TEMAT 2: KARTA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH I SYSTEM ONZ

1. geneza ONZ; cele, zasady i członkostwo Organizacji

ONZ jest rezultatem współpracy państw koalicji antyhitlerowskiej. Pierwszym krokiem było podpisanie 12.06.1941 w Londynie przez przedstawicieli Australii, Kanady, Nowej Zelandii, Unii Południowej Afryki, Wielkiej Brytanii, rządów emigracyjnych Belgii, Czechosłowacji, Grecji, Holandii, Luksemburga, Norwegii, Polski, Jugosławii i Francji - Deklaracji Międzysojuszniczej. Uznano, że podstawą pokoju może być tylko współpraca wolnych narodów w świecie uwolnionym od agresji.

14.08.1941 Roosevelt i Churchill przedstawili wspólną deklarację - Kartę Atlantycką, gdzie zapisano 8 wspólnych zasad. Wyrażała potrzebę wyrzeknięcia się przemocy przez państwa i zasadę samostanowienia narodów

1.01.1942 państwa koalicji antyfaszystowskiej podpisały w Waszyngtonie Deklarację Narodów Zjednoczonych. Podpisało ja 26 państw podkreślając przyłączenie do celów deklaracji Roosevelta i Churchilla, niezawierania oddzielnego pokoju z Niemcami , współdziałania, respektowania praw człowieka i sprawiedliwości. Do końca wojny liczba sygnatariuszy wzrosła do 47.

Formalna decyzja o utworzeniu ONZ został podjęta na konferencji w Moskwie 30.10.1943

1944 konferencja w Dumbarton Oaks - przyjęto nazwę Narody Zjednoczone, zgodzono się że RB będzie ponosić główną odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo

02.1945 Jałta - ustalono zasadę jednomyślności pięciu mocarstw

Podstawą ONZ jest Karta NZ podpisana 26.06.1945 w San Francisco przez 50 państw. Konferencję poprzedziły konsultacje wielostronne. Działała na sesjach plenarnych, w komitetach i komisjach. Karta została przyjęta jednomyślnie pomimo kontrowersji (kompetencje i głosowanie w RB, system powierniczy) 25.06.1945, a podpisana 26.06.1945. Weszła w życie 24.10.1945.

Karta jest umową międzynarodową - obejmuje 111 artykułów , a załącznikiem do Karty jest Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Każde państwo będące członkiem ONZ jest automatycznie stroną MTS, ale nie każda strona MTS musi być członkiem ONZ. Karta została sporządzona w 5 językach: angielskim, rosyjskim, chińskim, francuskim i hiszpańskim - wszystkie teksty są jednakowo autentyczne.

Poprawki i rewizja Karty

Zmiany są utrudnione. Dotychczas wniesiono 3 poprawki (1963,19651973 dotyczyły składu ilościowego i zmiany w zasadach głosowania Rady Bezpieczeństwa i Rady Gospodarczo-Społecznej) nie odbyła się rewizja Karty (pomimo postulatów dotyczących np. usunięcia artykułów dotyczących terytoriów powierniczych).

Poprawki - uchwała ZO większością 2/3 głosów wszystkich członków oraz ratyfikacja 2/3 członków w tym wszystkich stałych członków RB

Rewizja - uchwała specjalnej konferencji członków zwoływanej większością 2/3 głosów wszystkich członków i większością 9 członków RB Zmiana uzyskuje moc prawną po uchwale 2/3 członków w tym wszystkich stałych członków RB.

Przepisy prawa międzynarodowego wynikające z Karty mają pierwszeństwo przed wszelkimi innymi zobowiązaniami państw członkowskich ONZ. Brak przepisów dotyczących interpretacji karty. Interpretacji nieobowiązującej dokonuje MTS

• cele

są określone w preambule i art. 1

art1 wymienia 4 cele:

- utrzymanie mn. Pokoju i bezpieczeństwa

- rozwijanie przyjaznych stosunków miedzy narodami opartych na zasadach równych praw i samostanowienia narodów

- rozwijanie w drodze współpracy mn zagadnień społ., gosp., kult., human. i dotyczących praw człowieka

- stanowienie ośrodka uzgadniania działalności mn.

• Zasady

Art.2

• suwerenna równość - przyjęcie tej zasady jest odrzuceniem koncepcji organizacji ponadpaństwowej; składają się na nią 4 elementy - państwa są równe wobec prawa, korzystają z praw wynikających z suwerennej równości, należy respektować integralność terytorialną, każde państwo powinno być traktowane jednakowo; nie oznacza to tego samego zakresu praw i obowiązków

• zasada dobrej wiary w wykonywaniu przyjętych zobowiązań - pacta suntservanda

• załatwianie sporów mn. pokojowymi środkami ( powstrzymanie się od groźby użycia lub użycia siły ) - potwierdzenie paktu Brianda-Kellogga z 1928

• zasada bezpieczeństwa zbiorowego - udzielania pomocy Organizacji ( Radzie Bezpieczeństwa ) w akcji podjętej zgodnie z Karta i powstrzymanie się od udzielania pomocy państwu przeciw któremu stosowane są środki podjęte przez Organizację ( Radę Bezpieczeństwa )

• powszechność organizacja zapewni przestrzeganie zasad przez państwa nie będące członkami w zakresie niezbędnym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa

• niemożność ingerowania w sprawy należące do kompetencji wewnętrznej państw oprócz środków z rozdziału VII katalog zasad poszerzony jest o wykształcone w praktyce np.: poszanowanie praw człowieka, zrównoważonego rozwoju, odpowiedzialności za zbrodnie mn. itd.

• Członkostwo

Członkowie pierwotni to :

- państwa które uczestniczyły w konferencji w San Francisco, podpisały i ratyfikowały kartę

- państwa które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1.01.1942, podpisały i ratyfikowały Kartę (zapis wprowadzony specjalnie dla Polski)

do ONZ może być przyjęte każde państwo miłujące pokój, które przyjmie zobowiązania Karty i jest zdolne je wykonywać. Przyjęcie następuje uchwałą ZO (większość 2/3) na zalecenie RB

Problemy z przyjęciem były w latach 50 - blokowanie przyjęcia krajów socjalistycznych przez USA i innych przez ZSRR

w późnych latach 60 w związku z mini państwami

problem z państwami podzielonymi Niemcy i Korea

lata 90 problemy z sukcesją po ZSRR, Czechosłowacji i Jugosławii

brak postanowień dot. wystąpienia z ONZ. Jednak z zasady samostanowienia narodów wynika że państwo może wystąpić z organizacji jeśli nie realizuje ona swoich celów lub godzi w interesy tego państwa po uprzednim powiadomieniu innych członków i wykonaniu swoich zobowiązań. W 1965 Indonezja zawiadomiła o wystąpieniu, lecz w następnym roku chciała wrócić - uznano to za okresowe przerwanie współpracy

zawieszenie członkostwa - gdy RB zastosuje środki zapobiegawcze lub przymusu ; zawieszenia dokonuje ZO na wniosek RB - w pewnym sensie dotknęło ono RPA ( od początku lat 70 XX wieku do czasu upadku apartheidu )

pozbawienie prawa do głosowania w ZO - gdy członek zalega z płaceniem opłat co najmniej przez 2 lata; ZO może odstąpić od tego

wykluczenie - gdy członek uporczywie łamie zasady Karty. Dokonuje ZO na wniosek RB

• główne organy (6)

Zgromadzenie Ogólne

Przedstawiciele wszystkich państw członkowskich (max. 5), każde państwo ma jeden głos - obowiązuje zasada suwerennej równości

Doroczne sesje zwyczajne ( we wtorek trzeciego tygodnia września)

Nadzwyczajne sesje specjalne na żądanie RB lub większości członków

Organy pomocnicze:

komitety powoływane w czasie sesji

stałe organy pomocnicze

organy eksperckie

grupy robocze ad hoc

Głosowanie:

Uchwały w ważnych sprawach (utrzymanie pokoju, wybór członków rad, spraw członkowskich, systemu powierniczego, budżetu) większość 2/3 głosów

Inne uchwały zwykła większością

W ostatnich latach coraz częściej odwołuje się do konsensusu

Kompetencje:

Główny organ deliberujący

Omawianie wszelkich spraw wchodzących w zakres działalności ONZ, jedynym ograniczeniem jest nieudzielanie zaleceń RB gdy rozpatruje spór

Omawianie spraw dot. Funkcji i kompetencji organów ONZ

Wydawanie zaleceń członkom i organom

Popieranie postępowego rozwoju i kodyfikacji Prawa Międzynarodowego

Przyczynianie się do urzeczywistnienia praw człowieka i podstawowych wolności

W zakresie spraw pokoju i bezpieczeństwa ZO posiada kompetencje dopóki nie wkroczy RB lub sprawa zostanie uznana za wymagająca akcji ONZ

Kompetencje wewnętrzne wraz z przyjmowaniem budżetu, monitoring programów, rozpatrywanie sprawozdań, zatwierdzanie porozumień z organami wyspecjalizowanymi

Rada Bezpieczeństwa

15 członków, 5 stałych z prawem weta i 10 wybieranych przez ZO na 2 lata (po roku wymiana połowy). Działa nieprzerwanie - może zwoływać posiedzenia w każdym czasie

zasady głosowania(art.27):

w sprawach proceduralnych większością głosów

w innych sprawach większością głosów 9 członków w tym 5 stałych

-prawo weta

nie przysługuje mocarstwu będącemu stroną w sporze

jest zachęta dla mocarstw do brania odpowiedzialności za pokój i bezpieczeństwo

wstrzymanie się od głosu nie ma charakteru zawieszającego wobec danej sprawy

Kompetencje:

Niezależne od ZO w sprawach dotyczących zapewnienia światowego pokoju i bezpieczeństwa

Opracowywanie przy pomocy Wojskowego Komitetu Sztabowego planów dot. Ustanowienia systemu regulacji zbrojeń

Rozpatrywanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi

Wydawanie zaleceń dot. Sposobów rozwiązywania sporów

Podejmowanie decyzji dot. Sankcji

Może badać każdy spór, wzywać strony do rozstrzygnięcia go i podawać środki, użyć środków przymusu, przeprowadzić akcję wojskową

W razie wniesienia skargi dot. Groźby naruszenia pokoju zaleca osiągnięcie porozumienia pokojowymi środkami

Wysyła misje, mianuje wysłanników

Prosi Sekretarza o świadczenie dobrych usług, pośrednictwa czy mediacji

Organizuje operacje dla przywrócenia, utrzymania i budowy pokoju

Może odwoływać się do układów i organizacji regionalnych

Jej zalecenia są niezbędne do przyjęcia nowych członków, zawieszenia, wykluczenia, mianowania Sekretarza

Wraz ze ZO Uczestniczy w wyborze sędziów MTS

Składa ZO sprawozdanie ze swojej działalności

Powołuje organy pomocnicze :

stałe Komitety

grupy robocze ad hoc

trybunały karne

Rada Gospodarczo-Społeczna :

54 członków wybieranych przez ZO na trzy lata (co roku ustępuje 1/3)

centralna rola w koordynowaniu działalności godp.-spol. całego Systemu Narodów Zjednoczonych

inicjuje i prowadzi badania, studia, opracowania

działa na rzecz respektowania praw człowieka i podstawowych wolności

przygotowanie projektów konwencji

zwoływanie konferencji mn.i przygotowywanie umów mn.

wydawanie zaleceń członkom i organizacjom mn.

zawiera porozumienia i nadaje status konsultacyjny organizacjom pozarządowym

Komisje funkcjonalne np. do spraw transportu i komunikacji, praw człowieka, fiskalna;

Komisje ekonomiczne dla Europy, Azji i Pacyfiku, Afryki, Ameryki łacińskiej i Karaibów, Zachodniej Azji

Rada współdziała z innymi organizacjami mn. Oraz rządowymi poszczególnych państw

Dzięki wysiłkom Rady opracowano m in. Powszechną Deklaracje Praw Człowieka 1948 , czy Konwencję o nieprzedawnialności zbrodni wojennych 1968

Rada Powiernicza

Obecnie nie zbiera się (od 1994)

Składała się z 5 stałych członków RB , państw zarządzających terytoriami powierniczymi oraz członkami wybranymi przez ZO tak by liczba państw zarządzających była równa liczbie państw nie zarządzających

MTS ( siedziba w Hadze )

Jest głównym organem sądowym ONZ

Jego statut jest załącznikiem do Karty ( jej integralną częścią)

Projekt Statutu MTS oparto na Statucie STSM; przygotowano go na konferencji w Waszyngtonie 04.1945

Nie trzeba być członkiem ONZ by być strona Statutu MTS (obecnie nie ma takiego przypadku - niegdyś , np. Szwajcaria)

Tylko państwa mogą być stronami

Kompetencja MTS ma charakter fakultatywny

Składa się z 15 sędziów, jego pracami kieruje prezes wybierany na 3 lata; quorum wynosi 9 sędziów

Sekretariat

Składa się Sekretarza Generalnego i personelu

Sekretarz Generalny ONZ

Wybierany na 5 lat przez ZO na zalecenie RB, pochodzi z państwa niebędącego mocarstwem ; podlega rotacji miedzy regionami geograficznymi

Kompetencje:

Główny przedstawiciel ONZ i jej najwyższy funkcjonariusz

Uczestnictwo w posiedzeniach ZO i RB i pełnienie funkcji zleconych przez nich

Przygotowywanie projektu budżetu

Zarządzanie majątkiem

Troska o zbieranie składek

Administruje i zarządza Sekretariatem

może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę

Składa sprawozdania ZO

Działa na rzecz pokoju, praw człowieka i demokracji

Utrzymuje kontakty z państwami członkowskimi

Prowadzi rozmowy i konsultacje

Działa na rzecz promocji celów

Działa na rzecz pokojowego załatwiania sporów

Świadczy dobre usługi

Nadzoruje operacje pokojowe

Koordynuje funkcjonowanie systemu NZ

Sekretarze Generalni :

TrygveHalvdanLie (Norwegia) 1946-1952

Dag Hammarskjold (Szwecja) 1953-1961

U Thant (Birma) 1961-1971

Kurt Waldheim (Austria) 1972-1981

Javier Perez de Cuellar (Peru) 1982-1991

Boutros Boutros-Ghali (Egipt) 1992-1996

Kofi Annan (Ghana) 1997-2006

Ban Ki Mun (Korea Pd) 2007-

Personel:

- M.in. . służba cywilna, powinien być bezstronny, lojalny i odpowiedzialny tylko wobec organizacji

- Zastępca Sekretarza Generalnego

- Podsekretarze generalni i asystenci

- Dyrektorzy i pracownicy merytoryczni

2. charakter prawny i funkcje Organizacji

ONZ jest jedyna powszechną organizacją międzynarodową . Opiera się na Karcie NZ która jest umową międzynarodową, stanowiącą podstawę prawną istnienia i działania organizacji - można uznać ją za swoistą konstytucję społeczności międzynarodowej, gdyż formułuje podstawowe zasady funkcjonowania współczesnego prawa i stosunków międzynarodowych . Są one adresowane także do nie-członków organizacji (art.103). Jest najczęściej powoływaną umową międzynarodową.

3. Karta NZ a Pakt Ligi Narodów

Podobieństwa:

Zapis o uzupełnianiu się organizacji uniwersalnej i regionalnych

Przewidywały dwa rodzaje sankcji: pociągające i nie pociągające za sobą użycie siły

Projekt Statutu MTS oparto na Statucie STSM

Różnice:

Karta zastąpiła instytucję mandatu międzynarodowego z Paktu instytucją powiernictwa

Karta szerzej , niż Pakt określa cele (wg. Paktu celem LN był rozwój współpracy miedzy narodami i zapewnienie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa;

Karta przewiduje odmienny system podziału głosów bardziej odzwierciedlający rzeczywisty potencjał państw (prawo weta)

Wyraźny podział kompetencji miedzy RB , a ZO

4. odpowiedzialność Rady Bezpieczeństwa za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe; akcje i operacje ONZ

System bezpieczeństwa zbiorowego: państwa uczestniczące w takim systemie traktują „bezpieczeństwo” jako cel nadrzędny, zapewniany „zbiorowymi” metodami, a „system” oznacza komponent instytucjonalny wysiłków na rzecz uczynienia środków służebnymi wobec tego celu (definicja Inis Claude). Istotą systemu jest instytucjonalna współpraca państw w celu zapewnienia bezpieczeństwa - przez rozwiązywanie sporów miedzy nimi środkami pokojowymi i wspólną reakcję w razie zagrożenia atakiem zbrojnym. Świadomość siły zbiorowej odpowiedzialności tworzy stabilność systemu i skłania do współpracy. Cechą systemu bezpieczeństwa zbiorowego jest jego działanie „do wewnątrz”.

Uwaga na mylne określanie jako system bezpieczeństwa zbiorowego z systemem zbiorowej obrony czyli sojuszem (blokiem) wojskowym, który to koncentruje się na pomocy ofierze agresji dokonanej z zewnątrz systemu - działa „na zewnątrz” systemu. Dlatego nie możemy za system bezpieczeństwa zbiorowego uważać NATO.

ONZ nie jest „czystym” systemem bezpieczeństwa zbiorowego, nie jest też mechanizmem reagującym automatycznie - nie stanowi stałego, zinstytucjonalizowanego systemu zasad stosowanych automatycznie

Karta w art.1 ust.1 przewiduje utrzymanie mn. pokoju i bezpieczeństwa przez środki zbiorowe takie jak

łagodzenie i załatwianie pokojowymi sposobami sporów mn. które mogą prowadzić do zagrożenia pokoju

zapobieganie i usuwanie zagrożeń pokoju

tłumienie aktów agresji i innych naruszeń pokoju

RB jest bezpośrednio odpowiedzialna za pokój i bezpieczeństwo art.24; w swoich działaniach występuje w imieniu wszystkich członków ONZ; ma w tym kompetencje niezależne od ZO, a członkowie są zobowiązani do przyjmowania i wykonywania decyzji RB

Obowiązkiem RB jest stwierdzanie faktów zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju lub dokonania agresji. Jest to wstępny warunek do podjęcia działań . Decyduje wtedy czy zastosować sankcje i czy wystosować zarządzenie .

Rodzaje sankcji:

- nie pociągające za sobą użycia sił zbrojnych: całkowite/częściowe zerwanie stosunków gospodarczych, komunikacji kolejowej, morskiej, pocztowej, lotniczej, telegraficznej, radiowej i innej, zerwanie stosunków dyplomatycznych

- pociągające za sobą użycie sił zbrojnych: demonstracje, blokady i inne użycie sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków ONZ

zarządzenia tymczasowe: mająone zapobiegać zaostrzeniu się sytuacji i poprzedzają udzielenie zaleceń , czy uchwalenie sankcji; nie przesądzają praw, roszczeń, położenia stron

Dotychczas RB wielokrotnie stosowała sankcje gospodarczeo ograniczonym zakresie, embargo na dostawy broni i uzbrojenia (np. Rodezja, RPA, Irak, Jugosławia)

sankcje zbrojne zastosowano wobec Korei Północnej w 1950 i wobec Iraku w 1991 roku

w celu pomocy i doradztwa przewidziano utworzenie Wojskowego Komitetu Sztabowego, który jednak nie powstał; miał odpowiadać za strategiczne kierowanie akcjami

• akcje ONZ należy rozpatrywać w kontekście

- zasad SM

- roli RB :

główna odpowiedzialność

występowanie w imieniu wszystkich członków

prawo weta

- „dobrych usług” Sekretarza Generalnego

- układów regionalnych :

rozdział VIII sankcjonuje istnienie układów i organizacji regionalnych , które mogą działać we współpracy z RB

aby akcje były skuteczne członkowie są zobowiązani do pozostawienia w dyspozycji RB sił zbrojnych i udzielenia jej wszelkiej potrzebnej pomocy

art.51 - żaden przepis Karty nie narusza prawa do samoobrony (indywidualnej lub zbiorowej). Swoboda państw występuje jednak tylko do momentu podjęcia działań przez RB ( państwo broniące się zobowiązane jest do informowania RB o użytych środkach i nie może naruszać kompetencji RB do przeprowadzenia akcji )

Akcje sankcyjne

Karta w przypadku takiej akcji nakłada na członków obowiązki:

Postawienia do dyspozycji RB sił zbrojnych, udzielanie pomocy i ułatwień, prawo przemarszu, utrzymywanie w gotowości swoich kontyngentów zbrojnych

Obowiązek pomocy wzajemnej w wykonywaniu akcji sankcyjnej

Art.43 przewidywał zawarcie umów przez RB z państwami członkowskimi dot. Zakresu udziału państw w sankcjach i liczebności kontyngentów lotniczych w stałej gotowości. Nie zostały jednak zawarte

Działania wymuszające

• Wojna w Korei

Próba zalegalizowania interwencji USA w wojnie koreańskiej

25.06.1950 wojska Koreańskiej republiki Ludowo-Demokratycznej rozpoczęły agresję na Republikę Korei.

RB pracowała wtedy bez przedstawiciela ZSRR i 07.07.1950 przyjęła rezolucję wprowadzająca sankcje przeciw KRLD i powierzyła dowództwo sił zbrojnych ONZ - USA. Te sformułowały „koalicję chętnych” złożoną z 16 państw

ZSRR sprzeciwiło się uruchomieniu sankcji wojskowych w ten sposób jako niezgodny z jednomyślnością 5 stałych członków RB

Kolejna kontrowersja dot. Zmiany kompetencji ZO kosztem RB, gdy „chińscy ochotnicy' przyłączyli się do wojny po stronie KRLD. ZO uchwaliło rezolucje Uniting for Peace (Zjednoczeni dla pokoju) 03.09.1950 która dała ZO możliwość działania na rzecz przywrócenia pokoju w razie braku zgody w RB - gdy RB nie może podjąć decyzji zwołana może być nadzwyczajna sesja w ciągu 24 godzin , która większością 2/3 głosów zaleca zastosowanie zbiorowych środków przymusu. Sesja może być zwołana na żądanie 9 członków RB lub większości członków ONZ

Dzięki temu ZO uchwaliła 01.02.1951 rezolucję o uznaniu ChRL za agresora a 18.04.1951 nałożyło embargo na dostawy do ChRL i KRLD broni , amunicji, sprzętu wojskowego, urządzeń do produkcji, transportu i paliw. ZSRR potępiło i tę uchwałę jako niebezpieczny precedens ignorowania woli stałych członków RB podważający istotę systemu bezpieczeństwa zbiorowego ONZ

• Wojna w Zatoce Perskiej

Wszyscy członkowie RB uznali agresję Iraku na Kuwejt za naruszenie pokoju. W kolejnych rezolucjach potępiono inwazję i wezwano do wycofania sił irackich z terytorium Kuwejtu , zarządzono sankcje: embargo na dostawy broni, zerwanie stosunków gospodarczych - decyzję o aneksji (08.08.1990) uznano za nieważną i nie rodzącą skutków prawnych. Tego dnia USA rozmieściły swoje siły na wniosek rządu Arabii saudyjskiej, które szybko zwiększały liczebność ( początek operacji Pustynna Tarcza ) . Rezolucja z 29.11.1990 upoważniała RB do zastosowania wszelkich niezbędnych środków jeśli Irak nie wycofa swoich sił z Kuwejtu do 15.01.1991

17.01.1991 koalicja złożona z 28 państw zaatakowała Irak i jego bazy w Kuwejcie - operacja Pustynna Burza; wojska występowały pod własnymi flagami , a funkcja ONZ polegała w zasadzie na autoryzacji tej operacji

Rozejm podpisano po pokonaniu armii irackiej 28.02.1991 - rozpoczęła się wtedy operacja pokojowa UNIKOM

Kryzys w Zatoce Perskiej spowodował renesans systemu bezpieczeństwa zbiorowego ONZ, ale ujawnił tez jego słabości i potrzebę zmiany

Operacje pokojowe z elementami wymuszenia :

Nie mają cech sankcji , lecz działań bezstronnych o charakterze obserwacyjno - rozjemczym , humanitarnym dotyczą także pomocy w odbudowie życia społecznego po zakończonych konfliktach

Nie mają wyodrębnionej podstawy prawnej

Pierwsze misje oparte były na założeniu ,że uczestniczące siły wojskowe nie powinny być uzbrojone, ale doświadczenia lat 90 spowodowały , że RB upoważniła uczestników do posiadania broni.

UNPROFOR

Operacja Sił Ochronnych na terenie Bośni i Hercegowiny

Po raz pierwszy zastosowano elementy wymuszenia oparte na VII rozdziale 30.05.1992 kiedy nałożono sankcje na Federalną republikę Jugosławii by przyśpieszyć zakończenie konfliktu

13.08.1992 rezolucja wzywająca do podjęcia działań ułatwiających dostawy pomocy humanitarnej

10.1992 rezolucja o strefie zakazu lotów samolotów wojskowych nad BiH. W marcu 1993 rozszerzono zakaz na wszystkie samoloty prócz tych z zezwoleniem UNPROFOR na podstawie rozdziału VII i upoważniła państwa ONZ do stosowania środków w celu egzekucji zakazu. W odpowiedzi siły NATO rozpoczęły 12.04.1993 operację Zakaz Lotu (Deny Flight)

w 06.1993 rozszerzono mandat UNPROFOR o ochronę stref bezpieczeństwa dla cywilów. 28.02.1994 siły NATO strąciły 4 samoloty Serbów bośniackich - później NATO z zezwoleniem RB podejmowało naloty na oddziały Serbów nie respektujących nietykalności stref bezpieczeństwa. Pierwszy atak na cel naziemny - 05.08.1994.

KFOR

RB udzieliła mandatu misji NATO w Kosowie rezolucją z 10.06.1999. Była ona niejako wymuszona nielegalną interwencją NATO przeciw Federalnej republice Jugosławii - stanowiła więc faktycznie akceptację post factum decyzji sojuszu. Utworzono także cywilną administrację w Kosowie

UNIKOM

Po operacji pustynna Burza RB w rezolucji z 9.04.1991 ustanowiła niezmilitaryzowaną misje obserwacyjną do monitorowania strefy zdemilitaryzowanej wzdłuż granicy Irak-Kuwejt i arterii wodnej. W lutym RB powiększyła misję i upoważniła ją do podejmowania działań zapobiegających naruszeniom strefy. Pierwszy raz wszyscy stali członkowie RB wysłali obserwatorów.

Zakończyła działania 06.10.2003

UNOSOM

Od kwietnia 1992 w Somalii. Rezolucją z 3.12.1992 RB postanowiła zastosować wszelkie środki dla zapewnienia pomocy humanitarnej i upoważniła Sekretarza i państwa uczestniczące do ustanowienia zjednoczonego dowództwa i kontroli międzynarodowych sił zbrojnych UNITAF - przekształconego rezolucją z marca 1993 w UNOSOM II - siły pokojowe upoważniono do stosowania środków wymuszających na podstawie rozdziału VII, zapewnienia pomocy w odbudowie i pojednania narodowego. Wcześniej ustanowiono embargo na dostawy broni

UNAMIR

Misja NZ do spraw pomocy Rwandzie od 10.1993 + pomoc ludności we wprowadzaniu porozumienia pokojowego kończącego wojnę domowa. W rezolucji z 22.06.1994 upoważnia państwa członkowskie do prowadzenia misji z wykorzystaniem wszelkich środków dla osiągnięcia celów humanitarnych

UNAMSIL

Misja w Sierra Leone; zgodnie z mandatem na podstawie rozdziału VII Karty , wg. Rezolucji z 07.02.2000 - ma ułatwić współpracę stronom we wprowadzaniu postanowień o zawieszeniu broni z lipca 1999 oraz m.in. nadzorować wybory, zapewniać bezpieczeństwo władzom w wykonywaniu obowiązków, pomagać w rozdzielaniu pomocy, ochraniać budynki rządowe i węzły komunikacyjne

MONUC

Misja w Demokratycznej Republice Konga od końca 1999 w celu monitorowania porozumienia o końcu wojny domowej ; na mocy rezolucji z 24.02.2000 poszerzono mandat o podjęcie wszelkich działań niezbędnych w zakresie rozmieszenia wojska, mobilności personelu, ochrony cywilów i innych celów . Następnie mandat był poszerzany

UNOCI

Wybrzeże Kości Słoniowej - 27.02.2004 rezolucja oparta na VII rozdziale o ustanowieniu operacji UNOCI zastępującej dotychczasowe misie; mandat został poszerzony w 06.2005 o działania na rzecz realizacji układu o zawieszeniu broni. Ma możliwość stosowania środków wymuszających

ONUB

W Burundii zarządzona rezolucja RB 21.05.2004. celem jest wsparcie mieszkańców w przywracaniu pokoju i budowie pojednania narodowego

UNMIS

Sudan; rezolucja z 24.03.2005 - operacja ma na celu realizację kompleksowego układu pokojowego , funkcje pomocy humanitarnej, ochrony i promocji praw człowieka

UNMIL

09.2003, Liberia; po wielu nieudanych próbach - 11.2005 rezolucja RB z powołaniem na VII rozdział zaleciła zatrzymanie byłego prezydenta w celu odsunięcia go od wydarzeń oraz postawienia przed trybunałem międzynarodowym

UNMIH i MINUSTAH

Rezolucja z 06.1994 nałożyła embargo na paliwo i broń dla Haiti : rezolucja z 07.1994 upoważniła do użycia wszelkich środków w celu odejścia od dyktatury (obie rezolucje powoływały się na rozdział VII)

MINUSTAH ustalono od 01.06.2004 jako misję stabilizacyjną (rezolucja z 04.2005 na podstawie rozdziału VII)

UNMISET

(Timor Wschodni ) ustanowiona rezolucją z 17.05.2002 - działania na rzecz wspomagania niepodległości państwa

Operacje utrzymywania pokoju (peacekeeping)

Powszechnie nazywane operacjami pokojowymi, nie były przewidziane w Karcie i wykształciły się w drodze praktyki. Pierwsza odbyła się w 1948 ( Palestyna ) , a do końca 2005 zorganizowano ich 60. O ich specyfice decydują trzy zasady

Zgoda stron

Bezstronność

Zakaz użycia siły w celu innym , niż samoobrona

W Programie dla Pokoju z 1992 Boutros Boutros-Ghali przyjął, że utrzymanie pokoju oznacza rozmieszczenie sił w terenie, zwykle personelu wojskowego i/lub policyjnego, a także cywilnego, za zgodą wszystkich zainteresowanych stron. Jest to technika dającą możliwości zapobieżenia naruszeniu pokoju jak również tworzenia pokoju

W praktyce operacje pokojowe są stosowane w różnych fazach konfliktu, polegają przede wszystkim na pomocy stronom, w utrzymaniu/przywróceniu pokoju . Akcje mogą obejmować nadzorowanie wprowadzania postanowień porozumień i rozejmów, pomaganie w ich realizacji, wspieranie procesu budowania pokoju oraz działania służące: rozbrojeniu, utrzymaniu zawieszenia broni, odbudowie zaufania stron, demobilizacji, organizacji wolnych wyborów, wzmacnianiu rządów prawa, rozwoju gospodarczo - społecznego . Decyzję o podjęciu operacji pokojowej podejmuje RB na wniosek państw członkowskich lub Sekretarza.

Operacje pokojowe w okresie zimnej wojny

Traktowane były jako możliwe do zastosowania tylko w określonej fazie konfliktu i spełniały cele sprowadzające się do monitorowania przerwania ognia i realizacji porozumienia pokojowego. Zasada obecności (nie aktywności) militarnej. Polegały na wysłaniu kontyngentu, wojskowej misji obserwacyjnej lub obu misji naraz. Żołnierze mogli użyć broni tylko w samoobronie, obserwatorzy pozostawali nieuzbrojeni. Konieczna była zgoda stron i zachowanie bezstronności przez siły NZ.

Pierwszy raz zasady operacji pokojowych określił Sekretarz Dag Hammarskjold po kryzysie sueskim 1956 roku . Typowe zadania: nadzorowanie zawieszenia broni, kontrola stref buforowych, zapobieganie wybuchowi walk .

Odbyło się 13 operacji z czego:

6 posiadało obserwatorów

7 posiadało siły zbrojne

11 miało typowo wojskowy charakter

2 „wyprzedziły epokę” - miały charakter wielofunkcyjny (ONUC , UNSF)

6 na Bliskim Wschodzie

Generalnie miały zapobiegać wznowieniu działań zbrojnych i stwarzać atmosferę dla negocjacji pokojowych - zamrażać lub powstrzymywać konflikt, a tylko ONUC i UNSF miały aktywną rolę w procesie pokojowym. Miały charakter konsensualny i defensywny, ograniczając się do obserwowania i utrzymywania pokoju, funkcjonując w stabilnych warunkach - za pełną zgodą stron konfliktu

Operacje pokojowe po zimnej wojnie i ich rozwój

Rozwój ilościowy

W latach 1988-2005 RB powołała 47 operacji pokojowych, z czego 22 w Afryce. Największe nadzieje wiązano z operacjami na początku lat 90, ale po porażce w Somalii i b. Jugosławii, wielkie mocarstwa zwłaszcza USA zmieniły stanowisko, w związku z tym RB przestała ustanawiać wielkie operacje. Od 1999 tendencja odwróciła się i powołano 3 duże operacje w Kosowie, Timorze Wschodnim i Sierra Leone, a w latach 2001-2005 , 6 kolejnych W 2005 personel operacji liczył ponad 84 tyś. ludzi. Świadczy to o wykorzystywaniu misji pokojowych jako instrumentu w zaprowadzaniu i utrzymywaniu pokoju i bezpieczeństwa światowego.

Zmiana charakteru operacji

Operacje po 1988 roku charakteryzują się szerszym wachlarzem zadań: mają zazwyczaj kompleksowy mandat i pomimo określenia przez Boutrosa-Ghalego jako umieszczane w konkretnej fazie konfliktu obecnie nie jest to zachowane. Kofi Annan zauważył praktykę łączenia wielu funkcji przez operacje pokojowe. Operacje łączą cechy :

- Prewencje (UNPREDEP Macedonia; UNPROFOR b. Jugosławia)

- Opanowywania, lub wygaszania konfliktów (UNOSOM II Somalia; UNPROPFOR)

- Tworzenia warunków budowy trwałego pokoju i monitorowania sytuacji (UNIIMOG Gruzja, UNCRO Chorwacja, UNOSOM I Somalia)

Niekiedy pełnią też funkcje peacebuilding po zawarciu porozumienie pokojowego np.:

Afryka - UNAMIR Rwanda, UNMIL Liberia, ONUB Burundi

Ameryka - ONUSAL Salwador, UNMIH Haiti

Azja - UNTAET Timor wschodni, UNGOMAP Afganistan

Bliski Wschód - UNIKOM Irak-Kuwejt

Europa- UNMIBH Bośnia i Hercegowina, UNMIK Kosowo

Ponad 30% operacji odbyło się w warunkach niepełnej lub niepewnej zgody stron - operacje te określa się jako quasi-wymuszające. Część z nich złamała zasadę bezstronności.

W związku z tymi zmianami wyróżnia się 3 generacje operacji pokojowych (kryterium uproszczone)

1 generacja - operacie typowe dla okresu 1948-1988

2 generacja - operacje wielofunkcyjne dla zakończenia konfliktu wewnętrznego (szeroki zakres zadań i klasyczne zasady)

3 generacja - zakładają możliwość odstępstwa od podstawowych wytycznych prowadzenia operacji w odpowiedzi na kryzys humanitarny towarzyszący konfliktowi wewnętrznemu

Proliferacja uczestników:

Struktury nowych operacji są bardzo rozbudowane, wielopoziomowe i mają liczne komponenty - oprócz wojska są to rozległe struktury cywilne: policja cywilna, dyplomaci, eksperci. Na czele operacji stoi Specjalny Przedstawiciel Sekretarza Generalnego NZ (stanowisko utworzone w 1960 dla operacji w Kongo - utrwaliło się po zakończeniu zimnej wojny ).

Zwiększyła się liczba personelu cywilnego w stosunku do wojskowego, nie tylko policji cywilnej, ale i pełniącego inne funkcje. Rozszerzył się i zmienił skład państw uczestniczących - w 2005 było to 107 państw, a wiodącą rolę mają obecnie państwa rozwijające się. W operacjach uczestniczą też zewnętrzne podmioty nie podlegające ONZ - wykonujące zadania mieszczące się w mandacie i obszarze jego funkcjonowania - operacje nabierają charakteru kooperacyjnego.

5. debata nad reformą ONZ; ocena efektywności ONZ

• Realizacja celów

celem głównym jest utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa mn.; z perspektywy globalnej nie doszło do konfliktu na miarę wojen światowych. Regionalnych konfliktów było ponad 200 . ONZ nie zapobiegła walkom w Rwandzie , czy Jugosławii - dzięki dyplomacji prewencyjnej i misjom pokojowym zażegnano np. konflikty w Kambodży , czy RPA.

• Ewolucja zagrożeń dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

Wojny narodowowyzwoleńcze, konflikty wewnątrzpaństwowe o charakterze etnicznym, proliferacja broni masowego rażenia, terroryzm , transnarodowa przestępczość zorganizowana , cyberterroryzm. ONZ okazała się nieprzystosowana do ich pełnego wyeliminowania, ale trzeba zauważyć że żadna inna organizacja międzynarodowe nie zrobiła tyle dla rozwiązania tych problemów w skali globalnej.

Środki i metody działania:

Przewidziane w Karcie instrumenty okazały się nie zawsze skuteczne: ONZ nie była gotowa do reagowania w konfliktach dekolonizacyjnych oraz zimnowojennej rywalizacji w Trzecim Świecie.

Przykładem właściwego przystosowania ONZ jest ewolucja operacji pokojowych od jedno- do wielofunkcyjnych oraz wyposażonych w środki przymusu - lata 90. Równocześnie nie powtarzano akcji represyjnych z udziałem środków wojskowych prócz wojny koreańskiej , operacji Pustynna Burza oraz operacji „ Świt Odysei ” w Libii .

Nie sprawdziły się oczekiwania o zbliżeniu mocarstw po okresie zimnej wojny - konflikt ideologiczny zastąpiły interesy narodowe oraz dążenie USA do zastąpienia multilateralizmu - unilateralizmem, z USA jako supermocarstwem. Spowodowało to instrumentalne traktowanie ONZ i obniżenie jego znaczenia i prestiżu ( bombardowanie Jugosławii bez mandatu ONZ, zwłaszcza interwencja w Iraku 20.03.2003, która przerwała współdziałanie 5 mocarstw i sparaliżowała działanie RB). Pomimo to mocarstwa nadal chcą by ONZ zachowało swą rolę w utrzymywaniu pokoju i bezpieczeństwa mn.

Ponoszone koszty:

Państwa członkowskie niezadowolone z efektów działania ONZ krytykują jego zbiurokratyzowaną strukturę : niektóre powstrzymują się od płacenia składek, inne wskazują na nieprawidłowości w operacjach pokojowych, skorumpowanie funkcjonariuszy .

Zdaniem zwolenników problem kosztów jest wyolbrzymiony, a świadczy o tym pomijanie odpowiedzi o koszty społeczne niepodejmowania działań

Współpraca z innymi instytucjami

Chodzi o struktury regionalne (rozdział VIII). Nieustannie poszerzał się zakres partnerów. ONZ dzięki tej współpracy zwiększyła swoją skuteczność w rozwiązywaniu konfliktów. Najowocniej układa się współpraca z UA .

Z 13 operacji z okresu Zimnej Wojny 5 pełni nadal swa misję, z czego 3 na Bliskim Wschodzie. W większości operacje okazały się efektywne, choć w niektórych przypadkach wpłynęły na „zamrożenie” konfliktów i ich przedłużanie .

Skuteczność operacji po 1988 jest bardzo zróżnicowana.

Efektywne - ONUMOZ Mozambik, ONUSAL Salwador, MINURCA Republika Środkowoafrykańska UNTAES Wschodnia Slawonia, UNPREDEP Macedonia, UNTAET Timor Wschodni.

Częściowy sukces - UNTAC Kambodża

Klęska - UNOSOM I/II Somalia, UNAMIR Rwanda, UNPROFOR Bośnia i Chorwacja

Przyczyny niepowodzeń:

Brak jasnej koncepcji i zasad

Słabość mandatu

Brak właściwych relacji między RB, Sekretarzem i państwami uczestniczącymi

Niewystarczające siły i .środki

Niewłaściwa praca Sekretariatu

Koncepcja i zasady operacji

Nie zdołano wypracować - były powoływane ad hoc

Za jeden z poważnych błędów uważa się przekształcenie operacji peacekeeping w akcje wymuszające np.: w Bośni i Somalii i złamanie 3 podstawowych zasad ich prowadzenia

Wiele operacji umieszczano w warunkach dla nich nieodpowiednich - nie mogły one utrzymywać pokoju, ale musiały go zaprowadzać, a więc złamać 3 zasady - to zmniejszało ich skuteczność.

W praktyce próbuje się wytworzyć kryteria oddzielające operacje typu peacekeeping od akcji wymuszających.

Mandat operacji

Mandat zbyt ambitny nie jest jednolicie interpretowany, zbyt niejasny pozwala na porzucenie ram operacji pokojowej. W niektórych przypadkach mandaty sformułowano nieadekwatnie do sytuacji oraz przeznaczono nieadekwatne środki np. UNAVEM II Angola zbyt mało personelu , czy ONUMOZ Mozambik zbyt wielu żołnierzy

Stosunki RB z Sekretariatem i państwami uczestniczącymi

Konieczne są konsultacje aby ustalić wspólne rozumienie mandatu i zapewnić spójność kierownictwa. Pomijanie uczestników może prowadzić do kryzysu misji np. UNAMSIL Sierra Leone

Ważny jest podział kompetencji i kontroli - rozróżnienie :

Kierownictwa politycznego - RB

Kierownictwa wykonawczego i dowodzenia - Sekretarz

Dowodzenia w terenie - szef misji

Sił i środków operacji

Efektywność zależy od zaangażowania poszczególnych państw

Istnieje system UNSAS - baza danych o siłach i zasobach , które państwa są skłonne przekazać na potrzeby organizacji, ale ma on charakter wyłącznie informacyjny

Ważna jest zdolność szybkiego i efektywnego rozmieszenia sił - propozycje (wyodrębnianie w ramach UNSAS poziomu szybkiego rozmieszczania sił, zgłoszenie spójnych wielonarodowych formacji gotowych do działania utworzenie systemu identyfikacji kandydatów na wyższe stanowiska),które są wdrażane.

Działalność Sekretariatu

Odgrywa kluczową rolę w procesach przygotowywania decyzji o podjęciu operacji, planowaniu, rozmieszczeniu, zaopatrywaniu i kierownictwie . Od 1992 funkcjonuje Departament Operacji Pokojowych , który restrukturyzuje i centralizuje jednostki sekretariatu odpowiedzialne za misje. Jego praca nie jest w pełni satysfakcjonująca .Ogólny koszt operacji pokojowych szacuje się na 36 mld USD w latach 1948-2005.

Osiągnięcia:

ONZ jako globalne forum kojarzenia interesów narodowych i znajdowania kompromisów

Wkład w dekolonizację świata i umacnianie tożsamości narodowo-państwowych

Tworzenie i kodyfikacja prawa międzynarodowego

Ochrona uchodźców na skalę globalną

Ułatwienie transnarodowych procesów kulturalnych i wymiany kulturalnej

Wieloaspektowe podejście do kwestii bezpieczeństwa współczesnego świata : informatycznego, ekologicznego - ułatwianie dochodzenia do konsensusu i kompromisu

Słabości

Biurokratyzm

Niewydolność

Niezdolność do utworzenia własnych stałych sil zbrojnych ( są one tworzone ad hoc dla każdej z operacji )

Zmniejszanie jej roli w sprawach bezpieczeństwa światowego

Bezkarność mocarstw zasiadających w Radzie Bezpieczeństwa - preferujących często unilateralizm i jawnie łamiących postanowienia Karty NZ

Niewielkie rozmiary i często nieefektywny rozdział istniejącego budżetu

Konieczność rozszerzenia działania w sprawach bezpieczeństwa

Konieczność uzupełnienia działań o tradycyjną dyplomacje, która podkreśla policentryczność

Niechęć mocarstw do reformy nieefektywnej struktury ONZ ( obawa przed uszczupleniem kompetencji obecnych stałych członków Rady Bezpieczeństwa )

Reforma:

Postulaty dotyczą głównie sfery instytucjonalno-strukturalnej - rzadko funkcjonalnej

Szansa ułożenia ponadpaństwowych działań w sprawach o ponadregionalnym zakresie np. terroryzm,

Ewolucja w sposobach użycia siły - artykuły 43 , 47 oraz elastyczna interpretacja art. 2 ust. 7; rozszerzenie punktu widzenia poza aspekt wojskowo-polityczny

ZO - konieczne jest skoncentrowanie działań i przyjęcie właściwych procedur, konceptualizacja i skrócenie porządku dziennego, wzmocnienie roli i autorytetu ZO jak i przewodniczącego, poprawienie relacji ZO-inne organy w celu lepszej koordynacji

RB - debata wokół powiększenia składu trwa od 1979 roku , a nasiliła się po zakończeniu zimnej wojny - w deklaracji milenijnej uznano , że jest to warunek właściwej reprezentacji społeczności międzynarodowej i legitymizacji RB wobec państw rozwijających się

Rada Gospodarczo-Społeczna - konieczność umocnienia roli

Procesy integracji europejskiej (od Planu Schumana do projektu Traktatu Konstytucyjnego) :

- Unia Zachodnia

a) 17 III 1948 Traktat w sprawie gospodarczej, społecznej i kulturalnej współpracy oraz zbiorowej samoobrony - tzw. Traktat brukselski (Beneluks + Francja i Wlk. Brytania),

b) wzajemna pomoc i wsparcie wszystkimi środkami, łącznie z wojskowymi, gdyby któryś z członków stał się przedmiotem agresji zbrojnej w Europie,

c) IX 1948 utworzono Stałą Wspólną Organizację Obronną (zwaną Sztabem Obrony Zachodu) z siedzibą w Fointainbleau pod Paryżem

- Rada Europy

a) 5 V 1949 konferencja w Londynie z udziałem 10 państw (Beneluks + Skandynawia bez Finlandii + Wyspy Brytyjskie + Francja i Włochy),

b) utworzono 2 główne organy: Komitet Ministrów i Zgromadzenie Doradcze,

c) do obsługi KM i ZD powołano Sekretariat RE,

d) pierwszym przewodniczącym Zgromadzenia został Paul Henri Spaak,

e) w 1955 ustanowiono instytucję komisarzy europejskich, którzy zostali przedstawicielami RE przy rządach państw członkowskich.

Plan wojskowej integracji przyszłych członków EWWiS - Europejska Wspólnota Obronna (plan Rene Plevena, premiera Francji), ogłoszony 24 X 1950

- federacyjna struktura wojskowa państw „szóstki” z udziałem Niemiec, ale bez odbudowywania samodzielnej armii zachodnioniemieckiej,

- utworzenie silnej „armii europejskiej” i wspólnego ministerstwa obrony

27 V 1952 podpisanie traktatu o EWO

* problemy z ratyfikacją traktatu o EWO, zmusiły jej zwolenników do postulowania bardziej ogólnej formy - Europejskiej Wspólnoty Politycznej (zmieniono nazwę tego projektu na Wspólnota Europejska)

20-23 X 1954 układy paryskie - przekształcenie Unii Zachodniej w Unię Zachodnioeuropejską i przyjęcie RFN do organizacji

Plan Beyena (1954, msz Holandii): propozycja dalszej integracji EWWiS, utworzenie unii celnej i wspólnego rynku

Komitet P. H. Spaaka od 1955 pracował nad założeniami programowymi Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratomu)

25 III 1957 traktaty rzymskie, powołujące EWG i Euratom (w tym samym składzie, co EWWiS)

Główne zasady EWG:

- utworzenie wspólnego rynku oraz stopniowe ujednolicanie polityki gospodarczej,

- stopniowa eliminacja opłat celnych i ograniczeń ilościowych,

- ustanowienie wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich,

- wspólna polityka rolna i transportowa,

- stopniowe ujednolicanie ustawodawstwa krajów EWG.

