ROZWÓJ- to ciąg zmian jakie zachodzą w ludzkim organizmie; zachodzą one w ciągu całego życia
PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA- zajmuje się tym jak przebiegają różne zmiany rozwojowe w ciągu naszego życia, jaki mają wpływ na nasze zachowanie, jaki mają wpływ na funkcjonowanie organizmu w określonym okresie życia;
Daje odpowiedzi na pytania:
-jaki jest przebieg zmian
-jakie zmiany zachodzą w poszczególnych okresach życia
-na czym polegają te zmiany
-jak się kształtują
-jaki mają wpływ na funkcjonowanie organizmu
-jaki jest kierunek tych zmian
-jak wpływają na nasze zachowanie
Mamy dwa zasadnicze okresy: prenatalny( krótki-od poczęcia do narodzin) i postnatalny(długi-od narodzin do śmierci)
W okresie postnatalnym wyróżniamy 3 najważniejsze fazy(zmiany) rozwojowe:
1.faza rozwoju progresywnego
obejmuje okres od narodzin do 20/25 r. ż.; zmiany rozwojowe to gł. zmiany biologiczne, fizjologiczne-wzrastanie komórek i doskonalenie procesów fizycznych i psychicznych; organizm się rozrasta(jesteśmy coraz wyżsi i ciężsi); psychicznie człowiek zaczyna funkcjonować coraz lepiej, poprawiają się funkcje psychiczne, rozwijają się spostrzeżenia, myślenie, mowa; w pierwszych latach tej fazy tempo rozwoju jest b. szybkie, potem coraz wolniejsze;
2.faza optymalnego rozwoju
obejmuje okres od 20/25 lat do 55/60 r. ż.; w tym okresie nie ma z reguły większych zmian; osiągamy pewien określony dla każdego pułap rozwoju; jeśli zmienia się zachowanie czy też zdobywamy nowe sprawności, to dzieje się to dzięki nauce i procesowi uzyskiwania doświadczeń
3.faza regresu(starzenia się)
obejmuje okres od 60/65 lat do końca życia; w fazie tej kierunek zmian jest odwrotnie proporcjonalny w stosunku do I fazy(fazy rozwoju progresywnego); tempo zmian jest początkowo wolne a potem coraz szybsze;
TEMPO ROZWOJU- szybkość z jaką kształtują się zmiany rozwoju
RYTM ROZWOJU- względna regularność w pewnych przedziałach czasowych
W fazie rozwoju progresywnego wyróżniamy 6 mniejszych okresów rozwoju:
okres niemowlęcy(0-1 r. ż)
okres poniemowlęcy(2-3 r. ż.)
okres przedszkolny(4-6 r. ż.)
młodszy wiek szkolny(7-11/12 r. ż)
okres dorastania i dojrzewania(12-17/18 r. ż.)
okres młodzieńczy(18-20/25 r. ż.)
TEORIE ROZWOJU
natywistyczna teoria rozwoju
empiryczna teoria rozwoju
konwergencji lub dwu-czynników rozwoju
teoria czterech czynników(czteroczynnikowa teoria rozwoju)
AD1.
Podstawowym założeniem było twierdzenie, że rozwój, kształtowanie i przebieg zamian uwarunkowany jest dziedziczeniem poszczególnych cech po przodkach(zw. rodzicach); posiadany przez nas genotyp decyduje o naszym rozwoju; (dzieci aktorów zostają aktorami, dzieci wysokich osób są wysokie)
AD2.
Teoria ta przyjmuje, że nasz rozwój uwarunkowany jest przede wszystkim przez środowisko(środowisko społeczne, ekologiczne, kulturowe, geograficzne), w którym człowiek wzrasta, żyje, dojrzewa; (rodzic aktor zabiera dziecko do teatru, gdzie w kontakcie ze środowiskiem teatru zaczyna się ono interesować teatrem)
AD3.
Twórcą tej teorii jest William Stern(psycholog angielski pochodzenia niemieckiego); Uważał on, że czynnikiem warunkującym nasz rozwój jest zarówno genotyp jak i środowisko;
AD4.
