Konflikty i współpraca na Bliskim i Środkowym Wschodzie

Obszar: Azja Południowo-Zachodnia, fragment północno-wschodniej Afryki, południowo-wschodni skrawek Półwyspu Bałkańskiego – Arabia Saudyjska, Bahrajn, Jemen, Katar, Kuwejt, Oman, ZEA, Jordania, Egipt, Izrael, Liban, Syria, Irak, Iran, Turcja, Afganistan, Cypr, Autonomia Palestyńska.

1. Bliskowschodnie wyzwania i zagrożenia dla bezpieczeństwa międzynarodowego

Wyzwania:

1. trudna sytuacja gospodarcza:

a. niski przyrost PKB < 4% rocznie, 1,2 na mieszkańca – czyli o wiele niższy niż dla innych regionów (Azja Południowa – 3,3 %)

b. niewielki wzrost eksportu (jedynie o 5% w porównaniu z 350% chociażby Ameryki Łacińskiej i Karaibów.

c. niewielki napływ inwestycji zagranicznych (0,7 % PKB) (Ameryka Łacińska – 3,5%).

d. wysokie bezrobocie (około 15% w 2000)

e. wysoki przyrost naturalny (w 2050 będzie tam żyć 681 mln ludzi na 9,7 mld na świecie – powód migracji i przestępczości

2. produkcja i handel narkotykami – produkcja opium – głównie Afganistan (w 2006 roku – 92% produkcji światowej – 6100 ton).

3. terroryzm międzynarodowy – przyczyny: konflikt izraelsko-palestyński, bieda, bezrobocie,, brak socjalnej opieki państwa, korupcja. Organizacje: Islamski Dżihad, Hezbollah, Brygady Męczenników Al.-Aksa, Hamas, Al.-Kaida.

4. walki i spory religijne oraz etniczne – między sunnitami i szyitami – główne ognisko – Iran; także miedzy różnymi religiami – np. w Libanie – chrześcijanie i muzułmanie.

5. problem kurdyjski – przykład sporu na tle etnicznym. Kurdowie zamieszkują Turcję (10-12 mln), Iran (8-9 mln), Irak (3-4 mln) i Syrię (1-2 mln). Sunnici, posługują się kurdyjskim, mają silną tożsamość narodową – walczą od XIX wieku o państwo na teranie Kurdystanu – czyli obszarze pogranicza wymienionych wyżej państw.

Problem Kurdyjski: ewoluował od 1997 roku, kiedy to ETS napiętnował Turcję za nieuznawania praw Kurdów do własnej kultury, tożsamości oraz za ich masowe przesiedlenia – jednocześnie następował rozwój struktur Kurdyjskiej Partii Pracy. Problem Kurdyjski jest łączony również z kwestią ludobójstwa na Ormianach, dokonanego w 1915 roku przez Turcję.

Sprawa Ocalana – ujęty przez służby tureckie 15 II 1999, proces w roku 1999 skończył się skazaniem na karę śmierci – wyrok został zaskarżony do ETPC – Trybunał skargę uznał (niesprawiedliwy proces). Kary nie wykonano, bo od 2002 nie ma w Turcji kary śmierci.

6. wyścig zbrojeń – wzrost 1998-2005 wydatków o 63% oraz o 95% wzrost wielkości sił zbrojnych. Posiadanie przez Izrael BMR a przez Egipt, Syrię i Iran możliwości produkcji broni chemicznej (Syria i Iran dodatkowo broni biologicznej).

7. deficyt wody pitnej – 5% ludności i 1% zasobów odnawialnych wody pitnej. Może być powodem konfliktów (Izrael i Autonomia Palestyńska o Jordan, Jarmuk, Litania, źródła na Zachodnim Brzegu Jordanu oraz Irakiem, Turcją i Syrią – Tygrys i Eufrat).

2. Charakterystyka wybranych konfliktów (wojny arabsko-izraelskie, wojna o wyzwolenie Kuwejtu, wojna USA-Irak, problem Kurdyjski, konflikt w Afganistanie)

a. Wojny arabsko-izraelskie:

Już w momencie powstania państwa Izrael – 1948. Obecnie – Izrael, Liban, Syria, Autonomia Palestyńska – w przeszłości dodatkowo Egipt i Jordania, ale od 1979 – Egipt i 1994 Jordania – mają traktaty pokojowe z Izraelem. Udział w konflikcie miały też ekstremistyczne ugrupowania żydowskie – Hagana, Irgun, Grupa Sterna, Lehi Kach i arabskie – Hamas, Hezbollach, Islamski Dzihad, Al.-Fatah, Brygady Męczenników Al.-Aksa.

Problemy: terytoria: Zachodni Brzeg Jordanu (region Mountain Aquifer – źródła wody pitnej), Strefę Gazy, Jerozolimę (szczególnie Wschodnia Jerozolima, czyli część ważna historycznie – z Autonomią Palestyńską), Wzgórza Golan (przejęte przez Izrael w czasie wojny z 1967 roku – 6-dniowej – od Syrii – ważne strategicznie – źródła wody pitnej) oraz 4,3 mln uchodźców palestyńskich, z czego co najmniej 1,3 miliona mieszka w 59 obozach dla uchodźców w Jordanii, Libanie, Syrii i na Zachodnim Brzegu Jordanie lub w Strefie Gazy – ich prawo do powrotu lub do odszkodowania.