Zarysowanie przez Traktat z Maastricht Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE, zakończyło działanie Europejskiej Współpracy Politycznej.

Problem niemiecki po II wojnie światowej: od podziału do zjednoczenia Niemiec

I. Niemcy po II Wojnie Światowej - 1945 - 1949

1.Uzgodnienia na konferencjach „Wielkiej Trójki”:

- Teheran 28.11 - 1.12.1943

a) bezwarunkowa kapitulacja

b) projekty rozczłonkowania Niemiec

- Jałta 4.02. - 11.02.1945

a) określenie granic 4 stref okupacyjnych ( brytyjska, francuska, amerykańska, radziecka)

b) ustanowienie Sojuszniczej Rady Kontroli ( SRK ) z siedzibą w Berlinie

c) omówienie problemu reparacji

7.05 - bezwarunkowa kapitulacja III Rzeszy( wobec aliantów zachodnich) i 8/9.05 ( wobec ZSSR)

5.06 - „deklaracja berlińska” - przejęcie władzy zwierzchniej w Niemczech przez 4 mocarstwa

- Poczdam 17.07 - 2.08.1945

a) program 4D(denazyfikacja, demilitaryzacja, dekartelizacja i demokratyzacja)

b) przekazanie władzy Sojuszniczej Radzie Kontroli oraz Sojuszniczej Komendanturze Berlina. SRK miała obradować w gronie gubernatorów wojskowych poszczególnych stref i sprawować wspólną politykę w stosunku do Niemiec. W rzeczywistości decyzje podejmowali poszczególni gubernatorzy

c) reparacje miały obejmować łup wojenny i bieżącą produkcję przemysłową

2. Polityka mocarstw wobec Niemiec:

USA

- już w 1944 odejście od doktryny Morgentheau, zakładającej przekształcenie Niemiec w kraj rolniczo- pasterski

- do 1946/47 dosyć restrykcyjna polityka w stosunku do Niemiec

- 09.1946 - przemówienie Byrnesa - konieczność odbudowy silnych Niemiec w sojuszu z Zachodem

- od 1947 zasadnicza zmiana, wynikająca z konieczności poszukiwania sojuszników w rywalizacji z ZSSR

Wielka Brytania

- łagodne podejście do Niemiec. Już od 1945 dążenie do ścisłej współpracy z USA przy okupacji

- 1946 - powołanie Rady Strefy i 2 urzędów: Centralnego Urzędu Gospodarki i Centralnego Urzędu Wyżywienia i Rolnictwa

Francja

- jej polityka silnie wiązała się z odwiecznym antagonizmem niem. - fr. Celem było maksymalne osłabienie Niemiec, dlatego prowadzono zabiegi o uzyskanie kontroli nad Zagłębiem Ruhry i o oderwanie Nadrenii od Niemiec

- do 1947 prowadzenie polityki obstrukcyjnej w SRK

- 1947/48 - odejście od restrykcyjnej polityki, na skutek wpływu USA (uzależnienie gospodarcze Francji od USA)

- 1.01.1947 - porozumienie między Wielką Brytanią , a USA o połączeniu ich stref okupacyjnych - powstanie Bizonii ( dwustrefy )

- 05.06.1948 - ogłoszenie Planu Odbudowy Gospodarczej Europy ( Plan Marshalla ). Realizacja planu wymagała scalenia stref zachodnich. Francja wyraziła zgodę na dołączenie swej strefy do Bizonii

23.02 - 06.06.1948 - dwie konferencje londyńskie - utworzenie Międzynarodowego Urzędu Kontrolnego, kontrolującego zasoby węglowe Zagłębia Ruhry, przyjęcie Statutu Okupacyjnego

08.04.1949 - formalne przystąpienie Francji do Bizonii - powstanie Trizonii(trójstrefy)

Powstanie RFN

- 08.05.1949 - uchwalenie Ustawy Zasadniczej prze Radę Parlamentarną Trizonii

- 23.05 - ratyfikacja UZ przez parlamenty krajowe. Powstanie RFN ze stolicą w Bonn

- 07.09 - pierwsze posiedzenie Bundestagu. Wybór Konrada Adenauera na kanclerza

- 21.09 - wejście w życie Statutu Okupacyjnego. Mocarstwa zachodnie zachowały wiele uprawnień ograniczających suwerenność RFN w takich dziedzinach jak: prawo do reprezentacji zewnętrznej, kontrola nad Zagłębiem Ruhry, uprawnienia w zakresie reparacji. Ponadto klauzula generalna upoważniała mocarstwa do wykonywania pełnej lub ograniczonej władzy w RFN, w sytuacjach kryzysowych

Problem reparacji ZSRR w strefach zachodnich- ściąganie reparacji było ściśle związane z dekartelizacją. Dążenie do pozyskania Niemców do konfrontacji z ZSRR doprowadziło jednak do zaprzestania rozbiórek zakładów przemysłowych i pobierania reparacji od 1947/48

Polityka ZSRR

- głównym celem w 1945 roku był jak największy udział ZSRR w okupacji (szczególnie Zagłębia Ruhry) i reparacjach. Nieosiągnięcie tych celów spowodowało nadmierną eksploatację własnej strefy i jej gospodarczą zapaść. Deklarowanym celem ZSRR było utrzymanie jedności Niemiec(w rzeczywistości bezkompromisowo wprowadzono własne rozwiązania ustrojowe)

- organem zarządzającym w strefie była Radziecka Administracja Wojskowa ( SMAD)

- 04.1946 - powstanie Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec(SED), odtąd decydującej partii we wschodnich Niemczech

- 1947 - sformułowanie przez Stalina koncepcji „dwóch obozów”( imperialistyczny i antydemokratyczny z USA na czele i antyimperialistyczny i demokratyczny z ZSRR). Od tego momentu celem ZSRR niedopuszczenie do dalszego scalenia stref zachodnich Niemiec

- 20.03.1948 - faktyczny koniec funkcjonowania SRK. Demonstracyjne opuszczenie jej posiedzenia przez przedstawiciela ZSSR, marszałka Sokołowskiego, jako protest przeciwko uzgadnianiu spraw niemieckich bez konsultacji z ZSSR( konferencje londyńskie w 1948). Koniec formalnej współpracy 4 mocarstw w kwestii niemieckiej

Powstanie NRD- ZSRR wstrzymywał się z utworzeniem odrębnego państwa wschodnioniemieckiego, licząc na zjednoczenie Niemiec według własnej koncepcji ( neutralizacja wojskowa RFN ). Powstanie Trizonii, a następnie RFN przyspieszyło podjęcie decyzji

- 19.03.1948 - utworzenie 1 Niemieckiej Rady Ludowej, na czele z Wilhelmem Pieckiem

- 15-16.05.1949 - wybory i wyłonienie 2 Niemieckiej Rady Ludowej.

- 7.10.1949 - przekształcenie Rady w Tymczasową Izbę Ludową oraz wejście w życie konstytucji NRD.

Sprawa Berlina - 1 kryzys berliński

- specyficzna sytuacja Berlina, który został podzielony na 4 strefy okupacyjne, tak jak reszta Niemiec

- do konfliktu doszło po utworzeniu Bizonii i wprowadzeniu reformy walutowej w zachodnich strefach Berlina, bez uzgodnienia jej z ZSSR.

- 24.06.1948 - przystąpienie ZSSR do blokady dostępu do zachodniego Berlina - objęła ona transport lądowy, rzeczny, dostawy energii i zaopatrzenia. Celem blokady było zmuszenie państw zachodnich do rezygnacji z utworzenia Trizonii. Państwa zachodnie zorganizowały most powietrzny przez, który zaopatrywały mieszkańców w niezbędne środki

- 12.05.1949 - decyzja o zakończeniu blokady Berlina. Stalin wciąż liczył na porozumienie z zachodem w sprawie Niemiec. Decyzja jednak dość dziwna, tym bardziej, że w maju tego roku podpisano Pakt Północnoatlantycki wymierzony w ZSRR

3. RFN w latach 1949 -55 - integracja z blokiem zachodnim

- decydującym wydarzeniem przesądzającym o integracji RFN z Zachodem był wybuch i przebieg wojny koreańskiej, czyli zaostrzanie się rywalizacji Wschód- Zachód. RFN poprzez związanie się z blokiem zachodnim chciała uzyskać większą niezależność

- 10.1949 - włączenie RFN do OEEC

- 22.11.1949 - Układ petersberski - RFN uzyskała zezwolenie na utrzymywanie stosunków międzynarodowych

- 08.08.1950 - przyjęcie do Rady Europy

- 06.03.1951 - utworzenie Urzędu Spraw Zagranicznych( Auswartiges Amt )

- 18.04.1951 - powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali ( RFN członkiem założycielem)

- 26.05.1952 - zawarcie przez 3 mocarstwa i RFN Układu o Niemczech przewidującego: zakończenie działania Statutu Okupacyjnego oraz ustanowienie wewnętrznej i zewnętrznej suwerenności RFN. Postanowienia te miały wejść w życie wraz z Traktem o Europejskiej Wspólnocie Obronnej z 27.05(oznaczającym remilitaryzację RFN)

- 08.1954 - odrzucenie przez Francję traktatu o EWO, wskutek czego upadł Układ o Niemczech

- 29.09 - 03.10.1954 - państwa paktu brukselskiego(1948) oraz RFN i Włochy, podpisują traktat o utworzeniu Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE). Oznacza to remilitaryzację RFN, która rezygnuje jednak w układzie z posiadania określonych kategorii broni ciężkiej(ograniczenie to zostało zniesione w 1984) oraz broni ABC (atomowej, bakteriologicznej i chemicznej)

- 19-23.10.1954 - konferencja w Paryżu, zakończona podpisaniem „układów paryskich”:

a) niemiecko - francuski w sprawie Zagłębia Saary

b) między RFN , a mocarstwami zachodnimi w sprawie zakończenia okupacji

c) w sprawie zmiany paktu brukselskiego na UZE i przyjęciu do niej Włoch i RFN

d) w sprawie przyjęcia RFN do NATO

- ponadto układy dodatkowo zabezpieczały bezpieczeństwo RFN przewidując stacjonowanie wojsk sojuszników zachodnich.

- 05.05.1955 - wejście w życie układów paryskich - RFN uzyskuje suwerenność

- 09.05.1954 - przyjęcie RFN do NATO

- 07.1956 - wejście w życie Ustawy o Powszechnym Obowiązku Służby Wojskowej. Ustalenie docelowego stanu Bundeswehry na 500 tysięcy żołnierzy (osiągnięto go w latach 80) .

Plany zjednoczenia Niemiec w oczach Zachodu:- zakładały zjednoczenie przez wolne wybory, uchwalenie konstytucji i podpisanie traktatu pokojowego. Przewidywały całkowitą swobodę działalności międzynarodowej zjednoczonych Niemiec

4. Sytuacja w NRD

- od początku jej istnienia traktowana przez ZSSR jako państwo satelickie

- 09.1950 - przystąpienie do RWPG

- 05.03.1953 -po śmierci Stalina, łagodniejsza polityka Moskwy wobec NRD (rezygnacja z reparacji wojennych)

- 25.03.1954- przyznanie przez ZSSR suwerenności NRD

- 18.01.1956 - przyjęcie NRD do Układu Warszawskiego

Plany zjednoczenia Niemiec według planów ZSSR - zgoda, co do wolnych wyborów, lecz zjednoczone Niemcy miały być państwem neutralnym , co uniemożliwiało kompromis z Zachodem

2. Dwa państwa niemieckie

1. Polityka zachodnia :

a)zapewnienie bezpieczeństwa,- rozbudowa Bundeswehry, stacjonowanie zachodnich wojsk w RFN

b) rozwijanie integracji zachodnioeuropejskiej - Niemcy motorem napędowym integracji zachodnioeuropejskiej

c) priorytetowe traktowanie stosunków dwustronnych z USA i Francją

2. Polityka wschodnia

- na fali odwilży w ZSRR w 1955 RFN dostał propozycję nawiązania stosunków dyplomatycznych. Dodatkowo podczas wizyty w Moskwie Konrad Adenauer uzyskał zgodę na zwolnienie ponad 9000 jeńców niemieckich

- 12.1955 - przedstawiciel niemieckiego MSZ, Walter Hallstein, sformułował zasadę, że nawiązanie stosunków ze Związkiem Radzieckim ma wyjątkowy charakter, a RFN nie będzie utrzymywać stosunków dyplomatycznych z innymi państwami bloku radzieckiego. „Doktryna Hallsteina” obowiązywała do roku 1967

- 13.08.1961 - decyzja o budowie muru w Berlinie( spowodowana masowymi ucieczkami mieszkańców NRD do Berlina Zachodniego ) - 2 kryzys berliński - napięta sytuacja międzynarodowa

- 1966 - powstanie „Wielkiej Koalicji” ( CDU\CSU i SPD). Wejście SPD do rządu zapoczątkowało nowy etap stosunków RFN - Wschód.

- 1969 - powstanie rządu SPD i FDP. Nowy kanclerz przystępuje do realizacji „planu Bahra”(od nazwiska sekretarza w niemieckim MSZ). Plan zakładał rozmowy najpierw z ZSRR( jako mocarstwem hegemonicznym w bloku wschodnim), a następnie z jego państwami satelickimi o wyrzeczeniu się użycia siły lub groźby jej użycia, oraz o normalizacji stosunków. Zmiany umożliwiła korzystna sytuacja międzynarodowa na początku lat 70.: rozmowy rozbrojeniowe SALT 1, rozpoczęcie procesu KBWE, oraz rozdźwięk między ZSRR , a Chinami

- 12.06.1970 - podpisanie układu RFN- ZSRR. Najważniejsze postanowienia: pokojowa regulacja sporów, nienaruszalność granic . Wskutek Układu, RFN uznała polityczno - terytorialne status quo

- 07.12.1970 - Układ RFN - PRL -ten Układ wraz z poprzednim określa się jako „układy wschodnie”

- 21.12.1972 - Układ zasadniczy NRD - RFN ; RFN uznał NRD za pełne, równoprawne i niezależne państwo

- 11.12.1973 - Układ RFN z Czechosłowacją

- 18.09.1973 - przyjęcie obu państw niemieckich do ONZ

Skutkiem prowadzenia „ nowej” polityki wschodniej była normalizacja stosunków RFN ze Wschodem. Zmiany umożliwiły także dojście do skutku KBWE, które stało się po 1975, centrum prowadzenia polityki odprężenia , którą prowadziły kolejne rządy RFN do 1989 roku .

3. Zjednoczenie Niemiec :

Uwarunkowania międzynarodowe:

1. zmiana charakteru stosunków Wschód - Zachód

2. kryzys państw socjalistycznych

3. postępy integracji europejskiej

4. wzrost roli i pozycji międzynarodowej RFN

Uwarunkowania wewnętrzne:

1. kryzys wewnętrzny w NRD

2. stan powiązań NRD - RFN osiągnięty w 1989, dzięki prowadzeniu polityki odprężenia, oraz przekonanie mieszkańców Niemiec , co do słuszności zjednoczenia

3. zachowanie opcji i doktryny ogólnoniemieckiej przez RFN

9.11.1989 - początek procesu zjednoczeniowego - otwarcie granicy „niemiecko - niemieckiej” i „upadek” muru berlińskiego - wizyta Helmuta Kohla w Berlinie.

28.11.1989 - Kohl przedstawia 10 punktowy „plan stopniowego przezwyciężenia podziału Niemiec i Europy”. Najważniejsze założenia: pomoc finansowa dla NRD, jej demokratyzacja i wprowadzenie wolnego rynku, następnie konfederacja państw niemieckich i w końcowej fazie federacja

Chłodne przyjęcie planu wśród sojuszników zachodnich zmusiło RFN do rozszerzenia strategii działania o następujące aspekty:

1. powiązanie jedności niemieckiej z integracją zachodnioeuropejską

2. nowe zdefiniowanie współpracy transatlantyckiej

3. uregulowanie siły militarnej Niemiec

4. doprowadzenie do uznania wszystkich istniejących granic w Europie (w tym granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej)

5. osiągnięcie zgody ZSRR na zjednoczenie w zamian za określone koncesje i nowy wymiar współpracy

Stanowiska 4 mocarstw okupacyjnych Niemiec w sprawie zjednoczenia Niemiec:

USA - najbardziej przychylne jedności Niemiec. Administracja USA zwracała uwagę na konieczność całkowitej swobody międzynarodowej Niemiec i pozostania ich w NATO. Stanowisko USA miało wpływ na postępowanie pozostałych mocarstw zachodnich

Wielka Brytania - uważała, że proces jednoczenia przebiega zbyt szybko. M. Thatcher uzasadniała to pierwszeństwem stabilizacji krajów Europy Środkowo - Wschodniej. (w rzeczywistości obawiała się potęgi zjednoczonych Niemiec)

Francja - obawiała się o zwolnienie tempa integracji zachodnioeuropejskiej i osłabienia osi Paryż - Bonn(w rzeczywistości także bała się zbyt potężnych Niemiec).

ZSSR - najtrudniejszą kwestią było stacjonowanie 400 000 żołnierzy w NRD i przewidywane straty ekonomiczne, wynikające z upadku NRD. ZSSR liczył w zamian za zgodę na zjednoczenie, na pomoc finansową i zawarcie umów o współpracy gospodarczej .

07.12.1989 - obrady „okrągłego stołu” w NRD, w gronie koalicji rządowej i opozycji. Ustalono, że celem jest opracowanie demokratycznej konstytucji. Na maj 1990 zaplanowano wolne wybory

01.02.1990 - 4-punktowy „plan Modrowa”( premiera NRD). Główne założenie: powstanie konfederacji niemieckiej ze wspólnymi organami, w kolejnym etapie federacja. Plan oznaczał przełom, gdyż po raz pierwszy zrezygnowano z zasady suwerenności NRD

10.02. - wizyta Kohla w Moskwie. Zapewnienie od Gorbaczowa, że ten uszanuje wynik wyborów w NRD(w zamian ZSRR otrzymał pomoc gospodarczą)

18.03 - odbywają się pierwotnie zaplanowane na maj wybory w NRD - wygrywa CDU/CSU, premierem zostaje Lothar de Maiziere

13.02.1990 - konferencja KBWE w Ottawie - uruchomiona zostaje formuła 2+4 - dwa państwa niemieckie + USA, ZSRR, W. Brytania i Francja. Na konferencjach 2+4 miano zająć się zewnętrznymi aspektami jedności Niemiec

05.05. - pierwsza runda rozmów „2 + 4” w Bonn.

22.06 - druga runda w Berlinie. Przed rozmowami wizyta Kohla w Moskwie i oferta kredytu w wysokości 5 mld marek . Także rozmowy o uznaniu polskiej granicy zachodniej.

Sprawa polskiej granicy:

- Polska domagała się udziału w procesie zjednoczeniowym na tym etapie konferencji, gdzie będzie poruszana kwestia granic. Wytworzyła się presja na Niemcy (USA) w celu uznania granic. Kohl zdecydował, że granice będą uznane, ale po zjednoczeniu. 21.06.1990, Kohl zmienia zdanie i dwa parlamenty niemieckie uchwalają jednobrzmiące deklaracje o uznaniu Odry i Nysy jako granicy ostatecznej. 17.07.1990 w obradach 2+4 w Paryżu bierze udział delegacja Polski i otrzymuje obietnicę, że traktat zjednoczeniowy będzie zawierał odesłanie do polskiej granicy. 14.02.1991 RFN podpisała z Polską układ graniczny.

17.07 - 3 runda rozmów w Paryżu. Przed nią Kohl uzyskał poparcie od Rady Europejskiej na szczycie w Dublinie i na szczycie w Londynie od NATO. Dodatkowo trudna sytuacja ekonomiczna ZSRR i potrzeba kredytów, zdecydowały o uzyskaniu pozwolenia na zjednoczenie na warunkach niemieckich (pełna niezależność Niemiec)

31.08 - w Berlinie RFN i NRD podpisują układ o zjednoczeniu - ustalają że stolicą stanie się Berlin

12.09 - podpisany zostaje w Moskwie Traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec - jest on zgodą mocarstw na zjednoczenie. Najważniejsze postanowienia:

a) uzyskanie przez Niemcy pełnej suwerenności

b) potwierdzanie granic zjednoczonych Niemiec jako granic RFN i NRD oraz zobowiązanie do potwierdzenia granicy polsko - niemieckiej w osobnym układzie

c) wyrzeczenie się roszczeń terytorialnych przez zjednoczone Niemcy

d) wyrzeczenie się użycia siły w stosunkach międzynarodowych (chyba, że zgodnie z ich konstytucją i KNZ)

e) rezygnacja z produkcji i posiadania broni atomowej, biologicznej i chemicznej

f) wycofanie wojsk radzieckich z Niemiec do 1994 roku( do tego czasu mogły na terenie byłej NRD stacjonować wyłącznie niemieckie jednostki obrony terytorialnej, niezintegrowane w jakimkolwiek sojuszu)

g) redukcja armii zjednoczonych Niemiec do 370 tys. żołnierzy

01.10. - nie czekając na ratyfikację układu moskiewskiego, opublikowanie w Nowym Jorku oświadczenia 4 mocarstw o zrzeczeniu się ich praw wobec Niemiec. Tym samym z dniem 03.10 - mocarstwa zniosły moc obowiązującą swych praw i odpowiedzialności w stosunku do Berlina i Niemiec jako całości. Dzień ten jest dniem zjednoczenia Niemiec(oraz świętem narodowym)

4. Zjednoczone Niemcy

Niemcy od 1990 charakteryzuje poszukiwanie własnego miejsca w Europie i na świecie, zgodnego z ich potencjałem gospodarczym i ludnościowym.

Najważniejsze zagadnienia po roku 1990 obejmują:

a) Integrację europejską - Niemcy wciąż pozostały motorem integracji europejskiej

b) Kwestie bezpieczeństwa - potrzeba zdefiniowania na nowo wyzwań i zagrożeń dla Niemiec. Były one na początku lat 90. związane głównie z rozpadem bloku wschodniego i zagrożeniem destabilizacją w Europie Środkowo - Wschodniej. Stabilność wokół Niemiec i stabilizacja europejska stała się najważniejszym celem polityki niemieckiej. Cele te realizowano przede wszystkim, poprzez rozszerzenie Unii Europejskiej i NATO na Wschód i popieranie Rosji na jej drodze do budowy demokratycznego państwa o gospodarce rynkowej.

- polityka niemiecka już od podpisania Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986 r., kładzie duży nacisk na zaistnienie europejskiej tożsamości obronnej i wzmocnienie europejskiego filaru NATO. Świadczą o tym: powołanie wspólnej francusko - niemieckiej brygady (umowa z 12 listopada 1987 r.), Wspólnej Rady Obrony (22 stycznia 1988 r.) czy też decyzja o utworzeniu Eurokorpusu (22 maja 1992 r.) . Od czasu podpisania traktatu w Masstricht w 1992 r., realizacja Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa stała się wspólnym celem państw członkowskich. Jednocześnie od 1992 Niemcy podejmują starania o uzyskanie stałego miejsca w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. W 1998 r. nowy rząd Niemiec tworzony przez koalicję SPD i Zielonych zmodyfikował strategiczny cel państwa. W umowie koalicyjnej obie partie zobowiązały się dążyć do przyznania Unii Europejskiej stałego członkostwa w RB ONZ. Jeśli jednak nie udałoby się tego przeforsować, wtedy stałe miejsce w Radzie powinny dostać Niemcy. Atutem Niemiec jest fakt , iż są trzecim, co do wielkości płatnikiem do kasy ONZ, po USA i Japonii. Wnoszą ok. 10 % budżetu organizacji. W międzynarodowych operacjach zbrojnych ONZ uczestniczy 8 tysięcy żołnierzy Bundeswehry

- od końca 1993 roku uwidacznia się stopniowa zmiana podejścia Niemiec do roli i zadań KBWE ( od 1995 OBWE). Opowiadają się one coraz bardziej zdecydowanie za umocnieniem znaczenia tej organizacji w budowaniu jedności europejskiej. Działania Niemiec dotyczą przede wszystkim lepszego przygotowania OBWE do pełnienia nowej roli związanej z zapobieganiem i rozwiązywaniem konfliktów regionalnych. Proponowane zmiany obejmowałyby między innymi wzmocnienie roli sekretarza generalnego OBWE, instytucjonalizację współpracy OBWE - Rada Bezpieczeństwa ONZ, poprawę organizacji i efektywności działania jej organów. Zakładają również ściślejszą współpracę z innymi organizacjami działającymi w tej samej przestrzeni polityczno - geograficznej, co OBWE, a w szczególności NATO.

c) stosunki dwustronne z najważniejszymi partnerami

- szczególną rolę odgrywają stosunki z Rosją , która pozostaje pod względem politycznym, gospodarczym i militarnym znaczącym państwem w Europie i Azji , będąc dla Niemiec ważnym partnerem handlowym. Mimo zmian ekip rządowych w Niemczech, stosunki z Rosją nadal traktowane są priorytetowo

- bardzo dobre od czasu zjednoczenia stosunki z USA, zostały mocno naruszone przez wojnę w Iraku w 2003. Sprzeczności na tle wojny wyglądają na zderzenie amerykańskiego unilateralizmu, z niemieckim multilateralizmem. Obecna kanclerz Angela Merkel, zapowiada jednak zmianę, w celu polepszenia stosunków z USA. Niemcy od początku lat 90. opowiadają się także za obecnością wojsk USA w Europie, oraz za wzmocnieniem NATO. Plany budowy europejskich sił reagowania nie mają zaś osłabiać NATO, lecz usprawnić działanie sojuszu

- nadal ogromne znaczenie mają stosunki z Francjąjako głównym partnerem w UniiEuropejskiej. Niemcy zabiegają o wzmocnienie osi „Paryż - Berlin”, o Londyn (chęć poprawystosunków z Wielką Brytanią, które po interwencji w Iraku były złe). Rok 2004 przyniósł spotkanie na szczycie tych trzech państw i powstanie , tzw. Trójkąta Berlińskiego, który może stać się nowym motorem integracji europejskiej. Powstanie „trójkąta”, wyraźnie wskazuje na tendencję Niemiec, do poruszania się w „grupie” na arenie międzynarodowej.

Europejska Tożsamość Bezpieczeństwa i Obrony (ESDI) :

1. Przesłanki i geneza ESDI:

• Karta Północnoatlantycka (IV 1949) art. 5- strony udzielają pomocy państwom napadniętym, podejmując akcje indywidualne i w porozumieniu, nie wyłączając użycia siły - nie występuje tu jednak automatyzm pomocy

• 17.03. 1948- traktat Brukselski (GB, FR,BEL, HOL, LUX) casus foederis- udzielenie pomocy ofierze agresji wszystkimi dostępnymi środkami nie wyłączając wojskowych (artykuł 4 ; w zmodyfikowanym w roku 54 traktacie artykuł5 )

• 23.10.1954 na mocy traktatu Brukselskiego ZMODYFIKOWANEGO Układami paryskimi , utworzono Unię Zachodnioeuropejską. Państwa członkowskie zobowiązały się do ścisłej współpracy z NATO w celu uniknięcia powtarzania czynności sztabów NATO, organy UZE mają zgłaszać się z opinią i radą do NATO

W tym czasie nasilać zaczęła się Zimna Wojna.

• 12.12.1978 ministrowie spraw zagranicznych i ministrowie obrony państw NATO wdrażają plan dozbrojenia Europy Zachodniej w amerykańską broń jądrową średniego zasięgu - zainstalowanie do końca 83' w państwach sojuszu 572 rakiet Pershing II i pocisków samosterujących, jeśli ZSRR nie dokona wcześniej demontażu swoich pocisków jądrowych średniego zasięgu.

• 08.1981- podjęcie decyzji przez USA o wytwarzaniu broni neutronowej oraz przedstawienie programu produkcji rakiet strategicznych MX, bombowców B-1 i nowych okrętów podwodnych

Zdecydowany kurs polityczny USA wobec ZSRR wywoływał rezerwę w państwach Europy Zachodniej. Wiele z nich skorzystało na ociepleniu stosunków w Europie (RFN podpisało układ z NRD) . Zwiększyło to napięcia transeuropejskie.

• 23. 03. 1983- wysunięcie przez Ronalda Reagana INICJATYWY OBRONY STRATEGICZNEJ (SDI) - systemu obrony strategicznej przeciwrakietowej w przestrzeni kosmicznej, którego zadaniem byłoby zapobieżenie atakowi radzieckich rakiet balistycznych (sprzeczne z SALT I i porozumieniem o ograniczeniu broni defensywnej (ABM)

11-12.10.1986 spotkanie Reagana i Gorbaczowa w Reykjaviku (nieformalna zgodna ZSRR na całkowite wyeliminowanie z arsenałów obu państw broni jądrowej średniego i krótszego zasięgu ), co doprowadziło do podpisania 8.12.1987 układu w Waszyngtonie

• zwrot w EuropieŚrodkowo-wschodniej ( upadek bloku komunistycznego, promoskiewska orientacja zmieniona została na kurs prozachodni, podjęcie zabiegów o rozwiązanie UW ( 1.04.1991/ 1.07.1991), rozwiązanie RWPG

• Zmiana kształtu instytucjonalnego systemu międzynarodowego.

• Wzrost natężenia nastrojów nacjonalistycznych i konfliktów etnicznych

• Pogłębianie się procesu integracji europejskiej

2. Rozwój i ewolucja koncepcji:

1. 1984-1993

• 27.10.1984 w Rzymie na nadzwyczajnej sesji UZE przedstawiono zarys koncepcji budowania autonomicznego systemu bezpieczeństwa w Europie Zachodniej, doszło do podpisania Deklaracji Rzymskiej (zdefiniowanie tożsamości bezpieczeństwa europejskiego - założono stopniową harmonizację polityki obronnej państw) ; program współpracy dotyczył :

• spraw obronnych

• kontroli i ograniczenia zbrojeń

• wpływu na bezpieczeństwo europejskie ewolucji stosunków na linii wschód- zachód

• wkładu Europy w umacnianie NATO

• rozwoju współpracy europejskiej w dziedzinie uzbrojenia

W Rzymie zapowiedziano współpracę 7 państw członkowskich w zakresie rozwoju europejskiego przemysłu zbrojeniowego i zredukowanie, a później zniesienie kontroli nad ilością broni konwencjonalnej posiadanej przez poszczególne państwa .

• 27.10.1987 Haga, UZE przyjęła „ Platformę Europejskich interesów w dziedzinie bezpieczeństwa” - potwierdzano dodanie problemu bezpieczeństwa do Wspólnot europejskich, a także wzmocnienie solidarności z NATO. Zjednoczona Europa powinna zając się również polityką bezpieczeństwa i obrony oraz wnosić będzie większy wkład do NATO. Kontynuowanie integracji w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, wykorzystując mechanizmy UZE. Naczelna zasada to militarna zdolność odstraszania realizowana przez właściwe połączenie sił konwencjonalnych i nuklearnych

• 10.12.1991 Maastrich- Traktat o UE. Podział na III filary- II filar obejmował WSPÓLNĄ POLITYKĘ BEZPIECZEŃSTWA I OBRONY (CFSP)- zastąpiła ona EWP. CFSP określono jako „obejmującą wszystkie kwestie dotyczące Polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ”. Jej cele:

• ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności UE

• umacnianie bezpieczeństwa UE i jej państw członkowskich

• zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego

• rozwój i konsolidacja demokracji

Podpisano także 2 deklaracje :

• rola UZE i jej stosunków z UE i NATO

• propozycja nawiązania współpracy UZE z innymi państwami

1. 1992-1998

Bonn, 19.06.1992 „Deklaracja petersberska” - upoważnienie UZE do „stosowania środków zapobiegania konfliktom i opanowywania sytuacji kryzysowych , włączając w to działania podejmowane przez KBWE i RB ONZ :

• prowadzenie misji humanitarnych

• misji pokojowych

• zadań bojowych przy opanowywaniu sytuacji kryzysowych w tym przywracania pokoju

Kwestia misji petersberskich rozwinięta została w kolejnych dokumentach Rady Ministerialnej z Noordwijk, Lizbony, a także w „Deklaracji z Kirchbergu” , która dopuszczała do udziału w operacjach petersberskich partnerów stowarzyszonych oraz państwa basenu Morza śródziemnego .

BUDOWANIE ZDOLONOŚCI OPERACYJNEJ UZE

W deklaracjach petersberskich państwa oświadczyły swoją gotowość do oddania do dyspozycji organizacji jednostek wojskowych wszystkich rodzajów konwencjonalnych sił zbrojnych. Siły UZE postanowiono tworzyć, nie tylko z wojsk państw członkowskich , ale również z sił zbrojnych państw członkowskich NATO .

8.11.1993 Zgromadzenie UZE zwróciło się do NATO o określenie warunków na jakich powinno się opierać „nowe partnerstwo atlantyckie” i zaproponowało częstsze przeprowadzanie konsultacji

14.11.1994 Noordwijk Rada Ministerialna UZE uznaje po otrzymaniu poparcia dla ESDI, że koncepcja Połączonych Sił Wielonarodowych do Zadań Specjalnych (CJTF) jest nowatorskim pomysłem, który pozwala skojarzyć działalność europejską i natowską. Podkreślono znaczenie uzgodnienia oddzielnych ,ale nie odrębnych zdolności wojskowych w ramach CJTF . Rozpoczęto rozmowę na temat wspólnej polityki obronnej w ramach UE. Określono 4 cele wspólnej polityki obronnej:

• bezpośrednia odpowiedzialność rządów krajów UZE za bezpieczeństwo i obronę swoich narodów i terytoriów ich państw

• odpowiedzialność za stabilność i bezpieczeństwo całej Europy

• wzmacnianie stabilności w rejonie Morza Śródziemnego

• ponoszenie odpowiedzialności za działania podejmowane przez RB ONZ , NATO i KBWE

EUROPEJSKIE ODSTRASZANIE JĄDROWE

Postulat budowy europejskiego systemu odstraszania jądrowego był szerzej omawiany na nieformalnym spotkaniu ministrów spraw zagranicznych UE w Santander w dniach 9-10.09.1995, co spotkało się z oporem ze strony państw neutralnych .

9.12.1996 w Norymberdze podpisana została „Wspólna koncepcja francusko-niemiecka w sprawie bezpieczeństwa i obrony”- obie strony wyraziły poparcia dla utrzymywania odstraszania jądrowego w Europie .

WSPÓŁPRACA W DZIEDZINIE UZBROJENIA

Na wiosennej sesji w 1993 roku Rada Ministrów ustaliła, że szefowie resortów obrony państw UZE będą się spotykać przynajmniej raz w roku przed posiedzeniami Rady, by dokonywać przeglądu działalności forum współpracy na rzecz uzbrojenia ( Zachodnioeuropejska Grupa do spraw Uzbrojenia- WEAG) . W XI 1994 w Noordwijk zdecydowano o harmonizacji i rozszerzeniu rozmów o problematykę uzbrojenia.

ZAŁOŻENIA POLITYKI WSCHODNIEJ UZE:

Sesja w Vianden VI. 1991 Rada UZE zaproponowała wzmocnienie dialogu z krajami Europy środkowo-wschodniej:

• nadanie mu charakteru bardziej politycznego

• ustanowienie wymiany informacji

• pogłębianie nowych poglądów

Na nadzwyczajnym spotkaniu Rady Ministrów UZE i 8 państw Europy środkowo-wschodniej (PL, CZSŁ, WĘG, BUŁ, RUM, LIT, ŁOT, EST) w Bonn 19. VI. 1992 określono przedmiot konsultacji z krajami Europy środkowo-wschodniej, a dla instytucjonalizacji dialogu powołano Forum Konsultacyjne.

9.05.1994 w Kirchbergu przyznano dziewięciu uczestnikom Forum Konsultacyjnego Status „Partnera Stowarzyszonego ”. Jednocześnie rozpoczęto badanie , czy państwa stowarzyszone mogą być włączone do Zgromadzenia UZE.

9-10.07.1997 Madryt- zaproszenie do UZE - PL, CZ, WĘG gdy tylko podjęta zostanie decyzja o przyjęciu tych państw do UE .

• Debata w sprawie ESDI na Konferencji Międzyrządowej w 1996 roku

Powodem rozpoczęcia dyskusji było zbliżanie się daty wygaśnięcia traktatu brukselskiego.

5.12.1995 Javier Solana na forum Zgromadzenia UZE stwierdził, że stopniowe łączenie UZE i UE jest najlepsze i nieuniknione. Pozwoliłoby to zlikwidować wzajemne dublowanie się funkcji UZE i UE.

Zgromadzenie UZE w dniach 22-23.02.1996 przychyliło się do tej opcji.

7.05.1996 w Birmingham posiedzenie Rady Ministrów UZE stwierdziło, że kluczowym sposobem budowania ESDI jest UZE przy pomocy UE i NATO. Wyznaczono również 5 stopniowy plan działania:

• działanie wyłączenie narodowe

• działania koalicyjne podjęte ad hoc

• działania pod egidą UZE bez obowiązku uczestnictwa wszystkich członków

• użycie CJTF pod flagą UZE

• podejmowanie misji z udziałem UZE i NATO

3 VI 1996 decyzja berlińskiej sesji Rady Północnoatlantyckiej o budowie ESDI w ramach NATO.

Posiedzenie Rady Europejskiej 16-17 VI 1997 w Amsterdamie (Traktat o UE)

• ustanowienie Urzędu Wysokiego Przedstawiciela ds. CFSP, które ma sprawować sekretarz generalny Rady UE

• powołanie do życia komórki Planowania Politycznego i Wczesnego Ostrzegania

• włącznie do CFSP misji petersberskich

c) 1998-2000

Do tej pory największym przeciwnikiem ESDI była GB. Jej stanowisko zmieniło się wiosną 1998 kiedy to przygotowane zostało memorandum zapowiadające podjęcie nowych inicjatyw politycznych. Zapowiedziano ustalenie IV filaru ds. obrony, oddzielonegoprzynajmniej czasowo od CFSP .

• 3-4.12.1998 szczyt GB - FR w Saint Malo „wspólna deklaracja o obronie europejskiej” - należy szybko wprowadzić w życie postanowienia traktatu amsterdamskiego dotyczące WPZiB - zgoda na prowadzenie autonomicznych europejskich działań w razie kryzysów - NATO stanowi ramy działania jednakże Europejczycy dążyć będą do instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych

• 3-4 VI 1999 Kolonia- pojawienie się nowego terminu CSDT (wspólna europejska polityka w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony)

na szczycie w Helsinkach 10-11.12.1999 UE proklamowała Wspólna Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony- połączenie UE i UZE, przejęcie przez UE uprawnień UZE , przy pozostawieniu UZE w szczątkowej postaci

3. Budowa ESDI.

Organy UZE. Od początku UZE była podporządkowana NATO i nie mogła dublować prac organów NATO (poza Agencją Kontroli Zbrojeń).

Rada UZE - obradowała 2x w roku, na szczeblu ministrów obrony i spraw zagranicznych. Siedzibą jest Bruksela. Najważniejszym organem pomocniczym jest Grupa Polityczno - Wojskowa, która zajmuje się analizą spraw bieżących i rozwiązywaniem kryzysów.

Sekretariat Generalny - stały organ, na jego czele stoi sekretarz generalny UZE, który przewodniczy obradom Rady i reprezentuje organizację na zewnątrz.

Zgromadzenie UZE - formułuje zalecenia i opinie pod adresem Rady, parlamentów i rządów państw członkowskich oraz organizacji międzynarodowych w zakresie polityki bezpieczeństwa i obrony. Składa się ze 115 przedstawicieli państw członkowskich. Zbiera się 2x w roku w Paryżu.

Komórka Planowania - przygotowuje plany użycia sił zbrojnych UZE, ćwiczeń, itp. W czasie kryzysów przygotowuje dla Rady opinie o rozwoju sytuacji i możliwościach interwencji, koordynuje i przygotowuje do użycia siły zbrojnej członków UE. W 1995 utworzono w jej ramach Sekcję Wywiadu.

Centrum Sytuacyjne - obserwacja sytuacji w rejonach kryzysów, dostarczanie informacji Grupie Polityczno - Wojskowej.

Komitet Wojskowy - zbiera się 2x w roku, jako spotkanie szefów sztabów generalnych państw członkowskich.

Centrum Satelitarne - interpretacja obrazów satelitarnych, weryfikacja porozumień rozbrojeniowych, obserwacja rejonów kryzysów.

Instytut Studiów Bezpieczeństwa - współpraca z podobnymi instytucjami z innych krajów, stypendia

Zachodnioeuropejska Grupa ds. Uzbrojenia - forum współpracy w dziedzinie przemysłu obronnego i dostaw uzbrojenia. Organizacja współpracy, ujednolicanie norm, otwarcie rynków, współpraca badawczo - rozwojowa

Zachodnioeuropejska Organizacja ds. Uzbrojenia - rozwój wspólnej polityki zbrojeniowej, wspieranie rozwoju technologicznego. Współpraca ta napotyka na poważne trudności ze względu na zróżnicowanie przemysłów i dużą konkurencję ze strony USA.

4. Siły Zbrojne UZE.

1992 - decyzja o utworzeniu sił podległych UZE (FAWEU) i pozostających w dyspozycji organizacji. Jednostki wydzielone z sił konwencjonalnych państw członkowskich mają służyć do wspólnej obrony i prowadzenia operacji humanitarnych. Łącznie FAWEU liczą ok. 2000 jednostek, także wielonarodowych.

Korpus Europejski (Eurokorpus) - jednostki z Niemiec, Francji, Hiszpanii, Belgii, Luksemburga. Może działać poza obszarem państw członkowskich NATO. Oddanie korpusu do dyspozycji NATO wymaga każdorazowo zgody Francji i Niemiec. W 2000 roku część korpusu została wysłana do Kosowa.

Dywizja wielonarodowa (Centralna)

Brytyjsko - Holenderskie Siły Amfibijne.

EUROFOR - wspólne siły Francji, Włoch, Hiszpanii oraz Portugalii przeznaczone do szybkiego reagowania na obszarze Morza Śródziemnego. Zdolność operacyjną uzyskały w 1998 roku.

EUROMARFOR- wspólne siły Francji, Portugalii, Włoch i Hiszpanii- realizacja zadań petersberskich. Podobnie jak EUROFOR mogą być wykorzystywane przez NATO

Korpus Niemiecko - Holenderski

Hiszpańsko - Włoskie Siły Amfibijne

5. Europeizacja NATO

3-4.06.1996 Berlin- zaakceptowano ideę budowania ESDI w ramach NATO z nie do końca jasną CJTF. Podstawowy element ESDI miały stanowić misje wspólnie przygotowywane przez NATO i UZE , a kierowane przez UZE (tzw. formuła berlińska) .

Mechanizm CFSP w UE

W traktacie z Maastricht instrumentami CFSP są wspólne stanowiska i wspólne działania. Obowiązek konsultacji i prowadzenia wspólnej polityki (nie jest prawnie wiążący).

CFSP opiera się na zasadzie jednomyślności. Dziedziny wspólnych działań to:

• proces OBWE,

• ograniczenie i kontrola zbrojeń,

• nieproliferacja broni ABC,

• ekonomiczne aspekty bezpieczeństwa.

Instrumenty CFSP wg. traktatu Amsterdamskiego to zasady i ogólne wytyczne, wspólne strategie, wspólne stanowiska, działania i systematyczne współdziałanie między państwami. Zasada konstruktywnego wstrzymania się od głosu. UE może wykorzystywać UZE do opracowywania i realizacji decyzji oraz do prowadzenia działań w zakresie obrony. Zmiana stanowiska GB: koncepcja budowy europejskiej zdolności obronnej. Dążenie do uzyskania przez Europę autonomii w działaniach dotyczących bezpieczeństwa. Założenie współpracy z ONZ, OBWE, Radą Europy i innymi organizacjami na rzecz stabilizacji i zapobiegania konfliktom.

6. Funkcjonowanie ESDI.

Decyzja o ustanowieniu misji petersberskich VI 1992. Propozycja utworzenia stałych sił do interwencji humanitarnych - VII 1994 , rozpatrywana przez Radę Północnoatlantycką i RadęMinisterialną w Lizbonie i w Madrycie .Przyjęto to ostatecznie w związku z masakrami w rejonie Ruandy i Burundi.

Operacje:

• Zatoka Perska - koordynacja operacji ochrony tankowców, operacja rozminowania cieśniny Ormuz („Cleansweep”),

• Operacje w b. Jugosławii - wskutek oporu GB nie zdecydowano się na operację zbrojną (sankcje i embargo na dostawy broni).

• Adriatyk (działania nadzorujące przestrzeganie embarga nałożonego na Jugosławię prowadzone równolegle z NATO) .

• Operacja dunajska -kontrola przestrzegania embarga wraz z Węgrami , Rumunią i Bułgarią

• Mostar - kontyngent policyjny i tymczasowa administracja - misja łącząca zadania cywilne i wojskowe.

• Operacja rozminowywania Chorwacji

• Wielonarodowa Jednostka Policyjna w Albanii - operacja wspólna OBWE i UE.

Rozpad Jugosławii

1. Zarys sytuacji po II wojnie światowej

1945 - 1980 r. - rządy Josipa Broz Tito; niepodzielnie panującą w powojennej Jugosławii siłą polityczną była Komunistyczna Partia Jugosławii, na której czele stał dowódca komunistycznej partyzantki z okresu II wojny światowej, generał Josip Broz Tito. Partia ta cieszyła się realnym poparciem społeczeństwa. Tito prowadził politykę niezależności od ZSRR. Jej skutkiem był, z jednej strony, ostry konflikt ze Stalinem w latach 1947 - 1948, z drugiej, uzyskanie pomocy gospodarczej od Zachodu. Jugosławia, która została przez komunistów skonstruowana jako państwo formalnie federalne, faktycznie była dyktatorsko rządzona przez Titę, była państwem komunistycznym poza blokiem sowieckim. Charyzma przywódcy i rządy silnej ręki utrzymywały spokój w państwie.

1980 r. - śmierć marszałka Josipa Broz Tito

1980 - 1990 r. - po śmierci marszałka Tito odżyły, tłumione wcześniej, antagonizmy narodowościowe. Narastający w latach 80. kryzys gospodarczy i strach przed rozpadem federacji - w której, podobnie jak przed wojną, największą rolę odgrywali Serbowie - wywołały wzrost wśród nich nacjonalizmu. W 1986 roku Slobodan Milošević został przewodniczącym Związku Komunistów Serbii, a w 1989 r. prezydentem Serbii. Po dojściu do władzy Miloszevicia najbardziej widocznym zjawiskiem w życiu politycznym Jugosławii stał się serbski nacjonalizm. Jego przejawem było m.in. zniesienie w 1990 r. autonomii Wojwodiny (z liczną mniejszością węgierską) i Kosowa, zamieszkanego głównie przez Albańczyków. Sytuacja zmieniła się wraz ze zmianami ustrojowymi w bloku komunistycznym. W 1989 roku, pogrążoną w kryzysie ekonomicznym Jugosławię, ogarnęła fala dążeń narodowo-wyzwoleńczych.