Na rozwój mają wpływ 4 grupy czynników:
dziedziczenie cech(genotyp)
środowisko
własna aktywność( np. sport- doskonali się to co się ćwiczy)
system edukacji-system nauczania i wychowania(inne umiejętności i zdolności mają osoby że średnim wykształceniem a inne z wyższym)
Wszystkie te czynniki oddziałują na siebie wzajemnie.
Wpływ naszej aktywności na rozwój psychiczny: Z szeregu danych empirycznych wynika, że jednym z najistotniejszych czynników wpływających na rozwój jednostki jest jej aktywność. Określony kierunek aktywności warunkuje określony kierunek rozwoju jednostki.. Aktywność wywołuje konkretne zmiany rozwojowe. Podstawą koncepcji aktywności jest przyjęcie następującej tezy: rozwój psychiczny polega na gromadzeniu i opracowaniu doświadczeń. Gromadzenie i opracowanie doświadczeń składa się z dwóch procesów:
STRUKTURYZACJI-na skutek normalnej życiowej aktywności powstają nowe struktury: struktury (ogólno) biologiczne czy też anatomofizjologiczne (układ oddechowy, wydalniczy, pokarmowy, trawienny, krążenia, stawowo- mięśniowo- kostny, nerwowy); powstają również odpowiednie struktury psychiczne związane z percepcją różnych informacji docierających ze świata-wiążą się z powstaniem struktur anatomofizjologicznych(narządy wzroku, słuchu); struktury psychiczne tj. umiejętność do koncentracji uwagi, pamięci, funkcje myślenia- powstają na skutek aktywności zarówno fizycznej jak i fizjologicznej, psychicznej;
RESTRUKTURYZACJI-przekształcanie się, doskonalenie powstałych struktur;
MODELE FUNKCJONOWANIE ORGANIZMU LUDZKIEGO
model reaktywny- człowiek jest układem nie tyle aktywnym co reaktywnym, zdolnym do reagowania na bodźce; określone bodźce powodują określoną aktywność; model ten związany jest z koncepcją behawioralną;
model człowieka jako organizmu aktywnego, poszukującego informacji-jest sterowany informacjami; nasze zachowanie jest sterowane przez informacje z zewnątrz i wewnątrz; porównujemy i analizujemy informacje i tworzymy nowe zespoły informacyjne, które warunkują nowe kierunki aktywności; podejście teoretyczne ściśle związane z psychologią poznawczą;
-sterowanie zewnętrzne- aktywność warunkują informacje z zew.
-sterowanie wewnętrzne- aktywność warunkują informacje które są zakodowane w pamięci trwałej, w mózgu;
-informacje poza-dostarczone- wytwarzanie nowych zespołów informacji , na skutek analizy i porównania informacji z zew. i wew. ;
Przebieg i kształtowanie i zmian rozwojowych
TEMPO ROZWOJU- dotyczy szybkości z jaką zachodzą zmiany rozwojowe;
RYTM ROZWOJU- regularność zachodzących zmian rozwojowych w określonym czasie;
ZABURZENIA ROZWOJU- związane są bezpośrednio z tempem i rytmem rozwoju; gdy tempo rozwoju jest zbyt wolne lub zbyt szybkie to mamy do czynienia z zaburzeniem rozwoju; podobną sytuacje mamy z rytmem rozwoju: w każdym z okresów muszą zajść określone zmiany rozwojowe-ich brak powoduje zaburzenia i nieprawidłowości rozwojowe(opóźnienia);
PORÓWNANIE WIEKU ŻYCIA DO WIEKU ROZWOJOWEGO
1. opóźnienie rozwojowe- wiek życia> wieku rozwojowego
przyspieszenie rozwoju- wiek życia< wiek rozwojowy
3. prawidłowy rozwój- wiek życia= wiek rozwojowy
Wyróżniamy dwie podstawowe kategorie zaburzeń:
ZABURZENIA PARCJALNE( tylko jakaś sfera jest zaburzona, reszta sfer prawidłowo funkcjonuje np. mowa, myślenie, wyobraźnia są prawidłowe lecz słaba jest np. pamięć)
ZABURZENIA GLOBALNE(zaburzone są wszystkie sfery, zarówno fizyczna jak i psychiczna(poznawcza, emocjonalno-społeczna, umysłowa, inteligencja)
Uwarunkowania zaburzeń:
uwarunkowania wewnętrzne( tkwiące w organizmie człowieka)
uwarunkowania środowiskowe( zaburzenia są spowodowane niewłaściwym wpływem szeroko rozumianego środowiska)
ROZWÓJ UMYSŁOWY
Sfera poznawcza:
-percepcja+ spostrzeganie
-pamięć
-mowa
-myślenie
-uwaga
MYŚLENIE- dzięki myśleniu każdy z nas uświadamia sobie relacje, różnice, związki, zależności jakie zachodzą między przedmiotami i zjawiskami, jakie mają miejsce w środowisku, w którym człowiek funkcjonuje;
INTELIGENCJA- umiejętność przystosowania się do nowych sytuacji, w których jesteśmy po raz pierwszy; inteligencja jest przystosowawczym mechanizmem, jest motorem do uzyskania równowagi między organizmem człowieka a sytuacją;
Dla wyjaśnienia rozwoju inteligencji Piaget wyróżnił dwa pojęcia:
ORGANIZACJA-są to poszczególne struktury, które stanowią część zintegrowanej całości
ADAPTACJA:
-akomodacja( proces odwrotny do asymilacji), polega na przystosowaniu naszego organizmu do warunków środowiska w jakim przychodzi nam funkcjonować; proces ten jest uwarunkowany biologicznie, fizjologicznie;
-asymilacja
STADIA ROZWOJU INTELIGENCJI
Inteligencja sensomotoryczno- motoryczna(pierwsze 2 lata życia)
Inteligencja przedoperacyjna(3-6 lat)
Operacje konkretne(6/7-11 lat)
Operacje formalne(11-15 lat)
AD I
Dzieci orientują się w rzeczywistości, poznają cechy, różnice, zależności pomiędzy przedmiotami, z którymi mają do czynienia na podstawie spostrzegania i manipulacji tymi przedmiotami; powstają początki pojęć przestrzeni, czasu, przyczyny, celu;
AD II
Czynności symboliczne oparte o słowo; przy pomocy języka dzieci porozumiewają się z otoczeniem; uświadamiają sobie takie cechy jak :wielkość, umiejętność oceny(ładny/brzydki)
AD III
Pojawia się pojęcie ilości(2-to mało, 100-to dużo), klasy(meble: krzesło, stół, płci: kobieta, mężczyzna);
AD IV
Myślenie abstrakcyjne, logiczne, słowne(myślenie osób dorosłych)
Rozwój umysłowy przebiega w 3 fazach:
MYŚLENIE SENSO- MOTORYCZNE(prymitywna forma myślenia charakterystyczna dla zwierząt i małych dzieci)
MYŚLENIE KONKRETNO-WYOBRAŻENIOWE(od 3 r. ż)
MYŚLENIE SŁOWNO- LOGICZNE(SYMBOLICZNE)
ROZWÓJ MOWY
Rozwój mowy rozpoczyna się w chwili urodzenia dziecka(pierwszy krzyk-wydanie głosu, płaczu oznacza, że dziecko bierze pierwszy oddech by wydać głos-napełniają się powietrzem pęcherzyki płucne, fizjologicznie zaczynają funkcjonować płuca)
Następne etapy rozwoju mowy:
-GRUCHANIE- wydawanie nieartykułowanych dźwięków, (ok. 2 miesiąca)
-GAWORZENIE-dźwięki artykułowane, sylaby;(ok. 5 miesiąca), pod koniec 1 r. ż. dziecko zaczyna wypowiadać pierwsze słowa
-MOWA WŁAŚCIWA( 11-12 miesiąc)-pierwsze słowa;
1.Rozwój słownictwa
po ukończeniu 1 r. ż. i na początku 2 r. ż. normalnie rozwijające się pod względem mowy dziecko powinno znać, rozumieć i umieć wypowiadać kilka słów- poniżej 10 słów
po ukończeniu 2 r. ż. i w początku 3 r. ż. powinno znać i posługiwać się mniej więcej 300-400 słowami; następuje szybkie tempo rozwoju słownictwa