Wojny:

a. wojna o niepodległość / naqba – V 1948.

b. wojna sześciodniowa – VI 1867.

c. wojna Jom Kupur/ramadanowa – X 1973

d. inwazje Izraela na Liban – VI 1982 i VII 2006.

e. powstania palestyńskie – 1987 i 2000.

b. Wojna o wyzwolenie Kuwejtu:

styczeń 1991 – atak w odpowiedzi na inwazję Iraku na Kuwejt (sierpień 1990) – na podstawie rezolucji RB ONZ nr 678 z 29 XI 1990 roku – koalicja 28 państwa zmusiła wojska Saddma Husajna do wycofania się z Kuwejtu – nieusunięty dyktator, sankcje gospodarcze i polityka izolacji, kontrola miedzynarodowa nad badaniami wojskowymi.

Operacja Pustynna Burza – Hussajn się wycofał z Kuwejtu. Polityka Clintona – dual containment – dwoiste powstrzymywanie – jednoczesne maksymalne osłabienie Iraku i Iranu (nowość – do tej pory wspieranie jednego przeciw drugiemu). Określanie Iranu, Iraku, Korei Pn., Libii i Kuby mianem rogue states /państwa zbójeckie/ - Anthony Lake w 1994.

c. Wojna USA-Irak:

20 marca 2003 – atak USA, GB, Australii i Polski na Irak.

Przebieg – obalenie reżimy 7 IV 2003, ujęcie Husajna 13 XII 2003, stracony 30 XII 2006. Od 2004 władzę od Koalicyjnej Władzy Tymczasowej (Paul Bremer) przejmuje Iracki Rząd Tymczasowy, 15 X 2005 – przyjęcie konstytucji, 15 XII – wybory (wygrana szyitów, potem Kurdowie, sunnici),

Powody: zagrożenie ze strony Iraku spowodowane posiadaniem BMR, współpraca Iraku z Al.-Kaidą, zaprowadzenie demokracji w Iraku – niepotwierdzone.

Bush – państwa osi zła (Iran, Irak, Korea Pn.). Porzucenie polityki dual containment na rzecz zmiany rządów w Iraku.

d. Problem Kurdyjski: powyżej, przy zagrożeniach.

e. Konflikt w Afganistanie:

Wewnętrzny konflikt między Wspólnotą Islamu (z Tadżykiem, szyitą Ahmadem Szach Massudem na czele), Partią Islamską (Pasztun – sunnita Gulbuddin Hekmatiar) i talibami.

Odmowa wydania bin Ladena po 11/09 -> atak USA na Afganistan – Enduring Freedom. Początkowe sukcesy, talibowaie się wycofują – w 2001 USA dostaje wsparcie państw NATO (ISAF – Międzynarodowe Siły Wspierania Bezpieczeństwa) oraz Sojuszu Północnego (pakt ugrupowań afgańskich walczący z talibami o kontrolę nad krajem).Od 2002 w Afganistanie działa i Enduring Freedom i ISAF.

3. Arabsko-izraelski dialog pokojowy. Problem palestyński (wg. Kukułki, czyli nic dobrego)

Bliskowschodni proces pokojowy – od 1991 – porozumienia:

1. Deklaracja Zasad

2. Układ z Oslo – 13 IX 1993

3. Porozumienie kairskie – 4 V 1994

4. Układ tymczasowy

5. Układ z Oslo II - 28 IX 1995.

6. Protokół o wycofaniu wojsk Izraela z Hebronu – 17 I 1997

7. Wye River Memorandum – 23 X 1998

8. Memorandum z Szarm El-Szejk – 4 IX 1999

Próby przełamania impasu z 2000 roku – po śmierci Jasira Arafata -11 XI 2004 i wyborze umiarkowanego Mahmuda Abbasa – szczyt palestyńsko-izraelski – premier Ariel Szaron i Mahmud Abbas. Nic nie dał – konflikt trwa, wzmożony po wygranej Hamasu w 2006 roku i przez podziały między Palestyńczykami (Strefa Gazy – Hamastan- Hamas i Zachodni Brzeg – Fatahland – Al.-Fatah).

PO WOJNIE SZEŚCIODNIOWEJ – PRÓBY MEDIACJI STANÓW ZJEDNOCZONYCH:

1. Plan Rogersa – USA sekretarz stanu, 1969:

etap 1.: zaprzestanie działań zbrojnych,

etap 2.: porozumienia oddzielne dotyczące rokowań pod auspicjami RB ONZ. Za: ZRA, Izrael, Jordania, przeciw: Syria, Irak.

2. Rozmowy z pośrednictwem Gunnara Jarringa – 1971 – porażka, ponieważ Izrael odmówił powrotu do granic z 4 czerwca 1967.

3. Dyplomacja wahadłowa Kissingera – miała na celu związanie Egiptu z USA i poróżnienie państw arabskich.

LATA 70.:

1970 – 1972: wytwarzanie się klimatu jedności państwa Arabskich (stworzenie Unii Republik Arabskich – ZRA, Syria, Libia – 1971; fuzja Libii i Egiptu – 1972).

WOJNA JOM KIPUR:

6 X 1973 – Sądny Dzień – atak wojsk egipskich i syryjskich rozpoczyna wojnę Jom Kipur (6-22 X 1972). Powód – położenie kresu agresji izraelskiej na ich ziemiach. Po raz pierwszy wojska Izraela w defensywie. Pomoc państw arabskich dla Egiptu i Syrii – Irak, Maroko, Algier, Arabia Saudyjska, Kuwejt, Tunezja, Sudan, Jordania. Przyjęcie przez RB rezolucji 338 (14 głosami, nieobecność ChRL) – wezwanie do zaprzestania działań i rozpoczęcia rokowań pokojowych. Z powodu naruszeń – dwie kolejne rezolucje i utworzenie UNEFu (Doraźne Siły Zbrojne). Mediacja Henry’ego Kisingera – podpisanie porozumienia – 11 XI 1973 – zawieszenie broni Egipt-Izrael: wycofanie na pozycje z 22 X – po czym przerwane rozmowy, bo Izrael nie zgodził się właśnie na wycofanie. Ostatecznie porozumienie o rozdzieleniu wojsk – 18 I 1974 oraz porozumienie synajskie – 4 IX 1975 – Egipt – Izrael – Egipt otworzy Kanał Sueski i nie będzie prowadzić działań wojennych przeciwko Izraelowi, Izrael odda pas Synaju.