1990 r. - we wszystkich sześciu republikach odbyły się wolne wybory. W Słowenii, Chorwacji, Macedonii oraz Bośni i Hercegowinie zwyciężyły partie narodowe.

2. Przyczyny rozpadu Jugosławii :

a)Wewnętrzne:

1. Odradzanie się uśpionych w czasach komunizmu lokalnych nacjonalizmów ; odżywanie idei Wielkiej Chorwacji , Wielkiej Serbii oraz Wielkiej Albanii. Tzw. pełzające rozbijanie federacji- dezintegracja federacji metodą faktów dokonanych :

-22.XII.1990- nowa konstytucja Chorwacji proklamująca Chorwację jako państwo narodowe i pozbawiająca Serbów statusu narodu konstytutywnego.

-23.XII.1990- referendum niepodległościowe w Słowenii

-uzbrajanie oddziałów paramilitarnych w poszczególnych republikach

-parlament Chorwacji zatwierdza uchwałę, iż prawo federalne musi być zgodne z nową konstytucją

b)Zewnętrzne:

1. Silne lobby popierające secesję: Austria, RFN , USA . Państwa te wspierały Słowenię i Chorwację.

2. Internacjonalizacja konfliktu- EWG/UE podejmuję się roli mediatora. SFRJ , a później FRJ nie może wykorzystać w pełni swej armii ( JAL ) do obrony jedności terytorialnej.

3. Słowenia i Chorwacja

25.VI.1991 -Chorwacja i Słowenia ogłaszają niepodległość.

-Proklamacja niepodległości w znacznie mniejszym stopniu zagrażała w miarę jednolitej etnicznie Słowenii - Chorwacja natomiast posiada na swoim terytorium wiele enklaw i sporą mniejszość serbską. Terenami spornymi są Kraina(od X.1990 istnieje Serbski Autonomiczny Region Krainy), Slawonia.

26.VI. -Jugosłowiańska Armia Ludowa (JAL) podejmuje działania w celu zachowania jedności Jugosławii na terytorium Słowenii. Dochodzi do umiędzynarodowienia konfliktu.

28.VI. -WE wysyłają swoją misje dyplomatyczną. Efektem jest zgoda Chorwacji i Słowenii na 3 miesięczne zawieszenie skutków deklaracji niepodległości oraz zobowiązanie rządu w Belgradzie do wycofania wojsk do koszar.

3 VII doszło do starć między Serbami i Chorwatami na co EWG zareagowała wprowadzeniem embarga na handel bronią i zawiesiła pomoc finansową dla Belgradu.

18.VII.- rząd federalny, na mocy rozejmu postanowił wycofać wojsko federalne z obszaru Słowenii , odmawiając natomiast wycofania wojsk z Chorwacji - prezydent Chorwacji Franjo Tudjman zwrócił się do narodu z apelem o gotowość do wojny

VII-VIII ostre starcia Chorwatów i Serbów. Wojna przedłuża się mimo deklaracji Belgradu o bezwarunkowym zawieszeniu broni. Najcięższe walki toczą się w okolicach Vukovaru i Osijeku (wschodnia Slawonia)- prośba SFRJ ( Stipe Mesica) do ONZ o umiędzynarodowienie konfliktu

7.IX-z inicjatywy EWG w Hadze rozpoczyna się konferencja pokojowa pod przewodnictwem lorda Carringtona

17.IX.- rozejm podpisany przez prezydentów Chorwacji i Serbii, federalnego ministra obrony oraz lorda Carringtona jako mediatora. Mimo rozejmu walki nie ustały.JAL próbowała przed zawieszeniem broni zająć terytoria na których mieszkali Serbowie (Krainę oraz Slawonię). Do stycznia 1992 Serbowie zdobyli 30% terytorium Chorwacji . Wojna ta była konfliktem międzynarodowym , dlatego też ONZ postanowiła wysłać do walczących republik swojego wysłannika- Cyrusa Vanca.

23.XI.-w obecności Cyrusa Vanca i lorda Carringtona, Milošević, Tudjman oraz federalny minister obrony Jugosławii podpisują kolejny rozejm. Kilka dni później Rada Bezpieczeństwa decyduje się na wysłanie do Chorwacji sił pokojowych.

11.XII.- Cyrus Vance przedstawia plan pokojowy przewidujący utworzenie trzech zdemilitaryzowanych stref( Zachodnia i Wschodnia Slawonia oraz Kraina) i rozmieszczenie w nich oddziałów pokojowych ONZ

3.I.1992 - zawarcie zawieszenia broni , wobec czego RB ONZ utworzyła siły pokojowe ONZ w Jugosławii -UNPROFOR.

-nastąpiło względne wyciszenie sporu między walczącymi państwami

X.1992- serbski parlament Krainy oraz parlament proklamowanej w Bośni Republiki Serbskiej uchwalają deklarację o połączeniu się w jedno państwo

22.I.1993- wojska chorwackie podejmują działania zmierzające do opanowania kilku strategicznych punktów, co spotyka się z krytyką RB ONZ i przedłużeniem mandatu UNPROFOR.

-toczą się rozmowy. Strona chorwacka domaga się jednak coraz ostrzej w zamian za przedłużanie mandatu sił pokojowych rozbrojenia serbskich oddziałów.

III.1995- kolejne przedłużenie mandatu sił pokojowych. Zmiana nazwy z UNPROFOR na UNCRO oraz zmniejszenie liczebności tych sił z 15 tys. do 8 tys., co jest korzystne dla Chorwatów , którzy planują atak w celu odzyskania Krainy.

1.V.1995- rozpoczyna się operacja wojsk chorwackich, które wkraczają do Zachodniej Slawonii. Ofensywę potępia UE.

20.V.95- parlament Krainy zatwierdza uchwałę o jej połączeniu się z ustanowioną w Bośni Republiką Serbską.

3.VI.1995- wojska chorwackie atakują siły serbskie na południu Krainy.

4-8.VIII.1995-błyskawiczna kampania armii chorwackiej, która zajęła Krainę, likwidując Republikę Serbskiej Krainy oraz dokonując przy tym czystek etnicznych.

Ofensywa ta spotkała się z ostrym sprzeciwem ONZ, UE oraz Rosji

3.Wojna w Bośni i Hercegowinie.

3.III.1992 -po przeprowadzeniu referendum Bośnia i Hercegowina ogłasza niepodległość

-każda z trzech podstawowych społeczności stawiała sobie odmienne cele strategiczne. W przypadku Chorwatów i Serbów były one podobne. Obie te społeczności stawiały sobie za cel połączenie się ze swoimi państwami ojczystymi. Celem Muzułmanów było zachowanie integralności całej Bośni i Hercegowiny. Liczyli na to, że z czasem staną się większością i pozwoli im to zdominować państwo. Serbowie od początku deklarowali, że wraz z ogłoszeniem niepodległości Bośni dokonają secesji i przyłączą się do Serbii.

X.1991- Prezydium Republiki( gdzie większość mieli Chorwaci i Muzułmanie) przegłosowało memorandum o suwerenności, co oznaczało zerwanie więzi z Belgradem. Przeciwstawili się temu bośniaccy Serbowie, którzy pragnęli pozostać w jednym państwie ze swymi rodakami z Serbii.

29.II-1.III.1992- ogłoszone zostało referendum niepodległościowe. Bośniaccy Serbowie zbojkotowali je. Jeszcze przed ogłoszeniem wyników proklamowali na północy i wschodzie Serbską Republikę Bośni i Hercegowiny ze stolicą w Banja Luce. Miała objąć prawie dwie trzecie powierzchni Bośni iHercegowiny .

3.III.1992- następuje ogłoszenie niepodległości BiH. Zaraz potem wybuchają walki. Toczą się głównie pomiędzy Serbami , a Muzułmanami, Serbami ,a Chorwatami, a przez pewien czas także pomiędzy Muzułmanami , a Chorwatami. Dochodzi do starć w Sarajewie. Walki rozlewają się po kraju w następnych tygodniach.

6.IV.1992- niepodległość BiH uznaje UE, a dzień później USA ; w tym okresie następuje intensyfikacja walk. Do końca kwietnia Serbowie kontrolują ponad połowę terytorium kraju, w tym połowę Sarajewa. Zaczęły powstawać armie narodowe. Najsilniejszą posiadali Serbowie. Chorwaci również tworzyli własną armię, dodatkowo byli wspierani przez regularne oddziały armii z Chorwacji. Oddziały paramilitarne tworzyła również partia Izetbegovica. Dodatkowo oddziały bośniackie były wspierane przez kilka tysięcy muzułmańskich bojowników. Wszystkie strony walczące dokonywały czystek etnicznych i zbrodni. Początkowo obwiniano jednak tylko Serbów

27.IV.1992- Serbia i Czarnogóra tworzą FRJ - „nową Jugosławię”

22.V.1992- Chorwacja, BiH oraz Słowenia zostały przyjęte do ONZ. Dzień później Jugosławia została zawieszona w pracach KBWE. Następnie ONZ wprowadziła sankcje na dostawy broni i paliwa do Jugosławii.

VII.1992- Serbowie zdobywają kontrolę nad wschodnią Bośnią, wschodnimi regionami Hercegowiny.

3.VII.1992- w zachodniej Hercegowinie i środkowej Bośni zostaje proklamowana autonomiczna chorwacka wspólnota Herceg- Bośnia (ze stolicą w Mostarze ). W sierpniu dochodzi do współdziałania Chorwatów i Serbów w walce z Muzułmanami. W październiku dochodzi do rozejmu między Chorwatami i Serbami , którzy rozpoczęli współpracę na terenie środkowej Bośni, gdzie toczyły się walki Chorwatów z Muzułmanami.

26-27.VIII.1992- konferencja pokojowa w Londynie , przekształconaw stałą konferencję pokojową w Genewie. Współprzewodniczącymi zostali Cyrus Vance(ONZ) i David Owen(EWG).

9.IX.1992- RB ONZ zakazała lotów wojskowych nad obszarem BiH

27.X.1992- plan Vance'a -Owena. Podział BiH na 7-10 okręgów autonomicznych. Plan zaakceptowali Chorwaci (akceptował go ich przywódca Mate Boban 4.I.1993),Muzułmanie(25.III. pod silną presją międzynarodową) - w lutym 1993 roku RB ONZ uchwaliła rezolucję w sprawie utworzenia Trybunału do osądzenia zbrodniarzy wojennych w byłej Jugosławii, ponadto RB ONZ postanowiła, iż Srebrenica, Zepa, Sarajewo, Tuzla, Bihać i Gorażde stanowią strefy bezpieczeństwa ONZ i nie wolno ich atakować.

-bilans walk w 1992: Muzułmanie kontrolowali 15% kraju, Serbowie 65% , a Chorwaci 20%.

II.1993-wojska serbskie zaczynają atak na regiony znajdujące się w rękach Muzułmanów (Konjevic Polje,Cerska, Srebrenica).

V.1993- dochodzi do walk Chorwatów z Muzułmanami w Mostarze. Powoduje to kolejne zbliżenie Chorwatów i Serbów.

23.VI.1993- przywódca bośniackich Serbów Radovan Karadżić oraz bośniackich Chorwatów Mate Boban przedstawiają wspólny plan rozwiązania konfliktu(trzy przyszłe państwa bośniackie mają utworzyć konfederację)- tzw. projekt tworzenia państw etnicznych.

IX.1993- konflikt wśród Muzułmanów. Konsekwencją tego były walki zbrojne między separatystami z regionu Cazinska Kraina(wojska Fikreta Abdicia) , a wojskami posłusznymi władzom w Sarajewie(w październiku i listopadzie).

-koniec roku 1993 nie przynosi rozstrzygnięcia. Żadna ze stron nie jest bliższa zwycięstwa.

ZAANGAŻOWANIE SIĘ NATO PRZECIW SERBOM

10.I.1994- szefowie państw NATO wydają oświadczenie o gotowości przeprowadzenia ataków lotniczych w Bośni z mandatu ONZ.

5.II.1994-wybuch pocisku na rynku w Sarajewie zabił 68 osób - odpowiedzialnością za co obciążono stronę serbską

9.II.- NATO stawia ultimatum Serbom. Mają wycofać broń ciężką z pobliża Sarajewa. W przeciwnym razie NATO grozi atakiem lotniczym. Serbowie spełniają warunki.

III.1994- zawarcie w Waszyngtonie pod presją administracji USA porozumienia Chorwatów i Muzułmanów, przewidującego utworzenie chorwacko- muzułmańskiej federacji. Powstała ona 13 maja. Miało to zakończyć walki między nimi i umożliwić wspólną ofensywę przeciw Serbom ; państwo to miało obejmować 30 % terenów BiH

10.IV- w związku z serbską ofensywą na Gorażde samoloty amerykańskie dokonują ataku na pozycje serbskie.

22.IV.- NATO żąda powstrzymania ofensywy i wycofania wojsk z okolic Gorażde

21 . VIII - projekt połączenia wszystkich ziem zdobytych w czasie wojny przez Serbów w jeden organizm polityczny , który na podstawie wygranego referendum planowano przyłączyć do Serbii - na co ta się jednak nie zgodziła

23.IX.1994- NATO zbombardowało serbskie oddziały w okolicach Sarajewa.

24.XII.1994- zawieszenie broni na okres 4 miesięcy, zawarte za pośrednictwem Jimmy'ego Cartera.

III.1995- porozumienie zerwane przez Muzułmanów, którzy rozpoczynają ofensywę na pozycje serbskie. W odpowiedzi Serbowie ostrzeliwują Tuzlę. Powoduje to kolejną interwencję NATO(nalot lotniczy na Pale- siedzibę władz Republiki Serbów bośniackich).

V.1995- Serbowie odpowiadają akcją pojmowania oenzetowskich „błękitnych hełmów” (niemal 400 zakładników) 18 czerwca uwalniają zakładników.

VII.1995- Serbowie zdobywają jedną z enklaw bezpieczeństwa ONZ- Srebrenicę. Dochodzi do rzezi. Następnie Serbowie zdobywają kolejną enklawę Zepa i podejmują ofensywę na Bihać. Powstrzymuje ich interwencja armii chorwackiej.

VIII.1995- skoordynowana akcja Chorwatów w Serbskiej Krainie oraz Chorwatów i Muzułmanów w Bośni. W Bośni Serbom udaje się utrzymać pozycje i wznowić ostrzał Sarajewa.

30.VIII.1995- rozpoczynają się działania NATO przeciw bośniackim Serbom, nazwane Deliberate Force. Tego samego dnia Serbowie zgadzają się rozpocząć rozmowy.2 września NATO zawiesza bombardowania, by wznowić je po 3 dniach.

9.IX.1995-w zachodniej i środkowej Bośni rusza wielka ofensywa chorwacko- muzułmańska, która odnosi znaczące sukcesy. Serbowie decydują się na wycofanie artylerii z okolic Sarajewa. NATO zawiesza naloty.

5.X.1995- ogłoszony zostaje 60 - dniowy rozejm.

21.XI.1995- porozumienie pokojowe w Dayton ; przygotowane na podstawie planu Richarda Hoolbrooke'a asystenta sekretarza stanu USA . Na mocy porozumienia BiH miała się składać z Federacji Muzułmańsko- Chorwackiej(51%) i Republiki Serbów Bośniackich(49%) oraz z autonomicznego dystryktu Brčko, podległego bezpośrednio rządowi centralnemu. Osoby oskarżone o ludobójstwo miały być wyłączone z życia publicznego. W BiH miało stacjonować ok. 60 tys. żołnierzy IFOR, czyli sił które miały zastąpił UNPROFOR . Obie części posiadają własne parlamenty, rządy i pełną autonomię w sprawach wewnętrznych. Nieliczne tylko kompetencje (w tym sprawy zagraniczne, polityka monetarna i celna) należą do rządu centralnego. Przyniosło to za sobą decyzję o zapowiedzi stopniowego znoszenia embarga na broń dla państw byłej Jugosławii. Jeszcze przed tym porozumieniem podpisano umowę w której prezydenci Serbii i Chorwacji zobowiązywali się do uregulowania sporu w sprawie obszaru Wschodniej Sławonii - uzgodniono jego pokojową reintegrację w ramach Chorwacji . Przyczynili się też do ponownego zjednoczenia Mostaru- miasta, które zostało podzielone po powstaniu chorwackiego państewka „ Herceg - Bośni”

14 XII 1995 - traktat pokojowy- podpisany w Paryżu, gwarantami były USA, FR, ROS i GB, dodatkowo sekretarze generalni NATO- Javier Solana i Organizacji Konferencji Islamskiej- Hamid Algabid

4. Kontrowersje wokół postawy USA

USA nie zachowały całkowitej bezstronności wobec konfliktu wyraźnie angażując się po stronie Chorwatów i Muzułmanów. Razem z RFN zbroili Chorwatów, co wydatnie pomogło im w ofensywie na Serbską Krainę. W wojnie w Bośni również odegrali dużą rolę zezwalając na łamanie embarga na dostawy broni dla Muzułmanów(dokonywała tego Turcja i Iran). Wymuszono na Serbach odblokowanie Sarajewa w 1992. Bardzo ważne było ustanowienie przez ONZ stref bezpieczeństwa(V.1993) nie przeprowadzając jednocześnie demilitaryzacji tych stref, co pozwoliło Muzułmanom na organizowanie wypadów na pozycje serbskie. Gdy 2 lata później Serbowie zaatakowali strefy spotkali się z represjami. Również całkowity zakaz lotów bojowych nad BiH godził niemal wyłącznie w Serbów.

5. Plany pokojowe

Model kantonalny (narodowy)

Projekt ustroju, wypracowany przez konferencję przedstawicieli trzech społeczności BiH, wzorowany na kantonach szwajcarskich. BiH miała być państwem złożonym z trzech konstytutywnych jednostek. Propozycja upadła wobec braku porozumienia , co do wielkości kantonów.

Plan Vance'a- Owena

3.I.1993- przewidywał utworzenie 10 obdarzonych szeroką autonomią prowincji, przy zachowaniu centralnego rządu. Wszystkie miały mieć mieszany skład etniczny. Każda z trzech społeczności miała przeważać w 3 prowincjach. Projekt ten był niekorzystny dla Serbów, ponieważ ich regiony nie były położone wzdłuż granicy z Serbią. Mimo tego, iż Serbowie mieli oddać wg. planu ok.39% ziem - Radowan Karadżić zgodził się, by stał się on podstawą pertraktacji. Chorwaci przyjęli plan w całości. Plan został jednak odrzucony w referendum przez społeczność serbską.

Plan Owena- Stoltenberga

BiH miała być unią trzech republik, a Sarajewo i Mostar miały się znaleźć pod kuratelą międzynarodową. Unia posiadałaby kolektywne prezydium, centralny rząd i parlament oraz trybunał konstytucyjny. Plan upadł wobec sprzeciwu Muzułmanów, którzy bali się zmajoryzowania pozycji Serbów i Chorwatów.

Plan tzw. Grupy Kontaktowej(przedstawiciele USA, Rosji, Wielkiej Brytanii, Francji i RFN)

VII.1994-przewidywał utworzenie federacji muzułmańsko- chorwackiej i jednostki serbskiej, które razem posiadałyby ograniczoną podmiotowość międzynarodową. Jednostka serbska mogłaby zawrzeć konfederację z Federacyjną Republiką Jugosławii, natomiast Federacja Muzułmańsko- Chorwacka z Chorwacją. Plan został odrzucony.

6. Problem Kosowa

Po zmianach w konstytucji Jugosławii ( 1989 ) rozwiązano parlament Kosowa , w którym zasiadali jedynie członkowie Partii Komunistycznej Jugosławii. Ostatecznie nowa konstytucja Serbii z 1990 roku podtrzymywała odebranie autonomii Kosowu . W 1992 roku mniejszość albańska przeprowadziła wybory prezydenckie, które wygrał Ibrahim Rugova. Nie zostały one jednak uznane przez żadne państwo.

Nowa konstytucja przekazała kontrolę nad państwowymi zakładami przemysłowymi do Belgradu. We wrześniu 1990 roku zwolnienie 123 tysięcy kosowskich Albańczyków z sektora budżetowego doprowadziło do licznych protestów i strajku generalnego. Albańczycy, którzy nie zostali zwolnieni, sami zrezygnowali ze swoich posad. Rząd tłumaczył swoje działania dekomunizacją sektora państwowego, jednak w Kosowie powszechnie uważano, że jest to działanie wymierzone w konkretną grupę etniczną - Albańczyków .Stworzony w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych program nauczania, który wspierał dążenia autonomiczne Albańczyków , został wycofany. W jego miejsce wprowadzono ogólnoserbski program, którego celem było ujednolicenie programów nauczania na terenie całej Serbii. Zachowano przy tym język albański jako język nauczania. System edukacji rozwiązano w 1992 i ponownie stworzono w 1995. Na Uniwersytecie w Prisztinie, stanowiącym centralny ośrodek naukowy kosowskich Albańczyków, wstrzymano nauczanie w języku albańskim, oraz zwolniono większość kadry pochodzenia albańskiego.Działania te zirytowały kosowskich Albańczyków, co doprowadziło do licznych niepokojów i zamachów terrorystycznych w 1999. Władze serbskie wprowadziły w odpowiedzi stan wyjątkowy i skierowały do prowincji dodatkowe oddziały wojska i policji.

Ibrahim Rugova apelował o zachowanie pokojowego charakteru protestów, jednak w 1996 roku swoje działanie rozpoczęła Armia Wyzwolenia Kosowa - (UCK), prowadząca działania o charakterze zbrojnym na terenie całej prowincji.Oddziały UCK rozpoczęły wojnę partyzancką, przeprowadzając serię ataków i zamachów terrorystycznych wymierzonych w serbskie siły porządkowe, reprezentantów władzy, oraz domniemanych kolaborantów. W tej sytuacji w 1998 na pomoc serbskiej policji przyszła regularna armia jugosłowiańska, przeprowadzając szeroko zakrojoną akcję zbrojną, wymierzoną w UCK. W przeciągu następnych kilku miesięcy zginęły setki ludzi, a około 200 tysięcy uciekło z miejsca zamieszkania; większość z nich stanowili Albańczycy .

W wyniku odrzucenia przez Serbów planu, przygotowanego przez Grupę Kontaktową na konferencji w Rambouillet, 24 marca 1999 r. wybuchła wojna. Atak NATO, któremu nadano nazwę „Sojusznicza siła” (Allied Force) składał się z kilku faz, które obejmowały szereg operacji zmierzających do uzyskania pełnej kontroli nad terytorium Kosowa. Rozkaz rozpoczęcia nalotów uzależniony był od decyzji politycznych i militarnych Rady Północnoatlantyckiej.

ONZ szacuje, że w czasie działań wojennych na terenie Kosowa, w okresie od marca 1998 r. do kwietnia 1999 r., z rejonu tego uciekło , lub zostało przeniesionych około 340 tysięcy Albańczyków. Większość z nich udało się do Albanii, Czarnogóry i Macedonii. Siły rządowe niszczyły dokumenty tożsamości uciekającej ludności. Działania te określane są dziś mianem czystki tożsamości. W znacznym stopniu utrudniły one identyfikację i kontrolę powracających po wojnie ludzi. Strona serbska twierdzi, że od czasu zakończenia wojny, na teren Kosowa przeniosło się około 300 tysięcy ludzi, podających się za byłych mieszkańców regionu. Z racji braku spisów śmierci i narodzin, sprawa nie może być rozstrzygnięta. Była to pierwsza akcja NATO polegająca na zaatakowaniu konkretnego państwa ,a zarazem podjęta z pogwałceniem prawa międzynarodowego ( brak zgody Rady Bezpieczeństwa ONZ ) - dlatego część uczonych zamiast określać ją mianem akcji humanitarnej nazywa ją otwarcie wojną NATO z FRJ. Naloty NATO trwały w okresie od 24 marca - 10 czerwca 1999 roku .

Po zakończeniu działań wojennych w 1999 roku , albańskie siły UCK rozpoczęły akcję czystek etnicznych na terenie Kosowa. Akcja obejmowała niszczenie serbskich i romskich wiosek, świątyń i pomników. W wyniku przeprowadzonych akcji 300 tysięcy Serbów i Cyganów zostało wypędzonych, reszta pozostała w nielicznych, strzeżonych przez NATO KFOR enklawach. Albańska UCK doprowadziła do zniszczenia ponad 150 świątyń prawosławnych (z których najstarsze pochodziły z XII wieku, niektóre były zabytkami uznanymi przez UNESCO za światowe dziedzictwo kultury - np. klasztor w Dechani ostrzelany z moździerza).

W 2004 roku miały miejsce tzw. pogromy marcowe. 17-18 marca 2004 roku, pod egidą władz UCK i ASRH, miały miejsce pogromy Serbów. Zorganizowane bandy albańskie (niektóre liczące ponad 3000 osób), pomimo ochrony KFOR-u wdzierały się na teren enklaw serbskich i dokonywały mordów i zniszczeń. Zgodnie z rozkazem, KFOR w pierwszej kolejności zapewniał bezpieczeństwo własnym żołnierzom, następnie ewakuował zagrożonych Serbów, zostawiając ich majątek, oraz świątynie, na pastwę Albańczyków.

Obecnie od 17 lutego2008 roku Kosowo jest w świetle prawa międzynarodowego niepodległym państwem - niepodległość ta nie jest jednak w pełni realizowana ( np. Serbowie kontrolują część północnych terenów - np. Mitrovicy ) . Obecnie Kosowo uznawane jest przez 72 państwa .

7. Siły pokojowe w byłej Jugosławii

1. UNPROFOR

Siły Ochronne ONZ dla Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Jugosławii (Serbia i Czarnogóra) i Macedonii. (United Nations Protection Force)

o Czas trwania: luty 1992 r. - marzec 1995 r.

o Miejsce działań: Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Jugosławia (Serbia i Czarnogóra) i Macedonia.

o Cele i przebieg misji: Siły pokojowe utworzono w celu zapobieżenia eskalacji konfliktu, jaki ogarnął terytorium byłej Jugosławii w 1991 r. UNPROFOR początkowo miał działać w Chorwacji w celu załagodzenia sporu i stworzenia warunków do zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa koniecznych do rozpoczęcia rozmów nad rozwiązaniem kryzysu. Mandat upoważniał do utrzymywania kontroli nad trzema "strefami ochronnymi ONZ" w Chorwacji wolnymi od zbrojnych ataków i niepokojów. Po rozszerzeniu konfliktu na Bośnię i Hercegowinę w czerwcu 1992 mandat sił został rozszerzony, a ich kontyngent zwiększony. Od tej pory zadaniem UNPROFOR było także m.in. zapewnienie bezpieczeństwa lotniska w Sarajewie i ochrona pomocy humanitarnej . Wokół pięciu miast bośniackich ustanowiono strefy bezpieczeństwa ONZ pod nadzorem sił pokojowych. Siły Ochronne ONZ miały prawo działać zbrojnie jedynie w samoobronie i w odpowiedzi na ataki na strefy bezpieczeństwa, jak też współpracować z siłami NATO w działaniach powietrznych. UNPROFOR sprawował nadzór nad wprowadzeniem porozumienia o zawieszeniu broni pomiędzy rządem Bośni i siłami bośniackich Chorwatów w lutym 1994 r. Monitorował także ustalenia o zawieszeniu broni negocjowane przez rząd Bośni z siłami bośniackich Serbów, które weszły w życie 1 stycznia 1995 r. W Macedonii UNPROFOR rozmieszczony został jeszcze w grudniu 1992 r. w celu zapewnienia stabilności i bezpieczeństwa. 31 marca 1995 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ postanowiła przekształcić UNPROFOR w 3 oddzielne misje - pozostające ze sobą w łączności.

2. UNCRO

Operacja ONZ Przywrócenia Zaufania w Chorwacji. (United Nations Confidence Restoration Operation )

o Czas trwania: marzec 1995 r. - styczeń 1996 r.

o Cele i przebieg misji: Ustanowiona 31 marca 1995 r. na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ misja UNCRO zastąpiła siły UNPROFOR w Chorwacji. Żołnierzy i obserwatorów rozmieszczono na obszarach kontrolowanych przez Serbów: zachodniej Slawonii, Krajinie i we wschodniej Slawonii. Obserwatorzy stacjonowali również na półwyspie Prevlaka. Mandat UNCRO obejmował zadania polecone w porozumieniu o zawieszeniu broni z 29 marca 1994 r. Ponadto do obowiązków UNCRO należały:

- pomoc we wprowadzaniu porozumienia gospodarczego z 2 grudnia 1994 r.

- pomoc we wprowadzaniu rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ dotyczących regionu

- udział w kontroli i monitorowaniu granic pomiędzy Chorwacją , a Bośnią i Hercegowiną i Chorwacją , a Federalną Republiką Jugosławii

- pomoc w dostarczaniu pomocy humanitarnej do Bośni i Hercegowiny przez terytorium Chorwacji

- nadzór nad demilitaryzacją półwyspu Prevlaka.

Zadecydowano, że UNCRO będzie pełniło tymczasowo funkcje pomocnicze dla regionu w celu stworzenia warunków, które przyczyniłyby się do zawarcia porozumienia zapewniającego terytorialną integralność Chorwacji i gwarantującego bezpieczeństwo wszystkim żyjącym tam społecznościom. Chorwacka siłowa reintegracja Slawonii i Krajiny w maju i sierpniu 1995 r. wyeliminowała potrzebę istnienia UNCRO. Jedynie Wschodnia Slawonia - kontrolowana jeszcze przez Serbów - pozostawała pod nadzorem UNCRO. Jednakże ten problem postanowiono rozwiązać w rozmowach chorwacko - serbskich , które toczyły się przy udziale ONZ i zakończyły porozumieniem z 12 listopada 1995 r. w Dayton. Zapewniało ono pokojową reintegrację w ramach Chorwacji i wzywało Radę Bezpieczeństwa ONZ do ustanowienia tymczasowej administracji mającej zarządzać regionem przez okres przejściowy. Wraz z ustanowieniem administracji ONZ mandat UNCRO wygasł 15 stycznia 1996 r.

c) UNMIK - misja trwająca

Misja Tymczasowej Administracji ONZ w Kosowie (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo)

o Czas trwania: od 10 czerwca 1999 r.

o Cele i działalność misji: W 1999 r. doszło do interwencji NATO mającej na celu przerwanie konfliktu w prowincji Nowej Jugosławii - Kosowie. ONZ postanowiła włączyć się w zadanie odbudowy zniszczonej prowincji i przywrócenie ładu i bezpieczeństwa. Na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ z dnia 10 czerwca 1999 r. utworzono cywilną administrację w Kosowie UNMIK. Do podstawowych zadań UNMIK należy:

- utrzymanie porządku i bezpieczeństwa

- koordynacja pomocy humanitarnej wszystkich międzynarodowych agencji

- popieranie odbudowy infrastruktury prowincji

- pełnienie podstawowych funkcji administracyjnych

- dążenie do ustanowienia trwałej autonomii i samorządności w Kosowie

- ułatwianie politycznego procesu określającego przyszły status Kosowa

Rozpad ZSRR

1. Niereformowalność systemu polityczno-społecznego i gospodarczego

2. Interwencja w Afganistanie (1979) - spadek znaczenia międzynarodowego ZSRR, wzrost jego izolacji;

3. Spóźnione próby poprawy sytuacji - Gorbaczow (1985)

4. Odśrodkowe konflikty etniczno-narodowościowe: Górny Karabach (1987)

5. Przegranie wyścigu zbrojeń - brak zdolności finansowych do kontynuacji procesu (podpisanie w 1987 z USA układu o likwidacji eurostrategicznych rakiet średniego zasięgu), wycofanie wojsk z Afganistanu 1989

6. Zmiana prowadzenia polityki zagranicznej - odcięcie się od doktryny Breżniewa, zasada wolnego wyboru, próba reformy imperium wewnętrznego, kosztem polityki imperialnej na terenie Europy - brak interwencji po Jesieni Narodów w 1989, zgoda na zjednoczenie Niemiec i pozostanie RFN w strukturach euro-atlantyckich (układ 2 plus 4, traktat ostatecznej regulacji w sprawie Niemiec 12 IX 1990)

7. 1991 referenda niepodległościowe i odłączenie się od ZSRR państw bałtyckich

8. Kulminacją procesu był pucz Janajewa 19-21 VIII 1991 - szybko opanowany i zdławionyze względu na brak poparcia w społeczeństwie i armii , co zostało wykorzystane przez Jelcyna ( odsunięcie Gorbaczowa, rozwiązanie KPZR na terenie Rosji) i doprowadziło do tendencji odśrodkowych w ZSRR.

9. Moskwa uznała republiki bałtyckie, 17 IX 1991 przyjęte do ONZ

10. Deklaracje niepodległości:

• Armenia 28.VIII.1990 (wcielona w życie - 21.IX.1991)

• Gruzja 9.IV.1991

• Ukraina 24.VIII.1991

• Białoruś 26.VIII.1991

• Mołdawia 27.VIII.1991

• Kirgizja 31.VIII.1991

• Uzbekistan 31.VIII.1991

• Azerbejdżan 9.IX.1991

• Kazachstan 16.IX.1991

Powstanie i ewolucja WNP:

1. 8.XII.1991 w Wiskuli pod Brześciem na Białorusi - Rosja, Ukraina, Białoruś podjęły decyzję o utworzeniu organizacji. ZSRR przestało istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego i byt geopolityczny.

2. 21.12.1991 rozszerzenie WNP o 8 państw, podpisanie protokołu z Ałma - Aty / jako ostatnie dokumenty ratyfikacyjne złożyła Mołdawia 9.11.1994, w grudniu 1993 do WNP przystąpiła Gruzja

3. W protokole z 21.12.1991 potwierdzono wyłączność sukcesji Rosji po ZSRR, łącznie z prawem stałego miejsca w Radzie Bezpieczeństwa. Rosja przejęła całość zadłużenia zewnętrznego i korzyści finansowych po ZSRR

4. Statut - 22.1.1993

5. Najważniejsze organy:

- Rada Szefów Państw (1991)

• Rada Szefów Rządów (1991)

• Zgromadzenie Międzyparlamentarne (III.1992, Petersburg)

• Rada Ministrów Spraw Zagranicznych (IX.1993)

• Rada Ministrów Obrony (II.1992)

• Komitet Koordynacyjno-Konsultatywny wraz z sekretariatem (V.1993)

• Sztab ds. Koordynacji Współpracy Wojskowej (XII.1993)

• Rada Głównodowodzących Wojsk Ochrony Pogranicza (IX.1993)

• Trybunał Gospodarczy (VII.1992)

• Komisja ds. Praw Człowieka (IX.1993)

• Rada Celna (III.1992)

• Rada Elektroenergetyczna (II.1992)

Układy dotyczące bezpieczeństwa i gospodarki:

1. Układ o bezpieczeństwie zbiorowym podpisany 15.V.1992 w Taszkiencie

Uczestniczyło w nim 6 państw: Armenia, Kazachstan, Kirgizja, Rosja, Tadżykistan, Uzbekistan. Pod koniec grudnia 1993 przyłączył się Azerbejdżan, Białoruś i Gruzja. Zawarty na 5 lat. Casus foederis: Napaść zbrojna na jednego z sygnatariuszy przez jakiekolwiek państwo stanowi napaść przeciwko wszystkim sygnatariuszom i spotyka się z określonym przeciwdziałaniem, nie wykluczając pomocy wojskowej oraz użycia sił zbrojnych. - Rada ds. Bezpieczeństwa Zbiorowego (w praktyce Rosja i jej wojska rozmieszczone na terenie WNP)

2. Porozumienie o utworzeniu Unii Gospodarczej podpisane 24.9.1993 w Moskwie (poprzedzone porozumieniem o utworzeniu strefy rublowej z 7.9.1993) . Długofalowa integracja gospodarcza: od strefy wolnego handlu poprzez unię celną do unii gospodarczej. Turkmenia przyłączyła się do porozumienia dopiero w grudniu 1993, a Ukraina opowiadała się za statusem członka stowarzyszonego i pogłębianiu współpracy bilateralnej z Moskwą.

Dezintegracja w łonie WNP:

1. Brak wypracowanej oraz spójnej koncepcji integracyjnej

2. Niepowodzenie transformacji gospodarczo-społecznej w Rosji i innych państwach WNP

3. Brak wspólnych idei i wartości oraz wspólnych interesów członków

Działania integracyjne:

1. Zorientowane na współpracę z Rosją

• Wspólnota Zintegrowanych Państw (Rosja, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan), powstała 29.III.1996, - docelowo zakłada utworzenie wspólnego rynku gospodarczego i unii płatniczej

• Związek Białorusi i Rosji - 2.IV.1996, wszedł w życie w VIII.1996; przewiduje w perspektywie wspólny rynek, unię płatniczą na bazie rubla, konfederację.

• Bez udziału Rosji

• Środkowoazjatycki Obszar Gospodarczy - Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan - Rosja i Tadżykistan są tylko obserwatorami, I 1994 - wspólny rynek i w dalszej perspektywie unia płatniczą.

• Wschodnioeuropejska Unia Celna - Ukraina, Mołdawia (Zadniestrze) - 11.III.1997, wstępna organizacja, początkowo utworzenie unii celnej, w dalszej perspektywie przystąpienie do CEFTA

• Wspólny Obszar Graniczny i Obronny - między Kazachstanem i Kirgistanem - IV.1997, wzajemna pomoc w kwestiach bezpieczeństwa zewnętrznego. W 1998 chęć przystąpienia wyraziły Turkmenistan i Tadżykistan - brak danych o konkretnych działaniach

• Współdziałanie informacyjne osi Gruzja/Ukraina/Azerbejdżan/Mołdowa - GUAM - od 1998 zmierza do wytyczenia sprawnych oraz bezpiecznych dróg tranzytowych dla ropy i gazu z rejonu Morza Kaspijskiego przy ominięciu terytorium Rosji.

Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Rosji:

1. Na politykę zagraniczną i bezpieczeństwa Rosji wpływają:

a) zmiana położenia geograficznego, surowce, stan gospodarki i społeczeństwa, poziom i nowoczesność technologii, ustrój polityczny, kształt i charakter przywództwa politycznego

b) nowe otoczenie zewnętrzne, sytuacja strategiczna, powiązania i prestiż międzynarodowy

2. Ustrój Rosji - pozycja prezydenta wzrosła po referendum w 1993, po konflikcie Jelcyna z Radą Najwyższą.

3. Problem establishmentu rosyjskiego z poczuciem tożsamości narodowej.

4. Cztery wizje i kierunki rozwoju polityki zagranicznej FR:

1. Prozachodnia i proeuropejska: od 1993 poparcie Jelcyna, reforma Rosji na wzór zachodni, zbliżenie do USA i Europy Zachodniej, oczekiwanie na dużą pomoc Zachodu, ze względu na rywalizację z USA głównym partnerem miała być UE oraz RFN i Francja

2. Euroazjatycka - eksperci i politycy konserwatywni geopolitycznie - ze względu na położenie Rosja powinna dążyć do podtrzymania polityki mocarstwowej na obszarze Azji i Europy bez zmiany sytemu polityczno-społecznego.

3. Imperialna - odbudowa pozycji Rosji za wszelką cenę - opcja nacjonalistyczna na wzór Rosji Carskiej (np. Partia Narodowo-Demokratyczna Władimira Żyrinowskiego) , lub opcja komunistyczna - odbudowa ZSRR

4. Geopolityczny realizm - od 1994 wykorzystanie realnych przesłanek do odbudowy pozycji Rosji

5. Teoretyczne ujęcie problemu polityki zagranicznej i bezpieczeństwa znalazło swoje odbicie w dokumentach przyjętych przez Radę Bezpieczeństwa Narodowego FR w 1993 r.:

• Podstawowe założenia polityki zagranicznej FR

• Podstawowe założenia doktryny obronnej FR

Dzieliły one otoczenie ROSJI na „bliższą” (WNP) i „dalszą” zagranicę. Kraje Europy Środkowo- Wschodniej zaliczone zostały do „obszaru żywotnego zainteresowania” - Rosja pozostawiała sobie tam wszelkie możliwości działania nie wykluczając interwencji zbrojnej, gdyby doszło do zagrożenia interesów Rosji.

6. Duży udział w Handlu Zagranicznym Rosji przypada na UE - 1992-1997 40%, z czego 50% na Niemcy. Wynika to z podpisanego w 1994, a ratyfikowanego w 1997 porozumienia między UE , a Rosją o różnorodnych formach współpracy. Efektem było: zapraszanie FR na szczyt G-7 począwszy od Monachium 1992, decyzja o przystąpieniu Rosji do Rady Europy - 1996 r., stworzenie dogodnego klimatu do udzielenia Rosji korzystnych kredytów.

7. Bezpieczeństwo w Europie: przekształcenie KBWE/OBWE w system regionalnego bezpieczeństwa zbiorowego z udziałem Rosji w Radzie jako pewnego gwaranta bezpieczeństwa; oparcie bezpieczeństwa europejskiego na koncercie mocarstw z udziałem Rosji jako równorzędnego partnera; przejęcie przez Rosję mandatu w imieniu OBWE w celu rozwiązywania konfliktów na obszarze WNP.

8. Rozszerzenie NATO na Wschód: rosyjskie argumenty przeciw:

1. Stanowi to pogwałcenie kompromisu wypracowanego na konferencji 2 plus 4

2. NATO jest reliktem „zimnej wojny”, winno się ono podporządkować kierownictwu OBWE i stanowić czynnik bezpieczeństwa zbiorowego

3. Poszerzenie „granicy” NATO na Wschód zagrozi pozycji geopolitycznej Rosji

4. Decyzja taka doprowadziłaby do załamania postanowień układu o rozbrojeniu konwencjonalnym CFE między NATO , a Układem Warszawskim z XI.1990, zmuszając strony do ponownych negocjacji

5. Przyczyniłoby się to do wzrostu nacjonalizmu w Rosji

6. Koncepcja NATO jest sprzeczna z podpisaną w Paryżu Wielką Kartą Pokoju z 11.1990, która zakłada, że państwa członkowskie KBWE nie będą traktowały się jako przeciwnicy lub wrogowie.

7. Slogan NATO, że przystąpienie do sojuszu umocni demokrację w nowych państwach nie odpowiada rzeczywistości - jest to tylko próba zwiększenia potencjału militarnego własnego bloku.

8. Zachód chce narzucić Rosji parcie do wzrostu militaryzmu i konfliktowych sytuacji.

10. Kompromis odnośnie NATO podpisano 27.5.1997 r., w Paryżu - Akt Stanowiący NATO-Rosja - akt o charakterze tylko politycznym; NATO zadeklarowało, że na terytorium nowych państw nie rozlokuje broni nuklearnej oraz , że nie będą tam stacjonowały większe oddziały wojsk sojuszniczych; ustanowienie Rady NATO-Rosja - większy wpływ Rosji na działania Sojuszu

11. Rosja - Chiny:

• wspólnota interesów - świat powinien być multilateralny (brak hegemonii USA)

• szczyt przywódców w Moskwie w 4.1997 r., na którym uregulowano spory:

• demarkacji spornych odcinków granicy na Dalekim Wschodzie oraz ograniczenia obecności wojskowej po jej obu stronach

• rozbudowę na szeroką skalę kontaktów przygranicznych zarówno gospodarczych, jak i społecznych

1. WNP miała pełnić funkcję amortyzatora łagodzącego proces rozpadu ZSRR, a jednocześnie instrumentu „cywilizowanego rozwodu” republik poradzieckich, zapewniającego tym samym elementarną strukturalizację obszaru byłego ZSRR.

2. Po rozpadzie ZSRR nastąpiła znaczna intensyfikacja w dążeniu do kontroli nad państwami Europy Środkowo-Wschodniej, a także krajów WNP. Szczególną pozycję w tej geopolitycznej grze zajmują USA, Chiny, Turcja i Iran, oraz państwa zachodnioeuropejskie. Turcja: republiki środkowoazjatyckie i zakaukazkie; Rumunia w Mołdowie, Polska na Białorusi i Ukrainie oraz USA i Europa Zachodnia w regionie M. Kaspijskiego, na Ukrainie i w Azji Środkowej. Silną pozycję posiada także Uzbekistan, pretendujący do roli lidera w regionie - posiada niezależność energetyczną i stabilność gospodarczą. Wpływowym krajem jest także Kazachstan.

3. Podziału organizacji na obszarze WNP można dokonać na zasadzie kryterium wymiaru polityczno-strategicznego z jednej strony i gospodarczego z drugiej. Do pierwszej grupy zaliczymy:

GUAM:

1. Organizacja jest wyrazem dążenia państw ją tworzących do usamodzielnienia się od Rosji, związania się ze strukturami zachodnimi oraz stworzenia alternatywy wobec integracji w ramach WNP. Miała ona stanowić forum dyskusji i konsultacji w kwestiach bezpieczeństwa, promocji rozwiązywania konfliktów oraz przeciwdziałania potencjalnym zagrożeniom stabilności i rozwoju w regionie.

2. Początek współpracy datuje się na szczyt Rady Europy w Strasburgu, 10.10.1997 r., gdzie prezydenci Gruzji, Ukrainy, Azerbejdżanu i Mołdowy wydali wspólny komunikat potwierdzający zasady nienaruszalności granic ,demokracji oraz prymatu prawa. Bezpośrednim impulsem był plan utworzenia transkaspijskiego korytarza transportowego Europa-Kaukaz-Azja. 24.4.1999 przyjęty został Uzbekistan - przekształcenie w GUUAM - wystąpienie w maju 2005 roku - powrót do początkowej nazwy

3. Podstawę instytucjonalną stanowi: Karta GUAM przyjęta w Jałcie 7.VI.2001: cele: rozwój społeczno-ekonomiczny, rozszerzenie kontaktów handlowych, wykorzystanie w interesie państw członkowskich magistrali transportowo-komunikacyjnej, wzmocnienie bezpieczeństwa regionalnego we wszystkich jego wymiarach, rozwój stosunków w sferze humanitarnej oraz nauki i kultury, koordynacjA w ramach innych organizacji międzynarodowych, walka z terroryzmem międzynarodowym, zorganizowaną przestępczością, narkobiznesem.

Organizacja Układu o bezpieczeństwie zbiorowym państw stron WNP:

1. 15.V.1992 podpisano Traktat Taszkiencki; początkowo Armenia, Rosja, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan, później Białoruś, Azerbejdżan, Gruzja. Układ wszedł w życie 20.4.1994 na okres 5 lat i podlegał prolongacie w 1999 r. W dniach 19-20.5.1999 Armenia, Białoruś, Rosja, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan przedłużyły protokół.

2. Dążenie Moskwy do instytucjonalizacji - 7.X.2002 w Kiszyniowie podpisano Statut Organizacji Układu o bezpieczeństwie zbiorowym i Porozumienie o prawnym statusie organizacji - głównym celem jest zapewnienie pokoju, bezpieczeństwa regionalnego i międzynarodowego, stabilności i integralności terytorialnej oraz suwerenności państw stron układu. W tym celu organizacja będzie współpracowała z państwami trzecimi i innymi organizacjami. Obowiązek koordynacji działań na arenie międzynarodowej w dziedzinie bezpieczeństwa.

3. Organy: Rada Bezpieczeństwa Zbiorowego - rozpatruje wszelkie kwestie związane z działalnością organizacji. Tworzą ją prezydenci państw, podejmują decyzje w sprawie realizacji celów i zadań, a także koordynują działalność OUBZ, Rada może powoływać stałe i ad hoc organy.

