej 2003 - zmienione)