JEDNOCZEŚNIE…

1: początek kryzysu naftowego – embargo arabskich producentów dla państwa prowadzących politykę proizraelską, ograniczanie wydobycia o 25% (dążąc do 50%) i wycofanie depozytów w bankach zachodnich.

2: uznanie OWP przez państwa arabskie jako jedynego przedstawiciela Palestyńczyków oraz, przez ZO ONZ, prawa Palestyńczyków do samostanowienia i statusu obserwatora przy ONZ.

Rola USA i ZSRR: oświadczenie z 1 X 1977 (Vance i Gromyka) – o wycofaniu Izraela z ziem okupowanych od 1967, zapewnienie praw Palestyńczykom.

Rozmowy w Camp David (u Cartera, Sadat - Palestyna, Begin - Izrael) – ustalono treść dwóch dokumentów – 1. z ogólnymi zasadami pokoju na bliskim wchodzie; 2. z zasadami pokoju egipsko-izraelskiego. Potępienie państw arabskich. (marzec 1979)

LATA 80.:

Od 30 VII 1980 – Jerozolima stolicą Izraela.

1. Wzrost roli OWP (uznawana przez ponad 100 państw). ZO poparło Palestyńczyków w 6 rezolucjach (1981).

2. Plan Fahda – 1981 – wycofanie Izraela z ziem zajętych w 1967, likwidacja założonych osiedli, zagwarantowanie swobody obrządów religijnych w miejscach świętych, uznanie prawa narodu palestyńskiego do powrotu (wymienne na odszkodowanie), oddanie zachodniego brzegu Jordanu pod opiekę ONZ, utworzenie państwa palestyńskiego ze stolicą w Jerozolimie, uznanie prawa państw regionu do pokoju, gwarancje ONZ, że zasady będą przestrzegane. Został następnie przyjęty z dwoma poprawkami (OWP jedynym reprezentantem Palestyńczyków oraz RB ONZ ma zaakcentować prawo do pokoju w regionie) przez wszystkie państwa LPA na szczycie w 1982 roku w Fezie.

3. Plan Szarona – oddzielania struktur cywilnych od okupacji wojskowej na terenach okupowanych przez Izrael.

4. Plan Breżniewa – 1982 – niedopuszczalność zaboru obcych ziem przez agresję, gwarancja prawa Palestyńczyków do samookreślenia, uznanie wschodnie Jerozolimy za część państwa palestyńskiego, gwarancja prawa do bezpiecznej egzystencji dla państw regionu, zakończenie stanu wojny między Izraelem a innymi państwami, gwarancja przez RB postanowień pokojowych.

5. Konferencja Genewska NZ w sprawie Palestyny – 29 VIII – 7 IX 1983 – zbojkotowana przez Izrael i USA.

IZRAEL A LIBAN:

6 VI 1982 – wkroczenie Izraela do Libanu. Masakry w Szatili i Sabrze. Rozmowy 28 XII 1982 – 17 V 1983. Warunki Izraela: zgoda Libanu na trzy posterunki obserwacyjne; wejście Haddada w skład armii libańskiej jako gubernatora południowej części kraju lub komendanta; zobowiązanie do przyjęcia traktatu pokojowego, który gwarantowałby otwarcie granic. Odpowiedź Libanu – plan przewidujący utworzenie sił międzynarodowych na granicach Libanu, kontyngentów ONZ, komisji trójstronnej do wymiany informacji – nieprzyjęty przez Izrael. Porozumienie, dzięki dyplomacji wahadłowej George’a Schultza – 17 V 1983 – wycofanie wojsk izraelskich z Libanu, 45-kilometorwa strefa bezpieczeństwa, nieprowadzenie wrogiej działalności. Problemy z realizacją, bo inne państwa arabskie były przeciw – Izrael się co prawda wycofał, ale w Libanie – wojna domowa (Front Ocalenia Narodowego). Zakończenei wojny domowej w Libanie – 28 XII 1985.

OWP –

zebranie się parlamentu Palestyńskiego w Ammanie – 22-29 XI 1984 – uchwalenie programu politycznego. Jednomyślny wybór Jasira Arafata na przewodniczącego Komitetu Wykonawczego OWP. Następnie porozumienie ammańskie – 11 II 1985 – król Husajn i Arafat – o opracowanie wspólnego stanowiska wobec konfliktu.

Ataki Izraela na OWP – na siedzibę w Tunisie 1 X 1985, zmuszenie do lądowania egipskiego samolotu z działaczami palestyńskimi na pokładzie, anulowanie przez Londyn zgody na przyjęcie delegacji palestyńsko-jordańskiej -> reakcja OWP – wydanie oświadczenia przez Arafata potępiającego działania poza ziemiami okupowanymi oraz wszelkie formy terroryzmu.

15 XI 1988 – proklamowanie państwa Palestyna. 1991 – gotowość Arafata do prowadzenia dialogu z Izraelem – ale w tym samym czasie wojna w Kuwejcie jako przyczyna podziału państw arabskich i osłabienia pozycji OWP (która wypowiedziała się za Irakiem).