4. Rada Ministrów Spraw Zagranicznych - funkcje konsultacyjne i wykonawcze

5. Rada Ministrów Obrony -koordynacja polityki wojskowej, technicznej, oraz działania przemysłu wojskowego. Istniej także Komitet Sekretarzy Rady Bezpieczeństwa.

6. Sekretariat - administracja, analizy, konsultacje, współpracuje ze Stałą Radą w przygotowaniu projektów, decyzji i innych dokumentów. Siedziba - Moskwa, Sekretarza Generalnego OUBZ wyznacza Rada Bezpieczeństwa Zbiorowego na okres 3 lat, kieruje on działalnością sekretariatu oraz uczestniczy w posiedzeniach pozostałych organów.

Deklaracje suwerenności :

Estonia - 11.1988

Litwa - 5.1989

Łotwa - 7.1989

Azerbejdżan - 9.1989

Gruzja - 3.1990

Armenia - 9.1990

1. Pojawiła się próba stworzenia Związku Suwerennych Państw - konfederacji opartej o zasady niezawisłości i terytorialnej integralności tworzących ją państw, a także przestrzeganiu praw człowieka i narodowościowych oraz sprawiedliwości społecznej i demokracji. Propozycja została zaakceptowana przez Radę Najwyższą ZSRR, ale sprzeciwiała się jej Ukraina, Armenia, Gruzja i republiki nadbałtyckie.

2. Politycy, którzy podpisali układ o powołaniu WNP - Jelcyn, Krawczuk (Ukraina), Szuszkiewicz - Białoruś

3. 21.XII.1991 w rozmowach o przystąpieniu do WNP pozostałych republik uczestniczył także przedstawiciel Gruzji w charakterze obserwatora.

Cele i zasady:

1. zagwarantowanie swoim obywatelom równych praw i wolności

2. sprzyjanie rozwijaniu tożsamości etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej mniejszości narodowych

3. rozwijanie równoprawnej i wzajemnie korzystnej współpracy w dziedzinie polityki, gospodarki, handlu, kultury, nauki, kształcenia, ochrony zdrowia, oraz środowiska naturalnego, sprzyjanie szerokiej wymianie informacji, przestrzeganie wzajemnych zobowiązań.

4. Respektowanie integralności terytorialnej i nienaruszalności granic, gwarantowanie ich otwartości, swobody poruszania, przepływu informacji

5. współpraca w zapewnieniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

6. respektowanie dążeń do uzyskania statusu strefy bezatomowej i państwa neutralnego

7. zachowanie pod zjednoczonym dowództwem wspólnej przestrzeni wojskowo-strategicznej

8. gwarantowanie niezbędnych warunków rozmieszczenia i funkcjonowania strategicznych sił zbrojnych

9. wspólne instytucje koordynujące Wspólnoty

10. przezwyciężenie następstw katastrofy czarnobylskiej

Odnośnie zagadnień ekonomicznych:

1. skoordynowane, radykalne reformy gospodarcze

2. uzgodniona polityka zmniejszania deficytów budżetowych

3. uzgodniona polityka liberalizacji cen i ochrony socjalnej

4. koordynacja zagranicznej działalności gospodarczej

WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW (WNP), Sodrużestwo Niezawisimych Gosudarstw (SNG), powstały w XII 1991 związek gosp.-polit.-wojsk. Rosji i 10 (początkowo) byłych republik związkowych ZSRR; zbliżony do formuły konfederacji, utworzony po ogłoszeniu upadku ZSRR. Formalny rozpad ZSRR bierze początek w tzw. deklaracji suwerenności ogłoszonej przez Estońską SRR (16 XI 1988), a następnie pozostałe republiki bałtyckie (Litwa — 18 V 1989, Łotwa — 28 VII 1989). Postulowały one reformę państwa związkowego przez podpisanie nowego układu związkowego, domagały się równoprawności tworzących go podmiotów, ograniczenia roli centrum. Podobny charakter miały ogłoszone w II połowie 1990 deklaracje suwerenności Rosji (12 VI), Uzbekistanu (20 VI), Mołdawii (23 VI), Ukrainy (16 VII), Białorusi (27 VII), Turkmenistanu (22 VIII), Tadżykistanu (25 VIII), Azerbejdżanu (23 IX), Kazachstanu (25 X) i Kirgistanu (12 XII). Jednocześnie postępował proces rzeczywistego rozpadu ZSRR. Wiosną 1990 republiki bałtyckie proklamowały niepodległość i oznajmiły o swym wystąpieniu z ZSRR (Estonia — 2 II, Litwa — 11 III, Łotwa — 4 V). Odmiennej formuły emancypacyjnej użyła Gruzja, wypowiadając (9 III 1990) ustawę z 1922 o utworzeniu ZSRR, a także Armenia, która ogłosiła deklarację o niezawisłości (23 VIII 1990). Federacja republik związkowych ZSRR uległa w 1990 roku daleko posuniętemu rozkładowi, choć formalnie ZSRR nadal funkcjonował jako podmiot stosunków międzynarodowych.

Pod naciskiem republik 17 III 1991 przeprowadzono w ZSRR referendum w sprawie odnowienia federacji. Nie wzięły w nim udziału republiki bałtyckie, zakaukaskie i Mołdawia. Głosowanie w pozostałych republikach potwierdziło ich chęć zachowania więzi federacyjnej. Niektóre republiki (Ukraina, Kazachstan) dodatkowo postawiły w referendum pytanie o celowość utworzenia „związku suwerennych państw” , co było pierwszym formalnym wprowadzeniem postulatu, który w okresie późniejszym przybrał kształt WNP. Rezultaty referendum Rada Najwyższa ZSRR uznała za obowiązujące na terenie całej federacji; prezydent ZSRR, M.S. Gorbaczow, i Rada Federacji podjęli prace nad nowym układem związkowym; 16 VIII 1991 opublikowano jego projekt, którego podpisanie, planowane na 20 VIII, uniemożliwił przewrót wojskowy dokonany w Moskwie w nocy z 18 na 19 VIII 1991. Przewrót przyspieszył usamodzielnianie się kolejnych republik związkowych. Wkrótce po nim deklaracje niepodległości ogłosiły: Ukraina (24 VIII), Białoruś (25 VIII), Mołdawia (27 VIII), Uzbekistan (31 VIII), Kirgistan (31 VIII), Tadżykistan (9 IX), Armenia (23 IX), Azerbejdżan (18 X), Turkmenistan (27 X) i Kazachstan (16 XII). Na obradującym IX 1991 Nadzwyczajnym Zjeździe Deputowanych ZSRR prezydent Gorbaczow i przywódcy 10 republik związkowych złożyli wspólne oświadczenie o potrzebie powołania związku suwerennych państw opartego na formule konfederacji, z prawem każdego podmiotu do indywidualnego określenia zasad swojego udziału w przyszłym związku. Krokiem na drodze do realizacji tego postulatu było podpisanie 18 X 1991 przez 8 republik (Armenię, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Rosję, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan) Układu o Wspólnocie Gosp., do którego 6 XI 1991 przystąpiły także Ukraina i Mołdawia. Równocześnie funkcjonująca nadal koncepcja odnowienia federacji — przez podpisanie nowej wersji traktatu związkowego (tzw. proces nowoogariewski) — upadła XI 1991, po jego zanegowaniu przez Rosję i Ukrainę. 8 XII 1991 na spotkaniu w Puszczy Białowieskiej prezydenci Rosji B.N. Jelcyn i Ukrainy L. Krawczuk i przewodniczący Rady Najwyższej Białorusi S. Szuszkiewicz podpisali umowę o rozpadzie ZSRR i utworzeniu WNP. Porozumienie miało charakter otwarty „dla wszystkich państw - byłych członków ZSRR, a także dla innych państw”. Podpisanie formalnego układu o powołaniu WNP nastąpiło w Ałma Acie 21 XII 1991; sygnowali go przywódcy 11 republik: Azerbejdżanu — A. Mutalibow, Armenii — L.T. Petrosjan, Białorusi — Szuszkiewicz, Kazachstanu — N. Nazarbajew, Kirgistanu — A. Akajew, Mołdawii — M. Snegur, Rosji — Jelcyn, Tadżykistanu — R. Nabijew, Turkmenistanu — S. Nijazow, Ukrainy — Krawczuk i Uzbekistanu — I. Karimow. Podpisania układu odmówiła Gruzja, która przysłała do Ałma Aty tylko obserwatora. Jednak pod wpływem długotrwałego nacisku zewn. (gł. podsycania krwawych konfliktów w Osetii Pd. i Abchazji), 22 X 1993 prezydent Gruzji E. Szewardnadze (który wcześniej przystąpił do porozumienia wojskowego ) podpisał dokument o przystąpieniu Gruzji do WNP. Los ZSRR przypieczętowało rozwiązanie Rady Najwyższej, zlikwidowanie instytucji deputowanych ludowych i złożenie urzędu prezydenta przez Gorbaczowa (25 XII 1991). Na spotkaniu przywódców WNP w Mińsku 30 XII 1991 oficjalnie ogłoszono ostateczną likwidację ZSRR i wszelkich postfederacyjnych struktur; oznajmiono zarazem o wyborze stolicy Białorusi — Mińska na siedzibę stałego Sekretariatu WNP - powstała ona jako struktura przejściowa i zachowała ten charakter mimo wielu porozumień szczegółowych, ustalających zasady jej współdziałania; z jednej strony WNP miała być zabezpieczeniem przed chaosem wynikającym z rozpadu ZSRR, z drugiej — wyjściem naprzeciw tendencji odbudowy imperium w nowej formule, zmniejszającej wszechwładną dotąd rolę centrum. Powstała komisja zarządzająca masą upadłościową, kontrolująca bardzo konfliktogenny proces podziału armii, broni jądrowej, systemu energetycznego, podziału aktywów zagranicznych itp. Projekty utworzenia instytucji na wzór EWG okazały się nierealne. Podstawowe spoiwo WNP tworzą porozumienia z zakresu gospodarki oraz bezpieczeństwa, uwzględniające nadrzędną w tych dziedzinach rolę Federacji Rosyjskiej (m.in. układ o kolektywnym bezpieczeństwie, porozumienie o oddziałach pokojowych i siłach rozjemczych, umowa tranzytowa, porozumienie o jednolitej taryfie celnej, układ paliwowo-energetyczny, porozumienie o koordynacji działalności banków). Powołane do życia wyspecjalizowane instytucje WNP (m.in. Rada ds. Energii Elektrycznej, Rada ds. Transportu Kol., Trybunał Gosp.) w niewielkim stopniu odgrywają rolę czynników stabilizujących WNP. Odśrodkowo na koordynującą rolę WNP wpływała rywalizacja ros.-ukr. (sprawa przynależności Krymu i Floty Czarnomorskiej), jak też lokalne konflikty zbrojne (w Tadżykistanie, na Zakaukaziu, Naddniestrzu i Czeczenii). Z powszechnego przekonania, że niejasna formuła WNP (ani państwo, ani organizacja międzynarodowa) jest w dalszej przyszłości nie do utrzymania, wypływają inicjatywy jej przekształcenia. Najważniejszą z nich jest zgłoszona w III 1994 przez prezydenta Kazachstanu Nazarbajewa idea utworzenia Unii Euroazjatyckiej — instytucji koordynującej politykę gosp. i obronną tworzących ją państw. Kamieniem węgielnym unii miałyby być Rosja, Ukraina, Białoruś i Kazachstan, a w jej składzie znalazłyby się państwa członkowskie obecnej WNP.

Po zwycięstwie komunistów w wyborach parlamentarnych w Rosji (XII 1995), zdominowana przez nich Duma unieważniła 15 I 1996 umowę białowieską z 8 XII 1991. Decyzja ta, choć pozbawiona mocy prawnej, zmusiła zabiegającego o wybór na kolejną kadencję prezydenta Jelcyna do kontrposunięcia. Z jego inicjatywy 29 III 1996 prezydenci Federacji Ros., Białorusi, Kazachstanu i Kirgistanu podpisali porozumienie o „pogłębionej integracji ekonomicznej w ramach WNP”. Za cel postawiono: „stworzenie jednolitej przestrzeni gospodarczej” — zagwarantowanie swobody poruszania się, przepływu towarów i przemieszczania kapitału. Zaproszenia do udziału w porozumieniu wystosowano pod adresem pozostałych państw WNP oraz republik bałtyckich i Bułgarii. 2 IV 1996 prezydenci Federacji Rosyjskiej i Białorusi, Jelcyn i A. Łukaszenka, podpisali kolejny układ powołujący (w ramach WNP) związek Rosji i Białorusi — Wspólnotę Suwerennych Republik (Sodrużestwo suwieriennych riespublik, SSR), mający na celu „pogłębienie integracji i wszechstronne zbliżenie”. Zapowiedziano powołanie wspólnych ponadnarodowych struktur władzy.

Gruzja:

4. Trwająca od jesieni 1991 roku zbrojna konfrontacja między rządem a opozycją przerodziła się na przełomie 1991/1992 w otwartą wojnę domową.

5. Połączone siły TengizaKitowaniego i przywódcy milicji Mchedrioni, DżabyJoselianiego przypuściły zmasowany atak na pałac prezydencki w Tibilisi. Prezydent Zwiad Gamsachurdia 6 stycznia 1992 uciekł do Armenii. Władzę przejęła rada wojskowa, która przywróciła na urząd premiera TengizaSiguę, zdymisjowanego przez Gamsachurdię w sierpniu 1991.

6. W marcu 1992 na scenie politycznej pojawił się Edward Szewardnadze, który stanął na czele Rady Państwa, wyposażonej w szerokie kompetencje. W tym czasie stronnicy Gamsachurdia zdobywali tereny w zachodniej Gruzji.

7. W październiku 1992 Szewardnadze został wybrany na prezydenta Gruzji i w ciągu następnych dwóch lat doprowadził do ustabilizowania sytuacji.

8. 19 stycznia 1992 roku przeprowadzono w Osetii Południowej referendum, w którym ludność opowiedziała się za niepodległością Południowej Osetii od Gruzji oraz powrotem do Federacji Rosyjskiej. W regionie wybuchły walki, stolica Cchinwali była ostrzeliwana przez Gruzję.

9. 29 czerwca 1992 doszło do spotkania Szewardnadze - Jelcyn, na mocy którego wycofano wojska rosyjskie z okolic Cchinwali i odblokowano gazociąg biegnący przez Południową Osetię.

10. W lipcu 1992 niepodległość państwową proklamowała Abchazja. Akt ten nie został uznany przez Radę Najwyższą Gruzji - doszło do walk. Gruzja oskarżyła Rosję o wspieranie separatystów.

11. 27 lipca 1993 roku Abchazja i Gruzja podjęły decyzję o zawieszeniu działań zbrojnych. Wojska gruzińskie opuściły Abchazję, a w ślad za nimi podążyło 250 tys. uchodźców. We wrześniu 1993 roku walki wybuchły ponownie, siły abchaskie zajęły stolicę republiki Suchumi.

12. Zmiana taktyki Gruzji doprowadziła do jej wstąpienia do WNP w grudniu 1993 w zamian za zaprzestanie rosyjskiej pomocy dla Abchazji. W lutym 1994 Gruzja zawarła układ o przyjaźni i współpracy z Rosją.

13. W połowie maja 1994 roku, wskutek porażek Abchazja zgodziła się na utrzymanie terytorialnego status quo i rozmieszczenie oddziałów WNP w strefie buforowej.

14. Walka o władzę trwała nadal. Po śmierci Gamsachurdii w grudniu 1993 roku. W 1995 roku Szewardnadze rozwiązuje Mchedrioni, która pod dowództwem Joselianiego przyczyniła się do obalenia prezydenta Gamsachurdia. 29 sierpnia 1995 doszło do zamachu na życie Szewardnadzego, oskarżono o ten zamach Joselianiego. Po wyeliminowaniu opozycji, Szewardnadze dążył do stabilizacji nie opierając się pokusom autorytarnym. Do kolejnego zamachu doszło 10 lutego 1998.

15. Stosunki z Rosją były stale napięte. W lutym 1999 roku Gruzja wystąpiła z systemu zbiorowego WNP i zażądała wycofania wojsk rosyjskich w ciągu 3 lat. Rosja oskarżyła Gruzję o udzielanie schronienia bojownikom czeczeńskim i wprowadziła wizy dla Gruzji, nie czyniąc tego w stosunku do Abchazji i Osetii.

Armenia:

3. Pod dowództwem Lewona Ter-Petrosjana walczono w niewypowiedzianej wojnie z Azerbejdżanem o Górski Karabach.

4. W momencie zacieśniania kontaktów między Azerbejdżanem , a Turcją (odwiecznym wrogiem Ormian) Armenia podpisała 29 grudnia 1991 roku traktat o przyjaźni, współpracy i wzajemnym bezpieczeństwie z Moskwą. Efektem tego było podjęcie udanej ofensywy Ormian w Górskim Karabachu. Podobną akcję przeprowadzono we wrześniu 1993 roku opanowując część zachodniego Azerbejdżanu.

5. W 1994 przełamano azerską kontrofensywę, wpływy Armenii w Górskim Karabachu uległy wzmocnieniu.

6. W grudniu 1994 roku prezydentem Górskiego Karabachu został Robert Koczarian, kolejne wybory przeprowadzono 1 września 1997 roku - wygrał je ArkadijGukasjan (wykluczał przyłączenie do Armenii)

7. Ceną za poparcie Armenii przez Rosję było coraz większe uzależnienie się od niej. 29 sierpnia 1997 roku prezydenci (Lewon Ter-Petrosjan i Jelcyn) podpisali w Moskwie nowy traktat o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej. Układ zawarto na 25 lat, przewidywał sojusz wojskowy z obustronnymi gwarancjami bezpieczeństwa i ścisłą współpracę wojskowo-techniczną.

8. 3 lutego 1998 roku Lewon Ter-Petrosjan podał się do dymisji, nowym prezydentem został Robert Koczarian. Wybory parlamentarne w maju 1999 roku wygrała koalicja „Jedność”,a premierem został WazgenSarkisian. 27 października 1999 doszło do strzelaniny w parlamencie, terroryści zastrzelili premiera, jego następcą został jego brat - Aram Sarkisian. Fundamentem polityki „Jedności” stał się sojusz z Rosją -kolejny układ o przyjaźni zawarto 26 września 2000 roku.

Azerbejdżan :

• Na początku 1992 roku prezydent AjazMutalibow wprowadził bezpośrednie rządy prezydenckie w enklawie Górskiego Karabachu; postępy Ormian w Karabachu doprowadziły do dymisji Mutalibowa, którego następcą został JagubMamedow.

• W maju 1992 roku ponownie prezydentem został Mutalibow, który rozpisał nowe wybory na 7 czerwca 1992 roku. Zwyciężył w nich kandydat Frontu Ludowego AlbufazElczibej, który został obalony przez rebelianckie oddziały azerskie wspomagane przez Rosję w czerwcu 1993 roku - dowodzone przez pułkownikaHusejnowa.

• Następcą Elczibeja był komunistyczny lider republiki Gajdar Alijew

• W tle całego konfliktu dochodziło do rozmów gospodarczych mających na celu wydobywanie ropy z dna Morza Kaspijskiego oraz jej transport (jak upierali się zachodni kontrahenci przez Turcję). Zgoda na eksploatację złóż przez firmy USA - Exxon, Chevron i Mobil przyczyniła się do znacznej poprawy stosunków z USA (do tego czasu Azerbejdżan był jedyną postsowiecką republiką nie wspieraną przez USA)

Przyczyny i rodzaje konfliktów na Bliskim i Środkowym Wschodzie. Charakterystyka wybranych konfliktów.

Na Bliskim i Środkowym Wschodzie (BiŚW) zderzały się strategie „powstrzymywania komunizmu” i „umacniania socjalizmu”. Toczyła się tu również rywalizacja między tradycyjnymi wpływami brytyjskimi , a nowymi wpływami amerykańskimi (względnie łatwo zostały wyrugowane wpływy francuskie). Powstały między państwami arabskimi (zwłaszcza między Irakiem i Syrią) rozbieżności na tle budowy ropociągów łączących złoża naftowe z portami Morza Śródziemnego. Rywalizacja anglo-amerykańska toczyła się w trzech wielkich kompaniach naftowych: Irak Petroleum Company, Anglo-IranianOil Company i KuwaitOil Company.

Lata 70-te przyniosły duże wstrząsy w strefie Zatoki Perskiej. Wywołały je rewolucje w Iranie i Afganistanie oraz wojna iracko-irańska.

W latach 1968-1971 Wielka Brytania (WB), zmuszona do rezygnacji z części imperialnych interesów , lub do ich modyfikacji, wycofała się z rejonu Zatoki Perskiej. Niektóre jej pozycje w samej Zatoce Perskiej i na Oceanie Indyjskim przejęły USA. Jednocześnie największe państwa tego regionu (Iran, Irak, Arabia Saudyjska) zaktywizowały swoją politykę regionalną pod patronatem amerykańskim. USA wspierały państwa konserwatywne, zaś ZSRR zacieśniał współpracę z państwami o nastawieniu radykalnym (Iran, Turcja, Afganistan). Następowała polaryzacja sił na Półwyspie Arabskim.

Cesarstwo Iranu coraz bardziej umacniało swoją pozycję międzynarodową, głównie dzięki zasobom i skali wydobycia ropy naftowej. Wzrost cen ropy naftowej w latach 70-tych powiększył dochody Iranu. Szach Reza Pahlawi prowadził modernizację kraju na wzór zachodni w ramach tzw. białej rewolucji. Znaczne środki przeznaczał na rozwój gospodarczy, import technologii i licencji, w latach 70-tych także uzbrojenia. Głównym dostawcą broni były USA. Pojawiły się jednak dysproporcje w rozwoju gospodarczym, korupcja na wyższych szczeblach władzy, niezadowolenie szerokich mas i kleru szyickiego. Iran dążąc do pozycji mocarstwa lokalnego, starał się unormować stosunki z Turcją, Irakiem i Afganistanem. Zapalnym punktem była od dawna granica irańsko-iracka wzdłuż Szatt-el-Arab.Radykalna antymonarchiczna rewolucja islamska w Iranie zburzyła podstawy i założenia dotychczasowej międzynarodowej roli tego państwa. Po opuszczeniu kraju przez szacha (16 I 1979) oraz powrocie z 16-letniego wygnania w Iraku i we Francji duchowego przywódcy opozycji islamskiej, ajatollaha (imama) Ruhollaha Chomeiniego (1 II 1979), polityka zagraniczna Iranu stała się antyamerykańska i antyzachodnia. Proklamowanie Irańskiej Republiki Islamskiej (1 IV 1979) zaostrzyło ten kurs. Zniknął lokalny pretendent do roli mocarstwa. Do początku kwietnia 1979 Iran anulował różne zamówienia wojskowe na sumę 12 mld dolarów. Iran i Pakistan wycofały się z proamerykańskiego bloku CENTO (12 III 1979). Teheran dodatkowo uznał OWP.

IRAK - IRAN

Wojna rozpoczęła się 22 IX 1980 r. ofensywą iracką na terytorium Iranu. Napięcie w stosunkach między obu państwami trwało od lata 1979 r. Bagdad poczuł się zagrożony, gdy fanatyczni ajatollahowie ujawnili chęć „eksportu” rewolucji islamskiej na kraje sąsiednie, wymieniając przy tym Irak. Rozpoczęło się podburzanie szyitów irackich przeciwko sunnickiemu rządowi w Bagdadzie. Teheran oskarżał rząd prezydenta Saddama Husajna o popieranie w Iranie ruchu kurdyjskiego. Irak oświadczył, że atak na którekolwiek państwo arabskie będzie traktował jako atak na siebie. Wyraził w ten sposób zamiar przejęcia w regionie dotychczasowej roli Iranu. Wiele wskazuje na to, że Saddamowi Husajnowi chodziło o rozbudzenie nastrojów nacjonalistycznych, aby zepchnąć na dalszy plan podziały wewnątrz islamskie w Iraku, na których skorzystałby Iran. Następnym krokiem rządu w Bagdadzie było żądanie od Teheranu rewizji układu z 6 III 1975 r. pod kątem powrotu Szatt el-Arab do Iraku, wycofania wojsk z trzech wysp zajętych w roku 1971, zaprzestania ataków dywersyjnych wobec Iraku oraz ustanowienia autonomii dla Kurdystanu, Beludżystanu i Chuzestanu. Po odrzuceniu tych żądań i po eskalacji wzajemnych oskarżeń Teheran udzielił odmownej odpowiedzi na ultimatum Bagdadu w sprawie zwrotu trzech wysp. Doszło do zerwania stosunków dyplomatycznych i starć granicznych. Ostatnim aktem przed rozpoczęciem działań wojennych było podjęcie przez Radę Dowództwa Rewolucji Iraku decyzji o anulowaniu układu z 1975 r. i powtórzenie wcześniejszych żądań.Wybuch wojny iracko-irańskiej zaniepokoił państwa muzułmańskie i niezaangażowane. Poróżniła ona także państwa arabskie, gdyż niektóre z nich, zwłaszcza konserwatywne poparły Irak, gdy inne opowiedziały się wraz z Izraelem po stronie Iranu (Libia, Syria, Algieria oraz niektóre organizacje palestyńskie). Wysoko rozwinięte państwa Zachodu obawiały się zahamowania dostaw naftowych, gdyż walki toczyły się przede wszystkim w Chuzestanie (Arabistan), gdzie znajduje się najwięcej złóż ropy , a większość urządzeń po obu stronach została zniszczona.

Za pokojowym uregulowaniem konfliktu wypowiedział się też ZSRR proponując USA, państwom zachodnim, Chinom, Japonii i wszystkim krajom Zatoki Perskiej wspólne zobowiązanie się do przestrzegania określonych zasad postępowania w tym rejonie. Podejmowane następnie wielokrotnie wysiłki mediacyjne Konferencji Islamskiej, Algierii, krajów niezaangażowanych i innych nie doprowadziły do zaprzestania walk iracko-irańskich.

Sukcesy wojsk irackich nie trwały długo, lecz oddziały irańskie wkroczyły na obszar Iraku dopiero 12 VII 1982 r. Tu znowu załamywały się kolejne ofensywy. Tymczasem mnożyły się i narastały negatywne konsekwencje dla obu stron. Straty wojenne obu stron sięgały dziesiątków miliardów dolarów. Długotrwała wojna pociągała za sobą następujące skutki: 1)była dotkliwym ciosem w jedność islamską, spychając na drugi plan konflikt z Izraelem, który rozprawił się z obozami palestyńskimi w Libanie; 2)przyczyniła się do skłócenia państw naftowych i podkopała jedność państw OPEC, co ograniczyło możliwość ich samoobrony w okresie spadku cen ropy; 3)spowodowała wzrost zbrojeń w regionie.

Pomimo , iż od połowy 1982 r. w wyniku poniesionych porażek przywódcy Iraku dążyli do zakończenia wojny, to warunki stawiane przez Chomeiniego nie pozwalały na to .

W czasie szczytu arabskiego w Fezie 6 IX 1982 r. zarówno Irak jak i inni uczestnicy obrad zobowiązali się do poszanowania rezolucji 479 (28 IX 1980 r.) i 514 (12 VII 1982 r.) RB ONZ , domagających się natychmiastowego zawieszenia broni i wycofania się obu stron na „granice międzynarodowe”. W celu ułatwienia państwom islamskim działań na rzecz zakończenia wojny Irak zgodził się (26 X 1982 r.) uznać ponownie granicę iracko-irańską , wg. porozumienia algierskiego z 1975 r. Rozpoczęcie rokowań pokojowych nie było jednak możliwe dopóki Iran nie chciał do nich przystąpić. Z publicznych wypowiedzi Chomeiniego wynika, że nie liczył na błyskotliwe zwycięstwo militarne, chociaż organizował kolejne ofensywy na froncie. Uważał natomiast za możliwe gospodarcze wyczerpanie przeciwnika. Stąd zaciekłość irańskich ataków irackich rejonów naftowych Mosulu i Basry. Wojna się przedłużała. Iran miał przewagę w liczebności żołnierzy i ochotników, Irak natomiast dysponował skuteczniejszą techniką. Misja ONZ, która odwiedziła wojujące państwa i spotkała się z rannymi nie była w stanie wpłynąć na przebieg wojny. Do blokady gospodarczej Iranu nie doszło.

Konferencja ministrów spraw zagranicznych 19 członków LPA w Bagdadzie (14 III 1984 r.) postanowiła powołać „komitet dobrej woli” ( złożony z sekretarza generalnego i przedstawicieli 7 państw), mający na celu przekonanie walczących stron, aby przystąpiły do rokowań pokojowych.

Nad wodami terytorialnymi Arabii Saudyjskiej dochodziło do strąceń samolotów irańskich przez załogi amerykańsko-saudyjskie. W tych okolicznościach nie tylko Irak, lecz po raz pierwszy Iran zgodził się dostosować do apelu sekretarza generalnego ONZ i wstrzymać (10 VI 1984 r.) ataki na cele cywilne w miastach i wsiach położonych poza linią frontu. Przejściowe zawieszenie broni nie obejmowało ani tej linii, ani też wód terytorialnych obu państw. Po wielu miesiącach względnej ciszy i honorowaniu częściowego zawieszenia broni w III 1985 r. rozgorzała „wojna miast”; wzmogły się walki wokół Basry. Prezydent Mubarak (Egipt) i król Husajn (Jordania) udali się do Bagdadu na konsultacje z Saddamem Husajnem w sprawie wstrzymania działań wojennych.

Na wybuch wojny iracko-irańskiej państwa Zatoki Perskiej zareagowały w sposób zróżnicowany. Irak zyskał poparcie Jordanii oraz ciche wsparcie Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu i Zjednoczonych Emiratów Arabskich ; później przerodziło się to w dotacje finansowe.

Od wiosny 1985 r. sekretarz generalny ONZ podejmował wysiłki na rzecz zakończenia wojny, a RB potępiła 23 IV użycie gazów bojowych przez Irak. Po długotrwałych konsultacjach RB uchwaliła (24 II 1986 r.) rezolucje, w której wzywała Iran i Irak do natychmiastowego przerwania ognia i wycofania wszystkich wojsk na granice międzynarodowe. Apelowała także o pełną wymianę jeńców wojennych i wykorzystanie możliwości mediacji w rozwiązywaniu konfliktów zbrojnych. Teheran podkreślał , iż nie żywi wobec Iraku roszczeń terytorialnych i dąży jedynie do obalenia tamtejszego reżimu.

USA nie chciały redukować swojej obecności na wodach zatoki. Latem 1987 r. zgłosiły wniosek, aby RB ONZ wezwała strony walczące do wstrzymania ognia, wycofania się z terytoriów okupowanych oraz proponowały wprowadzenie embarga na dostawy broni dla strony nie przestrzegającej przerwania ognia. Zgodność stanowiska Moskwy i Waszyngtonu oraz ich konsultacje z pozostałymi członkami RB doprowadziły do uchwalenia przez nią rezolucji 598 (20 VII 1987 r.) wzywającej Irak i Iran do przerwania ognia na wszystkich frontach oraz wycofania wojsk do granic narodowych. Tymczasem Irak coraz bardziej wspierała LPA zwłaszcza Arabia Saudyjska, oburzona na Iran po sprowokowaniu przez jej wysłanników trwałych incydentów w Mekce. Irak i OWP konsultowały się równolegle z Kuwejtem w sprawie przeciwstawienia się groźbie irańskiej.

Wszystkie wysiłki dyplomatyczne doprowadziły w końcu do zmiany stanowiska Teheranu i zaakceptowania rezolucji 598. Podczas posiedzenia RB (8 VIII 1988 r.) sekretarz generalny ONZ ogłosił, że 25 VIII rozpoczną się w Genewie bezpośrednie negocjacje między Iranem i Irakiem. 20 VIII rozejm został podpisany. 25 VIII Irak i Iran rozpoczęły negocjacje w Pałacu Narodów w Genewie. Husajn ogłosił anulowanie warunków porozumienia z Iranem stawianych dotychczas przez Irak; uznał układ algierski z 1975 r., zaakceptował zasadę natychmiastowej wymiany jeńców wojennych i zgodził się na wycofanie wojsk irackich z Iranu. Mogło więc dojść do bezpośrednich rozmów. W ich rezultacie osiągnięto porozumienie w sprawie normalizacji stosunków politycznych oraz ponownego otwarcia misji dyplomatycznych w Bagdadzie i Teheranie (10 II 1990 r.).

KURDOWIE

Kwestia kurdyjska na Środkowym Wschodzie, a zwłaszcza w południowej i południowo-wschodniej Anatolii, graniczącej z Irakiem, Iranem, Syrią i Armenią, zaczęła w drugiej połowie 1997 r. ewoluować w kierunku większej otwartości. Turcja była napiętnowana przez Trybunał Strasburski za nadzwyczajne ustawodawstwo na obszarze kurdyjskim, odmawianie Kurdom prawa do własnej kultury i tożsamości oraz za masowe ich przesiedlenia. Organizacje Kurdów irackich nawiązywały kontakty międzynarodowe i były uznawane przez różne kraje. Kurdyjska Partia Pracy (PKK) w Turcji rozwijała sieć komórek w krajach sąsiednich i wśród emigrantów w krajach europejskich. Lotnictwo tureckie i oddziały wojskowe od września 1997 r. bombardowały bazy bojowników PKK, nazywanych wyłącznie separatystami, na pograniczu turecko-irackim, wywołując protesty irackie i międzynarodowe. Ankara ostrzegła (2 I 1998) państwa UE, by nie przyznawały imigrantom tureckim (Kurdom) statusu uchodźców, gdyż stanowi to zachętę do nielegalnego opuszczenia Turcji. Mimo to exodus Kurdów do Europy nasilił się w 1998r. W irackim Kurdystanie od 13 X 1997 r. zostały wznowione walki między ugrupowaniem Barzaniego i Talabaniego (dwie frakcje kurdyjskie). Przywódca PKK Abdullach Ocalan ogłosił zawieszeni broni z dniem 1 IX 1998 r. w celu pokojowego uregulowania kwestii kurdyjskiej i rozpoczęcie dialogu z Turcją. Turcja odrzuciła jednak propozycję rozejmu. Prezydent Sulejman Demirel ostrzegł Syrię przed wspieraniem PKK. Jednocześnie Damaszek zarzucał Ankarze zbytnie zbliżenie z Izraelem. 30 X 1998 Syria i Turcja podpisały porozumienie, - Damaszek zobowiązał się wstrzymać poparcie dla PKK. Wówczas Ocalan stracił ochronę Damaszku i wyjechał do Moskwy, potem do Włoch , które odmówiły jego ekstradycji. Ankara obwiniała go o śmierć 30 tys. osób. Konflikt turecko-włoski na tle tej ekstradycji oddalał możliwość uznania Turcji za kandydatkę do członkostwa w UE. 15 II 1999 służby tureckie ujęły Ocalana, po tym jak potajemnie opuścił Włochy. W procesie tureckim został on skazany na karę śmierci za zdradę stanu i dążenie do rozbicia Turcji. Wówczas PKK zaczęła akcentować znaczenie walki politycznej. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu uznał skargę Ocalana dotyczącą naruszenia jego praw podczas procesu w Turcji.

• AFGANISTAN

Afganistan przez kilka dziesięcioleci przestrzegał zasad neutralności i niezaangażowania. Dopiero zwycięstwo rewolucji ludowo - demokratycznej 27 IV 1978 r. i proklamowanie Afgańskiej Republiki Demokratycznej zmieniło neutralny status tego kraju. Po podpisaniu radziecko - afgańskiego traktatu przyjaźni, dobrego sąsiedztwa i współpracy ( 5 XII 1978 ) Pakistan, Chiny i USA ujrzały w rewolucji afgańskiej „rękę Moskwy”, aczkolwiek rewolucja została przeprowadzona przez miejscowych marksistów. W kraju od wiosny 1979 r. narastało niezadowolenie z polityki rządowej. Wsparcie dla walczących z rządem nadchodziło głównie z Pakistanu. Obawiając się, że po upadku rządu Afganistan znajdzie się we władaniu sił proamerykańskich, Breżniew zdecydował się na interwencję zbrojną 27 XII. Administracja Cartera oskarżała Moskwę o chęć dotarcia do naftowego rejonu Zatoki Perskiej. Konflikt afgański stał się nowym konfliktem między dwoma blokami.W świetle prawa międzynarodowego wkroczenie wojsk radzieckich do Afganistanu było nielegalne. Sekretarz generalny ONZ wezwał wszystkie strony do poszanowania „suwerennych praw narodu afgańskiego do decydowania o własnym losie”. W styczniu 1980 r. ZO ONZ przyjęło rezolucję wzywającą do wycofania wszystkich obcych oddziałów z Afganistanu i udzielenia pomocy uchodźcom afgańskim. USA szukały sposobu realizacji swoich interesów w rejonie Zatoki Perskiej. Na fali tego powstała doktryna Cartera, która głosiła, że „każda, podjęta przez jakąkolwiek siłę zewnętrzną, próba zapewnienia sobie kontroli nad rejonem Zatoki Perskiej będzie uważana za atak na żywotne interesy USA i zostanie odparta wszystkimi niezbędnymi środkami, łącznie z siłą zbrojną”.Wojna trwała i Reagan zaczął twierdzić, że ZSRR stosuje w Afganistanie broń chemiczną. Komisja Spraw Zagranicznych Senatu USA uchwaliła rezolucję popierającą „naród Afganistanu” i wezwała administrację do udzielenia materialnej pomocy rebeliantom. W odpowiedzi BabrakKarmal uznał rezolucję za „dowód ingerencji USA w wewnętrzne sprawy Afganistanu”. Impas trwał, próby mediacji ze strony ONZ nie przynosiły rezultatu. Bardziej dyskretnie, ale efektywniej pomagały afgańskim bojownikom Chiny, które jednocześnie udzielały poparcia politycznego Pakistanowi. Na obszarze Chin znajdowało się kilka obozów szkoleniowych dla wojskowych afgańskich. Duży wpływ na ten konflikt wywarła wojna iracko-irańska. Większości obserwatorów międzynarodowych wydawało się, że z chwilą wycofania wojsk radzieckich nastąpi zakończenie konfliktu afgańskiego. Pogląd taki dominował także w ONZ. Gorbaczow traktował zaangażowanie ZSRR w Afganistanie jako poważną przeszkodę w dialogu z Zachodem i Chinami. Dlatego już latem 1985 r. postawił na Biurze Politycznym KPZR kwestię wycofania kontyngentu interwencyjnego, nie zyskał jednak dla niej poparcia większości. Tymczasem pod wpływem Moskwy po wcześniejszych konsultacjach radziecko-amerykańskich oraz wznowieniu przerwanych w 1983 r. konsultacji radziecko-pakistańskich i misji zastępcy sekretarza generalnego ONZ, który miał przygotować nową fazę negocjacji afgańsko-pakistańskich, doszło do zmiany władzy w Kabulu. BabrakKarmal został zmuszony do rezygnacji z funkcji przewodniczącego Rady Rewolucyjnej Afgańskiej Republiki Demokratycznej i członkostwa w Biurze Politycznym KC L-DPA (20 XI 1986 r.). Nowy szef partii (od 5 VI 1986 r.) i państwa Mohammed Nadżibullah, który stał dotąd na czele służby bezpieczeństwa, nakazał aresztowanie niektórych zwolenników swojego poprzednika, zaczął głosić ideę pojednania narodowego i skutecznej walki z opozycją. Moskwie wydawało się, że Nadżibullah będzie wspierał formułę dyplomacji radzieckiej, która głosiła, że pełne wycofanie sił ZSRR z Afganistanu nastąpi wraz z politycznych uregulowaniem sytuacji wokół Afganistanu.

Afgańsko-pakistańskie rozmowy w Genewie wiosną 1987 r. stanowiły przełom w tym sensie, że przedstawiciele władz w Kabulu - po wcześniejszych zabiegach dyplomacji Szewardnadze - zgodzili się na wycofanie wojsk radzieckich w ciągu 18 miesięcy, jeżeli ustanie ingerencja zewnętrzna w wewnętrzne sprawy ARD. W ten sposób Moskwa mogła zachować twarz wobec rządu w Kabulu i wobec opinii światowej. Wzrosły natomiast oczekiwania pod adresem USA i Pakistanu, które zaopatrywały Duszmanów, a także przeciwdziałały pojednaniu narodowemu w Afganistanie. Kiedy po kolejnej wizycie w Kabulu (4-6 I 1988 r.) Szewardnadze zapowiedział, że wycofywanie wojsk radzieckich mogłoby rozpocząć się w ciągu 60 dni po podpisaniu porozumienia negocjowanego w Genewie, Schulz oświadczył, że pomoc amerykańska dla oddziałów opozycji ustanie wówczas gdy rozpocznie się wycofywanie wojsk radzieckich. Gorbaczow starał się te negocjacje przyspieszyć oświadczając publicznie, że ZSRR rozpocznie wycofywanie wojsk 15 V 1988 r. i zakończy je w ciągu 10 miesięcy.

Afganistan powinien być państwem niezależnym, niezaangażowanym i neutralnym. Oświadczenie wygłoszone po porozumieniu się z Kabulem, pełne humanitarnych akcentów na temat tych, którzy zginęli w regionalnych konfliktach, zostało pozytywnie przyjęte przez większość stolic i ułatwiło finalizacje rozmów genewskich. Gorbaczow i Nadżibullah podpisali w Taszkiencie (7 IV 1988 r.) wspólną deklarację, w której potwierdzono rozpoczęcie 15 V wycofywania wojsk radzieckich z Afganistanu, ponieważ usunięte zostały wszelkie przeszkody na tej drodze.

Ostatecznie w Genewie przygotowano 4 dokumenty: 1)porozumienie afgańsko-pakistańskie o wzajemnej nieingerencji w wewnętrzne sprawy drugiej strony 2)porozumienie tychże stron o powrocie uchodźców afgańskich do kraju 3)dokumenty dotyczące gwarancji USA i ZSRR w sprawie wcielanie porozumień w życie 4)akt obejmujący harmonogram ewakuacji wojsk radzieckich. Dokumenty podpisano 14 IV 1988 r.

Operacja wycofania wojsk radzieckich rozpoczęła się zgodnie z porozumieniem genewskim. Do dnia opuszczenia terytorium afgańskiego przez ostatni oddział radziecki (15 II 1989 r.) polaryzacja polityczna uległa pogłębieniu a kilkuset jeńców radzieckich pozostawało w rękach antyrządowych. Po ewakuacji wojsk radzieckich nastąpiła nowa faza konfliktu afgańskiego. ZSRR występował do państw zachodnich i do RB ONZ z wnioskiem o zawarcie porozumienia rozjemczego przez walczące strony afgańskie.

30 IX 1997 Rada Bezpieczeństwa zaapelowała do państw sąsiednich o zaprzestanie pomocy dla afgańskich frakcji. Pakistan był oskarżany o wspieranie talibów (przywódca - mułła Omar), zaś talibowie kontrolujący już 2/3 kraju, zarzucali Rosji, Uzbekistanowi i Iranowi wspieranie opozycji. Władze talibów nazwały swoje państwo Islamskim Emiratem Afganistanu. Opozycji afgańskiej przewodniczył Massud. Talibowie kontrolowali jesienią 1997 r. obszary, w których produkowano 96% opium afgańskiego. Przedstawiciele frakcji afgańskich zgodzili się z mediacją ambasadora amerykańskiego przy ONZ, aby spotkać się 27 kwietnia 1998 r. w Islamabadzie i przedyskutować kwestię rozejmu pod auspicjami ONZ i Organizacji Konferencji Islamskiej. Udział w rozmowach miały wziąć USA, Rosja i sąsiedzi Afganistanu. Talibowie ukrywali w okolicach Kandaharu milionera saudyjskiego Osamę bin Ladena, oskarżonego o organizowanie zamachów przeciwko oddziałom amerykańskim . W 1996 r. Madeleine Albright oświadczyła, że USA uznają rząd talibów, jeśli wydadzą oni poszukiwanego. Na spotkaniu w Islamabadzie utrzymano zawieszenie broni i przystąpienie do negocjacji pokojowych przy pomocy komisji ulemów. Niezgodność stanowisk spowodowała zawieszenie negocjacji.

Sukcesy talibów na froncie spowodowały, że w połowie sierpnia 1998 r. Moskwa zwróciła się do Islamabadu o zaprzestanie militarnego wspierania Talibów. Republiki postradzieckie obawiały się napływu z Afganistanu uchodźców, broni i fanatycznych emisariuszy islamskich.

W 1999 r. sukcesy w walkach odnosili na przemian talibowie i Massud. Pomoc Pakistanu dla talibów była coraz wyraźniejsza. Massuda popierały Rosja, Iran, Tadżykistan. Rosja miała pretensje do talibów za szkolenie „talibów czeczeńskich”. Po nałożeniu w XI 1999 r. przez Radę Bezpieczeństwa sankcji na Afganistan za odmowę wydania bin Ladena, doszło do otwarcia granicy irańsko-afgańskiej dla obrotu towarowego, co Kabul przyjął z zadowoleniem. Do częściowego porozumienia między rządem talibów , a ugrupowaniami opozycyjnymi doszło w V 2000 r. Pod auspicjami Organizacji Konferencji Islamskiej zawarto porozumienie w sprawie rozejmu i wymiany jeńców.

W 2001 roku Rada Bezpieczeństwa uchwaliła rezolucję 1333, która wprowadzała na miejsce embarga na broń, zamknięcie zagranicznych biur przedstawicieli talibów, zakaz wyjazdów funkcjonariuszy talibów poza Afganistan oraz zamrożenie ich aktywów w zagranicznych bankach. Sankcje miały nie wejść w życie, jeśli w ciągu 30 dni Afganistan zamknąłby u siebie obozy szkoleniowe dla islamskich organizacji terrorystycznych oraz jeśli bin Laden zostałby wydany Międzynarodowemu Trybunałowi. W odpowiedzi talibowie zamknęli biura ONZ w Afganistanie, uznając rezolucję ONZ za atak na islam.

I wojna w Zatoce Perskiej - nazwa konfliktu wojennego rozpoczętego zbrojnym najazdem Iraku na Kuwejt2 sierpnia1990 roku i zakończonego pokonaniem Iraku przez międzynarodową koalicję wiosną 1991 roku. Często wojna ta jest określana terminem "Pustynna Burza" (Desert Storm), choć był to kryptonim tylko jednej z kilku operacji przeprowadzonych podczas tej wojny.Prezydent Iraku Saddam Husajn nie liczył się z możliwością zdecydowanej międzynarodowej kontrakcji w odpowiedzi na podbój Kuwejtu. Świat zareagował negatywnie nieomal jednomyślnie. Główną rolę w likwidacji skutków agresji miały odegrać Stany Zjednoczone. Całość operacji miała odbyć się pod sztandarem ONZ. Przeprowadzono dwie akcje: pierwsza miała kryptonim "Pustynna Tarcza" (od 7 sierpnia 1990 - miała to być ochrona zagrożonej przez Saddama Husajna Arabii Saudyjskiej). ONZ po licznych ostrzeżeniach wobec Iraku postawiła ultimatum wycofania się wojsk irackich z Kuwejtu do 15 stycznia 1991.Po upływie terminu ultimatum rozpoczęła się operacja wojskowa - "Pustynna Burza" (od 17 stycznia 1991) oraz jej dalsza część "Pustynny Miecz". Były także inne akcje, jak np. Instant Thunder ("Nagły Grom") - akcja nalotów amerykańskich na Irak. 28 lutego 1991 roku prezydent Bush senior ogłosił zwycięskie zakończenie wojny i wyzwolenie Kuwejtu.Irak po przegranej spotkał się z wieloma sankcjami nałożonymi przez ONZ, boleśnie odczuwanymi przez Irakijczyków. Wprowadzono drastyczne obniżenie sprzedaży irackiej ropy naftowej. Irak zobowiązany był do wypłacenia olbrzymich odszkodowań za zniszczenia spowodowane w Kuwejcie. Nałożono również embargo na handel i wprowadzono nadzór międzynarodowy z ramienia ONZ. Ponadto zmuszono Irak do zniszczenia broni masowego rażenia i powołano na północy i południu kraju strefy wyłączone dla lotnictwa irackiego dla ochrony odpowiednio Kurdów i Szyitów.