pod koniec okresu poniemowlęcego (koniec 3 r. ż.)- ok. 1000 (1200-1400) słów; nadal szybkie tempo rozwoju słownictwa; dziecko 3 letnie powinno mieć opanowaną czynność mowy w podstawowym zakresie, dziecko umie się porozumieć z otoczeniem(i odwrotnie);
okres przedszkolny( 4- 7 lat), rozbity jest jakby na dwa etapy pod względem rozwoju słownictwa
koniec 5 r. ż. -słownictwo na poziomie 4000 słów, tempo rozwoju słownictwa trochę spada;
koniec okresu przedszkolnego- dzieci powinny osiągnąć poziom dojrzałości szkolnej
dziecko kończące szkołę podstawową (15 lat) umie się posługiwać 8-10000 słów;
2. Gramatyzacja
Kolejność przyswajania sobie części mowy:
rzeczowniki( nazwy osób, przedmiotów)
przymiotniki(określa cechy, jaki jest dany przedmiot lub osoba)
czasownik(co robi osoba, zwierzę)
partykuła nie
następne części mowy
W II połowie 2 r. ż. dziecko zaczyna wypowiadać się zdaniami; tworzy zlepki słów(np. mama daj, mama pić)
Powyżej 2 r. ż. dziecko posługuje się pełnymi zdaniami(np. mama daj mleka)
Pod koniec 3 r. ż. pojawiają się zdania złożone.
W 4 r. ż. dziecko powinno posługiwać się zdaniami współrzędnie i podrzędnie złożonymi;
ZABURZENIA ROZWOJU MOWY
zaburzenia polegające na opóźnieniu w rozwoju mowy-dotyczy gł. dzieci;
zaburzenia, które nazwane są bełkotaniem
zaburzenia polegające na jąkaniu się lub zacinaniu się- dotyczy to zarówno dzieci jak i dorosłych;
AD1.
Wyróżniamy:
- zbyt późne gaworzenie( 6, 7 miesiąc); może to być spowodowane zaburzeniami słuchu;
-późne pojawienie się pierwszych słów( pierwsze słowa powinny pojawić się u dziecka normalnie rozwijającego się pod konie 1 r. ż.); może to być uwarunkowane zaburzeniami słuchu, bądź uwarunkowane środowiskowo;
-od 3 r. ż. późne pojawienie się zdań prostych; dziecko powinno umieć posługiwać się wypowiedzeniami złożonymi z dwóch słów tj. zlepkami zdaniowymi;
-koniec 3 r. ż. -dziecko powinno się już posługiwać pełnymi zdaniami(np. mama gotuje obiad dla mnie i dla brata);
-początek wieku przedszkolnego- długie utrzymywanie się nieprawidłowych struktur gramatycznych ; struktura gramatyczna dziecka w I fazie wieku przedszkolnego powinna być prawidłowa, w 4 r. ż. mogą pojawić się pewne błędy jeśli chodzi o koniugację i deklinację, ale prawidłowo powinno używać i rozróżniać liczbę;; w II fazie jeżeli mowa rozwija się prawidłowo nie powinno być większych nieprawidłowości;
AD2.
Bełkotanie tj. nieprawidłowe wypowiadanie dźwięków
RERANIE
SEPLENIENIE lub SZEPLENIENIE
KAPACYZM
RERANIE- nieprawidłowa artykulacja głoski „r” np. laki(raki); dotyczy dzieci jak i dorosłych; spowodowane zaburzeniem aparatu mowy;
SEPLENIENIE- wypowiadanie „s” zamiast „sz”, „cz” zamiast „c”
SZEPLENIENIE- wypowiadanie „sz” zamiast „s”, „cz” zamiast „c”
Spowodowane są wadliwą budową aparatu mowy, wpływ środowiska(przemawianie do dziecka zniekształconą mową); dotyczy dzieci jak i dorosłych;
KAPACYZM- nieprawidłowe wypowiadanie głoski „k” np. chonik(konik)
AD3.
Jąkanie i zacinanie się-występują u dzieci i dorosłych; uważa się że jest związane ze stanem emocjonalnym;
Mechanizmy i prawa rozwoju człowieka
dojrzewanie
uczenie się
interioryzacja
różnicowanie i integracja
AD1.