LATA 90.:

1. Dyplomacja wahadłowa Bakera – wizyty w Izraelu i państwach sąsiedzkich w marcu 1991.

2. Propozycja Chińska – odrzucenie użycia siły na rzecz środków politycznych, zwołanie konferencji międzynarodowej pod egidą 5 stałych członków RB, rozwiązanie przez dialog, wycofanie Izraela z terytoriów okupowanych, wzajemne uznanie Palestyny i Izraela oraz istnienie dwóch niepodległych państw.

3. Dziesięć rund rozmów pokojowych – 1991 – pierwsza: Madryt – Bush, Grobaczow + Izrael, Palestyna, Jordania, Liban, Syria, Egipt. kolejne: Waszyngton (1992 – 1993). W międzyczasie zmiana władzy w Izraelu – Partia Pracy (Icchak Rabin) - zaprzestanie zakładania osiedli, wycofanie z Wzgórz Golan a zarazem wydalenie 416 Palestyńczyków z Hamasu (oburzenie opinii światowej, rezolucja 799 potępiająca deportację). W wyniku impasu w rokowaniach – kontynuowanie w ramach negocjacji tajnych – dyskusja na temat planu „Gaza-Jerycho” – autonomia dla Palestyńczyków, wycofanie wojsk izraelskich, wybory samorządowe wśród Palestyńczyków, uznanie wzajemne Izrael – OWP – powstaje Izraelsko-Palestyńska Deklaracja Pokojowych Intencji (30 VIII 1993) – wzajemne uznanie – 10 IX 1993! Utworzenie komisji mieszanej do spraw realizacji porozumienia waszyngtońskiego (postanowienia: utworzenie tymczasowego samorządu palestyńskiego w strefie Gazy i Jerycha na okres do 5 lat, przeprowadzenie wyborów do Rady Palestyńskiej w ciągu 9 miesięcy, negocjacje w sprawie terenów okupowanych od 2 lat, wycofanie armii izraelskiej ze stref Gazy i Jerycha oraz z zaludnionych obszarów zachodniego brzegu, ochronę bezpieczeństwa wewnętrznego na obszarach autonomicznych przez samych Palestyńczyków, a bezpieczeństwa zewnętrznego przez Izrael, negocjacje w kwestii Jerozolimy, zbudowanie połączenia komunikacyjnego między Gazą a Zachodnim Brzegiem, kwestia uchodźców do rozstrzygnięcia przez Izrael, Palestynę Jordanię i Egipt, rozpatrywanie problemów przez wspólne komitety lub komitet arbitrażowy - 13 IX 1993 – rozłożenie realizacji od 1 X 1993 do 7 IV 1999).

4. Od 18 V 1994 Strefa Gazy i Jerycho pod zarządem palestyńskim – Nagroda Nobla dla Arafata, Rabina i Peresa. Od 1 IX 1994 władze Autonomii Palestyńskiej przejmują szkolnictwo, podatki, sprawy socjalne. Rozszerzenie Autonomii Palestyńskiej 24 IX 1995 przez Traktat z Taby – podpisany w Waszyngtonie. Kontrola OWP na 1/3 terytoriów okupowanego Zachodniego Brzegu, w 1996 wybory do 83-osobowej Rady Autonomii Palestyńskiej. Proces doprowadził do wystąpień fanatyków – zamach i zabójstwo Rabina w 1995 roku.

5. Zmiana rządu w Izraelu – partia Likud (Natenjahu) – przeciwnicy pokoju (1996). Działania – zniesienie ograniczeń osadnictwa na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy. Problemy (kontrowersje wokół tunelu pod meczetem Al-Aksa) – próba wyprostowania na szczycie waszyngtońskim – 1-2 X 1996 po czym mediacje: najpierw Dennisa Rossa: skutkiem porozumienie o wycofaniu wojsk Izraela z Hebronu – 17 III 1997. Po porozumieniu – decyzja Izraela o budowanie żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej na wzgórzu w arabskiej części Jerozolimy – oburzenie. Próby kolejnych mediacji – Husni Mubaraka – nieskuteczne. W międzyczasie ZO ONZ wydaje rezolucję potępiającą kolonizację izraelską.

6. Instytucjonalizacja Autonomii Palestyńskiej – pozytywny wpływ na kontakty Izrael – Jordania (traktat pokojowy w 1996 po 46 letniej wojnie) i próby podjęcia rozmów na linii Izrael – Syria.

7. Wizyta Albright w 1997 roku – wsparcie USA dla Izraela – „Jesteśmy zdeterminowani pomagać Izraelowi w utrzymaniu jego przewagi technologicznej i wojskowej oraz w zabezpieczaniu jego granic” – a miało służyć pogodzeniu aspiracji obu stron. Ciągłe problemy wywoływane ambicjami Izraelskimi rozbudowy kolonii żydowskich. Próby przełamania przez Waszyngton – administracja Clintona – impasu w procesie pokojowym.

8. Wye River – 23 X 1998 – zobowiązania Izraela: przekazanie w ciągu 12 tygodni pod zarząd Autonomii Palestyńskiej 13% Zachodniego Brzegu, wycofanie z niego swoich wojsk, oddanie kolejnego 0,1% i wycofanie wojsk, zwolnienie 750 Palestyńczyków z więzień. Palestyńczycy – zapewnienie bezpieczeństwa na danych obszarach, walczyć z terroryzmem i usunąć z karty narodowej OWP sformułowania o zniszczeniu państwa izraelskiego. Dodatkowo – połaczenie strefy gazy i zachodniego brzegu dwoma korytarzami, wybudowanie z środków UE lotniska w Strefie Gazy.