WOJNY ARABSKO- IZRAELSKIE

 WOJNA 1948-1949

Kraje arabskie nie uznając Onztowskiego podziału Palestyny pragnęły zniszczyć nowo powstałe państwo żydowskie. Oficjalnym powodem ich wkroczenia była obrona cywilnej ludności arabskiej przed działalnością bojówek żydowskich.

Przeciwko Izraelowi stanęły armie arabskie:

Transjordania - jej Legion Arabski stanowił największą wartość bojową wszystkich sił arabskich użytych w Palestynie. Był on dowodzony przez angielskiego generała Johna Bagota Glubba. Brytyjczycy ponadto obsadzali 37 oficerskich stanowisk dowódczych w Legionie. Do operacji w Palestynie wyznaczono około 10 tys. żołnierzy jordańskich, uzbrojonych w pojazdy opancerzone, małokalibrową broń przeciwpancerną oraz lekkie czołgi (wszystko produkcji brytyjskiej).

Egipt - skierował do tej operacji początkowo około 5 tys. żołnierzy z małokalibrową artylerią, niewielką liczbą lekkich czołgów i samolotów (wszystko produkcji brytyjskiej).

Irak - wysłał do Palestyny kontyngent liczący około 5 tys. żołnierzy dobrze wyposażonych w lekką broń artyleryjską, pojazdy opancerzone i samoloty.

Syria - te siły miały jedynie znaczenie symboliczne.

Łącznie Arabowie przygotowali siły inwazyjne liczące ponad 27 tys. żołnierzy, wspieranych przez 150 dział, 150 pojazdów opancerzonych, 40 czołgów oraz 60 samolotów myśliwskich.

Dodatkowo w Palestynie działały:

Arabska Armia Wyzwoleńcza - około 8 tys. członków.

Arabska Armia Zbawienia - około 3 tys. członków.

Izrael do swojej obrony mógł wystawić jedynie paramilitarne oddziały, bez jednego naczelnego dowództwa, rozbite politycznie i słabo uzbrojone. Polityczne centrum stanowiły oddziały Hagany, które skupiały około 43 tys. ludzi (faktyczną wartość bojową stanowiło zaledwie 3 tys. ludzi Kompanii Uderzeniowych zwanych Palmach). Większość z nich stanowiło lokalną obronę osiedli, wiosek i zakładów przemysłowych. Na co dzień tam mieszkali i pracowali, byli zdolni do natychmiastowej walki obronnej. Było to więc właściwie pospolite ruszenie.Hagana dysponowała lekkim uzbrojeniem i zapasami amunicji na 3 dni walki. Prawe skrzydło stanowiły Irgun oraz Lehi, skupiające razem około 2.600 ludzi. Obie te formacje były przygotowane wyłącznie do działań dywersyjnych i terrorystycznych, toteż w regularnej wojnie miały małą wartość bojową. Dodatkową siłę stanowiła tzw. Gwardia Narodowa, złożona z mieszkańców wiosek i miasteczek. Paramilitarne Młodzieżowe Bataliony Gadna skupiały młodzież w wieku 15-17 lat. Istniał jeszcze Nachal , który zrzeszał osadników broniących swoich osiedli. Żydzi nie dysponowali ani jednym czołgiem, działem, ani samolotem bojowym.

Do pierwszego aktu wojny doszło 14 maja1948 roku, kiedy to egipskie siły zaatakowały kibuc Kfar Darom, położony na południe od Gazy. Regularna arabska inwazja rozpoczęła się rankiem 15 maja 1948 roku. Po egipskim nalocie na Tel Awiw, arabskie armie jednocześnie ze wszystkich kierunków przekroczyły granice Izraela.

Pierwszy rozejm

11czerwca 1948 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ narzuciła czterotygodniowy rozejm w Palestynie, który trwał do 9 lipca. Był nadzorowany przez mediatora ONZ hrabiego Folke Bernadotte, który wraz z oficerami belgijskimi, francuskimi, szwedzkimi i amerykańskimi, miał za zadanie nie dopuścić do militarnego wzmacniania pozycji przez walczące strony. Po ogłoszeniu zawieszenia broni utworzono międzynarodowe siły pokojowe UNTSO (United Nations Truce Supervision Organization), bazujące w Jerozolimie.27 czerwca hrabia Folke Bernadotte przedstawił wstępne propozycje rozwiązania konfliktu na Bliskim Wschodzie. Palestyna miała stać się unią arabsko-żydowską. Izrael miał zatrzymać Galileę, natomiast Arabowie pustynię Negew. Jerozolima miała się znaleźć pod międzynarodową kontrolą ONZ. Równocześnie miała zostać wstrzymana żydowska imigracja do Palestyny, a arabscy uchodźcy mieli powrócić do swych domów. Wspólne rozmowy nie powiodły się, gdyż Arabowie nie zgodzili się na przyjęcie postanowień ONZ i zażądali zmniejszenia terenów będących w posiadaniu Żydów.

Dziesięciodniowa bitwa

9 lipca 1948 roku Izraelczycy rozpoczęli operację "Danny", której celem było odblokowanie strategicznej drogi Tel Awiw-Jerozolima. Duże żydowskie siły uderzyły na Legion Arabski na centralnym froncie. Po "dziesięciodniowej bitwie", Izraelczycy zdołali opanować lotnisko i miasto Lod oraz Ramlę z okolicznymi wioskami. Z Lod i Ramli wypędzono około 50 tys. arabskich mieszkańców.

Izraelczycy przeprowadzili także dodatkową operację "Dekel", w czasie której usunięto arabskie oddziały z centralnej Galilei, łącznie z Nazaretem (16 lipca).14 lipca Izraelczycy przeprowadzili propagandowy nalot trzech bombowców na pałac egipskiego króla Faruka w Kairze. Wywarło to duże wrażenie na Egipcjanach, którzy przyjęli postawę defensywną na całym froncie. Izraelczycy natomiast zdołali utworzyć niewielki korytarz łączący się z osiedlami na pustyni Negew. W następnych dniach celem izraelskich nalotów stały się arabskie miasta: Gaza, El-Arish, Kair, Amman i Damaszek.

Drugi rozejm

18 lipca 1948 roku wszedł w życie drugi rozejm w Palestynie , który trwał do 15 października tego roku. Postanowienia drugiego zawieszenia broni nie były przestrzegane. Legion Arabski przez cały czas prowadził intensywny ostrzał Starego Miasta Jerozolimy, a 12 sierpnia zburzył stację pomp w Latrun (pomimo faktu, że obiekt był pod kontrolą sił ONZ). W tej sytuacji Izraelczycy pośpiesznie zbudowali rurociąg, którym dostarczali wodę do Jerozolimy.3 sierpnia zostały zapoczątkowane poufne rozmowy izraelsko-transjordańskie w Paryżu. Izrael oczekiwał uznania państwa żydowskiego, zgadzając się przy tym na zmiany terytorialne, tzn. był gotów zaakceptować zdobycze transjordańskie w zamian za utworzenie korytarza łączącego Jerozolimę z wybrzeżem. Największa przeszkoda w rozmowach pojawiła się przy temacie powrotu do domów uchodźców arabskich, na co strona izraelska nie wyrażała zgody.22 sierpnia wojskowi izraelscy, egipscy i transjordańscy uzgodnili procedurę zapobiegania incydentom zbrojnym w Jerozolimie.17 września został zamordowany w Palestynie specjalny wysłannik ONZ, hrabia Folke Bernadotte.22 wrześniaLiga Arabska jednostronnie powołała w Gazie arabski rząd Palestyny z muftimJerozolimy na czele i proklamowała niepodległość arabskiej części Palestyny. Transjordania sprzeciwiła się utworzeniu tego rządu i odmówiła uznania nowego państwa arabskiego. Pogorszyło to stosunki Transjordanii z Ligą Arabską. Król Abdullah w obawie przed wrogością krajów arabskich, przerwał paryskie rozmowy izraelsko-transjordańskie. 15 października Egipcjanie ostrzelali chroniony przez ONZ konwój żydowski. Ten incydent stał się pretekstem dla rozpoczęcia nowej izraelskiej ofensywy.

Operacja „Dziesięć plag”

15 października 1948 roku izraelskie oddziały uderzyły na zgrupowanie wojsk egipskich w rejonie Gazy. Równocześnie izraelskie lotnictwo zbombardowało bazy egipskie na Synaju, a płetwonurkowie zatopili egipski okręt flagowy "Emir Farouk". Egipcjanie bardzo szybko zostali wyparci z pasma nadmorskiego Tel Awiw-Gaza, zdobyto Beer Szewę, nawiązano kontakt z osadami na Negewie, a wreszcie okrążono 4 tys. żołnierzy egipskich w tzw. worku Faluja. Arabski rząd Palestyny uciekł do Kairu . 21 października Legion Arabski zajął opuszczoną przez Egipcjan drogę Betlejem-Hebron. Dawid Ben Gurion nie pozwolił oddziałom izraelskim na atakowanie sił jordańskich.

22 października 1948 roku ONZ doprowadziło do kolejnego przerwania ognia w Palestynie. Postanowienia trzeciego zawieszenia broni nie były przestrzegane.

Operacja "Hiram"

28 października 1948 roku armia izraelska uderzyła na północną Galileę. Na przełomie października i listopada tego roku wysiedlono Arabów z Galilei i przygranicznego pasa wzdłuż granicy z Libanem. W wioskach Ilaboun, Dawayama i Hula doszło do masakr Arabów.

Operacja "Horew" (zwana również Ajin) . 22 grudnia 1948 roku izraelska armia uderzyła na siły egipskie na pustyni Negew. Do końca grudnia siły egipskie zostały rozbite i utrzymywały się jeszcze w rejonie Gazy (na linii Gaza - Umm-Reshresh), natomiast izraelskie oddziały weszły głęboko w półwysep Synaj.

30 listopada Izraelczycy osiągnęli porozumienie z Arabami w rejonie Jerozolimy, dzięki któremu wprowadzono tutaj trwałe zawieszenie broni.

30 grudniaWielka Brytania wystosowała pod adresem Izraela ultimatum, domagając się wycofania wojsk izraelskich z Egiptu, pod groźbą brytyjskiej interwencji wojskowej. Podobnej treści list przesłał na ręce izraelskiego premiera Ben Guriona także prezydent USA Truman. Na początku stycznia 1949 roku w stolicy Transjordanii, Ammanie, pojawił się brytyjski batalion piechoty, który miał chronić przed izraelskim zagrożeniem.

Izraelczycy ustąpili przed brytyjskim ultimatum i do 8 stycznia 1949 roku wycofali swoje oddziały z Egiptu. W trakcie tej operacji Izraelczycy zestrzelili 6 stycznia pięć brytyjskich myśliwców, nadzorujących ruchy izraelskich oddziałów na Synaju.

13 stycznia na wyspie Rodos przeprowadzono pokojowe rozmowy izraelsko-arabskie. Państwa arabskie nie chciały uznać istnienia Izraela, ani złożyć deklaracji o zakończeniu wojny, odmawiały też akceptacji terytorialnych rozstrzygnięć wojny, jednak de factoPalestyna została podzielona między Izrael (77% terytorium kraju, czyli o 21% więcej , niż przewidywała to rezolucja ONZ z 1947 r.), Jordanię (Judea i Samaria) oraz Egipt (Strefa Gazy). Irak całkowicie odmówił prowadzenia rozmów z Izraelem.

25 lutego zawarto rozejmowy układ izraelsko-egipski. Na mocy porozumienia, Izrael wypuścił z okrążenia egipskie wojska, które mogły powrócić do baz na Synaju. W marcu izraelska armia zajęła opuszczone przez Egipcjan pozycje i doszła do Morza Czerwonego, zajmując port Ejlat.

W marcu 1949 roku Izrael i Jordania dokonały wymiany jeńców wojennych.

23 marca zawarto rozejmowy układ izraelsko-libański.

3 kwietnia zawarto rozejmowy układ izraelsko-jordański. Izrael zgodził się na zastąpienie w Samarii wojsk irackich jordańskim Legionem Arabskim. Jordania zgodziła się na utrzymanie przez Izrael pustyni Negew. Nie uregulowano sprawyJerozolimy.20 lipca zawarto rozejmowy układ izraelsko-syryjski. Ustalono linię demarkacyjną. Irak i Arabia Saudyjska nie podpisały porozumień o zawieszeniu broni.

Zawieszenie broni ustabilizowało sytuację na frontach, których linie stały się granicami Izraela. Jednak nie dla Arabów: wszystkie państwa Ligi Arabskiej nie uznały istnienia Izraela i pozostawały z nim nadal w stanie wojny. Przez granice, zwłaszcza z Gazy i Zachodniego Brzegu, nieustannie przechodzili dywersanci dokonujący w Izraelu zamachów; w odpowiedzi Izrael przeprowadzał brutalne akcje represyjne. Kraje arabskie ogłosiły bojkot gospodarczy Izraela. Wiele krajów w obawie przed reperkusjami w stosunkach z krajami arabskimi, nie podejmowało próby zbliżenia z Izraelem .

KRYZYS SUESKI - 1956

Określany też nazwą Operacja Kadisz to konflikt zbrojny, który miał miejsce w roku 1956. Wiązał się z atakiem państw nieformalnej koalicji: Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii na Egipt. Przyczyną konfliktu była chęć utrzymania kontroli nad Kanałem Sueskim po ogłoszeniu przez władze egipskie jego nacjonalizacji.W 1952 roku oficerowie armii egipskiej przeprowadzili zamach stanu, który zakończył rządy króla Faruka I będącego brytyjską marionetką i wprowadzili dyktaturę wojskową. Nowy rząd prowadził dość agresywną politykę antyizraelską, wspierając m.in. rajdy fedainów na terytorium Izraela , który zareagował na to kilkoma "karnymi" ekspedycjami w rejon Półwyspu Synaj, znajdującego się na obszarze Egiptu, na którym znajdowały się bazy fedainów. Poirytowany prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser zablokował Kanał Sueski dla statków płynących do i z Izraela. W odwecie, Francja, Wielka Brytania i USA odmówiły przyznania wcześniej obiecanego kredytu na budowę Tamy Asuańskiej na Nilu. Reakcją Nasera był dekret o nacjonalizacji Kanału i wprowadzenie bardzo wysokich opłat za jego użytkowanie, co uzasadnił oficjalnie koniecznością zebrania środków na budowę Tamy. W praktyce jednak opłaty te całkowicie zablokowały ruch przez Kanał.Blokada ta uderzyła ekonomicznie głównie w Wielką Brytanię i Izrael. Brytyjski premier Anthony Eden starał się przekonać parlament o rozpoczęciu wojny z Egiptem, natrafił jednak na dużą opozycję, która uniemożliwiła mu oficjalne zorganizowanie inwazji. Kilka miesięcy później (22-24 października 1956 r.) odbyła się tajna narada przedstawicieli rządu Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii w Sèvres pod Paryżem, gdzie zaplanowano, że Izrael dokona inwazji na Półwysep Synaj, zaś Francja i Wielka Brytania udzielą mu sekretnego wsparcia logistyczno-finansowego, a następnie oba państwa wystąpią jako "rozjemcy" i wkroczą do Egiptu aby "rozdzielić walczące strony", przejmując przy okazji kontrolę nad Kanałem. Cały plan otrzymał kryptonim "Operacja Muszkieter".

- Izraelska operacja "Kadesz"

29 października 1956 roku Izrael rozpoczął operację "Kadesz". Izraelczycy wysadzili desant spadochronowy na Przełęczy Mitla (315 km od granic Izraela i 45 km od Kanału Sueskiego). Jednocześnie jedna brygada spadochronowa rozpoczęła lądem marsz z pomocą w kierunku Przełęczy Mitla. Ta operacja desantowa miała znaczenie bardziej polityczne, niż strategiczne lub taktyczne. Była ona zaplanowana we wspólnym działaniu z Wielką Brytanią i Francją. Opanowanie Przełęczy Mitla odcinało część egipskich oddziałów w rejonie Gazy od możliwości wzmocnienia i przegrupowania sił. Równocześnie izraelskie oddziały piechoty zajęły strategiczne pozycje w rejonie Rafah (Strefa Gazy)Zaatakowany Egipt natychmiast wezwał Syrię i Jordanię, aby uderzyły na Izrael. Armia egipska zaczęła przerzucać swoje rezerwowe oddziały na wschodni brzeg Kanału Sueskiego.

W toku prowadzonych walk, 30 października 1956 roku Francja i Wielka Brytania wystosowały ultimatum, w którym domagały się od Egiptu i Izraela wstrzymania walk i wycofania wojsk na odległość 10 mil od obu brzegów Kanału Sueskiego. Egipt odrzucił ultimatum, natomiast Izrael przyjął ultimatum i rozpoczął operację przesuwania swoich oddziałów na odległość 10 mil od Kanału Sueskiego.

31 października 1956 roku egipski niszczyciel "Ibrahim al-Awal" ostrzelał Zatokę Hajfy w Izraelu. Gdy izraelskie okręty próbowały podjąć z nim walkę, egipski okręt ukrył się w pobliskiej grupie neutralnych amerykańskich okrętów wojennych. Izraelski bombowiec Dakota wykrył go i oznaczył, po czym dwa izraelskie samoloty ostrzelały go rakietami. Ciężko uszkodzony egipski niszczyciel został przejęty przez izraelską marynarkę, odholowany do portu w Hajfie i naprawiony. Później był znany jako INS "Haifa".

31 października 1956 roku Izrael, widząc ograniczoną reakcję Syrii i Jordanii, przystąpił do zmasowanego natarcia na Egipt. Główne walki rozgorzały na przedpolach Abu Ageila, której Egipcjanie bronili do 1 listopada.

- Aliancka operacja "Muszkieter"

31 października 1956 roku wieczorem samoloty alianckie rozpoczęły bombardowania obiektów wojskowych w Egipcie. W ciągu dwóch dni przestało istnieć całe egipskie lotnictwo (255 samolotów).

Nocą 31 października 1956 roku prezydent Naser zarządził ewakuację wojsk egipskich z Półwyspu Synaj i koncentrację w rejonie Aleksandrii i Port Saidu.

2 listopada 1956 roku pierwsze izraelskie oddziały doszły w pobliże Kanału Sueskiego. Zajęta została także Strefa Gazy.2 listopada 1956 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przegłosowało amerykańską rezolucję wzywającą do bezwarunkowego zawieszenia broni, wycofania wojsk i otwarcia Kanału Sueskiego dla powszechnej żeglugi. Izrael, na prośbę Francji i Wielkiej Brytanii, poprosił Zgromadzenie Ogólne ONZ o sprecyzowanie treści rezolucji. Było to granie na czas, z którego korzystały europejskie mocarstwa przygotowujące swe siły inwazyjne do lądowania w Egipcie.

5 listopada 1956 roku wojska brytyjskie i francuskie rozpoczęły desant w Port Saidzie. Prawie bez walki 30 tys. alianckich komandosów zajęło 20-milową strefę Kanału Sueskiego wraz z Port- Saidem i Suezem . Przed utratą kontroli nad Kanałem wojska egipskie zdołały jednak zatopić 40 zablokowanych w Kanale statków, co aż do 1957 całkowicie zablokowało ruch na Kanale.Chaotyczne walki o Kanał trwały jeszcze do 7 listopada. Wojska francusko-brytyjskie były ciągle atakowane przez regularną armię egipską oraz oddziały partyzanckie i pojedynczych snajperów.

• Zawieszenie broni

6 listopada 1956 roku na skutek silnej presji międzynarodowej zostały wstrzymane wszystkie działania wojenne.6 grudnia 1956 roku Izrael pod międzynarodową presją przesunął swoje oddziały na odległość 30 mil od Kanału Sueskiego. 22 grudnia Wielka Brytania i Francja wstrzymały operację "Muszkieter" i wycofały wojska z Egiptu. 7 marca 1957 roku Izrael zakończył wycofywanie swoich wojsk z Półwyspu Synaj i Strefy Gazy.

- Skutki konfliktu

Z czysto wojskowego punktu widzenia cała operacja zakończyła się pełnym sukcesem, jednak efekty polityczne konfliktu dla Francji i Wielkiej Brytanii okazały się wysoce negatywne. Zdecydowała o tym postawa USA, dla których konflikt ten był bardzo niewygodny. Ekonomicznie Stany Zjednoczone nie były zainteresowane przejęciem kontroli nad Kanałem Sueskim i jednocześnie obawiały się eskalacji konfliktu na cały Bliski Wschód. Niemal w tym samym czasie rozpoczęła się radziecka inwazja na Węgry, co pogorszyło i tak nienajlepsze relacje między USA i ZSRR. Amerykanie obawiali się, że Naser poprosi oficjalnie ZSRR o pomoc wojskową, co mogłoby spowodować bezpośredni konflikt wojskowy między Zachodem i ZSRR i przekształcić Zimną wojnę w prawdziwy konflikt zbrojny na skalę globalną. W celu jak najszybszego zakończenia konfliktu prezydent USA Dwight Eisenhower zmusił Wielką Brytanię do ogłoszenia jednostronnego zawieszenia broni z Egiptem. Dokonano tego zarówno poprzez legalne działania dyplomatyczne jak i przez silny nacisk ekonomiczny , m.in. rząd Eisenhowera rozpoczął na dużą skalę wyzbywanie się waluty brytyjskiej, co spowodowało jej drastyczny spadek notowań, który z kolei doprowadził do groźby gwałtownej recesji gospodarki brytyjskiej.

Groźba ta spowodowała upadek rządu Edena. Nowy rząd wycofał siły wojskowe z Egiptu w marcu 1957 r. Francuzi wycofali się z konfliktu kilka tygodni wcześniej. Egipt ponownie przejął kontrolę nad Kanałem, po czym zaczął atakować wojska izraelskie, wciąż okupujące Półwysep Synaj i Strefę Gazy. Mediacji między walczącymi stronami podjął się Lester Pearson, minister spraw zagranicznych Kanady. Zaproponował on na forum ONZ utworzenie UNEF - międzynarodowych sił szybkiego reagowania, które miałyby zastąpić wojska angielsko-francuskie i rzeczywiście rozdzielić walczące strony. Za inicjatywę tę, Pearson otrzymał pokojową Nagrodę Nobla w 1957 r.

Porażka polityczna konfliktu dotknęła w największym stopniu Wielką Brytanię. Często twierdzi się, że upadek rządu Edena był swoistym symbolem końca Imperium Brytyjskiego. Konflikt wykazał, że Wielka Brytania nie może już prowadzić całkowicie samodzielnej polityki zagranicznej, gdyż w każdym poważnym konflikcie międzynarodowym decydującą rolę odgrywają relacje między "supermocarstwami" tj. USA i ZSRR.

Francja odebrała zachowanie USA w konflikcie jako rodzaj "zdrady", która uświadomiła jej, że nie można opierać swojej polityki na zbyt ścisłym aliansie z tym krajem, gdyż interesy obu państw są często sprzeczne. Konstatacja ta na długo określiła politykę zagraniczną Francji.

Naser, dzięki wygranej w konflikcie, stał się rodzajem arabskiego bohatera. Wokół niego zaczął się krystalizować ruch panarabizmu, postulującego wyzwolenie wszystkich krajów arabskich spod kontroli Zachodu. Spadek znaczenia międzynarodowego Francji i Wielkiej Brytanii na skutek konfliktu przyspieszył proces dekolonizacji na całym świecie.Izrael, zgodnie z rezolucją ONZ opuścił wiosną1957 r. Półwysep Synaj i Strefę Gazy, które dostały się pod tymczasową kontrolę UNEF. Sumaryczny efekt konfliktu był jednak dla tego państwa w gruncie rzeczy pozytywny. Groźba ataku ze strony Egiptu została zlikwidowana na długie lata. Konflikt ten uświadomił też USA, że bez jego wsparcia Izrael czeka wcześniej czy później upadek, co w rezultacie zacieśniło relacje między tymi krajami.

• „BITWA O WODĘ” 1964-1967

10 czerwca 1964 roku Izrael uruchomił krajowy system wodny dostarczający do pustynnych rejonów kraju wodę z Jeziora Tyberiadzkiego. Dzięki tym inwestycjom rozbudowywano osady i rolnictwo na pustyni Negew. Prace nad systemem wodnym objęły również obszar strefy zdemilitaryzowanej na granicy izraelsko-syryjskiej. Syria uznała to za naruszenie integralności terytorialnej i wezwała wszystkie kraje arabskie do wypowiedzenia wojny Izraelowi.

Wymiana ognia artyleryjskiego na granicy izraelsko-syryjskiej rozpoczęła się 13 listopada 1964 roku. Jednocześnie Syria, Jordania i Liban rozpoczęły prace budowlane, mające na celu odwrócenie biegu niektórych dopływów rzeki Jordan (Hacbani i Banias), które znajdowały się na ich obszarze, tak aby uniemożliwić przepływ wody do Izraela. Nasilały się także ataki terrorystyczne.

W lipcu 1966 roku izraelskie samoloty zbombardowały i zniszczyły syryjskie kanały oraz sprzęt budowlany, który miał posłużyć do odwrócenia biegu niektórych dopływów rzeki Jordan.

4 listopada 1966 roku Egipt i Syria podpisały układ o sojuszu i wzajemnej obronie wymierzony przeciwko Izraelowi.

14 maja 1967 roku prezydent Egiptu Gamal A. Naser rozpoczął mobilizację i koncentrację wojsk egipskich na Półwyspie Synaj. 16 maja Egipt zażądał wycofania się wojskowych oddziałów ONZ (około 4 tys. żołnierzy), które stały na straży pokoju w strefie Gazy i na Półwyspie Synaj. Egipcjanie nie czekając na odpowiedź sekretarza generalnego ONZ siłą przejęli posterunki sił pokojowych. Sekretarz generalny ONZ wyraził zgodę na odwołanie sił ONZ (UNEF) z Synaju. Nikt nie stanął w obronie Izraela. 23 maja Egipt ogłosił zamknięcie Cieśniny Tirańskiej dla statków izraelskich. 28 maja Egipt zagroził całkowitym zamknięciem Kanału Sueskiego, gdyby jakiekolwiek państwo spróbowało interweniować w trakcie wojny izraelsko-egipskiej. 29 maja prezydent Egiptu Naser zażądał od Izraela oddania portu Ejlat i innych terytoriów wzdłuż linii demarkacyjnej, czyli powrotu do stanu z 1947 roku.

30 maja 1967 roku zawiązało się porozumienie sojusznicze Egiptu i Jordanii. Armia jordańska została podporządkowana Egiptowi. Jednocześnie Irak, Kuwejt, Tunezja, Sudan, Maroko i Algieria zgodziły się skierować swoje wybrane oddziały przeciwko Izraelowi. Po stronie Zjednoczonej Republiki Arabskiej opowiedziały się: Pakistan, Indonezja, ZSRR i Chiny.

WOJNA SZEŚCIODNIOWA 1967 r.

W tej sytuacji, 5 czerwca 1967 roku Izrael rozpoczął działania wojenne przeciwko Egiptowi, Syrii i Jordanii. Izrael odniósł zwycięstwo zajmując ponad 60 tys. km² ziem arabskich. Pod izraelską okupacją znalazły się: syryjskie Wzgórza Golan, jordański Zachodni Brzeg Jordanu i część Jerozolimy, egipski Półwysep Synaj oraz Okręg Gazy (kontrolowany przez Egipt). Pod naciskiem Rady Bezpieczeństwa ONZ zaprzestano działań wojennych.

Rada Bezpieczeństwa ONZ 22 listopada 1967 roku przyjęła rezolucję 242, wzywającą Izrael do wycofania się z ziem zagarniętych w czasie ostatniej wojny.W latach 1967-1970 na granicy izraelsko-jordańskiej doszło do 5.840 incydentów zbrojnych, w większości były to przypadki ostrzału artyleryjskiego i moździerzowego prowadzone z terytorium Jordanii. W Jordanii ulokowały się również główne bazy OWP, która rozpoczęła nasilać kampanię terroru przeciwko Izraelowi.29 sierpnia 1967 roku szczyt Ligi Arabskiej przyjął słynną uchwałę "Trzy Razy Nie" ("nie" dla pokoju z Izraelem, "nie" dla uznania Izraela, "nie" dla negocjacji z Izraelem).21 października 1967 roku egipskie okręty rakietowe zatopiły izraelski niszczyciel "Ejlat", który zbliżył się do egipskich wybrzeży.W 1968 roku OWP zaczęła przenosić część swoich baz z Jordanii do Libanu, którego południowa część szybko zamieniła się w wielką bazę szkoleniową światowego terroryzmu.12 kwietnia 1968 roku dziesięć żydowskich rodzin pod przywództwem rabina Mosze Lewingera z Bloku Wiernych osiedliło się w Hebronie i za zgodą władz rozpoczęło budowę osiedla Kiriat Arba w bezpośrednim sąsiedztwie miasta. Było to pierwsze osiedle wybudowane w Judei.

WOJNA NA WYCZERPANIE 1967-1973

8 marca 1969 roku prezydent Egiptu Naser ogłosił, że egipsko-izraelskie porozumienie o zawieszeniu broni jest nieważne. Rozpoczęła się "wojna na wyczerpanie". Arabski ostrzał artyleryjski koncentrował się głównie wzdłuż Kanału Sueskiego. Do mniejszych incydentów dochodziło na granicach z Syrią i Jordanią. Organizacja Wyzwolenia Palestyny działając z Libanu w 1969 roku przeprowadziła 97 operacji terrorystycznych przeciwko Izraelowi. W ramach działań odwetowych izraelska armia w latach 1968-1972 przeprowadziła 5.270 operacji lądowych, morskich i powietrznych. Równocześnie nasiliła się walka z terroryzmem, który przyjął charakter międzynarodowy. Cele izraelskie były atakowane na całym świecie. Wszystkie te działania były obliczone na osłabienie Izraela.

WOJNA JOM KIPPUR 1973 r.

Wojna Izraela z koalicją Egiptu i Syrii w 1973 roku (znana także jako wojna październikowa lub wojna ramadanowa;, trwająca od 6 do 22/24 października. Wojna rozpoczęła się w dniu żydowskiego święta Jom Kippur, od zaskakującego uderzenia połączonych sił Egiptu i Syrii. Najechały one Półwysep Synaj i Wzgórza Golan, które pozostawały w posiadaniu Izraela od 1967 roku, od czasu wojny sześciodniowej.Egipcjanie i Syryjczycy posuwali się naprzód przez pierwsze 48 godzin inwazji, później jednak szala przechyliła się na korzyść Izraela. W drugim tygodniu wojny, Syryjczycy zostali wyparci z całego terytorium Wzgórz Golan. Na Synaju Izraelczycy uderzyli w przerwę pomiędzy dwiema armiami, którze przekroczyły Kanał Sueski (gdzie znajdowała się dawna linia przerwania ognia), co spowodowało odcięcie tych oddziałów od zaopatrzenia z Egiptu.

Działania wojenne

Egipt i Syria podjęły próbę odzyskania siłą terytorium znajdującego się pod izraelską okupacją. Ich armie przypuściły skoordynowany atak 6 października1973 r., w czasie muzułmańskiego Ramadanu , który zbiegł się w tym roku z żydowskim świętem Jom Kippur. Siły syryjskie zaatakowały fortyfikacje na Wzgórzach Golan, natomiast siły egipskie - fortyfikacje wzdłuż Kanału Sueskiego i na Półwyspie Synaj. Oddziały te zadały armii izraelskiej ciężkie straty. Jednak po ponad dwóch tygodniach walk i uruchomieniu amerykańskiego mostu powietrznego z dostawami materiałów wojskowych, Izrael odepchnął siły arabskie na ich pozycje wyjściowe.

Epilog

22 października ogłoszono zawieszenie ognia, ale zaufanie opinii publicznej w Izraelu zostało nadszarpnięte - kraj okazał się nieprzygotowany na niespodziewany atak i niezdolny do szybkiego odparcia go. Za brak przygotowania obwiniono ministra obrony Mosze Dajana i zażądano jego rezygnacji. Przewodniczący Sądu Najwyższego powołał komisję do zbadania postepowania dowództwa w czasie wojny. Komisja zaleciła rezygnację szefa sztabu, ale zrezygnowała z oceny Dajana. Prasa i opinia publiczna potępiły go jednak, a po uroczystym pogrzebie wojskowym ofiar wojny, w czasie którego rodzice zabitych żołnierzy nazwali go mordercą ich synów, Dajan złożył w 1974 r. swą rezygnację premier Goldzie Meir.W Egipcie i Syrii wojnę uznano za zwycięstwo. Nieprzenikniona linia obronna Bar Lev została przełamana, lotnictwo izraelskie poniosło ciężkie straty, a mit o niezwyciężoności izraelskiej armii został rozbity na Półwyspie Synaj i Wzgórzach Golan. Izraelczycy zostali zmuszeni do rezygnacji z niektórych wcześniejszych zdobyczy terytorialnych w drodze serii umów z Syrią i Egiptem, którym patronował amerykański sekretarz stanu Henry Kissinger, aczkolwiek nie zawarto jeszcze szeroko zakrojonego paktu pokojowego, do którego dążyła kierowana przez Rosjan i Amerykanów bliskowschodnia konferencja pokojowa.

DO POKOJU Z EGIPTEM

21 grudnia 1973 roku w Genewie rozpoczęła się konferencja pokojowa z udziałem delegatów Izraela, Egiptu, Jordanii i Syrii, oraz ZSRR i USA. ONZ reprezentował Sekretarz Generalny Kurt Waldheim. Po ciężkich negocjacjach ustalono w maju 1974 roku porozumienie izraelsko-jordańskie dotyczące strefy granicznej na Wzgórzach Golan. Utworzono międzynarodowe siły UNDOF, których celem było nadzorowanie pokoju w tym rejonie.

1 września 1975 roku doszło do zawarcia izraelsko-egipskiego porozumienia w sprawie Półwyspu Synaj. Na jego mocy Izrael w okresie od 15 listopada 1975 r. do 26 lutego 1976 r. w czternastu etapach wycofał się z Synaju. W zamian Egipt obiecał złagodzić bojkot ekonomiczny oraz umożliwić żeglugę po Kanale Sueskim statkom handlowym wiozącym towary do lub z Izraela.W 1977 roku oficjalnie wprowadzono dla terytoriów okupowanych na Zachodnim Brzegu Jordanu nazwy Judea i Samaria. Zaczęto je traktować jako prastare dziedzictwo narodowe Izraela.W 1977 roku ZSRR wyraził zgodę na imigrację 17 tys. radzieckich Żydów do Izraela.10 listopada 1977 roku prezydent EgiptuAnwar Sadat ogłosił gotowość do negocjacji pokojowych z Izraelem. W dniach od 19 do 21 listopada doszło w Jerozolimie do przełomowego spotkania prezydenta Egiptu Anwara Sadata z premierem Izraela Menachemem Beginem. 25 grudnia miała miejsce wizyta Menachema Begina w Egipcie.W marcu 1978 roku izraelska armia przeprowadziła operację "Litani" wymierzoną przeciwko bazom Organizacji Wyzwolenia Palestyny w południowym Libanie. Przez ponad trzy miesiące tereny te znajdowały się pod pełną kontrolą izraelskiej armii, która ostatecznie wycofała się pod presją ZSRR i USA. Izraelczycy wycofując się, pozostawili południowy Liban podzielony na dwie części. Pierwsza część była patrolowana przez jednostki lokalnych chrześcijańskich milicji (uzbrojonych i wyszkolonych przez Izrael). Drugą strefę patrolowały międzynarodowe siły UNFIL (United Nations Interim Force in Lebanon), których zadaniem było nadzorowanie zawieszenia broni na granicy izraelsko-libańskiej.

• Camp David

W dniach od 5 do 18 września 1978 roku odbyła się trójstronna konferencja Izraela, Egiptu i Stanów Zjednoczonych w Camp David w USA. 18 września podpisano porozumienie izraelsko-egipskie. W ciągu 9 miesięcy Izrael i Egipt miały ustanowić stosunki dyplomatyczne. W ciągu 3 lat Izrael miał wycofać ostatnie wojska z Półwyspu Synaj. Granica izraelsko-egipska miała zostać obsadzona przez pokojowe siły ONZ. Izraelska flota miała otrzymać swobodę żeglugi przez Kanał Sueski, Cieśninę Tirańską oraz Zatokę Akaba. Wyznaczono również program ramowy do zbudowania pokoju na Bliskim Wschodzie, łącznie ze szczegółową propozycją ustanowienia samorządu palestyńskiego .Organizacja Wyzwolenia Palestyny, odrzuciła jednak tę propozycję.

26 marca 1979 roku podpisano układ pokojowy pomiędzy Izraelem a Egiptem. 27 maja otwarto granicę egipsko-izraelską.

30 kwietnia 1979 roku pierwszy izraelski frachtowiec przepłynął przez Kanał Sueski.

18 lutego 1980 roku nastąpiło otwarcie ambasady Izraela w Kairze.

7 czerwca 1981 roku izraelskie siły powietrzne przeprowadziły operację "Babilon", podczas której zbombardowano iracki ośrodek nuklearny w Osirak (odległy o 1.100 km od Izraela). Według Izraela była to akcja samoobronna. Podano ,iż w nuklearnym ośrodku Osirak, Irakijczycy przy pomocy Francuzów pracowali nad skonstruowaniem bomby atomowej, która mogła zostać użyta przeciwko Izraelowi. Po perfekcyjnym powietrznym uderzeniu, z tego ośrodka pozostały tylko ruiny.

14 grudnia 1981 roku izraelski parlament Knesset przyjął uchwałę o objęciu Wzgórz Golan izraelskim systemem prawnym i administracyjnym. Wzgórza Golan zostały wcielone do państwa Izrael. Rada Bezpieczeństwa ONZ nie uznała tej decyzji.

WOJNA LIBAŃSKA 1982-1985

Wojna między Izraelem i oddziałami partyzanckimi OWP, Druzów, wspieranych przez Syrię oraz Islamski Dżihad i Hezbollah, wspieranych przez Iran rozpoczęła się 6 czerwca1982 roku od ataku wojsk izraelskich na obozy uchodźców palestyńskich w strefie przygranicznej Libanu. W konflikt została wciągnięta mniejszość chrześcijańska Libanu, USA oraz Francja. Na skutek konfliktu została całkowicie zachwiana sytuacja polityczna w Libanie, co doprowadziło do trwających wiele lat starć partyzanckich wewnątrz państwa, stale podsycanych przez zewnętrzne strony konfliktu. Wojna zakończyła się w wyniku zawartego porozumienia, 10 czerwca1985 roku na mocy którego wojska izraelskie wycofały się z Libanu. Wiosną 1981 roku ze wzmożoną siłą wybuchła wojna domowa w Libanie. Oddziały chrześcijańskiej Armii Południowego Libanu zaatakowały pozycje wojsk syryjskich, które od 1976 roku okupowały część Libanu z tytułu mandatu Ligi Państw Arabskich. Natomiast przeciwko chrześcijańskim falangom wystąpiły radykalne muzułmańskie organizacje.

W czerwcu 1982 roku Izrael zdecydował się na ingerencję w pogrążonym w chaosie wojny domowej Libanie. Celem wojskowej operacji "O pokój dla Galilei" była likwidacja baz i rozbicie oddziałów Organizacji Wyzwolenia Palestyny (która miała swoją główną siedzibę w Bejrucie), które ostrzeliwały północny Izrael .

I faza wojny (6 czerwca- 23 sierpnia 1982)

6 czerwca 1982 roku do Libanu wkroczyło 11 pancernych dywizji i 11 brygad piechoty, wspieranych przez 600 bojowych samolotów. Zmechanizowane kolumny wojskowe wbiły się klinami głęboko w terytorium Libanu, i szybko posuwały się wzdłuż wybrzeża . Komandosi izraelscy oznaczyli stanowiska artylerii przeciwlotnicznej, dzięki czemu w ciągu kilku godzin izraelskie lotnictwo zniszczyło większosćjej stanowisk. Specjalna jednostka policji aresztowała większość przywódców palestyńskich.8 czerwca izraelskie oddziały pancerne oskrzydliły siły Organizacji Wyzwolenia Palestyny na południe od Bejrutu. Równocześnie Izraelczycy usiłowali przejąć kontrolę nad strategiczną autostradą Bejrut-Damaszek, by w ten sposób odciąć Palestyńczyków od pomocy z Syrii. W tej sytuacji w wojnę libańską włączyła się Syria, która zaczęła przerzucać do Libanu dodatkowe oddziały wojska. W Libanie znajdowało się 6 syryjskich dywizji wspieranych przez 500 bojowych samolotów oraz działała szyicka organizacja Hezbollah, mająca około 1,5 tys. ludzi pod bronią.

9 czerwca w odpowiedzi na ruchy wojsk syryjskich Izraelczycy zniszczyli syryjskie baterie artylerii przeciwlotniczej w Dolinie BekaaW dwóch wielkich bitwach powietrznych Izraelczycy strącili 96 syryjskich myśliwców, przy stracie tylko jednego własnego samolotu.

10 czerwca izraelskie oddziały dotarły do Bejrutu.

11 czerwca pod naciskiem światowych mocarstw wprowadzono w Libaniesyryjsko-izraelskie zawieszenie broni.

13 czerwca izraelskie oddziały połączyły się z chrześcijańskimi oddziałami we wschodniej części Bejrutu. Otoczone obozy palestyńskich bojowników były systematycznie likwidowane przy bardzo silnym oporze OWP.

14 czerwca kilkaset izraelskich dział i czołgów oraz okrętów wojennych i samolotów rozpoczęło niszczący ostrzał Bejrutu. Odcięto dostawy wody, prądu i żywności dla miasta. Sytuacja mieszkańców miasta była tragiczna. 20 czerwca prezydent LibanuElias Sarkis zwrócił się z prośbą o spełnienie izraelskich żądań i wycofanie oddziałów syryjskich oraz OWP z Libanu. Początkowo Arabowie odrzucili te prośby. Jednak już w lipcu dowództwo Organizacji Wyzwolenia Palestyny zaczęło się godzić na izraelskie propozycje. Przy pomocy amerykańskiej dyplomacji Jordania zgodziła się przyjąć 2 tys. palestyńskich bojowników, reszta miała ewakuować się do Tunezji, Algierii, Jemenu, Sudanu i Iraku.

Ewakuacja OWP z Libanu trwała od 21 do 30 sierpnia 1982 roku. Ogółem wyjechało około 8,8 tys. palestyńskich bojowników. Równocześnie Bejrut opuściło około 6 tys. syryjskich żołnierzy.

Tak zakończyła się pierwsza faza wojny libańskiej, w której zginęło 368 izraelskich żołnierzy oraz 600 żołnierzy syryjskich i ponad 3 tys. bojowników palestyńskich. Nieznana jest liczba ofiar wśród libańskiej i palestyńskiej ludności cywilnej. Według źródeł arabskich przekraczyła ona 10 tys. osób.

Izrael wiązał swoje nadzieje na normalizację sytuacji wewnętrznej w Libanie z przywódcą chrześcijańskiej Falangi, BasziremDżemajelem. Na początku 1982 roku został on wybrany prezydentem Libanu. Był on skłonny do współpracy z Izraelem, a zawarcie pokoju z Libanem dawało szansą na bezpieczeństwo od północy. Wszystkie izraelskie plany zostały pokrzyżowane przez wywiad syryjski, który 14 września 1982 roku przeprowadził w Bejrucie zamach terrorystycznym, w którym zginął BaszirDżemajel. Izrael stracił nadzieję na kontrolowanie sytuacji w Libanie poprzez libańskich chrześcijan.

16 i 17 września 1982 roku oddziały Falangi chrześcijańskiej, dowodzone przez Eli Hobejkę, wkroczyły do obozów uchodźców palestyńskich Sabra i Szatila. W wyniku rzezi zginęło od 700 do 3500 Palestyńczyków. Był to odwet za śmierć w zamachu bombowym nowo wybranego prezydenta Libanu. Palestyńczycy oskarżyli Izraelczyków o współudział w tej zbrodni. Liban stał się sceną krwawej wojny domowej. Rząd libański nie był zdolny do utrzymania własnego autorytetu , a w całym kraju zapanował chaos. Oddziały libańskich chrześcijan walczyły z Druzami i muzułmańskimiSzyitami, którzy byli wspomagani przez Syrię. Bejrut został podzielony między walczące strony . W listopadzie 1982 roku w Bejrucie zaczęły lądować międzynarodowe siły pokojowe ONZ (amerykańskie, francuskie, brytyjskie i włoskie). Ich celem miało być utrzymanie rozejmu pomiędzy walczącymi stronami i powstrzymanie eskalacji wojny domowej w Libanie.W kwietniu 1983 roku muzułmańscy ekstremiści przeprowadzili zamach bombowy na ambasadę USA w Bejrucie. Zginęły 83 osoby, a rannych zostało 130.Wiosną 1983Syria rozmieściła baterie rakiet ziemia-powietrze z radziecką obsługą w Dolinie Bekaa.W lipcu Stany Zjednoczone zaangażowały się w konflikt w Libanie po stronie chrześcijańskiej Falangi. Amerykański pancernik USS "New Jersey" rozpoczął ostrzeliwanie pozycji druzyjskich w rejonie Bejrutu. Druzowie byli wspierani przez Syrię.

Strefa bezpieczeństwa

W obliczu narastającej fali przemocy, we wrześniu 1983 roku izraelska armia wycofała się z okolic Bejrutu i przegrupowała siły na linię rzeki Awali, na północ od Sydonu. W ten sposób stworzono w południowym Libanie "strefę bezpieczeństwa", która miała chronić terytorium Izraela przed atakami z Libanu. Jednakże przednia straż izraelskiej armii była wystawiona na silne ataki, głównie ze strony Hezbollahu. W czasie wojny libańskiej dokonano 1 350 ataków, w których zginęło 306 izraelskich żołnierzy.

W październiku 1983 roku w zamachu terrorystycznym na główną kwaterę marynarki USA i koszary francuskie w Bejrucie zginęło 297 amerykańskich i francuskich żołnierzy. Do zamachu przyznała się szyicka organizacja terrorystyczna Hezbollah.

4 listopada Islamski Dżihad przeprowadził zamach na izraelską bazę wojskową w porcie Tyr. Zginęło 40 izraelskich żołnierzy.Na początku 1984 roku siły pokojowe ONZ wycofały się z Libanu.8 listopada w Nagura rozpoczęły się izraelsko-libańskie rozmowy o wycofaniu wojsk izraelskich z Libanu. W wyniku zawartego porozumienia, 10 czerwca 1985 roku wojska izraelskie wycofały się z Libanu. Na południu Libanu pozostała jedynie "strefa bezpieczeństwa" o szerokości 3-15 km, nadzorowana przez siły Armii Południowego Libanu.

W latach 1985-1990 utrzymywało się stałe napięcie na granicy z Libanem. W tym okresie miało tam miejsce 2 400 ataków, w których zginęło 41 izraelskich żołnierzy, a rannych zostało 181. Dodatkowe straty w ludziach poniosła Armia Południowego Libanu, w liczbie 416 żołnierzy.