To przede wszystkim zmiany w rozwoju fizycznym, ogólnobiologicznym, fizjologicznym i neurofizjologicznym; Efektem jest to, że człowiek z dziecka przekształca się w jednostkę dojrzałą biologicznie, zdolną do prokreacji; dojrzewanie jest bezpośrednio związane z uczeniem się; człowiek nie byłby w stanie podjąć decyzji o uczeniu się gdyby nie nastąpił określony poziom rozwoju jeśli chodzi o procesy ogólnobiologiczne; dojrzewanie jest uwarunkowane endogennie(od wewnątrz);
AD2.
Uczenie się to proces wytwarzania, przekształcania i utrwalania się określonych czynności, które podejmuje jednostka na skutek określonego poziomu dojrzewania biologicznego; uczenie się jest uwarunkowane egzogennie( z zewnątrz)-środowisko pobudza do podjęcia czynności;
Współzależność uczenia się warunkowanego egzogennie i dojrzewania warunkowanego endogennie stanowi istotne prawo rozwojowe;
AD3.
Interioryzacja - to stopniowe przechodzenie od czynności ruchowych(dziecko poznaje świat przez manipulowanie przedmiotami) do czynności umysłowych(dziecko zdobywa świadomość o świecie na podstawie wcześniejszych doświadczeń); to kolejne prawo rozwojowe;
AD4.
Różnicowanie(rozkładanie na części) i integracja(scalenie)- to dwa uzupełniające się procesy; przykładowo dziecko rozbiera zabawkę na części by poznać z czego się składa; dzięki tym procesom kształtują się określone zachowania; to ważne prawo rozwojowe;
Rozwój osobowości
OSOBOWOŚĆ- to określony i zintegrowany zespół cech lub właściwości charakterystycznych dla danego człowieka i w związku z tym wpływający w sposób b .istotny na to jak jednostka się zachowuje(jak reaguje w różnych sytuacjach życiowych) ;
Rożne cechy i właściwości charakterystyczne dla każdego z nas nie działają w sposób oderwany, ale są ściśle ze sobą powiązane, działają w ścisłej integracji ze sobą; Jeśli zmienia się jakaś cecha lub właściwość to zmienia się zachowanie, sposób reagowania, a więc zmienia się sama osobowość;
Kierunek zmian naszej osobowości zależy od naszej aktywności oraz od wew. czynników(zmiany metaboliczne);
SPOSOBY REGULACJI ZACHOWANIA SIĘ CZŁOWIEKA( poziomy)
poziom niższy(regulacja zachowań oparta o instynkty i popędy)
W oparciu o niższy poziom regulacji zachowań dążymy do tego by zaspokoić swoje popędy( gł. głód i popęd seksualny); zachowujemy się w taki sposób, że dążymy do przyjemności unikając tym samym przykrości; naszym zachowaniem kierują mechanizmy popędowo-emocjonalne( powiązanie między bodźcem a reakcją-model behawioralny funkcjonowania człowieka); Sytuacje przykre to bodźce negatywne, a przyjemne to bodźce pozytywne;
POPĘD- to stan pobudzenia organizmu będący skutkiem braku warunków do normalnego funkcjonowania bądź działania szkodliwych bodźców;
poziom wyższy( regulacja zachowań oparta o system struktur poznawczych)
Wraz z wiekiem wzrasta stopień naszego poznania świata; o zachowaniu przestaje decydować sfera emocjonalno-popędowa; zachowujemy się b. adekwatnie i racjonalnie w danej sytuacji; naszym zachowaniem kieruje system struktur poznawczych;
Rozwój zawodowy
ROZWÓJ ZAWODOWY to kształtowanie własnego „ja” zawodowego;
To proces rośnięcia i uczenia się, któremu podporządkowane są wszelkie przejawy zachowania związane z nauką i wychowaniem do zawodu;