9. Porozumienie z Szarm asz-Szajch – Ehud Bara (premier Izraela) i Jasir Arafat – zwolnienie 350 Palestyńczyków z więzień, negocjacje w sprawie statusu ziem okupowanych, znów oddanie części ziem, budowanie lotniska w Gazie i przejścia drogowego, otwarcie dla Palestyńczyków głównej ulicy i bazaru w Hebronie, wymiana informacji i uzgadnianie polityki w dziedzinie bezpieczeństwa.

2000…:

1. Nasilenie starć izraelsko-palestyńskich w 2000 – druga intifada – 27 X 2000.

2. Wycofanie ze „strefy bezpieczeństwa” w południowym Libanie – V 2000.

3. Trwający w latach 1997-2000 konflikt Izraelsko-Syryjski – utrudnione rozmowy, ponieważ Izrael przyjął ustawę wprowadzającą wymaganą większość 2/3 głosów w parlamencie oraz zatwierdzenie przez referendum wszelkich zmian terytorialnych (1999) – ale i tak próby negocjacji w Waszyngtonie – 1999 i 2000. Problem okupowanych przez Izrael terytoriów – Wzgórza Golan.

4. Rola USA, UE, ONZ, Rosji na Bliskim Wschodzie

Odnośnie Izrael/Palestyna

ONZ – na rzecz rozwiązania konfliktu arabsko-izraelskiego:

REZOLUCJE:

Rezolucja 181 – 29 XI 1947 – o dwóch państwach.

Rezolucja 242 – 22 XI 1967 – pokój oparty o zasady:

- wycofanie wojsk izraelskich z terytoriów zajętych w czasie wojny sześciodniowej;

- kres roszczeń, uznanie suwerenności, integralności terytorialnej i niepodległości politycznej i prawa do życia w pokoju każdego państwa tego regionu w bezpiecznych i uznanych granicach

- gwarancja wolności żeglugi międzynarodowej

- sprawiedliwe rozwiązania problemu uchodźców

- gwarancja nienaruszalności terytorialnej i niepodległości politycznej każdego państwa (tworzenie stref zdemilitaryzowanych)

Rezolucja 338 – po zakończeniu wojny Jom Kippur, 22 X 1973

- zaprzestanie wymiany ognia - zakończenie działań wojennych w maksimum 12 godzin po jej przyjęciu

- wprowadzenie w życie rezolucji 242

- negocjacje pokojowe

Uznanie za nielegalne przyłączenie Wzgórz Golan (apel o unieważnienie decyzji – 497 z 17 XII 1981).

OPERACJE POKOJOWE:

UNTSO – od 1948 – Organizacja NZ ds. Nadzorowania Rozejmu

UNEF I - 1956-1967 – Pierwsze Doraźne Siły Pokojowe NZ

UNEF II – 1973-1979 – Drugie Doraźne Siły Pokojowe NZ

UNOGIL - 1958 - Grupa Obserwacyjna NZ w Libanie

UNIFIL - 1978 - … - Tymczasowe Siły NZ w Libanie

UNDOF – 1974 -… - Siły Obserwacyjne NZ ds. Rozdzielenia Wojsk

+ wysyłanie przedstawicieli i pomaganie uchodźcom palestyńskim – UNRWA – Agencja ONZ ds. Pomocy Uchodźcom Palestyńskim.

USA:

Rola w rozwiązywaniu konfliktu izraelsko-arabskiego: Camp David, konferencja w Madrycie 1991, zapraszanie do siebie w celu podpisywania umów (Deklaracja Zasad, Układ Tymczasowy, Memorandum z Wye River, Deklaracja jordańsko-izraelska).

Specjalni przedstawiciele (Dennis Ross, Anthony Zinni).

UE:

25 marca 1999 – Berlin – potwierdzenie prawa Palestyńczyków do własnego państwa.

2005 – Biuro Koordynacyjne dla Wspierania Palestyńskiej Policji

KWARTET BLISKOWSCHODNI – od 2002 – ONZ, USA, UE, ROSJA:

- 30 IV 2003 - Mapa Drogowa – nowy plan pokojowy (przedstawiony przez Busha) – trzy etapy dochodzenie do zakończenia konfliktu.

- 2006 – zamrożenie pomocy finansowej dla Palestyny po wygranej Hamasu – miast tego utworzenie Tymczasowego Mechanizmu międzynarodowego dla Palestyńczyków – TIM – przekazywanie kasy bezpośrednio do społeczeństwa.

Odnośnie Afganistanu // Iraku

ONZ: 2001 Bonn – konferencja międzynarodowa – opozycja afgańska – Porozumienie Bośnie – plan demokratyzacji + UNAMA – misja polityczna dla Afganistanu od 2005. // UNAMI – dla Iraku misja od 2003.

UE: 2001 – specjalny przedstawiciel +afgańskie biuro ECHO + przedstawicielstwo KE w Kabulu + pomoc finansowa – 600 mln euro + misja policyjna. // pomoc finansowa.

USA: pomoc finansowa + Grupa Odbudowy Afganistanu. // pomoc finansowa.

Na rzecz nieproliferacji BMR

UE – Wielka Trójka – FR + GER + GB – Iran -> 2003 – porozumienie paryskie – zobowiązanie Iranu do zaprzestania działań prowadzących do zdobycia broni masowego rażenia.

ONZ – rezolucja 23 XII 2006 – sankcje na Iran za jego program nuklearny (2007 – rozszerzenie).