PIERWSZA INTIFIADA 1987- 1991

Pierwsze powstanie - Intifada Kamieni - wybuchło 9 grudnia1987 roku w sprzeciwie wobec izraelskiej okupacji na Zachodnim Brzegu i w strefie Gazy. Palestyńskie osiedla zostały otoczone barykadami, za którymi ukrywali się młodzi bojówkarze atakujący kamieniami izraelskie posterunki. Działaniami kierowali lokalni przywódcy religijni wywodzący się z Centrum Islamskiego (działającego od lat 70. na Uniwersytecie w Gazie). Jako zbrojne ramię wystąpił wówczas po raz pierwszy Hamas. Wsparcie zapewniali dysydenci OWP i radykalne organizacje islamskie działające poza granicami kraju. Celem Intifady było stworzenie suwerennego państwa Palestyna.Bezpośrednim powodem wybuchu Intifady był wypadek samochodowy (8 grudnia) do którego doszło w Strefie Gazy. Izraelska ciężarówka wojskowa zabiła palestyńskiego pasażera samochodu osobowego.

Jako odpowiedź na wybuch palestyńskiego powstania, żołnierze izraelscy otrzymali zgodę na stosowanie broni palnej i ostrej amunicji. Do sierpnia 1988 roku w starciach ulicznych zginęło 324 Palestyńczyków. Buldożery burzyły domy aresztowanych palestyńskich aktywistów. Przeprowadzano masowe aresztowania .

Latem 1988 roku Palestyńczycy stworzyli Zjednoczone Narodowe Kierownictwo Powstania, składające się z przedstawicieli wszystkich palestyńskich organizacji, w tym OWP i Hamasu, które rywalizowały ze sobą o wpływy wśród Arabów. W odpowiedzi na eskalację zamieszek, izraelski rząd podjął decyzję zamknięcia aż do odwołania wszystkich palestyńskich szkół, aby w ten sposób spróbować zdławić Intifadę.

W okresie od sierpnia 1988 do czerwca 1989 roku w starciach ulicznych zginęło 574 Palestyńczyków. Radykalne ugrupowania palestyńskie zdecydowały się wówczas powrócić na drogę terroryzmu. 6 lipca 1989 roku w zamachu bombowym na miejski autobus zginęło 16 Izraelczyków.

2 sierpnia 1990 roku wojska irackie zajęły Kuwejt. Palestyński przywódca Jaser Arafat już w trzecim dniu wojny poleciał do Bagdadu i poparł Husajna, który wsparł jego poczynania kwotą 4 milionów dolarów miesięcznie. Uwikłanie się Arafata po stronie Iraku bardzo osłabiło jego pozycję i w 1991 roku siła palestyńskiego powstania zaczęła słabnąć.

Od wybuchu powstania w grudniu 1987 roku zginęło ogółem 1225 Palestyńczyków i 13 izraelskich żołnierzy. Jednocześnie wyburzono 2 tys. palestyńskich domów.

• DRUGA INTIFIADA (AL- AKSA) 2000- 2004

25 lipca 2000 r. załamały się izraelsko-palestyńskie rozmowy pokojowe w Camp David (11-25 lipca 2000 r.). W konsekwencji społeczeństwo palestyńskie, zniechęcone brakiem efektów procesu pokojowego i rozgoryczone trudnymi warunkami życia, wznieciło kolejne powstanie. Powodem wybuchu zamieszek była wizyta Ariela Szarona na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie (28 września2000 r.) i zabicie palestyńskiego nastolatka, przez izraelskiego snajpera. Druga intifada od nazwy Wzgórza Świątynnego nosi nazwę Al-Aksa.

29 września wybuchły gwałtowne zamieszki w wielu miastach Autonomii Palestyńskiej, w których zginęło 18 Palestyńczyków i 1 Izraelczyk. Po raz pierwszy wystąpiła wówczas zbrojnie organizacja Brygady Męczenników al-Aksy.

4 października władze Autonomii podjęły decyzję o uwolnieniu przetrzymywanych dotąd więźniów, odpowiedzialnych m.in. za zamachy w Izraelu.

12 października tłum Palestyńczyków dokonał linczu 2 izraelskich żołnierzy na posterunku policji palestyńskiej w Ramallah. W odwecie izraelskie śmigłowce zniszczyły ten posterunek.

W obliczu eskalacji przemocy amerykański prezydent Bill Clinton przygotował szczyt izraelsko-palestyński w egipskim kurorcie Szarm al-Szejk (16-17 października 2000 r.). Zawarte porozumienie zobowiązywało obie strony do powstrzymania przemocy. Tym postanowieniom nie podporządkowały się jednak radykalne ugrupowania palestyńskie, takie jak Hamas, ani izraelska armia.

18 października Izrael realizując warunki zawartego porozumienia wycofał swoje oddziały z Nablusu. Jednak równocześnie aresztowano 8 Palestyńczyków podejrzewanych o lincz na izraelskich żołnierzach (12 października) w RamallahPomimo tego władze Autonomii Palestyńskiej wezwały za pośrednictwem telewizji całą ludność palestyńską do powstrzymania się od aktów przemocy. Nic to jednak nie dało i 20 października starcia ponownie wybuchły. W okolicach Nablusu i Ramli zginęło 10 Palestyńczyków, a 400 zostało rannych.

Gdy 22 października państwa Ligi Arabskiej zapowiedziały udzielenie pomocy finansowej Palestyńczykom w wysokości 1 mld dolarów, premier IzraelaEhud Barak oficjalnie wstrzymał wszelkie rozmowy pokojowe z Autonomią Palestyńską. W październiku w starciach zginęło ogółem 148 Palestyńczyków i 10 Izraelczyków. Radykalne organizacje palestyńskie postanowiły posłużyć się zamachami terrorystycznymi.

Operacja „Mur obronny”

28 marca 2002 roku Izrael w porozumieniu ze Stanami Zjednoczonymi podjął decyzję o przeprowadzeniu dużej operacji wojskowej na terenach Autonomii Palestyńskiej. 29 marca izraelskie oddziały wkroczyły do większości palestyńskich miast prowadząc rewizje i aresztowania. W wielu miejscach doszło do gwałtownych walk.

Operacja „Zamknięta droga”

22 czerwca 2002 roku izraelska armia ponownie zajęła wszystkie duże miasta Autonomii na Zachodnim Brzegu. Na wszystkich drogach wystawiono punkty kontrolne mające na celu ograniczenie komunikacji pomiędzy grupami terrorystycznymi działającymi w różnych miastach. W wielu miejscach doszło do walk.

• Plan "Najpierw Gaza i Betlejem"

Izraelski plan zakładał stopniowe wycofywanie się wojsk z Gazy i miasta Betlejem na Zachodnim Brzegu Jordanu i przejmowanie ich obowiązków przez palestyńskie służby bezpieczeństwa. 20 sierpnia w ręce palestyńskich służb bezpieczeństwa przekazano miasto Betlejem. Nie zrealizowano natomiast planu wycofania ze Strefy Gazy z powodu dużego napięcia w tym rejonie.

• Operacja "Wysunięta straż"

25 października 2002 roku duże izraelskie siły wkroczyły do większości palestyńskich miast. Celem operacji było sprowokowanie palestyńskich bojówek do ujawnienia się, a ich likwidacja.

• Operacja "Gorąca zima"

30 stycznia 2003 roku izraelska armia ponownie zajęła większość palestyńskich miast, wprowadzając godzinę policyjną, prowadząc rewizje i aresztowania osób podejrzanych o współpracę z ugrupowaniami terrorystycznymi. Kolejne miasta ogłaszano "strefami zamkniętymi" przeszukując dom po domu. Nieustannie ścigano dowódców palestyńskich ugrupowań radykalnych. Izraelskie siły bezpieczeństwa udaremniały średnio około 55 zamachów terrorystycznych w miesiącu.

• Szczyt w Akabie

4 czerwca 2003 roku odbył się w Akabie szczyt prezydenta Stanów ZjednoczonychGeorga Busha z premierem IzraelaArielem Szaronem i premierem Autonomii PalestyńskiejMahmudem Abbasem. Szaron wyraził poparcie dla powstania w przyszłości państwa palestyńskiego. Abbas oświadczył, że zbrojne powstanie palestyńskie (Intifada) musi się zakończyć i oficjalnie potępił terroryzm.Proklamowano zawieszenie broni, jednak radykalne ugrupowania palestyńskie odrzuciły taką możliwość. Za kontynuacją zbrojnego powstania Intifady opowiedziały się: Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny, Hamas oraz Islamski Dżihad, które wspólnie nasiliły swoją działalność w Strefie Gazy.

• Plan Szarona

18 grudnia 2003 roku izraelski premier Ariel Szaron przedstawił własny plan rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego drogą pokojową. Szaron powiedział, że jeśli impas w konflikcie będzie trwał, jego kraj wytyczy nowe "linie bezpieczeństwa", oddzielające Izrael od terytoriów palestyńskich na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy. Plan zakładał wcześniejsze powstanie państwa palestyńskiego i likwidację części osiedli żydowskich. Nowe granice miały być chronione przez budowaną "barierę bezpieczeństwa". To posunięcie spotkało się z oskarżeniem, że poprzez wytyczenie w ten sposób granicy Izrael bezprawnie zaanektuje część terytorium Zachodniego Brzegu Jordanu.

• Operacja "Tęcza"

W maju 2004 roku izraelska armia przeprowadziła rozległą operację wojskową w Strefie Gazy wymierzoną w infrastrukturę palestyńskich organizacji terrorystycznych. Zniszczono dużą ilość warsztatów zbrojeniowych oraz przejęto wielkie ilości broni i materiałów wybuchowych.

• Operacja "Dni pokuty"

W październiku 2004 roku izraelska armia przeprowadziła dużą operację wojskową w Strefie Gazy. Celem było uniemożliwienie ostrzału rakietowego terytorium Izraela. W toku operacji doszło do ciężkich walk z grupami Hamasu, w których zginęło 111 , a rannych zostało 350 Palestyńczyków.

Arabsko- izraelski dialog pokojowy. Problem palestyński

podziały w świecie arabskim po wojnie o Kuwejt:

Wojna o Kuwejt podzieliła państwa arabskie- 9 z nich wystąpiło po stronie koalicji antyirackiej, 8 państw wstrzymało się od działań. Osłabiona została pozycja OWP, która opowiedziała się za Irakiem. Na znaczeniu straciła też Rada Współpracy Arabskiej

Po zwycięstwie w Iraku , Waszyngton; wierzono, że doprowadzenie do izraelsko-arabskiego dialogu jest możliwe

plan Mubaraka normalizacji stosunków na Bliskim Wschodzie- 3 marca 1991

Plan przedstawiony w egipskim parlamencie był adresowany do świata arabskiego, USA i Izraela. Plan zawierał postulaty:

• zaniechania odwetu i zemsty- dotyczył zarówno Iraku jak innych aktorów sceny bliskowschodniej

• budowa wzajemnego zaufania przez uregulowanie sporów granicznych, problemu palestyńskiego, współpracy rozwojowej na BW oraz umocnienia demokracji w świecie arabskim

• uznanie BW za strefę wolną od broni jądrowej, chemicznej i biologicznej

 „dyplomacja wahadłowa Bakera”

Liczne podróże sekretarza stanu USA Bakera- w czasie pierwszej podróży (9-14 III 1991) odwiedził Izrael, sąsiadujące z nim państwa i spotkał się z 11 Palestyńczykami z Zachodniego Brzegu . Szef dyplomacji amerykańskiej opowiadał się za rozwiązaniami zgodnymi z rezolucjami nr 242 i 338, a więc za pokojem za cenę zwrotu przez Izrael terytoriów okupowanych

propozycje chińskie rozwiązania kryzysu bliskowschodniego:

14 III Chiny zaproponowały 5 zasad rozwiązania kryzysu bliskowschodniego:

1. Odrzucenie użycia siły i uregulowanie wszystkich kwestii tylko środkami politycznymi

2. Zwołanie międzynarodowej konferencji pokojowej pod egidą ONZ z udziałem pięciu stałych członków RB i państw zainteresowanych

3. Do rozwiązania może doprowadzić tylko dialog, prowadzony w różnych formach i przez wszystkie strony, w tym także dialog Izraela z OWP

4. Izrael będzie bezpieczny, jeśli przestanie nękać naród palestyński i wycofa się z terytoriów okupowanych

5. Palestyna i Izrael powinny uznać się wzajemnie i współistnieć pokojowo jako niepodległe państwa

Propozycje chińskie pokrywały się ze stanowiskiem arabsko- palestyńskim.

wznowienie stosunków dyplomatycznych między ZSRR a Izraelem- 18 października 1991

Bliskowschodnia konferencja pokojowa :

I runda bliskowschodniej konferencji pokojowej odbyła się w Madrycie

30 października- 1 listopada 1991

Za sukces uznano fakt, że konferencja doszła do skutku. W Madrycie spotkali się Izraelczycy, Palestyńczycy, Jordańczycy, Libańczycy, Syryjczycy i Egipcjanie ( w roli obserwatorów).

II runda, 14 grudnia 1991- 18 stycznia 1992

Wspólna delegacja jordańsko- palestyńska została podzielona na dwa komitety. W sprawach dotyczących głównie Palestyńczyków delegacja izraelska miała rozmawiać z 9 Palestyńczykami i 2 Jordańczykami

III runda- połowa stycznia 1992, Waszyngton

Palestyńczycy przedstawili projekt kształtowania samorządu na terenach okupowanych, mającego doprowadzić do niepodległości- odrzucony przez Izrael.

główne problemy kolejnych rund negocjacyjnych:

• stopniowa instytucjonalizacja władzy Palestyńczyków na obszarach okupowanych przez wybory bezpośrednie pod kontrolą międzynarodową- Izrael zgadzał się tylko na wybory burmistrzów; VI 1992 wybory parlamentarne w Izraelu wygrywa Partia Pracy- nowy premier Icchak Rabin zapowiada wstrzymanie budowy osiedli na obszarach palestyńskich, dopuszcza możliwość wycofania się ze Wzgórz Golan

• akcje proirańskich fundamentalistów na obszarach okupowanych i sposób rozprawiania się z nimi przez władze izraelskie (m.in. kwestia 416 Palestyńczyków z Hamasu deportowanych do Libanu)

legalizacja uchwałą parlamentarną zakazanych od 1986 roku kontaktów z Organizacją Wyzwolenia Palestyny- 19 stycznia 1993

 IX i X runda- impas w rokowaniach- doszło jednak do nowych kompromisów: delegacja palestyńska zgodziła się na koncepcję przejściowej autonomii i rozpoczęcie jej od Strefy Gazy; delegacja izraelska zgodziła się przekazać Palestyńczykom pewne uprawnienia samorządowe jeszcze przed wprowadzeniem autonomii, zgoda na międzynarodową kontrolę wyborów samorządowych

tajne negocjacje Izrael- OWP pod patronatem Norwegii

Spotkanie w Norwegii (już w zaawansowanych negocjacjach) Msz Izraela i Mahmud Abbas Przedyskutowano tezy plan „Gaza- Jerycho”, który zakładał:

• 1,7 mln Palestyńczyków otrzyma autonomię

• wojska izraelskie wycofają się z tego obszaru w ciągu 4 miesięcy od podpisania porozumienia

• Palestyńczycy przeprowadzą wybory samorządowe

• Izrael i OWP formalnie się uznają

W taki sposób powstała Izraelsko- Palestyńska Deklaracja Pokojowych Intencji (30 VIII 1993)

9 września 1993 r. Arafat napisał list do premiera Rabina zawierający:

• uznanie przez OWP państwa Izrael

• wyrzeczenie się przez OWP terroryzmu

• wolę regulowania wszystkich spraw drogą rokowań

• przyszłą zmianę Karty Palestyńskiej pozostającej w sprzeczności z deklaracją zasad

Wzajemne uznanie się Izraela i OWP- 10 września 1993

spotkanie w Białym Domu- podpisanie porozumienia izraelsko- palestyńskiego

13 września 1993 r. (porozumienie podpisali minister Peres i Abbas; jako świadkowie Kozyriew i Christopher). Główne postanowienia:

• utworzenie tymczasowego samorządu palestyńskiego w strefie Gazy i Jerycha na okres 5 lat,

• przeprowadzenie wyborów do Rady Palestyńskiej w ciągu 9 miesięcy

• podjęcie negocjacji w sprawie terenów okupowanych od dwóch lat,

• wycofanie armii izraelskiej ze strefy Gazy i Jerycha oraz z zaludnionych terenów Zachodniego Brzegu,

• ochrona bezpieczeństwa wewnętrznego na obszarach autonomicznych przez samych Palestyńczyków, a bezpieczeństwa zewnętrznego przez Izrael,

• rozwiązanie spornej kwestii Jerozolimy na drodze negocjacji

• zbudowanie połączenia komunikacyjnego między Gazą , a Zachodnim Brzegiem

• rozstrzygnięcie sprawy uchodźców przez Izraelczyków, Palestyńczyków, Jordańczyków i Egipcjan

rozpatrywanie spraw spornych lub powołanie specjalnego komitetu arbitrażowego

- przewidziano kalendarz etapowej realizacji zobowiązań

Ratyfikacja dokumentu przez Kneset- 23 września, przez Centralną Radę OWP- 12 października.

 wstępne porozumienie izraelsko- jordańskie: 14 września 1993

 po wejściu w życie porozumienia waszyngtońskiego prace rozpoczęła komisja mieszana ds. realizacji porozumienia waszyngtońskiego ( zbierała się głównie w Kairze lub Tabie)

 podpisanie układu o ograniczonej autonomii palestyńskiej w strefach Gazy i Jerycha odbyło się w Kairze 4 maja 1994 (strefy przeszły oficjalnie pod palestyński zarząd 18 maja 1994)

 rokowania na temat dalszych etapów autonomii palestyńskiej odbyły się w Paryżu (6-7 VII) między Arafatem, Rabinem i Peresem; 12 XII cała trójka otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla,

 rezygnacja ze stosowania przemocy przez OWP- 15 grudnia 1994

traktat z Taby w sprawie rozszerzenia Autonomii Palestyńskiej- 24 września 1995 (parafowany w Tabie i podpisany w Waszyngtonie 28 września przez Arafata i Rabina)

OWP miała przejąć kontrolę nad 1/3 terytoriów okupowanego Zachodniego Brzegu. Na styczeń przewidziano wybory do 83-osobowej Rady Autonomii Palestyńskiej, uprawnionej do zarządzania wszystkimi sprawami tego obszaru poza bezpieczeństwem zewnętrznym. Zobowiązania zawarto na 5 lat. 28 września 1995 r. podpisano w Waszyngtonie izraelsko-palestyński układ Oslo II, regulujący przekazywanie władzy na Zachodnim Brzegu Jordanu Autonomii Palestyńskiej i zasady wycofywania wojsk izraelskich. Obszar palestyński podzielono na trzy sektory: Strefa A - (3% terytorium i 29% ludności - 362 tys. Arabów) wchodziła pod pełną kontrolę Autonomii Palestyńskiej; Strefa B - (pozostałe miasta i miasteczka palestyńskie - 825 tys. Arabów) Izrael zachowywał odpowiedzialność za bezpieczeństwo, a sfera cywilna przechodziła do Autonomii Palestyńskiej; Strefa C - (74% terytorium i 4% ludności, oraz osady żydowskie ze 140 tys. osadników) Izrael zachowywał pełną kontrolę, z wyłączeniem ludności palestyńskiej, której sprawy regulowała Autonomia Palestyńska. W zamian strona palestyńska została ponownie (powtórnie po układzie Oslo I) zobowiązana do wprowadzenia zmian w Karcie Palestyńskiej .
    Umowa przejściowa ustanowiła liczne wspólne instytucje: Wspólny Komitet Kontaktów Izraelsko-Palestyńskich na wysokim politycznym poziomie; Komitet Wspólnego Bezpieczeństwa (JSC) zajmujący się sprawami bezpieczeństwa na ziemiach Autonomii Palestyńskiej składającego raporty do Sztabu Głównego IDF); dwa Komitety Regionalnego Bezpieczeństwa (dla Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy), składającego raporty do odpowiedniej dywizji; współpracę Komitetów Regionalnego Bezpieczeństwa z Komitetem Wspólnego Bezpieczeństwa i innymi komitetami organizował Komitet Sterujący i Monitorujący; w Strefie Gazy utworzono dwa Biura Koordynacji Dystryktem (DCO) i osiem na Zachodnim Brzegu Jordanu, , składające raporty do odpowiednich brygad. Na najniższym szczeblu koordynowano działanie wspólnych patroli policyjnych, monitorowano przypadki naruszenia bezpieczeństwa publicznego i organizowano ruch w kompleksie stref A, B i C.)

 zamordowanie Icchaka Rabina- 4 listopada 1995

 zaprzysiężenie Jasira Arafata jako pierwszego wybranego prezydenta Zarządu Palestyńskiego- 12 luty 1996

 zwycięstwo Likudu w wyborach do Knesetu- 29 kwietnia 1996; premierem zostaje Beniamin Netanjahu, przywódca partii Likud- krytyk procesu pokojowego,

antyterrorystyczny szczyt 29 państw w Szarm el-Szejk , 13 marca 1996 r.

USA podpisały z Izraelem (28 IV) porozumienie w sprawie wspólnej obrony Izraela przed akcjami terrorystycznymi i atakami rakietowymi.

 Netanjahu zniósł wszelkie ograniczenia dla osadnictwa żydowskiego na Zachodnim Brzegu Jordanu i w Strefie Gazy- i tym samym zakłócił proces pokojowy

spotkanie Netanjahu- Arafat w Erez, 4 września 1996

Potwierdzono wolę realizacji warunków porozumienia pokojowego bez uzgodnienia kwestii wycofania wojsk izraelskich z Hebronu. Izrael zapewniał, że nie będzie tolerował zbrojnych akcji Hamasu i Dżihadu

 szczyt waszyngtoński 1-2 października 1996; premier Izraela,, przewodniczący AP, król Jordanii i prezydent Egiptu (który nie wziął udziału w szczycie). Zdołano uzgodnić przeprowadzenie rozmów izraelsko- palestyńskich na przejściu granicznym Erez na temat przegrupowania wojsk w Hebronie i zagadnień bezpieczeństwa na terenach palestyńskich. Premier Netanjahu odmówił zamknięcia tunelu pod Wzgórzem Świątynnym.

 wizyta Arafata w Izraelu- październik 1996

 USA wysyła pod koniec grudnia 1996 emisariusza Dennisa Rossa, doprowadził do spotkania Arafat- Netanjahu (5 I 97), które nie przyniosło żadnych wyników.

 porozumienie z Erezu, 15 I 1997- Izrael zobowiązał się do wycofania wojsk z Hebronu i z wiejskich terenów Zachodniego brzegu Jordanu- oficjalne porozumienie zostało podpisane 17 marca 1997 r. w Jerozolimie,

 dwudniowe rozmowy przewodniczącego AP i premiera Izraela w Erez (8-9 luty 1997) doprowadziły do powołania wspólnej komisji do przedyskutowania spraw spornych:

• palestyńskich biur w Jerozolimie

• palestyńskiego lotniska

• swobodnego przejazdu ze Strefy Gazy na Zachodni Brzeg

• Izrael zobowiązał się do zwolnienia z więzień wszystkich palestyńskich kobiet

dwa tygodnie później ogłoszono plan wybudowania izraelskiej dzielnicy mieszkaniowej w arabskiej części Jerozolimy- przyjazd Rossa, który próbował skłonić strony do kompromisu;

 po załamaniu się próby mediacji USA inicjatywę podjął prezydent Egiptu Hosni Mubarak

 W dniach 15-23 października 1998 r. prowadzono rozmowy pokojowe izraelsko-palestyńskie w Wye Plantation w USA. Uczestniczyli w nich prezydent USA Bill Clinton oraz król Jordanii Husajn. Rozmowy zostały zakończone podpisaniem porozumienia.
Kalendarz transferu przewidywał przekazanie do 5 IX 1999 r. 7% strefy C do A, do 15 IX 1999 r. 2% z C do B i 3 % z B do A oraz do 20 I 2000 r. 1 % z C do A oraz 5,1 % z B do A. Regulacją objęta została ponadto kwestia więźniów palestyńskich - Izrael zgodził się na uwolnienie 750 więźniów palestyńskich oraz około 2000 w późniejszym terminie. Strona palestyńska zobowiązała się do działań na rzecz położenia kresu terroryzmowi, usunięcia z Karty Palestyńskiej zapisu o dążeniu do zniszczenia państwa izraelskiego oraz do redukcji swoich sił policyjnych z 36 tysięcy do 24 tysięcy osób.

W dniach 11-25 lipca 2000 r. prowadzono rozmowy izraelsko-palestyńskie w Camp David w USA. Clinton opowiadał się za poszerzeniem granic miasta Jerozolimy, włączeniem osiedli żydowskich na zachodnim brzegu do Wielkiej Jerozolimy oraz ulokowanie parlamentu palestyńskiego w dzielnicy Abu Dis. Barak postulował przekazanie Palestyńczykom częściowej kontroli nad wschodnią Jerozolimą oraz ewentualny wspólny zarząd nad Wzgórzem Świątynnym. Rozbieżność optyk doprowadziła do fiaska Camp David. Prezydent USA Bill Clinton obarczył odpowiedzialnością za ich niepowodzenie Jasira Arafata.

Premierzy Izraela i Autonomii Palestyńskiej otrzymali plan rozwiązania konfliktu bliskowschodniego, opracowany przez Stany Zjednoczone, ONZ, Unię Europejską i Rosję. Amerykańską propozycję pokojową, zwaną "mapę drogową", przedstawiono 1 maja 2003 r.

Główne punkty tego trzyetapowego planu, zwanego także "mapą drogową".

    Celem jest ostateczne i kompleksowe rozwiązanie konfliktu palestyńsko- izraelskiego. Plan pokojowy ma być wdrażany powoli. W taki sposób, by nie można było ominąć żadnego "przystanku" w drodze do głównego celu, którym jest ustanowienie wolnego państwa palestyńskiego.Ma to być niepodległe, demokratyczne i zdolne do funkcjonowania państwo, współistniejące z Izraelem w pokoju i bezpieczeństwie.

          

Pierwszy etap zakłada, że:

    Autonomia Palestyńska
- uzna "prawo Izraela do istnienia w pokoju i bezpieczeństwie",
- zikwiduje "potencjał i infrastrukturę terrorystyczną",
- położy kres wszelkiemu podżeganiu przeciwko Izraelowi,
- przeprowadzi wolne, otwarte i uczciwe wybory.

    Izrael:
- potwierdzi zgodę na powstanie "niepodległego, zdolnego do funkcjonowania i suwerennego       państwa palestyńskiego",
- wstrzyma rozbudowę osiedli żydowskich,
- dokona rozbiórki nielegalnych placówek osadniczych zbudowanych po marcu 2001 r.,
- wycofa się ze stref, które ponownie okupuje od jesieni 2000 r., kiedy to wybuchło drugie       powstanie palestyńskie.

Drugi etap zakłada, że:

- Izrael dokona posunięcia, aby zapewnić państwu palestyńskiemu "maksymalną spójność       terytorialną",
- władze i parlament Autonomii Palestyńskiej ratyfikują konstytucję palestyńską,
- zbierze się konferencja międzynarodowa, aby doprowadzić do powstania państwa       palestyńskiego, na razie w tymczasowych granicach.

 

Etap trzeci zakłada, że (do końca 2005 roku):

    konferencja międzynarodowa uzgodni:
- stałe granice państwa palestyńskiego,
- status Jerozolimy, przyszłość uchodźców palestyńskich i osiedli żydowskich,
- warunki pokoju między Izraelem i innymi krajami arabskimi.

 inicjatywa genewska - bliskowschodni plan pokojowy przedstawiony 1 grudnia2003, powstały na podstawie porozumienia kilkuset polityków i działaczy pokojowych Izraela i Palestyny. Zakładał powstanie niepodległego państwa palestyńskiego w Strefie Gazy i prawie na całym Zachodnim Brzegu Jordanu oraz przewidywał podział Jerozolimy za pomocą kuloodpornej szyby na dwie części, a każda z nich miała zostać stolicą Palestyny i Izraela.

II WOJNA W ZATOCE PERSKIEJ - konflikt zbrojny, który rozpoczął się 20 marca2003 między koalicją sił międzynarodowych (głównie USA, Wielkiej Brytanii i Polski) a armią Iraku. Po ok. trzech tygodniach walk siły międzynarodowe objęły kontrolę nad większością terytorium Iraku, obalając rząd tworzony przez partię Baas i Saddama Husajna i rozpoczynając okupację tego kraju, trwającą formalnie do 2005 r. Siły międzynarodowe liczyły ok. 250 000 żołnierzy amerykańskich, 45 000 brytyjskich, 2000 australijskich i ponad 100 polskich. Oprócz tego siły te były wspierane od północy przez ok. 50 000 partyzantów kurdyjskich. Siły międzynarodowe wkroczyły do Iraku od południa, przekraczając granicę od strony Kuwejtu i Zatoki Perskiej.Przeciwstawiły się im znacznie liczniejsze, lecz słabo uzbrojone i źle przygotowane siły irackie. Siły te składały się z:

• regularnej armii irackiej, liczącej od 280 000 do 350 000 żołnierzy

• Gwardii Republikańskiej, składającej się z czterech dywizji pancernych, liczących od 50 000 do 80 000 żołnierzy

• oddziałów fedainów Saddama - słabo uzbrojonych, ale zdeterminowanych oddziałów paramilitarnych liczących od 20 000 do 40 000 członków

Konflikt, jakkolwiek do działań przygotowywano się już od kilku miesięcy, rozpoczął się formalnie od odezwy prezydenta USA George'a W. Busha, który domagał się od prezydenta Iraku Saddama Husajna i jego dwóch synów - Udaja i Kusaja, aby opuścili swój kraj w przeciągu 48 godzin. Saddam Husajn kilka godzin później odmówił opuszczenia Iraku. Następnego dnia Ari Fleischer, rzecznik prasowy prezydenta USA, ogłosił, że Stany Zjednoczone zaatakują Irak niezależnie od tego, czy Saddam Husajn opuści swój kraj, czy też nie, i że ostatecznym celem ataku będzie całkowite oczyszczenie tego kraju z sił wiernych Saddamowi Husajnowi i partii Baas.

Działania militarne Stanów Zjednoczonych zostały oficjalnie nazwane OperationIraqi Freedom, działania Wielkiej Brytanii były prowadzone pod nazwą OperationTelic, zaś siły australijskie nazwały swoje działania OperationFalconer.

Preludium

Po zakończeniu I wojny w Zatoce Perskiej w 1991 r. relacje między USA i Irakiem były napięte. Nadzieje na to, że dojdzie do obalenia Saddama Husajna przez samych Irakijczyków, okazały się płonne. Obawiano się, że Husajn dąży do odbudowy swojego potencjału militarnego, zwłaszcza w zakresie broni masowego rażenia.Rada Bezpieczeństwa ONZ oraz rząd USA zastosowały po wojnie szereg sankcji ekonomicznych, mających na celu zmuszenie Husajna do przestrzegania rezolucji ONZ, zakazujących mu rozwijania programów rozbudowy broni masowego rażenia. W trakcie trwania rządów administracji Billa Clintona USA patrolowało stale przestrzeń powietrzną Iraku, aby dopilnowywać realizacji rezolucji ONZ, zakazującej lotów wojskowych w wyznaczonych strefach, zaś w samym Iraku stale przebywali inspektorzy ONZ, którzy nadzorowali przestrzeganie rezolucji ONZ o zakazie posiadania broni masowego rażenia.

W ramach wyborczej kampanii prezydenckiej USA w 2000 r. jednym z kluczowych postulatów George'a W. Busha było pełne wprowadzenie ustawy, przegłosowanej przez Kongres w roku 1998, IraqLiberation Act, w której zalegalizowano finansowe i polityczne wspieranie opozycji antysaddamowskiej, skupionej w organizacji o nazwie "Narodowy Kongres Iraku", co miało w zamyśle doprowadzić do obalenia Husajna.Początkowo zamiarem Busha i skupionego wokół niego grona doradców wojskowych pracujących nad "Project for the New American Century", było zwiększenie liczby lądowych wojsk amerykańskich stacjonujących wokół Iraku (w Arabii Saudyjskiej, Kuwejcie i Turcji) oraz zaostrzenie nacisków dyplomatycznych i ekonomicznych na rząd Husajna, tak aby doprowadzić do jego obalenia przez samych Irakijczyków. Równolegle jednak, wg słów Paula O'Neilla, pierwszego sekretarza skarbu rządu Busha, zlecono opracowanie planu inwazji na Irak, w sytuacji gdyby naciski dyplomatyczno-ekonomiczne nie przyniosły efektu.Zaostrzenie polityki Busha w stosunku do Iraku nastąpiło po ataku terrorystycznym 11 września2001. Po akcie tym stworzono doktrynę "ataku prewencyjnego", przyznając sobie "prawo inwazji na dowolny kraj w dowolnym momencie" w ramach tzw. "wojny z terroryzmem". Wśród pierwszych potencjalnych celów tego rodzaju ataku od samego początku wymieniano rząd Husajna.

Pod koniec 2002 r. zaczął narastać kryzys wokół realizacji rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ, które nakazywały pozbycie się przez Irak broni masowego rażenia i które zdaniem nadzorujących inspektorów ONZ nie były właściwie realizowane przez rząd Husajna. We wrześniu 2002 r. Senat i Izba Reprezentantów USA uchwaliły "Wspólną rezolucję zezwalającą na użycie sił zbrojnych USA przeciw Irakowi". Rezolucja ta pozwalała prezydentowi USA "chronić bezpieczeństwo narodowe USA przed ciągłym zagrożeniem ze strony Iraku oraz użyć przeciw niemu wszelkich środków legalnych w świetle Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ", co w praktyce otwierało Bushowi możliwość rozpoczęcia działań zbrojnych, ale nie oznaczało formalnego wypowiedzenia wojny.

W listopadzie 2002 Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła Rezolucję nr 1441, która dawała Irakowi 30 dni na ostatecznie zastosowanie się do wcześniejszych rezolucji ONZ, a w szczególności przedstawienie dowodów zniszczenia zapasów broni masowego rażenia i dopuszczenie inspektorów ONZ do wszystkich obiektów na terenie Iraku. Przedostatni punkt tej rezolucji groził Irakowi bliżej niesprecyzowanymi "poważnymi konsekwencjami", co było później interpretowane przez rządy "koalicji antyirackiej" jako legalna podstawa rozpoczęcia inwazji na ten kraj.

Z opinią tą do samego końca nie zgadzał się sekretarz generalny Kofi Annan, a także trzech stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ: Chiny, Rosja i Francja, argumentując, że taka interpretacja punktu 13. rezolucji 1441 jest sprzeczna z aktem wyższego rzędu - Kartą Narodów Zjednoczonych, której artykuł 42, wyraźnie stwierdza nielegalność militarnego naruszenia granic suwerennego państwa bez osobnej rezolucji Rady Bezpieczeństwa, która jawnie zezwalałaby na takie naruszenie. Przeciw planowanemu atakowi na Irak wypowiedziała się większość członków Rady Bezpieczeństwa - trzech z pięciu stałych (z których każdy ma prawo weta) oraz 7 z 10 członków niestałych.

• Deklarowane powody ataku

Po ataku terrorystycznym 11 września i sukcesie inwazji na Afganistan w 2001 r. administracja Busha doszła do wniosku, że istnieje wystarczająco silne poparcie społeczne w USA, aby podjąć kolejne operacje militarne na Bliskim Wschodzie. Relacje między Irakiem a członkami dawnej koalicji antyirackiej, która wyzwoliła Kuwejt w 1991 r., pozostawały od tego czasu napięte. Tzw. strefy zakazu lotów, ustanowione na mocy rezolucji ONZ, były stale patrolowane przez lotnictwo dawnej koalicji, zaś Irak, niezgodnie z rezolucją, stale prowadził radarową kontrolę tej strefy.

Od połowy 2002 r. administracja USA deklarowała jawnie, że jednym z jej głównych celów jest jak najszybsze obalenie Husajna lub zmuszenie go do radykalnej zmiany polityki. Pod koniec 2002 r. ton wypowiedzi przedstawicieli administracji USA zaczął się jeszcze bardziej radykalizować. Jako główne powody ewentualnego rozpoczęcia ataku na Irak podawano groźbę użycia broni masowego rażenia, powiązania rządu Husajna z międzynarodowym terroryzmem oraz drastyczne naruszenia praw człowieka.Zgodnie z deklaracjami sekretarza obrony USA Donalda Rumsfelda najważniejszymi celami ataku były:

• znalezienie i eliminacja broni masowego rażenia oraz baz terrorystów.

• zdobycie cennych informacji na temat powiązań międzynarodowych organizacji terrorystycznych

• likwidacja reżimu Husajna

• pomoc w ustanowieniu demokracji w Iraku

• zabezpieczenie pól naftowych Iraku i innych zasobów naturalnych tego kraju

Wielu doradców i członków administracji Busha uzasadniało rozpoczęcie wojny bardziej ambitnymi celami, twierdząc, że ustanowienie dobrze prosperującej demokracji w Iraku stanie się na zasadzie dobrego przykładu katalizatorem podobnych przemian w innych krajach islamskich, które miałyby nastąpić spontanicznie i w rezultacie spowodować zanik przyczyn występowania terroryzmu. Marzenia te jednak nigdy nie były podawane jako jeden z oficjalnych celów wojny i miały charakter wypowiedzi kuluarowych.Przeciwnicy wojny nie zgadzali się z wieloma argumentami przedstawianymi przez rząd USA. Twierdzono, że większości z tych celów nie da się zrealizować oraz i, że wojna da odwrotne do zakładanych rezultaty, a ponadto deklarowane cele mają charakter czysto propagandowy. Grupy politologów w różnych krajach twierdziły, że prawdziwe cele wojny to :

• przejecie kontroli nad irackimi rezerwami ropy naftowej i gazu ziemnego - po to, aby utrzymać monopol dolara na rynku paliwowym (Irak jako jeden z nielicznych krajów rozliczał swoje kontrakty paliwowe w euro)

• aby udowodnić, że USA sprawuje pełną kontrolę militarną nad największymi zasobami paliw na świecie

• niedopuszczenie do wzrostu cen paliw na świecie, co mogłoby skutkować ogólnoświatowym kryzysem ekonomicznym

• powiększenie dopływu państwowych środków finansowych do sektora militarno-zbrojeniowego

• Przygotowania do inwazji

Przed oficjalnym rozpoczęciem inwazji, od początku 2002 r., amerykańskie i brytyjskie lotnictwo przeprowadziło akcję znaną jako Operation Southern Focus, która polegała na wykorzystaniu lotów patrolowych w ONZ-owskich strefach zakazu lotu, do zniszczenia znacznej części infrastruktury obrony przeciwlotniczej Iraku. Od połowy 2002 r., po zniszczeniu obrony przeciwlotniczej, celami ataku z powietrza stały się dokładnie wyselekcjonowane elementy lądowego systemu obronnego Iraku - takie jak centra dowodzenia, linie umocnień itp.Intensywność nalotów w ramach Operation Southern Focus była stopniowo intensyfikowana. W kwietniu 2002 r. użyto 0,3 tony bomb, między majem i sierpniem zużywano już od 7 do 14 ton bomb miesięcznie, zaś szczyt bombardowań miał miejsce we wrześniu, kiedy to spuszczono na Irak aż 54,6 ton. Wszystko to miało miejsce przed oficjalnym zaaprobowaniem rozpoczęcia wojny przez Kongres USA, 11 października2002 r.

• Pierwszy etap inwazji

Inwazja rozpoczęła się oficjalnie nalotem bombowym na Bagdad skoordynowanym z przekroczeniem granicy Iraku od południa przez Australian Special Air Service Regiment,a wkrótce prezydent USA George W. Bush ogłosił publicznie, że wydał rozkaz wojskom koalicji, aby przystąpiły do ataku na Irak. Dowództwo sił koalicyjnych zdecydowało się od samego początku prowadzić akcję z powietrza i lądu, jednocześnie licząc na efekt zaskoczenia przez mobilne i szybko przemieszczające się dywizje pancerne oraz oddziały sił specjalnych. Liczono przy tym, że szok wywołany inwazją spowoduje szybki upadek reżimu Husajna, poprzez rebelię wewnątrz kraju i masowe poparcie dla sił inwazyjnych, w momencie gdy stanie się oczywiste, że wojska Husajna nie mają żadnych szans na zwycięstwo.

Cała operacja inwazyjna była prowadzona z baz w Kuwejcie i innych krajów Zatoki Perskiej. W ocenie większości obserwatorów inwazja przebiegła szybko, prowadząc do upadku rządu i likwidacji sił zbrojnych Iraku w przeciągu trzech tygodni od rozpoczęcia tej operacji.

Szczególnie dużą uwagę w pierwszym etapie inwazji zwrócono na zabezpieczenie pól roponośnych i infrastruktury wydobycia i transportu ropy naftowej, aby uniknąć sytuacji podpalenia tych pól i spowodowania katastrofy ekologicznej, jak to miało miejsce w czasie I wojny irackiej. Stworzyło to początkowo wrażenie braku postępu inwazji, gdyż zadaniem tych oddziałów nie było wkraczanie w głąb terenów Iraku, lecz zabezpieczenie ściśle określonych, niewielkich obszarów tego kraju.

Zadaniem głównej części sił inwazyjnych było przeprowadzenie jak najszybszego rajdu do wnętrza Iraku, ze szczególnym ukierunkowaniem na Bagdad, z początkowym pominięciem innych miast po drodze. W ramach tych sił zdecydowanie przeważały jednostki amerykańskie. Siły te programowo omijały duże miasta i ogniska oporu wroga.

Wyjątek zrobiono tylko dla miasta Basra, wokół którego toczyły się ze zmiennym szczęściem dwutygodniowe, wyczerpujące walki pancerne . W końcu 27 marca zajęto przedmieścia Basry. Zadaniem tych walk było jednak w głównym stopniu związanie elitarnych sił fedainów Husajna i Gwardii Republikańskiej, aby odciągnąć je od blokowania marszu na Bagdad, oraz zabezpieczenie głównego portu przeładunkowego sił inwazyjnych czyli UmmQasr.

Oddziały skierowane do ataku na Bagdad od zachodu natrafiły na pierwszy poważny opór w okolicach Hillah i Karbali. Marsz został spowolniony przez intensywne burze piaskowe oraz kłopoty z logistyką i zaopatrzeniem, które umożliwiły siłom irackim zorientowanie się w sytuacji i zorganizowanie ognisk oporu.

• Zajęcie Bagdadu

Po zniszczeniu ognisk oporu w Karbali i Hillah droga do Bagdadu stanęła otworem. Po trzech tygodniach od rozpoczęcia inwazji, oddziały amerykańskie dotarły pod Bagdad i szczelnie go otoczyły. Początkowo planowano rozpoczęcie walk miejskich „o każdą ulicę”, z użyciem oddziałów specjalnych zrzucanych na Bagdad z powietrza.

Wcześniej jednak przeprowadzono rekonesans, wysyłając na rogatki Bagdadu oddział 30 czołgów, którego zadaniem było zajęcie lotniska cywilnego. Oddział ten napotkał bardzo silny opór, złożony jednak prawie wyłącznie z oddziałów słabo uzbrojonych fedainów, których jedyną skuteczną bronią były samobójcze ataki na czołgi. Po zajęciu lotniska zdecydowano się kontynuować atak pancerny, który po dwóch dniach zakończył się wkroczeniem oddziałów amerykańskich do centrum Bagdadu i zajęciem głównego pałacu Husajna, do którego przeniesiono główną bazę operacji. Członkowie rządu irackiego albo zaczęli się ukrywać, albo dobrowolnie oddawali się do amerykańskiej niewoli. 9 kwietnia2003 r. Bagdad znajdował się już formalnie pod kontrolą sił amerykańskich i ogłoszono oficjalnie przejęcie władzy w całym kraju.

Saddam Husajn i większość członków jego rodziny zniknęli. Wielu Irakijczyków wyszło na ulice , obalając jego pomniki i niszcząc jego wizerunki. Spontaniczność tych aktów była później dyskutowana i podawano wiele dowodów, że były one w dużym stopniu inicjowane przez siły amerykańskie w celach propagandowych.

Generał TommyFranks, po ogłoszeniu przejęcia władzy w Iraku, został mianowany głównodowodzącym wojsk okupacyjnych.

Po zajęciu kluczowych punktów w Bagdadzie głównym zadaniem wojsk okupacyjnych stało się , znalezienie i aresztowanie kluczowych postaci reżimu Husajna.Saddam Husajn został aresztowany 13 grudnia

• Walki w innych rejonach Iraku

Na północy, siły kurdyjskie od dawna już posiadały rzeczywistą kontrolę nad iracką częścią Kurdystanu. Siły kurdyjskie, z pomocą brytyjskich i amerykańskich oddziałów specjalnych oraz amerykańskiego wsparcia lotniczego otoczyły i zajęły Kirkuk.

Amerykańskie siły specjalne prowadziły też działania w zachodnim Iraku, w celu przejęcia kontroli nad drogami i bazami lotniczymi przy granicy z Syrią. Działania te miały częściowo charakter pozorowany, którego celem było głównie stworzenie wrażenia, że nie ma co liczyć na pomoc ze strony Syrii, i że ewentualna droga ucieczki do tego kraju jest już zablokowana.

Najsilniejszy opór wojsk irackich utrzymywał się w rodzinnym mieście Husajna, Tikricie, który był otoczony przez partyzanckie , siły kurdyjskie oraz nieliczne oddziały brytyjskich i amerykańskich sił specjalnych. Tikrit został ostatecznie zdobyty dopiero 15 kwietnia.

• Podsumowanie działań militarnych

Z czysto militarnego punktu widzenia wojna zakończyła się pełnym sukcesem. Siły koalicji obaliły rząd Husajna i opanowały kluczowe miasta Iraku w 28 dni, przy stosunkowo niskiej liczbie strat własnych, ograniczonej liczbie ofiar wśród ludności cywilnej, a nawet irackich żołnierzy. Dokonano tego przy użyciu niemal 5-krotnie mniejszej liczbie żołnierzy niż w czasie I wojny w Zatoce Perskiej. Tuż po zwycięstwie brakowało jednak przez długi czas wystarczających sił, aby zaprowadzić elementarny porządek na zajętych terenach, czego skutkiem był dość długi okres panowania chaosu na terenie podbitego Iraku. Dało to również czas na zorganizowanie się i zakonspirowanie irackich sił partyzanckich, które w warunkach chaosu nie miały żadnego problemu z pozyskaniem dużych zasobów uzbrojenia i organizacją kryjówek.

Armia iracka stworzona przez Saddama Husajna okazała się niemal całkowicie niezdolna do walki ze świetnie uzbrojonymi siłami koalicyjnymi i jej działalność ograniczała się do stworzenia nielicznych i źle zorganizowanych ognisk oporu, które w niewielkim tylko stopniu opóźniły postępy inwazji. Lotnictwo irackie zostało całkowicie uziemione jeszcze przed rozpoczęciem inwazji i koalicja miała przez cały czas absolutną przewagę w powietrzu, niszcząc większość oddziałów irackich zanim docierały do ich pozycji jednostki lądowe.

