CCF20081226000

366

Józef Kozielecki

ne w stosunku do analizy i syntezy. Najczęściej wyróżnia się trzy operacje pochodne, ą mianowicie porównywanie przedmiotów lub zjawisk, abstrahowanie i uogólnianie. Każda z wymienionych operacji pochodnych opiera się na operacjach podstawowych. Tak na przykład, aby porównać strukturę dwóch organizmów żywych, należy najpierw dokonać ich analizy, wyodrębniając poszczególne cechy organizmów. Analiza umożliwia wykrycie różnic i podobieństw między nimi. Również abstrakcja i uogólnienie, które omówiliśmy w podrozdziale dotyczącym przyswajania pojęć, są pochodne w stosunku do operacji podstawowych.

Próba klasyfikacji operacji na podstawowe (synteza, analiza) i pochodne (porównywanie, abstrahowanie i uogólnianie) ma charakter pionierski. Niemniej jednak w obecnym etapie rozwoju badań trudno jest powiedzieć, czy jest ona całkowicie trafna i wyczerpująca. Nie wiadomo, czy olbrzymi zbiór operacji wykonywanych w czasie rozwiązywania zadań matematycznych, logicznych, organizacyjnych i technicznych można sprowadzić do dwóch operacji podstawowych i kilku operacji pochodnych.

W związku z trudnością opracowania trafnej i wyczerpującej klasyfikacji operacji, większość współczesnych psychologów nie zajmuje się tym zagadnieniem. Według nich ważniejsze jest poznanie praw rządzących operacjami umysłowymi niż dokonanie klasyfikacji. Tak więc psychologowie konstruujący programy symulujące myślenie, np. A. Newell i H. Simon twierdzą, że istnieje duży zbiór operacji, którego elementami są takie operacje, jak: zastępowanie, sprawdzanie, poszukiwanie, odrzucanie, kombinowanie, wybieranie, badanie itd.; autorzy ci interesują się przede wszystkim prawami, które rządzą łańcuchem operacji. D.W. Berlyne (1969) zaś sądzi, że istnieje nieskończenie wiele operacji umysłowych. Obecnie scharakteryzujemy je dokładniej.

Charakterystyka grupy operacji

Człowiek zna pewną liczbę operacji q₁₃ q₂....q_n, za pomocą których przekształca informacje m_u m₂....m_n, będące materiałem myślenia. Zbiór tych operacji spełnia określone warunki. Zdaniem Berlyne’a operacje tworzą grupę, którą rządzą cztery następujące prawa (zwane również regułami).

1. Operacja zerowa, czyli tożsamościowa. W grupie operacji można wyróżnić operację zerową q₀, która zastosowana do informacji mi nie zmienia jej; innymi słowy, operacja ta utrzymuje początkowy stan rzeczy, a zatem:

nti->q₀-^nii

Zarówno przed wykonaniem operacji, jak i po jej wykonaniu, spostrzeżenia, wyobrażenia i pojęcia oraz zawarte w nich informacje nie ulegają modyfikacji.; Przykładami operacji zerowej są: obrót figury geometrycznej o 360°, dodanie do liczby 5 zera, utrzymanie poprzedniej hipotezy itp. Wbrew pozorom, operacja zerowa odgrywa znaczną rolę w myśleniu, ponieważ pozwala ona zachować istniejący stan myśli.