Inne

- USA: Konferencja MENA od 1994 roku – kontynuacja od 2003 w formule BMENA.

- USA: Od 2003 – Bliskowschodnia Strefa Wolnego Handlu

- USA: 2002 – Inicjatywa Partnerstwa Bliskowschodniego – MEPI – podwyższenie poziomu życia na bliskim wschodzie

- UE: Partnerstwo Śródziemnomorskie – Unia dla Śródziemnomorza – czyli efekty procesu barcelońskiego – na wzór KBWE – rozwijane od 1995 roku – trzy koszyki – polityczno-bezpieczeństwo (opracowanie Eurośródziemnomorskiej Karty Pokoju i Bezpieczeństwa); gospodarczo-finansowe (utworzenie strefy wolnego handlu); społeczno-kulturowo-humanitarne (rozwój społeczeństw obywatelskich, promocja demokracji i praw człowieka). Od 2007 – czwarty koszyk – migracje, integracja społeczna, sprawiedliwość i bezpieczeństwo.

- UE: instrumenty finansowe – MEDA (1996-2006), od 2007 – Instrument Europejskij Polityki Sąsiedztwa i Partnerstwa.

Rozszerzone – na podstawie Zając: Role Unii Europejskiej w regionie Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu:

Dokumenty programowe UE odnośnie Bliskiego Wschodu:

Dwustronne:

1. Deklaracja barcelońska, 28 XI 1995

2. Wspólna Deklaracja Szczytu Paryskiego w Sprawie Regionu Śródziemnomorskiego, 13 VII 2008 (inicjująca Unię dla Śródziemnomorza)

Jednostronne:

1. Wspólna strategia wobec regionu śródziemnomorskiego (Rada Europejska, 2000, Snta Maria de Feira)

2. Europejska Polityka Sąsiedztwa (2004)

3. Strategiczne partnerstwo UE z regionem śródziemnomorskim i bliskowschodnim (Rada Euroejska, 2004)

4. Konkluzje Rady Europejskiej

5. Dokumenty przyjmowane przez Radę UE i KE

ROLE UE:

1. aktywnego aktora w rozwiązywaniu konliktu arabsko-izraelskiego: oparcie na zasadzie two-state solution, otwarcie przejść granicznych w Strefie Gazy, zakończenie cyklu destrukcja-rekonstrukcja, zobowiązanie się stron do stałego zawieszenia broni, utworzenie jednego rządu przez Palestyńczyków. Partnerstwo Śródziemnomorskie i Unia dla Sródziemnomorza są jedynym oprócz ONZ forum współpracy, do którego należą wszystkie strony konfliktu. Stałe wspieranie koncepcji utworzenia niepdległego państwa palestyńskiego. Wysłannicy: Miguel Moratinos i Marec Otte. UE jako członek struktur dążących do rozwiązania konfliktu – Kwartet Bliskowschodni – mapa drogowa z 2002 roku. UE jest oskarżana o faworyzowanie Palestyny (pomoc humanitarna, rozwojowa, tworzenie struktur finansowych) – TIM, UNRWA, ECHO (łącznie – ok. 550 mld euro rocznie). UE wspiera też rozwój współpracy regionalnej.

2. rola promotora środków budowy zaufania, partnerstwa i bezpieczeństwa oraz rozbrojenia – w ramach Strategicznego partnerstwa UE z regionem śródziemnomorskim i bliskowschodnim z czerwca 2004 – wzmacnianie dialogu politycznego, promowanie implementacji środków budowy partnerstwa, wzmocnienie współpracy policji i władz sądowniczych w zwalczaniu terroryzmu, rozwiązywanie występujących spraw spornych w stosunkach Libii z krajami UE (powtórzone w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa i Deklaracji paryskiej z 2008 ustanawiającej Unię dla Śródziemnomorza).

3. rola promotora reform ekonomicznych oraz zrównoważonego rozwoju regionu: od lat 70. inicjacja Globalnej Polityki Śródziemnomorskiej – traktowanie regionu jako całości – a zarazem umowy z pojedynczymi państwami (o pomocy finansowej i technicznej, preferencyjnych porozumieniach handlowych, utworzeniu wspólnej Rady Ministrów, opiece socjalnej dla emigrantów w państwach ich zatrudnienia). Od 1990 – Nowa Polityka Śródziemnomorska – pomoc państwom arabskim w okresie transformacji, poparcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych, zwiększenie pomocy finansowej, dostęp do rynków zachodnioeuropejskich, włączenie do wspólnego rynku, szerszy dialog polityczny. Układy stowarzyszeniowe (pierwszy z Tunezją, potem Izrael, Maroko, Jordania, Autonomia Palestyńska, Egipt, Algieria, Liban). Promowanie integracji gospodarczej państw arabskich oraz inicjowanie i wspieranie zrównoważonego rozwoju.

4. rola propagatora wartości demokratycznych, praw człowieka i dialogu międzykulturowego.

Instrumenty finansowe: MEDA I 1995-1999 (4,850 mld ecu) i MEDA II 2000-2006 (5,35 mld euro). Od 2007 – Europejski Instrument Sąsiedztwa i Partnerstwa (planowane na 2007-2013 – 11,18 mld euro). Najwięcej zgarnia Maroko i Autonomia Pelastyńska.

Role USA (Zając – Polityka zagraniczna USA po zimnej wojnie)

Zyskał na znaczeniu w okresie II WŚ – wcześniej raczej działania misyjne i filantropijne – potem obszar rywalizacji z ZSRR. Od prezydentury Cartera – każda ingerencja ZSRR w rejonie Zatoki Perskiej uznawana za ingerencje w żywotne interesy USA.