Armię iracką cechowało od początku konfliktu niskie morale, nawet w elitarnych jednostkach Gwardii Republikańskiej. Wielu oficerów armii irackiej zostało przekupionych przez CIA lub przymuszonych do poddania się po otoczeniu przez wojska koalicji lub odcięciu od źródeł zaopatrzenia i pozbawieniu centralnego dowodzenia. Co więcej, armia iracka była fatalnie dowodzona. Przykładem czego była obrona Bagdadu, dowodzona przez syna Saddama - Kusaja Husajna, który kilkanaście razy przed przybyciem wojsk koalicji zmieniał jej koncepcję, zmuszając elitarne oddziały do niepotrzebnych manewrów, uniemożliwiających skuteczne przygotowanie pozycji obronnych .

POLITYKA USA WOBEC BLISKIEGO WSCHODU :

Doktryna Jimmy'ego Cartera- zgodnie z jej założeniami każda próba podjęta przez jakąkolwiek siłę zewnętrzną zapewnienia sobie kontroli nad rejonem Zatoki Perskiej miała być uważana za atak na żywotne interesy Stanów Zjednoczonych i odparta wszelkimi niezbędnymi środkami, łącznie z użyciem siły zbrojnej; sformułowana na początku 1980 roku.

Główne interesy Stanów Zjednoczonych w regionie Bliskiego Wschodu:

1. Utrzymanie stabilnych dostaw ropy naftowej

2. zapewnienie bezpieczeństwa najbliższemu sojusznikowi- Izraelowi

3. wieloaspektowa stabilizacja regionu i jego rozwoju

Cele Stanów Zjednoczonych w regionie Bliskiego Wschodu:

1. Rozwiązanie konfliktu arabsko- izraelskiego

2. Walka z terroryzmem

3. Działania na rzecz rozbrojenia i nieproliferacji broni masowego rażenia

4. Rozwijanie współpracy gospodarczej z poszczególnymi państwami bliskowschodnimi i tworzenie wielostronnych form współpracy ekonomicznej w regionie

5. Promocja demokracji i praw człowieka

Wysiłki na rzecz rozwiązania konfliktu arabsko-izraelskiego

 początek lat 90.- prezydent George Bush decyduje się podjąć wzmożone wysiłki na rzecz pokojowego rozwiązania konfliktu (wystąpienie prezydenta podczas specjalnej sesji Kongresu 6 marca 1991)

30 października 1991 Madryt- pod wspólnym przewodnictwem ZSRR i USA została zorganizowana międzynarodowa konferencja, która zapoczątkowała proces pokojowy

 działania pokojowe kontynuowane przez Billa Clintona i jego administrację- szczególną aktywność wykazywali kolejni sekretarze: Warren Christopher (1993-1997), Madeleine Albright (1997-2000), a także specjalny wysłannik USA na Bliski Wschód- Dennis Ross

 władze USA zapraszały przywódców skonfliktowanych stron do prowadzenia negocjacji, w USA podpisano następujące porozumienia pokojowe:

• palestyńsko- izraelską Deklarację Zasad (13.09.1993)

• Układ Tymczasowy (28.09.1995)

• Memorandum z Wye River (23.10.1998)

• Deklaracja jordańsko- izraelska (25.07.1994)

 rola Waszyngtonu- ułatwianie negocjacji, a nie proponowanie własnych rozwiązań

(zasada złamana kilkukrotnie: propozycje Clintona w kwestii ustabilizowania sytuacji w Libanie- IV 1996, negocjacje w Wye River- X 1998, rozmowy izraelsko- syryjskie- I 2000)

 od stycznia 2001 prezydentem George Bush- polityka nowego prezydenta ukształtowała się po 11 września 2001- priorytetem staje się idea „walki z terroryzmem” przejawiająca się głównie w bojkotowaniu prezydenta AP- Jasira Arafata i sprzyjaniu władzom izraelskim

• 24 czerwca 2002 r. Bush wezwał społeczeństwo palestyńskie do obalenia JA

 wysłanie w tym samym czasie na Bliski Wschód kolejnego specjalnego przedstawiciela USA- AnthonyegoZinniego

 USA podjęła współpracę z przedstawicielami Rosji, ONZ i UE (tzw. Kwartet Bliskowschodni) W ramach tej grupy George Bush ogłosił 30 kwietnia 2003 roku nowy plan pokojowy dla Bliskiego Wschodu nazwany „Mapą Drogową” Propozycja przewidywała trzy etapy dochodzenia do ostatecznego zakończenia konfliktu:

• I etap zaplanowany na okres do maja 2003 przewidywał zakończenie aktów terroru i przemocy, pokojowe znormalizowanie życia Palestyńczyków oraz stworzenie instytucji palestyńskich,

• II etap-od czerwca do grudnia 2003- miał obejmować wycofanie się Izraela z terenów zajętych po 28 września 2000 r., wprowadzenie politycznych i ekonomicznych reform w AP oraz utworzenie tymczasowego państwa palestyńskiego

• III etap- zaplanowany na lata 2004/2005 miał zakończyć się podpisaniem ostatecznego porozumienia pokojowego

 śmierć Jasira Arafata- 11 listopada 2004

 wybór Mahmuda Abbasa na nowego prezydenta Autonomii Palestyńskiej- 9 stycznia 2005

14 kwietnia 2005 r.- Kwartet Bliskowschodni podjął decyzję o mianowaniu specjalnego przedstawiciela ds. planu wycofania się Izraela ze Strefy Gazy, został nim prezes Banku Światowego- James Wolfensohn

 polityka Billa Clintona- polityka dwoistego powstrzymywania (dual containment)

Polegała ona na podejmowaniu działań na rzecz maksymalnego równoczesnego osłabienia Iraku i Iranu . Polityka wobec niektórych państw bliskowschodnich została częściowo zdefiniowana w artykule doradcy ds. bezpieczeństwa, AnthonegoLake'a - Iran, Irak, Libia Kuba i Korea Północna zostały określone jako państwa zbójeckie (roguestates)

 po 11 września 2001 zaczęto mówić o konieczności zmian na Bliskim Wschodzie;

29 stycznia 2002 prezydent USA zaliczył Irak oraz Iran, obok Korei Północnej do tzw. „osi zła”; administracja Busha porzuciła politykę dwoistego powstrzymywania

20 marca 2003 r. wojska amerykańskie (przy czynnym poparciu jednostek brytyjskich, australijskich i polskich, zaatakowały Irak .

Iran - polepszenie kontaktów nastąpiło po wyborach prezydenckich w 1997 roku- gdy wygrał je umiarkowany Mohammad Chatami . Politykę Clintona kontynuował G.W. Bush- administracja USA początkowo współpracowała z Iranem w kwestii zwalczania Talibów. Po ataku na Irak w marcu 2003 roku pojawiają się opinie, że Waszyngton rozważa możliwość interwencji zbrojnej w Iranie. W marcu 2005 roku USA poparły rozmowy Unii Europejskiej w kwestii wykorzystywania przez Teheran energii jądrowej dla celów pokojowych, w zamian za rozwijanie współpracy politycznej i gospodarczej. Jednak 24 czerwca 2005 r. w drugiej turze wyborów prezydenckich zwycięstwo odniósł konserwatysta Mahmud Ahmadinedżad , co zahamowało dialog pokojowy .

Wspieranie rozwoju gospodarczego regionu bliskowschodniego

Program MENA/BMENA

 konferencja w Casablance, 30 października- 1 listopada 1994

Odbyła się pod patronatem prezydentów: Borysa Jelcyna i Billa Clintona, dotyczyła rozwoju ekonomicznego na obszarze Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, zwana w skrócie MENA.Ostatecznie idea MENA upadła - aktywnie w regionie zaangażowała się jednak UE w ramach partnerstwa Euro - Atlantyckiego .Wkrótcepróbowano podjąć reaktywację MENA w formie BMENA , ale inicjatywy te nie przyniosły większych efektów .

Bliskowschodnia Strefa Wolnego Handlu (MEFTA)

Inicjatywa rozumiana jako część walki z terroryzmem, zwalczanie tego zjawiska poprzez budowanie dobrobytu w regionie. Program adresowany do 19 państw Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej oraz do Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu. Głównym założeniem programu jest wprowadzenie do 2013 roku strefy wolnego handlu pomiędzy USA , a zainteresowanymi stronami.Aby stać się stroną porozumienia państwa muszą spełnić następujące warunki:

1. uzyskać członkostwo w WTO

2. uczestniczyć w Ogólnym Systemie Preferencji

3. zawrzeć układy handlowe w sprawie inwestycji handlowych (TIFA)

4. zawrzeć dwustronne traktaty z USA w sprawie inwestycji

5. podpisać układ o wolnym handlu (FTA)

6. uczestniczyć w budowaniu tzw. Zdolności handlowej

Liga Państw Arabskich - stolica Kair ( obecnie 22 członków )

W 1944roku zwołana została w Aleksandrii konferencja przygotowawcza dla mającej powstać panarabskiej organizacji regionalnej. Jej efektem był opublikowany 7października 1944 roku komunikat końcowy znany pod nazwą Protokołu Aleksandryjskiego. Określał on cele i zasady działalności jednoczących się państw oraz ich stosunek do najważniejszych problemów tego rejonu świata. 22 marca 1945 zaś podpisany został w Kairze Pakt ustanawiający Ligę Państw Arabskich. Tworzyło ją siedem wówczas niepodległych państw sygnatariuszy Protokołu Aleksandryjskiego: Egipt, Irak, Syria, Liban, Arabia Saudyjska, Transjordania i Jemen.Później dołączyły: Algieria, Bahrajn , Komory , Dżibuti , Kuwejt, Libia , Mauretania , Maroko , Oman , Katar , Somalia , Południowy Jemen , Sudan, Tunezja i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Organizacja Wyzwolenia Palestyny, pomimo że nie podpisała statutu, została przyjęta do Ligi w 1976 r i uzyskała te same prawa co pozostałe państwa członkowskie.

Cele i założenia Ligi określała już sama preambuła Paktu. Mówiła ona o pragnieniu zacieśnienia więzów między krajami arabskimi na bazie respektowania niepodległości i suwerenności każdego z tych państw, kierując swe wysiłki ku wspólnemu dobru wszystkich państw arabskich, polepszeniu ich losu, zapewnieniu ich przyszłości i realizacji aspiracji (czyt. Niepodległość polityczna i wyzwolenie krajów arabskich). Wymienione są także dziedziny ścisłej współpracy, a więc ekonomiczna, finansowa, oświatowa, rolnicza, celna, przemysłowa, w dziedzinie komunikacji, społeczna, medyczna.

Liga Arabska różni się zasadniczo , np. Unii Europejskiej , ponieważ nie osiągnęła takiego stopnia regionalnej integracji. Jako wyraz dążeń jednościowych Arabów już Pakt Ligi można uznać za niepowodzenie, gdyż w swym podstawowym dokumencie konstytucyjnym zakładał jedynie ograniczoną współpracę w pełni suwerennych rządów. Z kolei brak możliwości egzekwowania podejmowanych uchwał bądź rezolucji ( państwa, które zgłosiły sprzeciw, dana uchwala nie wiąże) bywał często źródłem słabości Ligi. Statut Ligi zakłada jednak koordynację działań związanych z gospodarką - włączając w to wymianę handlową, komunikację, a także sprawy kulturalne, narodowość, paszporty, wizy, kwestie związane z polityką społeczną i zdrowotną. Pod wpływem porozumień traktatowych regulujących i koordynujących część tych kwestii powstały: Arabska Unia Telekomunikacyjna (1953), Arabska Unia Pocztowa (1954), Arabski Bank Rozwoju (później znany jako Arabska Organizacja Finansowa). Arabski Wspólny Rynek został ustanowiony w 1965 r. i jest otwarty dla wszystkich krajów członkowskich. Porozumienie to zakłada zniesienie stawek celnych na artykuły rolnicze i surowce naturalne, wolny przepływ siły roboczej i kapitału w ramach Ligi, a także koordynację rozwoju ekonomicznego. Pakt przewiduje również pokojowe regulowanie sporów miedzy państwami arabskimi, jak również podstawowy system bezpieczeństwa zbiorowego W wypadku agresji lub groźby agresji kraje członkowskie Ligi mogą żądać natychmiastowego zwołania Rady Ligi, która zadecyduje o podjęciu odpowiednich środków przeciwko ewentualnemu agresorowi. Jedyną sankcją przewidzianą przez pakt- jeśli agresorem jest kraj członkowski- jest wykluczenie z organizacji.

Struktura organizacyjna Ligi:

-Rada Ligi- jest to najwyższy organ organizacji zbierający się na sesje zwyczajne dwa razy w roku, . Ponadto może się zbierać na sesje nadzwyczajne także poza główną siedziba. Pewną słabością tego organu jest fakt, że przyjęte uchwały obowiązują tylko te kraje, które głosowały za daną uchwałą W zależności od wagi spraw mających być przedmiotem obrad, przedstawicielami są ministrowie spraw zagranicznych bądź stali przedstawiciele w randze ambasadorów. Każde państwo ma głos, a decyzje Rady podejmowane są jednomyślnie, przy czym niekiedy w zależności od problemów dyskusji niekiedy wystarcza zwykła większość, dwie trzecie głosów lub większość „ dorozumiana „

-Rada Wspólnej Obrony

-Rada Gospodarcza

-Sekretariat Główny jest to główny organ administracyjny i finansowy Ligi. Na jego czele stoi sekretarz generalny desygnowany przez Radę na 5 lat z możliwością reelekcji. Sekretariat generalny składa się z departamentów zajmujących się poszczególnymi dziedzinami np. polityczną, ekonomiczną, informacji, społeczną, naftową itp. Każdym z nich kieruje mianowany przez sekretarza generalnego dyrektor wraz ze współpracownikami.

Liga oraz wydarzenia z udziałem jej członków:

* W 1945 r. Liga była po stronie Libanu i Syrii w ich sporze z Francją, a także domagała się niezależnej Libii.

* W 1961 r. poparła Tunezję w konflikcie z Francją.

* Od samego początku Liga sprzeciwiała się powstaniu państwa żydowskiego na terenie Palestyny, która miała być w całości niezależna i zamieszkana w zdecydowanej większości przez Arabów. Po powstaniu państwa Izrael w 1948 r. państwa członkowskie wspólnie zaatakowały państwo żydowskie, jednakże Izrael odparł atak. W kolejnych latach Liga bojkotowała Izrael i przedsiębiorstwa prowadzące z nim wymianę handlową. Konferencje na szczycie w l. 1964-65 utworzyły wspólne arabskie siły zbrojne, które jednak okazały się nieskuteczne we wspólnym planie zniszczenia Izraela i wyzwolenia Palestyny. Egipt był zawieszony w prawach członkowskich Ligi w l. 1979-1989 ponieważ podpisał traktat pokojowy z Izraelem. Tym samym siedziba organizacji została przeniesiona z Kairu do Tunisu. W 1998 liga zaakceptowała plan wynegocjowania ugody z Izraelem wysunięty przez OWP. Kair stał się ponownie siedzibą organizacji w 1991 r. W trakcie wojny między Irakiem a Iranem (1980-88) Liga popierała Irak, natomiast była podzielona jeśli chodzi o zaatakowanie Kuwejtu przez Irak w 1991 r. W 1993 r. organizacja ta wydała oświadczenie potępiające wszelkie formy terroryzmu. W 2002 r. Liga po raz pierwszy zaproponowała Izraelowi normalizację stosunków z państwami arabskimi pod warunkiem wypełnienia określonych warunków, jednakże wiele z nich było nie do zaakceptowania dla Izraela.
Przez wiele lat sama organizacja nie stanowiła monolitu. W trakcie zimnej wojny część państw członkowskich Ligi optowała za Związkiem Radzieckim, a część była po stronie Stanów Zjednoczonych. Ostatnio podziały przebiegały na linii między bojowymi i funda mentalistycznymi państwami muzułmańskimi i tymi z bardziej umiarkowanym podejściem do islamu.

Decyzje podjęte przez Ligę wiążą tylko te kraje, które za nimi głosowały, tym samym powoduje to wysoką nieskuteczność organizacji. W niektórych kwestiach decyzje są jednomyślne, np. pełne poparcie dla Palestyńczyków pod okupacją izraelską, chociaż często nie wynika z tego nic poza deklaracjami. Jednym z nielicznych wyjątków był ekonomiczny bojkot Izraela w l. 1944-1993.
Jednakże Liga była o wiele bardziej skuteczna w innych obszarach działalności, jak np. ustalenia dotyczące programu nauczania w arabskich szkołach, zachowanie cennych manuskryptów czy tłumaczenie nowoczesnych terminów technologicznych na użytek krajów członkowskich. Liga była również skuteczna w decyzjach dotyczących telekomunikacji i bezprzewodowej komunikacji.

Przy ocenie funkcjonowania Ligi państw Arabskich trzeba wziąć pod uwagę to jak ogromnie złożona jest sytuacja polityczna, ideologiczna i społeczna w świecie arabskim i jakie trudności w swojej działalności Liga napotyka. Należy zaznaczyć fakt , iż LPA może się poszczycić także wieloma istotnymi osiągnięciami w różnych dziedzinach współpracy międzyarabskiej - w podejmowanych próbach stałego rozwoju i konsolidacji państw tego regionu .

AFRYKA

SPORY I KONFLIKTY ORAZ WSPÓŁPRACA REGIONALNA W AFRYCE

DZIAŁANIA INTEGRACYJNE :

Zróżnicowane poglądy dotyczące panafrykanizmu :

- mniej radykalne programy mówiły o równości ras , konieczności reform w koloniach

- inne wzywały do politycznego wyzwolenia i wzajemnego wsparcia narodów uciskanych

- przedstawiciele kolonii francuskich dali początek ideologii negritude , zwracającej uwagę na kulturalne i społeczne aspekty „ czarnej świadomości ”

- najbardziej radykalne hasła , związane z marksizmem , postulowały koniec kolonializmu i zjednoczenie kontynentu

Po II WŚ nadal brak było jednoznacznie zdefiniowanej ideologii panafrykanizmu.

IV. 1958 r. - I Konferencja niepodległych państw afrykańskichw Akrze ( Ghana ) na zaproszenie prezydenta Nkrumaha :

- uczestnicy : Liberia , Etiopia , Egipt , Tunezja , Maroko , Sudan, Libia , Ghana ( RPA - odmowa udziału )

- poruszono kwestię relacji między niezależnymi państwami Afryki i wsparcia ruchów wyzwoleńczych na całym kontynencie

- propozycja utworzenia stałej instytucji reprezentującej interesy kontynentu na forum

Międzynarodowym nie uzyskała jednomyślnego poparcia

- poparto politykę niezaangażowania państw afrykańskich w dwublokowy podział świata ( co nie było realizowane , gdyż byłe kolonie już posiadały lub zawierały nowe umowy obronne z dawnymi metropoliami

- przyjęto nieformalny mechanizm uzgadniania stanowisk przedstawianych przez kraje kontynentu na forum ONZ

1960 - przełom w szansach na integrację Afryki , w wyniku powstania wielu nowych państw w regionie

Powstanie Organizacji jedności Afrykańskiej - stolica Addis Abeba

Na szczycie w Addis Abebie w 1963r. spotkały się delegacje 31 państw oraz 20 partii i organizacji z krajów pozostających niegdyś w kolonialnej zależności. Istniały 3 grupy transterytorialne :

• „ Grupa Brazzaville ”- powołana w 1960 roku przez konserwatywnych przywódców z 12 krajów dawnej frankofońskiej części Afryki ( Kamerun , Republika Środkowej Afryki , Czad , Kongo-Brazzaville ,Dahomej , Gabon ,Wybrzeże Kości Słoniowej , Madagaskar, Mauretania , Niger , Senegal , Górna Wolta). Postulowała poszanowanie istniejących granic ,nieingerencję w sprawy wewnętrzne państw. W sprawie Konga -Leopoldville ( kryzys z VII. 60') opowiadali się za zwołaniem „okrągłego stołu ”i wypracowaniem kompromisu. W kwestii algierskiej skłaniali się w stronę FRA , a Mauretanię uznano za niepodległe państwo , a nie część Maroka.

• „ Grupa Casablanki”- powstała w styczniu 61' na konferencji w Casablance .Tworzyły ją radykalne państwa ( Algieria , Egipt , Ghana , Gwinea, Mali , Maroko i Libia , która opuściła ją szybko ). Promowały wizję Stanów Zjednoczonych Afryki , współpracę ekonomiczną , budowę systemu bezpieczeństwa kontynentalnego.

Grupa popierała Maroko w sporze z Mauretanią ,opowiadała się po stronie Patrice'a Lumumby korzystającego z pomocy ZSRR w rozwiązaniu konfliktu w Kongu. Potępiała działania FRA w Algierii.

• „ Grupa Monrowii ”-VIII. 1961- Monrowia : konferencja w której uczestniczyły państwa Grupy Brazzaville , większość byłych kolonii brytyjskich + Libia. Opowiedziano się za niezależnością każdego kraju w rozwiązywaniu problemów wewnętrznych , podkreślano potrzebę przyspieszenia rozwoju gospodarczego i koordynacji działań politycznych wszystkich państw.

22- 25 maj 1963 r. Z inicjatywy cesarza Etiopii , Hajle Sellasje I zorganizowano w Addis Abebie konferencję. Nastąpiło to po ustabilizowaniu sytuacji w Kongo- Leopoldville i proklamowaniu niepodległości Algierii.Miano rozstrzygnąć kwestię integracji bądź w postaci federacji bądź związku niezależnych państw.

Dyskutowano nad 2 projektami :

1. Przedstawiony przez Nigerię - unia suwerennych państw

2. Przedstawiony przez Etiopię , dażącą do kompromisu między „ Monrowią ” a „ Casablanką ”. Podobny do planu Nigerii ( podobne cele i zasady współpracy , instytucjonalizacji ) , dodatkowo miał zapisy o kontynentalnej kooperacji wojskowej i utworzeniu Rady Obrony.

Zatwierdzono etiopski projekt. Dołączono do niego : osobne dokumenty dotyczące zacieśnienia równoprawnej współpracy państw Afryki z ONZ , rezolucje na temat edukacji , nauki , kultury , zdrowia i spraw społecznych , współdziałania ekonomicznego.Dołączono też rezolucje dotyczące utworzenia strefy bezatomowej na terenie Afryki , zakazu testowania broni jądrowej,likwidacji nieafrykańskich baz wojskowych, wycofania się krajów Afryki ze wszystkich umów wojskowych zawartych z obcymi mocarstwami.

Większość delegacji popierała elastyczne struktury i stopniowy rozwój współpracy. Przedstawiciele Senegalu (Leopold SedarSenghor) , Egiptu ( Gamal Abdel Naser) i Algierii ( Ahmad Ben Bella) wątpili w sukces zjednoczenia.

25 maja , dzień przyjęcia Karty OJA , uznano za Dzień Afrykańskiego Wyzwolenia.

Sygnatariusze : 30 niepodległych państw afrykańskich . Później podpisały ją Togo i Maroko , które uznano zaczłonków założycieli . Nie dołączyła RPA ( osłabiając znaczenie OJA jako organizacji

kontynentalnej).

CELE ORGANIZACJI :

umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich;w celu stworzenia narodom Afryki lepszych warunków bytu, obrona suwerenności , integralności terytorialnej i niepodległości sygnatariuszy ; zlikwidowanie kolonializmu w Afryce we wszystkich jego postaciach;popieranie współpracy międzynarodowej , uwzględniając Kartę Narodów Zjednoczonych i Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

ZASADY ORGANIZACJI :

suwerenna równość wszystkich państw członkowskich ;

nieingerencja w sprawy wewnętrzne państw;

pokojowe rozstrzyganie sporów drogą rokowań , mediacji , koncyliacji lub arbitrażu ;

popracie i aktywne wspieranie dekolonizacji

promowanie polityki neutralności ( nieprzystępowania do żadnych bloków )

OJA - forum pojednania afrykańskiego i rzecznik interesów całego kontynentu w stosunkach międzynarodowych.

Każde państwo - prawo delegowania swych przedstawicieli do organów OJA. Poszczególne instytucje posiadały pewną autonomię działania.

GŁÓWNE ORGANY OJA :

Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów : tworzone przez przywódców każdego państwa-członka ,

dysponującego 1 głosem. Organ najwyższy.

Funkcja koordynowania generalnej polityki OJA. Upoważnione do dokonywania rewizji struktur i zadań wszystkich organów oraz do interpretowania i wprowadzania poprawek do Karty.

Szefowie państw i rządów mianują także sekretarza generalnego i jego zastępców oraz powołują różne komitety i komisje.

Do uprawnień Zgromadzenia należy też : uchylanie decyzji innych organów , w tym Rady Ministrów.

Podejmuje decyzje większością 2/3 członków , a w sprawach proceduralnych większością zwykłą.

Posiada kompetencje do powoływania komitetów ad hoc i czasowych grup roboczych.

Każdej sesji Zgromadzenia przewodniczy przywódca kolejnego kraju członkowskiego. W przypadku gdy obrady odbywają się w innym państwie niż Etiopia , to przewodniczącym jest szef tego państwa.

Przewodniczący ze swoimi 8 zastępcami tworzy Biuro Zgromadzenia. Po zakończeniu sesji przez cały następny rok przewodniczący pełni funkcję rzecznika OJA oraz łącznika pomiędzy państwami członkowskimi.

( W latach 80 spór o Saharę Zachodnią podważył znaczenie sekretarza na rzecz przewodniczącego. Związane to było z tym , że ówczesny sekretarz generalny Edem Kodjo zdecydował o przyjęciu Sahary Zachodniej do OJA , wbrew członkom żądającym referendum rozstrzygającego o jej przyszłości )

Rada Ministrów : składająca się z ministrów spraw zagr. lub innych wyznaczonych przedstawicieli.

Odpowiedzialna za wykonywanie postanowień Zgromadzenia i przygotowywanie jego sesji zwyczajnych i nadzwyczajnych. Rozstrzyga większość zwykła. Funkcja instytucji łączącej Zgromadzenie z innymi organami OJA. Przyjmuje, rozpatruje i przesyła szefom państw projekty rezolucji wypracowane przez podległe komitety. Wykazywało większą dynamikę działania , ze względu na mniej skomplikowane procedury decyzyjne.

Stały Sekretariat Generalny :z siedzibą w Addis Abebie. Do jego obowiązków należy : koordynacja działalności różnych organów OJA i ich administracyjna i techniczna obsługa. Przygotowuje roczny raport o działaniach całej Organizacji , roczny plan i budżet przedkładany Radzie Ministrów.

Rola sekretarza generalnego - w Karcie - czysto administracyjna ( choć osoby które piastowały tę godność często udowadniały niezależność i przedsiębiorczość).Sekretariat jest wspierany przez biura regionalne w Lagos, Kairze , Dar es-Salam , Nowym Jorku , Brukseli , Genewie.

Komisja Mediacji , Koncyliacji i Arbitrażu :

Pierwsze komisje wyspecjalizowane rozpoczęły pracę w 63' : Komisja Gospodarczo- Społeczna , obrony ; Prawników ; Oświaty i Kultury ; Ochrony Zdrowia , Higieny i Wyżywienia; Naukowo-techniczna ; Transportu i Telekomunikacji.

OJA zrzeszała niemal wszystkie państwa afrykańskie , oprócz Maroka.

Aktywność OJA do lat 90.

OJA realizowała wyzwalanie Afryki spod kolonializmu lub rządów białej mniejszości poprzez : nakładanie sankcji ; izolację potępianych reżimów ; finansowe i materialne wsparcie ruchów wyzwoleńczych. Skierowane to było gł. przeciw apartheidowi w Pd Afryce , układowi sił w Rodezji i kolonializmowi portugalskiemu.

• 1963 r. -powstaje Komitet Wyzwolenia :

- obowiązki : harmonizacja działań ruchów narodowych , zarządzanie specjalnym funduszem , który nie wykazywał jednak większej efektywności

- popierał głównie bardziej aktywne i radykalne ruchy , w tym POLISARIO

• Walka przeciw kolonializmowi - > zakłócana brakiem kontynentalnego przewodnictwa i zależnością od zagranicy.

OJA potępiała formy zagranicznej interwencji w sprawy afrykańskie :

- 1977r. rezolucja potępiająca udział najemników w walkach w Zairze.

Członkowie OJA w wyniku powiązań niektórych krajów z dwoma mocarstwami blokowymi przyjęli różne stanowiska odnośnie wojsk pozaafrykańskich w Zairze ( 1977-78) i Angoli (1975 -89)

• Problem Sahary Zachodniej :

- II. 1976r. proklamowanie niepodległości , utworzenie demokratycznej republiki

- Maroko i Mauretania nie uznają jej niezależności , dążą do aneksji

- 1978 r. Mauretania rezygnuje z walki o Saharę Zach., Maroko walczy dalej

- większość państw uznało prawo SADR do niepodległości i opowiedziało się za jej przystąpieniem do OJA

- 1982 r. przyjęcie Sahary Zach. do OJA

- 1984r. Maroko zawiesza członkostwo w OJA

Rozłam między członkami pogłębiały kontrowersje wokół polityki przywódcy libijskiego płk. Mu'ammara al Kadafiego dążącego do aneksji Czadu

1967 - OJA udzieliła poparcia dla Egiptu , który znalazł się w konflikcie z Izraelem

- 1974r. - większość członków OJA zrywa stosunki dypl. z Izraelem , przez ok. 15 lat jest on traktowany przezniektóre kraje , jako przeciwnik

Wysłanie przez OJA militarnych oddziałów ( Inter - AfricanForces ) na operacje utrzymania pokoju w Czadzie ( 1979-82 i 1986 ) . Działania te okazały się ostatecznie nieskuteczne - do lat 90 OJA nie czyniła więcej prób regulowania konfliktów wewnętrznych. (w czasie walki Erytrei o wyzwolenie spod kontroli Etiopii , OJA stanęła po stronie Etiopii , tłumacząc się realizacją zasady nieinterwencji ). Dopiero w 1989 r. podjęła starania o zakończenie konfliktu , który ostatecznie rozstrzygnięto siłą.

Powstrzymała się też od interwencji w sprawy wewn. Ghany po zamachu na K. Nkrumaha ( II. 66')

• 1981 r. - formalnoprawne zezwolenie na ingerencję w politykę wewnętrzną państw , przyznane OJA w Karcie Praw Człowieka i Ludów.

OJA powołała wkrótce - Komisję Praw Człowieka i Ludów , kontrolującą implementację postanowień Karty.Przedstawiała ona Zgromadzeniu Szefów Państw i Rządów roczny raport , na podstawie którego podejmowało ono odpowiednie kroki przeciw krajom łamiącym standardy.

W zakres instytucjonalnej ochrony praw człowieka wchodził także problem uchodźców.

Zgodnie z konwencją z 1969 r. OJA sprawuje ponadpaństwową opiekę nad Afrykańczykami , którzy przestali być chronieni przez władze kraju swego pochodzenia.

OJA ściśle współpracuje z UNHCR i innymi organizacjami pozarządowymi , co pozwala rozwiązać jej duże problemy finansowe.

• W OJA wykształcił się zwyczaj formowania grup wspólnych interesów lub grup regionalnych dla forsowania konkretnych decyzji , co łamie ideę panafrykanizmu. Np. w czasie sporu na temat sytuacji w Angoli ( 1976 )

• Przy realizacji celów ekonomicznych OJA była i jest silnie uzależniona od instytucji regionalnych np. SADCC / SADC , ECOWAS ( mają one duży wpływ na decyzje

polityczne ).

• Podziały wewnątrz OJA uwidoczniły się także na gruncie ideologicznym ( grupy radykalne , umiarkowane , konserwatywne ) , przeszłości kolonialnej oraz między Afryką arabską , a subsaharyjską.

Różnice były szczególnie widoczne podczas wyborów sekretarza generalnego w 1974 i 1983 r.

Konserwatywne państwa frankofońskie : tworzyły silną mniejszość popieraną przez państwa Zachodu ; w 1965r. utworzyły Wspólną Unię Afrykańsko- Malgaską , na bazie „ grupy Brazzaville ”. Było to postrzegane jako zagrożenie dla OJA. Przeciwwagę stanowiły państwa , które wstąpiły do Commonwealthu , aby silniej oddziaływać na Rodezję i Afrykę Południową.

Od połowy lat 80-tych ( kryzys ekonom. , zmierzch zimnej wojny) czynniki ideowe straciły na znaczeniu.

• Afryka Północna

- współpraca na forum Ligi Państw Arabskich zmniejszała przywiązanie tych krajów do struktur afrykańskich

- prowadziły rozbieżną politykę zagr. , nie występowały w OJA jako jednolity blok

- Algieria w okresie walki antykolonialnej wykazywała silne przywiązanie do panafrykanizmu

- lata 70 - wspólna krytyka Izraela ( p. arabskie + OJA )

- lata 80 - negatywny podział między światem arabskim i subsaharyjskim spowodowany konfliktami religijnymi ( m.in. w Sudanie i Mauretanii )

Wnioski :

- Grupy wewnątrz organizacji zniekształcają ja i wpływają na procesy decyzyjne.

- OJA nie dysponuje żadnymi możliwościami nakładania kar i sankcji na państwa , które złamały prawo , gdyż decyzje Zgromadzenia mają jedynie charakter wskazówek i zaleceń

- niewielki budżet organizacji utrudniał jej efektywne działania

Ważne dokumenty uchwalone przez organizację :

1964 - deklaracja kairska , o utrzymaniu granic pokolonialnych

1973 - deklaracja o wspólnej polityce

1979 - postanowiono o przyznaniu sekretarzowi generalnemu kompetencji wykraczających poza zwykłą administrację, szczególnie w zakresie konsultacji prewencyjnych

1979 - powołanie Komitetu ds. Rewizji Karty OJA , który jednak nie osiągnął znaczących rezultatów

1984 - deklaracja przeciwko kolonializmowi i apartheidowi

OJA po „ zimnej wojnie ”

- VII. 1990 - szczyt w Addis Abebie ; przyjęcie deklaracji , mówiącej o zmianach zachodzących na świecie po upadku dwubiegunowego podziału i ich znaczeniu dla Afryki. Priorytetowe cele : demokratyzacja ; rozpowszechnianie idei społeczeństwa obywatelskiego , realizacja praw człowieka i obywatela; potrzeba rewizji zasad dotyczących walki z kolonializmem i apartheidem

- 1990 r. uchwalenie konstytucji Namibii przez demokratycznie wybrany rząd

- znoszenie przez Frederika de Klerka południowoafrykańskiego ustawodawstwa o segregacji rasowej

- 6. VI. 1994 r. przyjęcie RPA do OJA , a potem rozwiązanie Komitetu Wyzwolenia

28 - 30 VI. 1993 r. Kair - XXIX szczyt państw. Podpisanie deklaracji ustanawiającej mechanizmy do regulacji konfliktów ( Mechanizm Prewencji , Opanowywania i Rozwiązywania Konfliktów ).

Rozpatrywano możliwość reaktywowania Komisji Mediacji , Koncyliacji i Arbitrażu ( praktycznie nigdy nie podjęła żadnych działań pojednawczych ; została zawieszona w 1977 r. )

Przyjęty mechanizm podkreśla nadrzędność przewidywania sytuacji konfliktowych i zapobiegania im.Uruchamia go inicjatywa sekretarz generalnego , wyposażonego w kompetencje monitorowania sytuacji na kontynencie ; interweniowania przez wysyłanie mediatorów lub misji factfinding.

Istnieje też Organ Centralny , otrzymujący od sekretarza raport o nowym zagrożeniu , który wyraża swoje stanowisko przyjęte poprzez consensus , udziela wskazówek i decyduje o podjęciu akcji typu peacemaking lub peacebuilding np. cywilna lub wojskowa misja obserwacyjna ).

Jeśli konflikt ulega rozszerzeniu i wymaga użycia siły militarnej , OJA zwraca się do ONZ owsparcie finansowe , logistyczne i wojskowe.

Niestety znaczenie mechanizmu osłabia brak środków przymuszających zwaśnione strony do przyjęcia misji mediacyjnych i realizacji kompromisowych postanowień.

Misje OJA :

- XI. 1993 r. - misja obserwacyjna w Burundi ( OMIB ) ; nadzorowała proces pojednania narodowego i prawidłowe przeprowadzenie wyborów

- 1991- 93 - Rwanda ; wysłanie militarnie neutralnej grupy obserwacyjnej ( NMOG ) , złożonej z żołnierzy z 4 - krajów afrykańskich , wspieranych przez siły ONZ

- 1993 r. - oddziały ugandyjskie i tanzańskie skierowano do Liberii

- III. 1994 r. - Sierra Leone - rozlokowanie specjalnej misji OJA wspieranej przez ONZ i Commonwealth

- X. 1997r. - wysłanie wojskowych obserwatorów na Komory ( niepokojące działania secesjonistów ) , XII -zorganizowanie konferencji. Mediacje między rządem , a secesjonistami nie przyniosły rezultatu

- 1998r. - wykazanie dużej aktywności w związku z wybuchem wojny między Etiopią , a Erytreą oraz kryzysem w Demokratycznej Republice Konga.

UNIA AFRYKAŃSKA

Na XXXVI szczycie ( 2000 rok - Lome ) - Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów przyjęło projekt Aktu Ustanawiającego Unię Afrykańską, gdzie zapisano , że integracja będzie prowadzona na szczeblu mniejszych regionów. W preambule odwołanie się do idei panafrykanizmu , solidarności , zasad zapisanych w Karcie OJA i traktacie z Abudży ( 3. VI. 91' - zapowiadał powstanie Afrykańskiej Wspólnoty Ekonomicznej ).Położono nacisk na przyspieszenie procesu tworzenia Afrykańskiej Wspólnoty Ekonomicznej. Konflikty - główny hamulec postępu i integracji. Promocja praw człowieka i procesów demokratyzacji.

Wspólna obrona kontynentu ; zakaz użycia lub groźby użycia siły ; nieingerencja w sprawy wewnętrzne państw ; prawo do poproszenia Unii o pomoc przez natychmiastowe zwołanie Konferencji dla podjęcia decyzji o interwencji pokojowej ; eliminacja barier w wymianie gospodarczej ; potępienie zabójstw politycznych i niekonstytucyjnych zmian.

Zgromadzenie Unii - tworzone przez szefów państw i rządów

RADA WYKONAWCZA : zasiadają reprezentanci każdego kraju członkowskiego + przewodniczący komitetów technicznych

Wyspecjalizowane komitety

PARLAMENT PANAFRYKAŃSKI : tworzony przez wybranych parlamentarzystów z krajów członkowskich

Trybunał Sprawiedliwości

Komisja Wykonawcza pełniąca rolę sekretariatu Unii

Komisje : Ekonomiczna , Społeczna , Kulturalna

Instytucje finansowe : Afrykański Bank Centralny , Afrykański Fundusz Monetarny , Afrykański BankInwestycyjny

Ustalono , że przedstawiciele rządu utworzonego w sposób niekonstytucyjny , będą zawieszeni w prawach członka Unii Afrykańskiej.

Ustalono , że UA zacznie oficjalnie funkcjonować po ratyfikowaniu Aktu Ustanawiającego przez 2/3 ( 36 ) spośród 53 państw członkowskich OJA.

• 26.IV. 2001 r.

Sekretarz generalny ogłosił oficjalnie , że zgodnie z postanowieniami z Lome , Akt Ustanawiający UA wejdzie w życie 26 maja , po 30 dniach od uzyskania koniecznej liczby ratyfikacji. Następny rok to okres przejściowy , w czasie którego funkcjonuje struktura OJA i są tworzone instrumenty Unii.

OJA została rozwiązana 8.VII.2002r., a jej miejsce zajęła Unia Afrykańska powołana 9.VII.2002r. na szczycie w Durbanie. Siedzibą UA pozostała siedziba OJA, czyli Addis Abeba.Członkami są wszystkie państwa afrykańskie , oprócz Maroka.

SUBREGIONALNE WSPÓLNOTY EKONOMICZNE :

5 organizacji o najszerszych uprawnieniach ( RECs- Regional Economic Communities ) :

- Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej ( ECOWAS )

- Południowoafrykańska Wspólnota Rozwoju ( SADC )

- Wspólny Rynek Afryki Wschodniej i Południowej ( COMESA )

- Międzynarodowa Władza ds. Rozwoju ( IGAD )

- Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Centralnej ( ECCAS )

12. VII. 2000 r. - Deklaracja Zgromadzenia Szefów Państw i Rządów - integracja Afryki zostanie osiągnięta dzięki dynamicznej kooperacji między regionalnymi wspólnotami gospodarczymi.

Zaakceptowano regionalne mechanizmy pokojowe i postawiono za wzór wprowadzenie przez ECOWAS w 2000r. moratorium na import , eksport i produkcję uzbrojenia.

PRZYCZYNY WOJEN I KONFLIKTÓW ZBROJNYCH W AFRYCE :

- Brak równowagi politycznej , represje polityczne, lekceważenie dla ochrony praw człowieka , brak praw politycznych

- Przekształcanie się konfliktów wewnętrznych w wojny regionalne.

- Czynniki etniczne ( zwłaszcza w odniesienu do Afryki subsaharyjskiej ) .

- Czynniki ekonomiczne :

- bieda , pogarszanie się warunków życia , brak jakichkolwiek perspektyw dla większości społeczeństwa - duży popyt nielegalnego rynku światowego na afrykańskie minerały i inne surowce ,

Np. Angola -> początkowy konflikt ideologiczny między MPLA i UNITA stał się następnie walką gospodarczą.Przywództwo UNITA , pomimo otrzymania koncesji na zbieranie dochodów z wydobycia diamentów , odmówiło honorowania swych zobowiązań wynikających z umowy pokojowej w Lusace z 1994 r.Dostęp do kopalni , będący podstawą siły ekonomicznej , zachęcił UNITA do odrzucania każdego porozumienia zawartego dla wprowadzenia zgody w kraju.

Wojna domowa w Liberii , zapewne nie trwałaby 7 lat , gdyby nie możliwość eksploatacji diamentów , drewna i innych bogactw naturalnych.

Wojny domowe w Kongo i Demokratycznej Republice Konga wiązały się z wydobyciem ropy i diamentów.

Bogactwa naturalne umożliwiają zdobycie uzbrojenia dla kontynuacji konfliktów.

- Składniki środowiska przyrodniczego :

- szczupłość zasobów wodnych i ziemi nadającej się pod uprawę w gęsto zaludnionych rejonach , gdzie rywalizujące grupy robią wszystko , aby zdobyć to dla siebie , np. RPA , Zimbabwe.

W Afryce Pd ziemie uprawne ( najlepsze zajęte przez białych ) stały się jednym z najważniejszych przedmiotów sporu po upadku apartheidu.

- Występowanie tzw. „ prywatyzacji przemocy ” .

Pojęcia tego zwykło się używać zwłaszcza do opisu uczestników konfliktów działających poza państwem lub wbrew niemu , którzy często wywodzą się z instytucji cywilnych lub armii rozpadających się państw. Powstawanie : brak odpowiednich środków do opłacania i wyżywienia walczących zmusza żołnierzy do zadbania o własne interesy bądź poprzez pozaprawne ściąganie podatków z ludności cywilnej np. przy blokadach dróg , bądź poprzez plądrowanie i grabież dokonywane na ludności.Dochodzi do rozczłonkowania uzbrojonych grup i utraty kontroli nad nimi.

WAŻNIEJSZE KONFLIKTY I PROBLEMY W AFRYCE :

Wojna o niepodległość Algierii ( 1954- 1962 )

1. Wojnę o niepodległość Algierii poprzedziło uzyskanie niepodległości przez Maroko (2 III 1956) i Tunezję (15 VI 1956). Ogromną rolę odegrało 1,1 mln kolonistów francuskich - Algieria uznawana była za integralną część terytorium francuskiego . Światowa opinia publiczna sprzyjała patriotom algierskim. Kolejni gubernatorzy podnosili liczbę wojsk francuskich w Algierii .

2. Front de LiberationNationale - Front Wyzwolenia Narodowego, któremu przewodniczył Ahmed Ben Bella był głównym politycznym kierownikiem powstania. Zjazd FLN w sierpniu 1956 postawił za cel niepodległość w postaci republiki demokratycznej. Na zjeździe wybrano Radę Narodową Rewolucji Algierskiej, która stała się najwyższym organem politycznym i wojskowym FLN; wojna stała się ogólnonarodową rewolucją.

3. Reakcja Paryża - hasło zawieszenia broni ze strony rządu Guy Molleta, który doszedł do władzy w 1956r. FLN nie podjął tej propozycji, ale nawiązał z władzami francuskimi półoficjalne kontakty.

4. Rezolucja ZO NZ - 16 II 1957 domagająca się „rozwiązania pokojowego i demokratycznego”

5. Porwanie przywódców FLN - próby zdławienia za wszelką cenę rewolucji zaostrzyły stosunki Francji z Marokiem i Tunezją. 22 października 1957 miało odbyć się w Tunisie spotkanie sułtana Maroka, prezydenta Tunezji i przywódców FLN. Ben Bella i czterej inni przywódcy polecieli do Maroka, skąd na pokładzie marokańskiego samolotu udali się do Tunisu. Okazało się , że pilot był na usługach francuskiego wywiadu i wylądował w Algierze, gdzie przywódcy FLN zostali aresztowani. Zarówno Maroko, jak i Tunezja zerwały rokowania z Francją.

6. Nastąpiło zaostrzenie walki narodowowyzwoleńczej - 18 września1958proklamowana została Republika Algierska i powstał rząd Tymczasowy, który w następnych tygodniach uznały liczne państwa. Kolonizatorzy nadal chcieli siłą zaprowadzić porządek - masakra tunezyjskiego miasteczka SakietSidiYoussef 8 II 1958 r. pod pretekstem rozbicia skoncentrowanej tam Armii Wyzwolenia Narodowego, co spowodowało falę oburzenia nie tylko na świecie, ale i we Francji. Miesięczny kryzys rządowy we Francji. Koloniści algierscy domagali się utworzenia Komitetu Ocalenia Publicznego i obrony Algierii Francuskiej. 13 maja generałowie gaullistowscy dokonali puczu i utworzyli Komitet Ocalenia Publicznego, na którego czele stanął gen. Jacques Massu - śmiertelny kryzys IV Republiki

7. Prezydent de Gaulle został poproszony o zapobieżenie groźbie wojny domowej . De Gaulle powołał 1. czerwca 1958r. rząd, który otrzymał inwestyturę i specjalne pełnomocnictwa.

8. Otwarcie dni pojednania przez de Gaulla - oznaczało to zarówno unikanie hasła Algierii Francuskiej, jak i zapowiedzi niepodległości oraz dążenie do kompromisowego „pokoju dzielnych”. Algierczycy wbrew apelowi FLN nie zbojkotowali referendum konstytucyjnego - 80% frekwencji. 16 IX 1959 de Gaulle proklamował zasadę samostanowienia ( w postaci całkowitej niepodległości lub secesji, pełnej asymilacji z Francją albo autonomii i stowarzyszenia z metropolią) . Generał nie proponował jednak zawieszenia broni.

