6427

Cztery drogi uczenia się

W przeszłości poglądy pedagogiczne cechowała z reguły duża jednostronność . Wyrazem tej jednostronności w dydaktyce jest m in. : współistnienie różnych teorii dobom treści kształcenia (materializmu dydaktycznego . formalizmu . utylitaryzmu). metod nauczania (podające czy poszukujące) . procesu nauczania (autorytaryzm nauczyciela czy swoboda uczniów), organizacji pracy uczniów (praca jednostkowa . zbiorowa czy formy grupowe) lub systemu organizacyjnego nauczania (klasowo - lekcyjny . pracowniany czy brygadowo - produkcyjny) . Do niewyczerpanego szeregu tych antynomii przybyła jeszcze jedna : nauczanie klasyczne czy nauczanie programowe .

Historia rozwoju myśli dydaktycznej rejestnije pojawianie się jednostronnych poglądów dydaktycznych co do ważności i roli określonych sposobów uczenia się :

•    przyswajanie - dla Herbarta ;

•    odkrywanie - dla Deweya ;

•    działanie - dla szkoły pracy ;

•    przeżywanie - dla szkoły twórczej

Opowiedzenie się za jedną z tych dróg prowadzi do wielorakich konsekwencji dydaktyczno - wychowawczych :

•    każda z wymienionych dróg . zastosowana jako czynnik wyłączny lub zdecydowanie dominujący . prowadzi do wykształcenia o charakterze jednostronnym . mniej lub więcej ograniczonego ;

•    pełną aktywność uczniów . a zarazem wszechstronny rozwój ich osobowości . może zapewnić uwzględnienie wszystkich czterech dróg uczenia się. racjonalnie zintegrowanych .

1.    Istota uczenia się przez przyswajanie polega na pobieraniu przez ucznia gotowych lub * w przypadku nauczania programowanego - częściowo gotowych . częściowo jakby podpowiedzianych informacji . które w stanie usystematyzowanym uczeii ma zachować w pamięci . Zapamiętywanie wiadomości urasta ni do rangi najważniejszej czynności poznawczej , uczniowie obdarzeni pamięcią, a przy tym dostatecznie pilni. uważani są za prymusów . za wzór dla innych.

Rezultatem uczenia się przez przyswajanie jest zdobycie zasobu wiadomości. mniej lub więcej trwałych (co już zależy od utrwalenia , na które kładzie się ni tak duży nacisk). Umiejęmości zdobywa się niewiele . raczej już te . które wiążą się z procesem przyswajania , a więc umiejętności „szkolne" oraz związane z techniką pracy umysłowej . Dodatkowym wynikiem jest wyćwiczenie pamięci . podczas gdy inne zdolności poznawcze rozwijają się niedostatecznie . Rezultaty te są dość skromne . Wynikiem negatywnym jest natomiast nie tylko brak związku nauki z życiem , poznania z wartościowaniem i działaniem . lecz także jednostronny . szkolarski charakter aktywności uczniów.

(W. Okoń - „Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej” ; ŻAK . W-wa 1995)

Uczenie się poznawcze występuje w trzech odmianach :

•    uczenie się spostrzeżeniowe . które sprowadza się do powstaiua „trwałych zmian w spostrzeganiu danej rzeczy czy zjawiska" pod wpływem uprzediuego spostrzegania tej rzeczy lub innych rzeczy do niej podobnych ;

•    wantnkowanie sensoryczne . które polega na kojarzeniu dwu bodźców sensorycznych przez osobę uczącą się ;

•    nabywanie wiedzy . które polega na tym . że jakaś sytuacja bodźcowa pobudza część ośrodkowego układu nerwowego, powodując zmiany połączeń już istniejących wewnątrz tego układu.

2.    Istotne cechy uczeiua się przez odkrywanie to :

•    aktywność badawcza ucznia . pojawiająca się w określonej sytuacji i zmuszająca go do stawiania pytań -problemów . do formułowania hipotez i weryfikowania ich w toku operacji umysłowych i praktycznych ; aktywność ta skierowana jest wyraźnie w stronę rzeczywistości i wówczas . gdy w grę wchodzi badanie o charakterze eksperymentalnym . prowadzi nawet do przekształcenia rzeczywistości;

•    samodziebie dochodzenie do wiedzy . zarówno tej . która jest samym rozwiązaniem problemu . jak i zdobywanej w toku formułowaiua problemu . rozwiązywania go i weryfikacji;

•    strukturalne ujmowaiue wiedzy o rzeczywistości.

Cechy te wpływają w sposób decydujący na efekty takiego nauczania . które są bardzo wysokie . Z reguły są one wyższe niż przy nauczaniu podającym . gdy chodzi o same wiadomości . W dodatku wiadomości zdobyte własnym wysiłkiem uczeń trwalej przechowuje w pamięci. czemu sprzyja zarówno wchodząca ni w grę pamięć logiczna . jak i stmkturalne ujmowanie treści przedmiotowych . Przeważnie też wzrasta sprawność w stosowaniu tak opanowanej wiedzy . stając się bowiem przedmiotem działalności ucznia przy rozwiązywaniu problemów teoretycznych i praktycznych wiadomości łatwo nabierają charakteru normatywnego . zaczynają brać udział w umiejętnościach ucznia.

Szczególnie silny jest wpływ tego rodzaju uczenia się na rozwój takich czynności poznawczych . jak : myślenie . spostrzeganie , wyobraźnia , uwaga i pamięć . na kształtowanie ogólnej kultury umysłowej . Do tego należy dodać zwłaszcza dodatiu wpływ na rozwój zainteresowali intelektualnych oraz tendencji do samokształcenia . a więc do ciągłego uczenia się i pogłębiania własnej kultury umysłowej. kształtowania własnego poglądu na świat niezależnie od nakazów szkoły .