Interesy USA w regionie: surowce (60% amerykańskiego zużycia energii), ekonomiczne (rynek zbytu),

walka z terroryzmem, nieproliferacja BMR.

Ergo – zaprowadzenie pokoju jest w interesie USA.

Zaangażowanie: 1996 – rozmowy Izrael-Liban, Wye River w 1998, Camp David 2000. Załamanie po 2001 – bojkot Arafata (Bush nazywał Szarona „człowiekiem pokoju”). Podkreślanie niemożności utworzenia państwa palestyńskiego metodami terrorystycznymi. Wysyłanie przedstawicieli (Dennis Rossie, Anthony Zinni) , Kwartet Bliskowschodni. – 2003 – MAPA DROGOWA (jednak 2003?).

Mapa drogowa – etapy:

1. do maja 2003 – zakończenie aktów terroru i przemocy, normalizacja, instytucje palestyńskie.

2. VI – XII 2003 – wycofanie Izraela z terenów zajętych po 28 IX 2000, reformy w Autonomii Palestyńskiej, utworzeni tymczasowego państwa.

3. 2004-2005 – ostateczne porozumienie pokojowe.

ZDZIWICIE SIĘ – ALE NIEZREALIZOWANE.

Przełom po śmieci Arafata – 2004 – ustanowienie specjalnego przedstawiciela ds. planu wycofania się Izraela ze Strefy Gazy – James Wolfensohn.

Programy MENA/BMENA – wspieranie rozwoju gospodarczego – nazwa konferencji w 1994 (Clinton, Jelcyn w Casablance). Postanowienia: wprowadzenie w obszarze Bliskiego Wschodu i Afryki Półnoscnej strefy swobodnego przepływu towarów, kapitału, siły roboczej, powołanie grupy ekspertów do utworzenia Bliskowschodniego i Północnoafrykańsiego Banku Rozwoju, utworzenie rady ds. turystyki w celu promocji regionu śródziemnomorskiego, zachęcenie prywatnych inwestorów i stworzenie mechanizmów instytucjonalnych.

Drugi szczyt – 1995 – w Ammanie. Powołanie instytucji zapowiedzianych w Casablance – Bliskowschodnieośródziemnomorskiego Stowrzyszenia ds. Podróżowania i Turystyki, Regionalnej Izby Handlowe i Regionalnej Rady Biznesu. Ustanowienie Banku Rozwoju Bliskiego Wschodu (Kair). Nacisk na prywatnych inwestorów.

Trzeci szczyt – Kair 1996. Mowa o konieczności przestrzegania zasady „ziemia za poój”.

Czwarty – Katar 1997 i piąte – Doha. Nasilajace się trudności spowodowały przerwanie. To doprowadziło do wyparcia procesu proponowanego przez USA przez koncepcję UE budowania Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego.

W związku z tym zmiana w BMENA – główna różnica – bez przedstawicielstwa Izraela. Krytyka pomysłu – zbytnia koncentracja na ekonomii, pomijanie polityki.

MEFTA – Bliskowschodnia Strefa Wolnego Handlu. Propozycja Busha z 2003 roku. Utworzenie strefy wolnego handlu między USA a zainteresowanymi stronami (spośród 19 państw Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej oraz Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu). Etapy: członkowstwo w WTO, uczestnictwo w Ogólnym Systemie Preferencji, po czym zawarcie układów ramowych w sprawie inwestycji handlowych oraz dwustronnych układów z USA w sprawie inwestycji i podpisanie układów o wolnym handlu. Póki co mają je – Izrael, Jordania i Maroko oraz Bahrajn. Ostatnim etapem jest budowanie tzw. zdolności handlowych. Warunki: prowadzenie polityki pokojowej, gotowość na reformy gospodarcze i liberalizację oraz niebojkotowanie Izraela.

Kolejne zadanie: promocja demokracji i praw człowieka w regionie. Ale – brak naciskó na państwa autorytarne – dlaczego? Brak interesu, obawa przed ekstremistami islamskimi (że obalą młode demokracje), USA nei jest też wiarygodnym bojownikiem o demokracje. Zmiana po 2001 – idea walki z terroryzmem komponuje się z promocją demokracji. Wprowadzenie polityki walka+pomoc (walka z terroryzmem i pomoc socjalna i gospodarcza). 2002 – program MEPI – Inicjatywa Partnerstwa Bliskowschodniego. Cztery filary: polityczny, gospodarczy, edukacyjny i ds. kobiet.

Ocena efektywności – nie przynosi oczekiwanych rezultatów.

5. Liga Państw Arabskich – cele, zasady, funkcjonowanie

tego nie ma w literaturze – więc, proszę wybaczyć – na podstawie neta:

Liga Arabska - organizacja międzyrządowa skupiająca państwa arabskie, założona 22 marca 1945 roku w Kairze przez Arabię Saudyjską, Egipt, Irak, Liban, Syrię i Transjordanię (później Jordania); Jemen podpisał Pakt LAS nieco później - 5 maja 1945 roku. Zgodnie z Paktem celem istnienia LAS jest zacieśnianie stosunków między państwami i koordynacja działań politycznych celem zapewnienia bliższej współpracy, zabezpieczenia niepodległości i suwerenności oraz realizowania interesów arabskich. Zakres współpracy nakreślony w artykule 2. Paktu obejmuje też sprawy ekonomiczne, finansowe, handlowe, celne, walutowe, rolnictwo i przemysł; komunikację; sprawy kulturalne; sprawy związane z obywatelstwem; sprawy społeczne; ochronę zdrowia.\ Cele: Liga Państw Arabskich powstała w celu zacieśnienia współpracy politycznej, społecznej, ekonomicznej, edukacyjnej i kulturowej pomiędzy powstającymi po drugiej wojnie światowejnowymi państwami arabskimi. Przyświecała im także myśl zapewnienia równowagi politycznej (dominującą rolę miał wtedy Egipt) oraz stworzenie jednolitej siły przeciwstawnej do ruchów syjonistycznych. Cele Ligi można podsumować następująco: zacieśnianie stosunków między państwami członkowskimi, koordynacja akcji politycznych prowadzących do ściślejszej współpracy, koordynacja działalności gospodarczej i kulturalnej na rzecz wszystkich Arabów. Głównym organem decyzyjnym jest Rada, w której każde państwo członkowskie ma 1 przedstawiciela; zbiera się ona dwa razy w roku - w marcu i we wrześniu, przy czym spotkania marcowe mają ostatnio corocznie charakter szczytów szefów państw i rządów. Dla wszystkich 6 dziedzin współpracy określonych w artykule 2. Paktu utworzono specjalne Komitety, których liczba później znacząco wzrosła. W 1950 roku podpisano traktat o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej, na mocy którego powstały Rada Wspólnej Obrony, wspomagana przez Stały Komitet Wojskowy, oraz Rada Gospodarcza. Obsługę administracyjną zapewnia Sekretariat Generalny, na którego czele zazwyczaj stoi egipski dyplomata (od 2001 roku Amr Moussa). Rada Ligi – organ plenarny. Działa opierając się na Regulaminie uchwalonym 13 października 1951 r. Składa się z przedstawicieli wszystkich członków. W zależności od potrzeb zbiera się na szczeblu szefów państw, szefów rządów lub ministrów spraw zagranicznych. Każdy przedstawiciel dysponuje jednym głosem. Decyzje podejmowane są jednomyślnie, w zależności od omawianego problemu, zwykłą większością głosów, większością kwalifikowaną 2/3. Rada zbiera się dwa razy do roku (w marcu i wrześniu). Ma obecnie 16 Komitetów Wyspecjalizowanych. Za najważniejszy organ Rady uznaje się Komitet Polityczny powołany w 1946 r. Rada zatwierdza też projekt budżetu i ustala składki członkowskie poszczególnych państw. Rada Wspólnej Obrony – założona w 1950 r., po zawarciu umowy o Wspólnej Obronie i Współpracy Gospodarczej. Celem jej powołania była próba eliminacji błędów popełnionych przez kraje arabskie w zakresie współdziałania militarnego w wojnie z Izraelem w 1948 r. Składa się ona ministrów spraw zagranicznych i ministrów obrony państw członkowskich. Podlega jej stały Komitet Wojskowy, składający się z szefów sztabów armii państw arabskich. Decyzje podejmowane w tym organie większością dwóch trzecich głosów są obowiązkowe. Rada Gospodarcza – Jej utworzenie przewidywał Układ o Wspólnej Obronie i Współpracy Ekonomicznej z 13 kwietnia 1950 r., który wszedł w życie 22 sierpnia 1952 r. Do powołania i usamodzielnienia się Rady Gospodarczej doszło w 1959 r. Składa się z ministrów państw członkowskich, odpowiedzialnych za sprawy gospodarcze lub ich przedstawicieli. Jej zadaniem jest stymulacja międzynarodowej współpracy gospodarczej. Sekretariat Główny – kieruje działalnością bieżącą Ligi. Jest głównym organem administracyjnym i finansowym Ligi. Do 1979 r. mieścił się w Kairze, a następnie został przeniesiony do Tunisu. Od 1990 r. jego siedzibą jest ponownie Kair. W ramach Sekretariatu działa kilkanaście departamentów. Budżet tworzony jest ze składek członkowskich, którymi obciąża się państwo w zależności od ich liczby ludności oraz dochodów i możliwości ludności żyjącej w danym państwie. LAS liczy 22 członków; 4 państwa mają status obserwatora (Erytrea, Brazylia, Wenezuela, Indie). Siedziba organizacji znajduje się w Kairze, ale w latach 1979-89 mieściła się w Tunisie w związku z zawieszeniem członkostwa Egiptu po zawarciu przez to państwo pokoju z Izraelem. Jedną z najważniejszych kwestii zainteresowania LAS jest konflikt izraelsko-palestyński: LAS przyczyniła się do powstania Organizacji Wyzwolenia Palestyny w czerwcu 1964 roku, a we wrześniu 1976 roku przyznała jej pełne członkostwo, natomiast w marcu 2002 roku wystosowała wobec Izraela inicjatywę oferującą Izraelowi pełne uznanie i normalizację stosunków w zamian za wycofanie się z terytoriów zajętych po 1967 roku i ustanowienie niepodległej Palestyny. Kwestiami, które wywołały szczególne podziały w łonie LAS były wojna iracko-irańska w latach 1980-88, wojna w Zatoce Perskiej (1991) po inwazji Iraku na Kuwejt oraz interwencja militarna koalicji pod przewodnictwem USA w Iraku w marcu 2003 roku. Duże przeszkody napotykają działania LAS w zakresie integracji gospodarczej, np. w styczniu 1965 roku weszło w życie porozumienie o utworzeniu wspólnego rynku, jednak jego realizacja okazała się nierealna. W styczniu 2005 roku weszło w życie porozumienie 17 państw LAS w sprawie utworzenia strefy wolnego handlu GAFTA (Greater Arab Free Trade Area).