9. 1960 - nowa faza konfliktu, wzmocnienie FLN wyposażeniem z Układu Warszawskiego. Skrajne koła kolonistów zaczęły oskarżać gen. De Gaulla o zdradę i zorganizowały w największych miastach Algierii tydzień barykad (23-30 I 1960). Armia algierska pozostała wierna de Gaullowi. Decyzja generała o podjęciu rozmów z TRRA i wysunięcie hasła Algierii Algierskiej stowarzyszonej z Francją i pozbawionej Sahary. Rozmowy odbyły się w Melum - czerwiec 1960 r. Żądanie kapitulacji armii algierskiej doprowadziło do zerwania rozmów

10. Referendum we Francji w sprawie algierskiej 8 I 1961 - 75% francuzów i 65% Algierczyków opowiedziało się za samostanowieniem - zadowolenie TRRA z wyniku referendum

11. Rozpoczęcie rokowań 18 maja 1961r. na granicy francusko - szwajcarskiej w Evian. Brak zgody na proces pokojowy ze strony zwolenników Algierii Francuskiej. W nocy z 21 na 22 kwietnia wybuchł w Algierze pucz generałów, którzy utworzyli Dyrektoriat i zamierzali przejąć władzę ( generałowie Salan, Challe, Zeller i Jouhaud). Część poddała się, część przeszła do podziemia, tworząc Organizację Tajnej Armii, która rozpoczęła działania terrorystyczne.

12. Porozumienie w Evian - 18 III 1962. Francja uznała niepodległość Algierii łącznie z Saharą, uwarunkowaną jedynie referendum przewidzianym na 1 lipca tego roku. Niepodległa Algieria miała pozostać związana z Francją umowami o współpracy( przynależność do strefy franka i do unii celnej, gwarancja praw majątkowych i osobistych kolonistów francuskich oraz wspólne eksploatowanie ropy saharyjskiej).Przez trzy lata Algierczycy mogliby korzystać z podwójnego obywatelstwa i dopiero pod koniec tego okresu musieliby dokonać wyboru przynależności państwowej , a Francuzi przez ten okres mieli prawo utrzymywać w Algierii 90 - tysięczną armię( korzystając z lotnisk i baz na Saharze). Referendum we Francji - 8 kwietnia 1962 - 90% za postanowieniami z Evian - OAS wzmogła terror - 800 tys. kolonistów francuskich zmuszonych do opuszczenia Algierii

13. Akceptacja postanowień eviańskich przez FLN na zjeździe w Trypolisie VI 1962. Referendum w Algierii 1 VII 1962 - Algierczycy za niepodległością i porozumieniami z Evian. 2 VII 1962 proklamowanieniepodległości Algierii, którą nazwano Algierską Ludową Republiką Demokratyczną. Jej pierwszym premierem, a następnie prezydentem został Ben Bella.

BIAFRA :

Biafra (Republika Biafra) - państwo, które istniało w południowo-wschodniej Nigerii od 30 maja 1967 do 15 stycznia 1970. Jego nazwa pochodzi od Zatoki Biafra, ( część Zatoki Gwinejskiej ) .

Przesłanką kryzysu było zróżnicowanie etniczne, kulturowe, społeczne i ekonomiczne Nigerii. Plemiona północne Hausa-Fulani były najbardziej zacofane, ale objęły najwięcej stanowisk. Wywołało to niezadowolenie zachodnich plemion Joruba oraz wschodnich Ibów(najbardziej zaawansowanych cywilizacyjnie). Gen. Johnson Hensi z plemienia Ibów obalił w styczniu 1966 rząd i zastąpił ustrój federalny unitarnym. W lipcu kolejny zamach stanu ppłk YakubuGowona- powrót federacji . Gubernator Regionu Wschodniego ppłk OdenegwuOjukwu odmówił uznania władz federalnych, zażądał jednomyślnego podejmowania decyzji w Najwyższej Radzie Wojskowej i prawa Regionu do dysponowania bogactwami naturalnymi(80% nigeryjskiej ropy). Po odrzuceniu przez rząd jego żądań, ogłosił 30.V.1967 powstanie Republiki Biafry, uznanej następnie przez Gabon, Tanzanię, Wybrzeże Kości Słoniowej i Zambię.Rząd centralny uzyskał poparcie ZSRR, Wielkiej Brytanii. Po stronie Biafrańczyków pod przywództwem płk OdumegwaOjukwu opowiedziała się Francja (dostawy broni). OJA powołała Komitet Konsultacyjny(IX 1967) 6 państw w celu utrzymania integralności Nigerii w imię wyższych interesów ogólnoafrykańskich. Biafrę popierała propaganda zachodnia i pekińska oraz grupy kapitałowe, stronę rządową-UW. W 1968 zaczęły zwyciężać wojska federalne. Władze Biafry oskarżyły rząd o ludobójstwo. Międzynarodowa komisja(m. in. Polska) nie potwierdziła zarzutów. Pod patronatem OJA(podzielonej co do konfliktu) przeprowadzono serię rozmów(1967-1969). Rząd federalny i OJA sprzeciwiły się przeniesieniu sprawy Biafry na forum ONZ. W 1969, po serii klęsk, Ojukwu uciekł. Resztki wojsk secesjonistów skapitulowały 14.I.1970.

Rodezja Południowa (1965 - 1980)

Była brytyjską kolonią w południowej Afryce od roku 1923. Rodezyjski Front białych kolonistów Rodezji Pd ( Zimbabwe ) dążył do utworzenia państwa rasistowskiego. Londyn odmawiał przyznania niepodległości na takich zasadach.

- od 1961 r. sprawą zajmowała się ONZ , a następnie OJA

- 11. XI. 1965 r. - wbrew Londynowi i opinii publicznej premier Ian Smith ogłosił „ jednostronną deklarację niepodległości” , mającą zapewnić 240 tys. białej ludności panowanie nad 5 mln Murzynów

- ONZ ani żadne państwo nie uznały tego.

- Zgromadzenie Ogólne ONZ stwierdziło ,że Rodezja nadal podlega prawnie zwierzchnictwu angielskiemu i wezwało Londyn do położenia kresu buntowi.

- RB ONZ wydała rezolucję , uznającą walkę narodu Zimbabwe za słuszną i wzywającą do szerokiego bojkotu reżimu Smitha.

- RPA i Mozambik nie przestrzegały sankcji gospodarczych wobec Rodezji Pd.

- 2. III. 1970 r. - proklamowanie Republiki Rodezji ( po przeprowadzeniu referendum wśród białej ludności ). GB i wszyscy członkowie ONZ zerwali z nią stosunki dyplomatyczne.

- Walka zbrojna prowadzona przez ZANU , ZAPU i FROLIZI .

- 1974 r. - ZO NZ uchwaliło rezolucje potępiające rasizm rodezyjski i wzywające do przekazania władzy czarnej większości.

- 13. XI. 1979r. - parlament brytyjski uchwalił przywrócenie Rodezji statusu dominium brytyjskiego i wysłanie tam gubernatora generalnego.

- 21 . XII - podpisanie ( przez lorda Carringtona , Roberta Mugabe , Joshua Nkomo , AbelaMuzorewę )porozumienia konstytucyjnego , kończącego 14-letni okres rebelii rodezyjskiej ; określającegotreść konstytucji oraz warunki zawieszenia broni i działania kraju w okresie przejściowym.

- 14. II . 1980 r.- wyznaczone przez gubernatora wybory dla białych dały Rodezyjskiemu Frontowi IanaSmitha przewidziane 20 mandatów.

- 27-29. II .1980 r. - właściwe wybory. Zwycięstwo ZANU Roberta Mugabe ( 57 mandatów ), który został premierem rządu gwarantującegozgodnie z konstytucją także prawa

białej ludności.

- 18. V. 1980 r. - proklamacja niepodległości Zimbabwe , które następnie przyjęto do ONZ i OJA .

NAMIBIA ( 1966 - 1988 ) :

Terytorium obecnej Namibii od 1884 stanowiło niemiecką kolonię o nazwie Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia. W 1915Afrykę Południowo-Zachodnią zajęły wojska południowoafrykańskie, a w 1920 kolonia stała się terytorium mandatowym RPA.

RPA wprowadziła w Afryce Południowo- Zachodniej politykę apartheidu , choć ONZ protestowała przeciw temu , a MTS orzekł w 1966 r., że obszar ten powinien być przekształcony w terytorium powiernicze,

- IX. 1967 r. ZO NZ uchwaliło , że obszar ten uzyska niepodległość jako Namibia w czerwcu 1968r. ,

RPA odmówiła realizacji tej uchwały i utworzyła w Namibii 7 bantustanów.

- 20. III. 1969 r. - rezolucja 264 RB NZ - wzywała RPA do wycofania administracji z terenów Namibii

- 12. VIII. 1969 r. - rezolucja 269 - potępienie Pretorii za lekceważenie autorytetu ONZ ; domagała sięprzekazania administracji namibijskiej do 4. X. siłom miejscowym ; zaapelowała do członków ONZo wstrzymanie się od współdziałania z rządem RPA w sprawach , w których działa on rzekomo w imieniu Namibii. Uznawała przez to legalność walki ludności Namibii.

- 27. IX.- 20. X. 1971 r. - rezolucja 301 - przyjmująca opinię MTS , podkreślała niezbywalne prawo naroduNamibii do niepodległości i wolności oraz wzywała państwa członkowskie ONZ do postępowania zgodniez tą opinią .

- 1972 r. - OJA uznała SWAPO za jedynego legalnego przedstawiciela narodu Namibii , a w 1973r. uczyniło to ZO NZ.

- 30. I. 1976 r. - rezolucja 385 - domagała się , by RPA zaprzestała tworzenia „ krajów tubylczych ”

( homelands ) , podkreślała konieczność zorganizowania wolnych wyborów.

- 29. III. 1978r. - Plan pięciu . Przewidywał doprowadzenie do wyborów Zgromadzenia Ustawodawczego,któreproklamowałoby niepodległość Namibii przed końcem 1978 r. Zakładał zredukowanie wojsk RPA w Namibii ( z 20 tys. do 1,5 tys.) , ale pozostawienie policji, zainstalowanie na czas przejścia do niepodległości jednostek ONZ i wycofanie partyzantów SWAPO do baz. Nie wszedł w życie

- 29. VIII. 1978 r- plan Waldheima

W raporcie dla RB NZ Waldheim przedstawił plan urzeczywistnienia jej rezolucji. Przewidywał :

*powołanie Przejściowej Grupy Pomocniczej NZ ( UNTAG ) , składającej się z 7, 5 tys. żołnierzy i

1200 osób cywilnych

*ustanie wrogich działań wszystkich stron

*wybory Zgromadzenia Konstytucyjnego

*przyjęcie konstytucji , wprowadzenie jej w życie i proklamowanie niepodległości Namibii

- RB NZ rezolucją 435 przyjęła plan Waldheima.

- RPA odrzuciła plan.

- Pobłażliwość państw zachodnich wobec RPA . Nie dopuściły one do uchwalenia przez RB NZ rzeczywistych sankcji i nie przestrzegały tych , które udało się uchwalić.

- Od 1981 r. RPA i USA uzależniały realizację rezolucji 435 od wycofania z Angoli wojsk kubańskich.

- 22. XII. 1988 r. - Nowy Jork :

+ dwustronna umowa angolsko - kubańska

+ trójstronny układ między Angolą , Kubą i RPA

+ porozumienie przewidywało przyznanie niepodległości Namibii połączone z powrotem do kraju wojsk południowoafrykańskich ; wycofanie wojsk kubańskich z Angoli do VII 91' ; wstrzymanie pomocy dlaUNITA ze strony RPA oraz dla ANC ze strony Angoli.

- 1. IV. 1989 r. - redukcja obecności wojskowej RPA w Namibii ; powrót zmniejszonych oddziałów do baz dodnia 1. VII. 89'; ostateczne ich wycofanie w tydzień po przeprowadzeniu wyborów parlamentarnych przewidzianych na jesień 1989r.

- VI. 1989 r. - uchylenie większości dyskryminujących pod względem rasowym ustaw ; ogłoszenie amnestii dla emigrantów politycznych i uchodźców.

- XI. 1989 - wybory. Wygrała SWAPO - 57, 3 % głosów , 41 miejsc na 72. Natomiast DTA ( Demokratyczny Sojusz Turnhalle , powiązany z administracją południowoafryk.) 28. 6 % -> 21 miejsc.

- II. 1990 - Parlament uchwalił konstytucję - przyszła niepodległa Namibia będzie wielopartyjną demokracją.

S. Nujoma został wybrany na prezydenta.

- 21. III. 1990 - formalne uzyskanie niepodległości przez Namibię.

- XII. 1994 - pierwsze niepodległościowe wybory prezydenckie i parlamentarne. Wygrała SWAPO - 73, 9 %

- Umacnianie pozycji SWAPO : nadużywanie władzy , autokratyczne metody rządzenia ; korupcja ; bezkarność - preferowanie stanowiącego połowę mieszkańców Namibii ludu Owambo , - V. 1997 - decyzja SWAPO , że S. Nujoma będzie się po raz 3 ubiegać o stanowisko prezydenta ;

- III. 1999 - powstanie opozycyjnego Kongresu Demokratów ( COD ) , pod przewodnictwem Bena Ulengi - byłego działacza SWAPO.

RPA:

W 1948r. krajem zaczyna rządzić Partia Narodowa, która buduje system apartheidu (segregacji rasowej). Przywódcy Partii Narodowej przystępują do wcielania w życie programu „bantustanizacji”, który stał się ucieleśnieniem celu apartheidu- terytorialnego-podziału RPA na państwo białych i państwa czarnych.

1970r. premier RPA Vorster proponuje nawiązanie rozmów w sprawie zawarcia dwustronnych paktów o nieagresji na bazie uznania status quo w RPA, a więc polityki segregacji rasowej. W OJA zarysował się podział. Część państw opowiedziała się za „dialogiem”(głównie ze względu na obietnice ekonomicznych korzyści składane przez Vorstera).

1971r. Addis Abeba-sesja Zgromadzenia Szefów Państw i Rządów OJA w sprawie „dialogu”. Ostatecznie OJA odrzuciła ideę „dialogu” z rasistowskim reżimem RPA.

1975r. Dar es-Salaam- nadzwyczajna sesja Rady Ministerialnej OJA-poświęcona ustaleniu dalszej strategii państw afrykańskich wobec rasistowskiego południa. Przyjęto Deklarację z Dar es-Salaam, w której stwierdzono, że Afryka pomoże w podjęciu rokowań, których celem będzie ułatwienie przekazania władzy większości mieszkańców(RPA, Namibii i Rodezji), równocześnie jednak przygotuje się do walki zbrojnej, jeżeli środki pokojowe zostaną zablokowane. RPA znalazła się w międzynarodowej izolacji(głównie za sprawą jej zbrojnej interwencji w Angoli).

1976r. Vorster-premier, a następnie prezydent RPA ogłasza program „kontrolowanego osłabiania barier rasowych”, kontynuowany następnie przez jego następcę Bothę-spowodowane to było osłabieniem pozycji RPA w regionie(utrata sojusznika w postaci dyktatury w Portugalii)

1989r. kolejnym prezydentem zostaje Frederik W. de Klerk-za swój główny cel stawia sobie stopniowe zlikwidowanie systemu apartheidu, przywódcy Partii Narodowej ostatecznie zrezygnowali z wcielania w życie programu „bantustanizacji”.

- II. 1990 - zalegalizowanie ANC ( Afrykański Kongres Narodowy ) , zwolnienie z wiezienia Nelsona Mandeli

- V. 1990 - rozpoczęcie oficjalnych rozmów między stroną rządową a ANC

- VI. 1991 - anulowanie ostatnich ustaw tworzących system segregacji rasowej : o ziemi ; segregacji miejsc zamieszkania ; klasyfikacji ludności

- 30 . VI . - oficjalne ogłoszenie kresu apartheidu

- XII. 1991 - rozpoczęła pracę Konferencja na rzecz Demokratycznej Pd Afryki ( CODESA ) -

przedstawiciele różnych sił polit. negocjowali kształt tymczasowej konstytucji.

- III . 1992 - referendum , 68, 7% białych Południowoafrykańczyków opowiedziało się za kontynuacją procesu reform.

- XI. 1993 - rządząca Partia Narodowa , ANC + 17 mniejszych ugrupowań uzgodniło zapisy konstytucji

- Jesień 1993 - powstała Przejściowa Rada Wykonawcza ( TEC ). W jej ramach po raz pierwszy biali i czarni mieszkańcy RPA decydowali o losach swego państwa.

- X . 1993 - F.W. de Klerk i N. Mandela otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla

- 26-29 IV. 1994 - pierwsze wielorasowe wybory :

+ wygrał ANC

+ kilka dni później parlament wybrał przez aklamację na prezydenta N. Mandelę oraz Trabo Mbekiego (ANC ) i F.W. de Klerka (Partia Narodowa ) na wiceprezydentów

+ powstał rząd jedności narodowej ( utworzyły go zgodnie z tymczasową konstytucją partie , które uzyskały w wyborach przynajmniej 5% głosów) : ANC ; Partia Narodowa : Partia Wolności Inkatha.

ANGOLA (wojna o niepodległość 1961 - 1975 ) :

- XVI - XVII w . podbój przez Portugalczyków

- od 1951r. prowincja zamorska pod nazwą - Portugalska Afryka Zachodnia

- od 1961 r. walka zbrojna o niepodległość :

+ MPLA - Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli

+ UNITA - Narodowy Związek na rzecz Całkowitej Niepodległości Angoli

+ FNLA - Narodowy Front Wyzwolenia Angoli

+ rywalizujące ze sobą

- 11.XI.1975r. Angola uzyskała niepodległość na mocy układu podpisanego przez przedstawicieli Ludowego Ruchu Wyzwolenia Angoli MPLA, Narodowego Frontu Wyzwolenia Angoli FLNA i Narodowego Związku na rzecz Pełnej Niepodległości Angoli UNITA oraz przedstawiciela rządu portugalskiego.

- Powstał rząd koalicyjny , który jednak wkrótce się rozpadł.

- Proklamowanie przez MPLA Ludowej Republiki Angoli spowodowało wzrost zaangażowania USA, RPA i ChRL po stronie FLNA i UNITA(państwa te obawiały się postępowego rządu i zwycięstwa MPLA) . Natomiast państwa socjalistyczne-m. in. Związek Radziecki i Kuba popierały MPLA.

- od 1976 r. - jednopartyjny system polityczny

- od 1977 -wojna domowa

- 1982 r. - interwencja RPA ,

22.XII. 1988 r.- Nowy Jork :

+ dwustronna umowa angolsko - kubańska : wycofanie żołnierzy kubańskich w ciągu 27 miesięcy

+ trójstronny układ między Angolą , Kubą i RPA

+ porozumienie przewidywało : przyznanie niepodległości Namibii połączone z powrotem do kraju wojsk RPA ; wycofanie wojsk kubańskich z Angoli do VII 1991 ; wojska RPA opuściły Angolę do końca VIII1989r. ; wstrzymanie pomocy dla UNITA ze strony RPA oraz dla ANC ze strony Angoli.

- porozumienie nowojorskie w ograniczonym stopniu wpłynęło na poprawę sytuacji w samej Angoli ; gdyżnie zostało uzupełnione o umowę pokojową zawartą przez angolskich uczestników wojny trwającej od 1975 r.

- 1989- dalszy ciąg wojny domowej , przeplatanej negocjacjami

- IV. 1990 - obie strony rozpoczęły rozmowy pokojowe w Portugalii.

- V - UNITA uznał głową państwa dotychczasowego prezydenta Jose Eduardo dos Santosa

- na początku lata Komitet Centralny MPLA wprowadził system wielopartyjny

- X . 1990 - MPLA ; występuje z propozycją reform : odejście od ideologii komunistycznej ; budowa

gospodarki wolnorynkowej ; demokracja wielopartyjna , wolne wybory ; odpolitycznienie armii ; itp.

- X. 1990 - UNITA zaakceptował rząd MPLA w roli tymczasowej administracji do czasu przeprowadzenia wyborów.

- III. 1991 - oficjalne zezwolenie na tworzenie partii politycznych

- 1.V.1991 - naciski USA i ZSRR dotyczące porozumienia pokojowego, między MPLA i UNITA w Estriol w Portugalii :

+ zawieszenie ognia

+ przerwanie pomocy zagranicznej dla obu stron konfliktu

+ demobilizacja wrogich sił i utworzenie zjednoczonej armii narodowej

+ przeprowadzenie wolnych i demokratycznych wyborów do końca 1992 r.

Obie strony czyniły wszystko by wbrew postanowieniom pokojowym utrzymać własne oddziały wojskowe.

- 29 - 30 . IX. 1992 - wybory parlamentarne i prezydenckie wygrało MPLA - 120 miejsc na 220 ; UNITA-70 miejsc - UNITA odrzuciła wyniki wyborów z IX. 1992 r.

- oddziały J. Savimbiego rozpoczęły działania wojenne i do końca XI . ok. 2/3 terytorium Angoli znalazło się pod kontrolą UNITA.

- J.E. dos Santos objął urząd prezydenta, parlament rozpoczął funkcjonowanie bez deputowanych UNITA.

- 1992/93 - siły rządowe przejęły kontrolę nad większością głównych miast w kraju.

- III. 1993 - RB NZ potępiła UNITA za naruszanie porozumień pokojowych.

- USA zdecydowały się uznać rząd MPLA ( ugodowe stanowisko podczas negocjacji w Abidżanie ,

w przeciwieństwie do UNITA )

- RPA odcięła dopływ pieniędzy dla UNITA

- IX. 1993 - ONZ nałożyła embargo na handel bronią i ropą z UNITA

- 31. X. 1994 -uzgodniono porozumienie pokojowe w Lusace : 10 - punktowe ; przewidziano zawieszenie broni , wycofanie i rozbrojenie wszystkich sił rebelianckich , utworzenie nowej armii narodowej złożonej z żołnierzy obu stron , udział UNITA we władzach wszystkich szczebli. Rosja , USA i Portugalia miały czuwać nad przestrzeganiem porozumienia.

Podpisano je 20. XI. w Lusace , 22 . XI - ogłoszono w Angoli zawieszenie broni.

- V. 1995 - Lusaka ; spotkanie dos Santosa z J. Savimbim. Savimbi uznał Santosa prezydentem Angoli ; obiecałpełny udział w procesie jednoczenia państwa.

- VI - MPLA zaproponował wprowadzenie do konstytucji poprawki ustanawiającej 2 stanowiska

wiceprezydentów. 1- dla lidera UNITA , pod warunkiem rozwiąznia sił zbrojnych UNITA.

Spotkało się to z przychylnym przyjęciem.

- VIII. 1995 - ( spotkanie obu liderów w Gabonie )lider UNITA wstępnie przyjął stanowisko wiceprezydenta Angoli.

- III. 1996 - Santos i Savimbi uzgodnili powołanie rządu jedności narodowej i pojednanie do końca lipca 1996r.

- VIII. 1996 - UNITA odrzuca propozycję objęcia stanowiska wiceprezydenta przez J. Savimbiego.

- IV. 1997 - porozumienie w sprawie statusu J. Savimbiego - stał się liderem opozycji.

Do Luandy przybyli członkowie UNITA ,aby objąć stanowiska w rządzie i mandaty w parlamencie.

- 11.IV. 1997 - zaprzysiężono rząd jedności narodowej i pojednania. Nie oznaczało to zakończenia walk.

- V. - ofensywa wojsk rządowych w celu odbicia terenów diamentonośnych zajmowanych przez UNITA.

- Rząd angolski osiągał izolację UNITA w regionie ( m.in. wspierał w DR Konga stronę , która nie pomagała UNITA )

- III. 1998 - UNITA wydał deklarację ogłaszającą rozwiązanie swoich sił zbrojnych ; w efekcie został uznanyoficjalnie za legalną partie polityczną.

- V. 1998 - załamywanie procesu pokojowego ; eskalacja walk

- 1 . VII - RB ONZ - kolejne sankcje na UNITA : blokada kont bankowych , zakaz handlu diamentami z UNITA , zakaz sprzedaży UNITA sprzętu górniczego i środków transportu.

- 31. VIII. - rząd zawiesił udział UNITA w rządzie i w parlamencie.

- XII -ostateczne odnowienie wojny. Zmagania wojenne ukazały , że ukształtowała się równowaga sił między antagonistami.

- II. 1999 - wycofanie sił pokojowych ONZ z Angoli ( mała efektywność )

- J.E. dos Santos oświadczył ,że jedyną szansą na przywrócenie pokoju w Angoli jest zniszczenie UNITA na drodze wojny. Odrzucał konsekwentnie możliwość ponownego wszczęcia rokowań z UNITA.

- MPLA oskarżało Zambię o wspieranie UNITA. Odmówiła ona udostępnienia swego terytorium wojskom angolskim dla walki z UNITA. Na granicy doszło do incydentów.

Natomiast UNITA oskarżała Namibię o pomoc rządowi ; zorganizowała tam zamachy odwetowe za to , że Namibia użyczyła w XII . 1999 r. wojskom angolskim swych baz i terytorium.

1. Rwanda i Burundi :

Niepodległe od 1962 r.

PRZYCZYNY KONFLIKTÓW :

• Przesłanki etniczne + uwarunkowania ekonomiczno - polityczne

W obu krajach istnieje podobna struktura etniczna :

1. Największa grupa : HUTU ( Rwanda - 90% , Burundi - 85% ). Przybyli na te tereny na przełomie

, stanowili ludność rolniczą.

2. TUTSI : Rwanda - 9 % , Burundi 14 %.Lud pasterski.

3. TWA - ok. 1% , najprawdopodobniej ludność pierwotna.

Występują nie tylko różnice etniczne , ale także antropologiczne.

W okresie przedkolonialnym napływowym Tutsim udało się narzucić rolnikom Hutu własny system wartości , określający pozycję jednostki w społeczeństwie w odniesieniu do posiadanych przez nią stad bydła. Tutsi zajęli wyższe pozycje w hierarchii. Wytworzył się system quasi -feudalny , jednak istniała możliwość zmiany swej pozycji społ. , niezależnie od pochodzenia. Dochodziło też do mieszanych małżeństw.W dobie panowania kolonialnego ( najpierw GER , po I WŚ - Belgia ) wprowadzono elementy gosp. towarowej , upowszechniono oświatę w stylu europejskim , a co za tym idzie nowe idee. Sprzyjało to kształtowaniu nacjonalizmów.

Hutu , zajmujący niższe miejsce w hierarchii społ, zaczęli wysuwać postulaty wolnościowe , dążąc do odrzucenia tradycyjnego systemu społ. - polit.

Oba kraje : najgęściej zaludnione w Afryce ; deficyt ziemi uprawnej , co powodowało rywalizację międzyetniczną, o kontrolę nad nią.

RWANDA :

- 1959 : powstanie Hutu przeciw dominacji arystokracji wywodzącej się gł.ze społ. Tutsich.

- 1961 : obalenie tradycyjnej monarchii; wprowadzenie systemu republikańskiego ; dominacja

elit wywodzących się z Hutu.

- Emigracja Tutsich do Burundi

- 1. VII. 1962 - Rwanda odzyskała niepodległość jako republika , gdzie rolę dominującą odgrywali

Hutu , a Tutsi stali się grupą dyskryminowaną.

- lata 60 - powstanie ruchu partyzanckiego Tutsich - Inyenzi ; wspieranego przez Burundi

- 5. VII. 1973 - wojskowy zamach stanu : szefem państwa został gen. JuvenalHabyarimana.

- lata 70/80 - w obu krajach powstania dyskryminowanych wspólnot etnicznych , prowadziły do masowych represji (często w postaci ludobójstwa ).

- Powstanie Patriotycznego Frontu Rwandy (geneza- lata 80,w okresie wojny domowej w Ugandzie ) ,

założonego przez Tutsich przebywających na terytorium Ugandy.

- Od 1.X.1990 FPR rozpoczął operacje zbrojne wymierzone przeciw rządowi centralnemu J. Habyarimany ( popierane przez Burundi , Tanzanię )

- FPR został powstrzymany przez siły rządowe wsparte przez Zair oraz FRA ( gł. wsparcie logistyczne)

- konflikt przybrał char. długotrwałej wojny domowej

- Początek lat 90 - próba realizacji polityki pojednania. Inicjowały ją USA , FRA i sąsiednie państwa afrykańskie zainteresowane stabilizacją w regionie np. Tanzania

- VII. 1994 - nad lotniskiem w Kigali ( Rwanda) strącono samolot wiozący prezydentów : Rwandy i Burundi( J. Habyarimanę , C. Ntaryamirę ). Obaj zginęli. Odpowiedzialnością obarczano przedstawicieli rwandyjskiej armii, zaniepokojonych perspektywą konieczności podziału władzy z reprezentantami Tutsich.Zamach stał się początkiem pogromów , których dopuściła się rwandyjska armia i bojówki Hutu ( tzw. Interhamwe ) na przedstawicielach Tutsich.

- Front Patriotyczny Rwandy (głTutsi ) przeprowadził kolejną ofensywę i odniósł zwycięstwo. Zajął większą część kraju. Po przejęciu władzy starał się zaprezentować jako ugrupowanie ponadplemienne , zmierzające do budowy jedności narodowej.

- Do wyłonionych struktur władzy wprowadzono szereg polityków Hutu. Prezydentem państwa został Pasteur Bizimungu ( Hutu ) , choć faktycznym liderem władz okazał się wiceprezydent - Paul Kagame ( stojący na czele FPR ).

- Wkrótce ujawniła się skłonność władz do prowadzenia polityki represji. Masowe migracje Hutu do Zairu ( DRKonga ). Obecność bojówek Hutu w DRK , skłoniła władze Rwandy do zaangażowania w konflikt w Kongu , aby zapewnić stabilność zach. granic i zabezpieczyć się przed atakami ze strony partyzantów Hutu.

- 9.VI. 1999 - przedstawiciele FPR zapowiedzieli przedłużenie na dalsze 4 lata działalności rządu

tymczasowego Rwandy . Zapowiedzieli podjęcie działań na rzecz nowej konstytucji.

- 23. III. 2000 - ustąpił dotychczasowy prezydent : Pasteur Bizimungu ( Hutu ) , zastąpił go wiceprezydent -Paul Kagame ( 17. IV. oficjalnie został wybrany na prezydenta ).

BURUNDI :

- Początkowo równowaga międzyetniczna : rządy niepodległej Burundi składały się z obu społecznościplemiennych.

- 15.I. 1965 - zabójstwo premiera - Pierre'a Ndengomdunwe ( Hutu) przez przedstawiciela Tutsich

( emigranta z Rwandy ). Niezadowolenie Hutu.

- 29. XI.1966 - armia przejmuje władzę , autorytarny reżim wojskowy , utrwalający dominację

mniejszościowej grupy Tutsich.

- 1. IV.1993 - demokratyczne wybory - zwycięstwo reprezentanta Hutu - Melchiora Ndadaye.

- 21. X. - wojskowy zamach stanu , zabójstwo prezydenta .

- Burundyjski parlament , aby pokazać dobrą wolę wdrażania procesu pokojowego , wysuwa na szefa

państwa przedstawiciela Hutu - Cypriana Ntaryamira ( ginie w 1994 w Rwandzie )

- Zabójstwo prezydenta w Rwandzie nie przyniosło w Burundi tak dramatycznych konsekwencji jak w

Rwandzie.

- Dokonano wyboru szefa państwa spośród polityków Hutu został nim - SylvestreNitbantunganya

- 26. VII. 1996 - armia dokonała zamachu stanu ( koniec utrzymywania fikcyjnych rządów cywilnych ) , do władzy powrócił major Pierre Buyoya ( prezydent do 1993 ).

-Zmonopolizowanie władzy przez Tutsich - wybuch powstania Hutu, destabilizujących kraj ,ale nie będących w stanie zagrozić władzom.

- 28 . VIII. 2000 - Arusza ( Tanzania) porozumienie pokojowe :

+ powstanie wieloetnicznego rządu

+ dążenie do zachowania równowagi etnicznej w armii Burundi

+ 3 - letni okres przejściowy na drodze do pełnej demokratyzacji systemu.

Kryzys w Somalii :

Proces rozpadu państwa

-1960r. powstała Somalia z połączenia angielskiego protektoratu(Somali Brytyjskie) i włoskiego terytorium powierniczego(Somali Włoskie)

-1969r. zamach stanu, prezydent Shermarke zamordowany, władzę przejęła wojskowa Najwyższa Rada Rewolucyjna. Nowe władze z Mohammedem Siad Barre na czele nawiązały współpracę z ZSRR. Somalia stała się państwem socjalistycznym.

-1976r. powstała Somalijska Rewolucyjna Partia Socjalistyczna

-1977r. wojna z Etiopią o etiopski Ogaden(zamieszkany niemal wyłącznie przez Somalijczyków). ZSRR uznało Somalię za agresora i poparł Etiopię, dlatego Somalia zwraca się w stronę USA.

-koniec lat 80-tych-zaczynają się konflikty klanowe w Somalii. Siad Barre wprowadził politykę polegającą na zwalczaniu członków głównych plemion, które mogłyby zagrozić jego panowaniu.

-USA odwróciły się od rządów Barre, opozycyjne klany postanowiły więc wykorzystać sytuację i obalić jego dyktaturę

-1991r. partyzantom udaje się wkroczyć do Mogadiszu i zmusić Siada Barre do ucieczki(po 22 latach rządów). Władzę przejął Zjednoczony Kongres Somalijski(jego liderzy Mohammed FarahAidid i Mohammed Ali Mahdi).

-kraj znowu pogrążył się w anarchii z powodu podziału na zwalczające się frakcje

-znowu zaczęły się konflikty pomiędzy poszczególnymi klanami, przestały działać instytucje państwowe, dochodziło do kradzieży i gwałtów, zwłaszcza na ludności cywilnej, która chroniła się w obozach dla uchodźców

-walki pomiędzy Zjednoczonym Kongresem Somalijskim a Somalijskim Ruchem Patriotycznym toczyły się na południu kraju. Na północy było w miarę spokojnie, ujawniły się tam silne tendencje separatystyczne, które doprowadziły do utworzenia przez Somalijski Ruch Narodowy nowego państwa-Republiki Somalilandu. Tej proklamacji jednak nie uznało żadne państwo. Pojawiła się groźba rozpadu państwa.

-7.VI.1991r. konferencja pokojowa w Dżibuti, dzięki mediacji Włoch i Egiptu, wzięły w niej udział zwalczające się ugrupowania, które wkrótce podpisały tzw. ugodę z Dżibuti(przewidywała zaprzestanie walk, wolne wybory i ustanowienie rządu tymczasowego). Porozumienie to nie weszło w życie. Znowu wybuchły walki

-27.I.1991r. siły Zjednoczonego Kongresu Somalijskiego weszły do stolicy Somalii Mogadiszu, prezydentem został Mahdi. Okazało się jednak, że w samej partii występują podziały. Gen. Aidid-rywal Mahdiego-wybrany na przewodniczącego Zjedn. Kongresu Somalijskiego, postanowił obalić Mahdiego i sam przejąć władzę

-nastąpił ostateczny rozłam w Zjedn. Kongresie Somalijskim- powstał Zjednoczony Kongres Somalii/Sojusz Ocalenia Somalii(USC/SSA) z Mahdim na czele oraz Somalijski Sojusz Narodowy(SNA) gen. Aidida.

-ta rywalizacja całkowicie zrujnowała kraj. Próbę załagodzenia konfliktu podjęła ONZ w 1992 roku, proponując zawieszenie broni, którego nie zaakceptowała jedynie partia Aidida(SNA)

-zorganizowano spotkanie dwóch głównych rywali(Aidida i Mahdiego), zakończone podpisaniem 3-miesięcznego zawieszenia broni

Działania ONZ w Somalii

-w tym czasie w Somalii zapanował chaos, nędza i głód. To spowodowało utworzenie misji ONZ, tzw. UNOSOM

-uzbrojone oddziały Aidida ostrzeliwały wojska UNOSOM, co utrudniało niesienie pomocy. Na forum ONZ propozycja wysłania liczniejszych sił pokojowych do Somalii w ramach misji peacemaking(zwolennikiem ówczesny sekretarz generalny Bhoutros Ghali)

-9.XII.1992r. rozpoczęła się w Somalii, z inicjatywy ONZ operacja „Przywrócić nadzieję”. W Somalii wylądowali żołnierze w ramach sił UNITAF, które miały współpracować z UNOSOM w niesieniu pomocy i zapewnieniu bezpieczeństwa

-koniec grudnia 1992r. z inicjatywy amerykańskiej odbyło się kolejne spotkanie Aidida z Mahdim, podczas którego zawarli oni rozejm, ale na krótko. Znowu odżyły walki

-1993r. konferencja w Addis Abebie, większość zwalczających się ugrupowań zgodziła się na zawieszenie działań zbrojnych

-27.III.1993r. porozumienie głównych partii somalijskich, powstała Tymczasowa Rada Narodowa

-4.V.1993r. kolejna misja pokojowa ONZ UNOSOM II przejęła dowództwo od UNITAF nad operacją „Przywrócić nadzieję”. Oddziały były słabo uzbrojone. Gen. Aidid oskarżył ONZ o naruszenie mandatu, jaki siły UNOSOM II miały realizować. Zastawił zasadzkę, w której zginęło kilkudziesięciu żołnierzy pakistańskich oraz amerykańskich. To spowodowało decyzję o wycofaniu oddziałów amerykańskich z Somalii. Powoli zaczęły opuszczać Somalię wszystkie kontyngenty UNOSOM II.

-ONZ zagroziła wstrzymaniem pomocy zagranicznej, jeśli nie dojdzie do zgody. Gen. Aidid i Mahdi zgodzili się wysłać swoich reprezentantów na spotkanie z przedstawicielem ONZ w celu omówienia warunków konferencji pokojowej

-24.III.1994r. konferencja w Nairobi, dwaj przywódcy podpisali „Deklarację pojednania narodowego”-zgoda na przerwanie ognia i dobrowolne rozbrojenie oraz przywrócenie pokoju w kraju. Nie oznaczało to jednak zaprzestania walk pomiędzy rywalizującymi frakcjami

-1995r. ostateczne wycofanie sił pokojowych ONZ z Somalii

Wysiłki na rzecz przywrócenia pokoju i odbudowy państwa

-Gen. Aidid zwołał konferencję niektórych somalijskich ugrupowań, które wybrały go tymczasowym prezydentem. Nie dawało mu to jednak dużej władzy, gdyż kontrolował tylko niewielki obszar kraju

-1996r. walki między Aididem, a Mahdim i ich sojusznikami. Aidid został ranny i wkrótce zmarł. Jego następcą został syn Husejn Mohammed Aidid

-większość konfliktów rozgrywała się teraz pomiędzy głównymi ugrupowaniami klasowymi

-pojawiły się próby pokojowego rozwiązania konfliktu

-3.I.1997r. w Soderze (Etiopia) liderzy licznych klanów i grup rodowych podpisali „Deklarację narodowych zobowiązań”. Utworzono Radę Ocalenia Narodowego, która miała doprowadzić do powołania Tymczasowego Rządu Centralnego. Układ z Sodery miał wielu przeciwników

-rywalizacja o wpływy w Somalii między Keni, ą a Etiopią(chciała wpływu na sytuację wewnętrzną kraju)

-propozycja pokojowa Egiptu. 12.XI.1997r. - Kair, podpisanie przez przywódców klanów Somalijskiej Deklaracji Zasad(sygnatariuszami m.in.HusejnAidid i Mahdi), zapowiedziano zawieszenie broni

-1998r. Egipt znowu doprowadza do podpisania przez 3 przywódców klanów: HusejnaAidida, Mohammeda Ali Mahdiego oraz Mohammeda QanyareAfraha(lidera frakcji USC kontrolującej część Mogadiszu)porozumienia o wspólnej administracji Mogadiszu. Utworzono tzw. Administrację Benadiru. Był to kolejny sukces dyplomacji egipskiej

-1998r. w płn-wsch Somalii ustanowiono autonomiczny region Puntland(wcześniej w 1991r. niepodległość ogłosił Somaliland)

-przykłady Somalilandu i Puntlandu pokazały, że powołanie efektywnej administracji przez większe klany jest możliwe na terenach przez nie zamieszkanych. Pojawiła się koncepcja „blokowa”-oficjalna strategia rozwiązania kryzysu somalijskiego promowana przez organizację regionalną Międzyrządowa Władza ds. Rozwoju(IGAD), skupiająca państwa Rogu Afryki(Dżibuti, Etiopia, Erytrea, Kenia, Somalia, Sudan, Uganda). Ta koncepcja zakładała utworzenie państwa federalnego, składającego się z 5-6 regionów z dużą autonomią(2 z nich już istniały: Somaliland i Puntland)

-podobną koncepcję miały Włochy-pomysł utworzenia kilkunastu regionów(emiratów)-miałyby powstać Zjednoczone Emiraty Somalijskie. Ten plan miał jednak zbyt wielu przeciwników

-koniec lat 90-tych-powstały dwa kolejne konkurujące ze sobą plany pokojowe: Libii oraz Dżibuti. Państwa te miały odmienne cele-Dżibuti chciało silnej Somalii, aby zmniejszyć rolę Etiopii w regionie. Libia natomiast(Al.-Kaddafi)chciała, poprzez zaangażowanie w konflikt zwiększyć swoje znaczenie w Afryce.

Plan libijski-utworzenie rządu opartego na dwóch głównych koalicjach ugrupowań somalijskich

-pojawiła się propozycja zwołania konferencji pokojowej w Dżibuti(marzec/kwiecień 1999r.)

-przełomowe znaczenie w procesie pokojowym miało wystąpienie nowego prezydenta Dżibuti Guelleha na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ-przypomniał on światu o przemocy i łamaniu praw człowieka w Somalii i wezwał Somalijczyków oraz wspólnotę międzynarodową do wspólnego rozwiązania konfliktu. Plan ten zyskał duże poparcie z zewnątrz, m.in. ze strony Ligi Państw Arabskich, OJA, ONZ, UE

-2.V.2000r. Somalijska Narodowa Konferencja Pokojowa. Przyjęto Tymczasową Kartę Narodową, która przewidziała wybór Tymczasowego Zgromadzenia Narodowego

-2000r. Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe wybrało nowe władze-prezydentem został Abdulkkassim Salat Hassan -koniec tworzenia struktur władzy w Somalii .

Demokratyczna Republika Konga :

-początek lat 60-tych-wojny domowe w Zairze, które omal nie doprowadziły do rozpadu państwa

-1965r. początek autorytarnych rządów Mobutu SeseSeko, który doszedł do władzy w wyniku wojskowego zamachu stanu

1971r. prezydent Mobutu zmienił nazwę kraju na Zair. Do 1960r. zwane było Kongiem Belgijskim.

-okres zimnej wojny -prezydent Mobutu sojusznikiem Zachodu-w zamian za to otrzymywał pomoc polityczną, wojskową i gospodarczą, co pozwoliło mu utrzymać władzę

-po zakończeniu zimnej wojny mocarstwa zachodnie zaczęły zabiegać o przeprowadzenie demokratycznych reform w tym kraju

-niestabilność wewnętrzna w Zairze-niedotrzymane obietnice reform powodują problemy gospodarcze-niezadowolenie społeczeństwa i izolacja władz

-1994r. konflikty na tle etnicznym w sąsiedniej Rwandzie wywołały falę migracji przedstawicieli Hutu, obawiających się represji ze strony nowych władz zdominowanych przez Tutsich. Uchodźcy chronili się we wschodnich prowincjach Zairu. Zamieszkujący te tereny Banyamulenge(część wspólnoty etnicznej Tutsich)poczuli się zagrożeni, gdyż i tak już byli dyskryminowani przez władze Zairu, które traktowały ich jak imigrantów

-1996r.-wybuch zbrojnego powstania Banyamulenge-popierane przez ludność, która widziała w nim możliwość zakończenia rządów dyktatora

-po stronie powstańców zaangażowały się Rwanda i Uganda

-powstańcy powołali do życia Sojusz Sił Demokratycznych na rzecz Wyzwolenia Konga(ALDLC), na jego czele Laurent-DesireKabila

-powstanie rozprzestrzeniło się na cały kraj

-1997r. klęski armii rządowej, prezydent Mobutu SeseSeko opuścił kraj i wkrótce zmarł w Maroku

-prezydentem został L.D. Kabila, który przywrócił pierwotną nazwę kraju-Demokratyczna Republika Konga

-1998r. rozłam między prezydentem Kabilą a jego sojusznikami wywodzącymi się spośród Tutsich oraz wspierającą ich Rwandą (Rwanda popierająćKabilę dążyła do zagwarantowania bezpieczeństwa swojej granicy zachodniej, ale po przejęciu władzy nowy rząd nie chciał angażować się w konflikt)

-Rwanda i Uganda dążą do wzmocnienia własnego bezpieczeństwa

-we wschodnich prowincjach kraju wybuchło powstanie skierowane przeciw Kabili

-Rwanda i Uganda-oprócz względów bezpieczeństwa eksploatowały na kontrolowanych przez siebie terenach Konga bogactwa naturalne(gł. diamenty)

-Angola, Namibia i Zimbabwe wspierają militarnie DRK-powstrzymanie ofensywy rebeliantów i umiędzynarodowienie konfliktu

-pojawiły się sprzeczności w dotychczas jednolitym obozie antyrządowym

-listopad 1998r. powstała nowa organizacja Kongijski Ruch Wyzwolenia (MLC) z Jean-Pierre Bemba na czele-wspierany przez Ugandę

-dotychczasowe główne ugrupowanie opozycyjne Kongijskie Zgromadzenie na rzecz Demokracji(RDC) wspierane przez Rwandę

-pierwsze sprzeczności między Rwandą , a Ugandą

-1999r. lider RDC Ernest WambadiaWamba usunięty ze stanowiska, nowym liderem EmileIlunga

-nowy przywódca RDC wspierany przez Rwandę, a poprzedni schronił się na terenach kontrolowanych przez Ugandę, od której uzyskał wsparcie

-w rezultacie doszło do rozłamu w RDC-powstały dwa nowe ugrupowania: RCD-Goma z Ilungą na czele oraz RCD-ML z WambadiaWamba

-starcia zbrojne między dotychczasowymi sojusznikami

-próby mediacyjne(podejmowane przez RPA, Zambię, Tanzanię, Libię, a także Francję, Wielką Brytanię, USA, ONZ i OJA) nie przynosiły początkowo rezultatów

-10.VII.1999r. udało się dojść do porozumienia ; Lusaka (Zambia)- porozumienie o przerwaniu działań zbrojnych podpisane przez Angolę, DRK, Namibię, Rwandę, Ugandę i Zimbabwe, a wkrótce także przez przedstawicieli MLC oraz obu frakcji RCD

-działania na rzecz realizacji porozumienia: powołano Wspólną Komisję Wojskową oraz Misję Obserwacyjną NZ w Demokratycznej Republice Konga-początek rozmieszczania sił ONZ w ramach misji utrzymania pokoju

-jednak jeszcze w tym samym roku naruszenia porozumienia o przerwaniu działań zbrojnych

-16.I.2001r. zabójstwo prezydenta L.D. Kabili, jego następcą syn Joseph Kabila -deklarował gotowość realizacji porozumienia z Lusaki, ale do tej pory nie nastąpił przełom w procesie pokojowym.




^ Vukovaru(44%-Chorwaci,37%-Serbowie)- Jugosłowiańska Armia Ludowa zaczęła oblężenie 27.VIII. Trwało ono trzy miesiące(do 18.XI). Zginęło ok. 2.5tys ludzi. Po zdobyciu miasta ok. 50 tys Chorwatów zostało wysiedlonych.




^ Następstwem ataku jest ucieczka ok. 30 tys. Serbów do Bośni.




^ Bośnia i Hercegowina- 44% Muzułmanie, 31% Serbowie, 17% Chorwaci.




^ Dwie pierwsze miejscowości zostały zajęte. Natomiast zajęcie Srebrenicy zostało uniemożliwione początkowo przez ONZ.




^ Do ataków na bośniackich Serbów dążyła część administracji Billa Clintona.

---