To proces, którego efektem jest dążenie jednostki do zajęcia określonego miejsca w społeczeństwie, podziale pracy;
PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY ROZWOJU ZAWODOWEGO
-zdolności
-zainteresowania
-zamiłowania
-aspiracje
-wartości wyznawane przez jednostkę
-wizja własnej przyszłości
-motywacja
OKRESY ROZWOJU ZAWODOWEGO
A) Koncepcja GINZBERGA
Okresy:
próbnego wyboru zawodu na podstawie fantazji dziecka(do 11 r. ż)
wyboru zawodu w stadium adolescencji (12-17 lat)
-brane są pod uwagę zdolności, wyznawane wartości
realistycznego wyboru zawodu(17-25 lat)
-wybór powodowany jest pewną ekspresją poglądów zawodowych; wybór ostateczny;
B) Koncepcja SAPERA
stadium rośnięcia( ok. 14 lat); kształtowanie się w dzieciństwie tzw. „ja” zawodowego, rozwijającego się na podstawie identyfikacji dziecka z dorosłymi;
a)okres fantazji zawodowej(4-11)
b)okres zainteresowań(11-12)
c)bierze pod uwagę zdolności(13-14)
stadium eksploracji(15-25 lat)
a)okres próbnego wyboru zawodu(15-17)
b)okres przejściowego wyboru zawodu(18-21)
c)podjęcie pracy zawodowej i jej wypróbowanie jako pracy swego życia(22-25)
stadium stabilizacji(25-44)
a)okres nabierania doświadczenia zawodowego(25-30)
b)okres właściwej stabilizacji zawodowej(31-45)
stadium zachowania „status quo”(45-65)
stadium schyłkowe-wycofanie się z życia zawodowego
Współczesne tendencje w badaniach nad rozwojem
Sfera poznawcza( spostrzeganie, pamięć, uwaga, myślenie, mowa)
Rozwój sfery poznawczej umożliwia rozwój:
-intelektualny(umysłowy)
-emocjonalno-społeczny
-rozwój osobowości
ROZWÓJ EMOCJONALNO-SPOŁECZNY- rozwój człowieka (jako istoty społecznej) w społeczeństwie dzięki kontaktom interpersonalnym; wszystkie kontakty człowieka są mają jakieś zabarwienie emocjonalne, rodzą jakieś uczucia(dlatego rozwój emocjonalno-społeczny);
3 kategorie stanów emocjonalnych:
pozytywne-lubię
negatywne-nie lubię
neutralny-jest mi obojętny
Przebieg rozwoju społecznego
Faza I
-przez pierwsze 3 mies. Dziecko nie uświadamia sobie kontaktu z innymi ludźmi; w taki sam sposób reaguje na przedmioty martwe jak i ludzi
-w 4 mies. dziecko odróżnia już twarz matki od martwego przedmiotu, na twarz matki reaguje uśmiechem, wyciąganiem rączek(to pierwszy kontakt społeczny zabarwiony emocjonalnie); odróżnia twarz matki od innych twarzy;
-powyżej 6 mies. dziecko odróżnia już poszczególne osoby-inaczej na nie reaguje(płacz/radość)
-koniec okresu niemowlęcego-rozpoczynają się kontakty społ. typu werbalnego
- w I i II fazie 3 r. ż. i w 4 roku zaczyna się egocentryzm w kontaktach społecznych; dzieci bawią się same;
- w II połowie 5 r. ż. i w 6 r. ż. egocentryzm stopniowo zanika, dzieci chętnie się razem bawią(zabawy tematyczne, zabawy w role)
-z wiekiem kontakty się rozszerzają, u nastolatków kształtują się uczucia miłości, przyjaźni, sympatii;
Faza II(wiek dojrzały)
Kontakty społeczne zależą od roli jaką pełnimy w życiu;
Faza III(regresu)
Kontakt społeczny powoli zaczyna być ograniczony;
RÓŻNICE MIĘDZYOSOBNICZE( INTERUNDYWIDUALNE)- dotyczą różnic w zakresie funkcjonowania ludzi; dotyczą zarówno właściwości ogólnobiologicznych jak i psychologicznych;
RÓŻNICE WEWNĄTRZOSOBNIECZ(INTROINDYWIDUALNE)- różnice w zakresie określonych cech lub właściwości występujące u jednej i tej samej osoby;