Pracę nad rozwojem dziecka rozpoczął KOMENSKY - walczył on o szkołę powszechną, wszystkim dostępną, naukę w języku ojczystym, oraz przedmioty dostosowane do rozwoju dziecka. Drugim był ROUSSEAU - walczył on o dostosowanie wychowania dziecka do jego możliwości. Uważał, że w wychowaniu powinno się wykorzystywać doświadczenie dziecka. Niektórzy uznają Rousseau za pierwszego psychologa dziecka. Uznawał też ideę wychowania naturalnego, czyli dostosowanego do wieku dziecka i jego możliwości odbioru.
Praca Rousseau wpłynęła na poglądy J. PESTALOZZIEGO ( był on prekursorem nowoczesnego nauczania początkowego). Różne formy nauczania stworzone przez niego miały wpływać na rozwój twórczości dziecięcej. Działania Pestalozziego wpłynęły na jego ucznia FROEBACHA ( prekursora nauczania przedszkolnego). On jako pierwszy docenił wychowawcze znaczenie zabawy. Zwrócił uwagę na wagę w rozwoju dziecka harmonijnej atmosfery domu rodzinnego i relacje rodzice - dzieci a w szczególności matka - dziecko.
Impulsem do rozwoju psychologii rozwoju były:
1/ wydzielenie psychologii jako nauki (1879 - W. Wundt - Lipsk)
2/ dzieła Darwina - rozwój wg Darwina to długotrwały proces selekcji gatunkowej w trakcie przystosowywania się do środowiska.
To, co stworzył Darwin przyczyniło się w dużym stopniu do rozwoju psychologii rozwoju, psychologii zwierząt i etnopsychologii ( psychologii ludów - badającej wytwory życia społecznego - mity, religie, prawdy, sztukę).
W 1866r HAECKEL - sformułował tzw. prawo biogenetyczne - mówiące, że indywidualny rozwój człowieka, czyli tzw. ontogeneza jest w skrócie powtórzeniem jego rozwoju gatunkowego ( filogenezy).
Do rozwoju psychologii rozwoju przyczynił się HALL - uznawany za twórcę psychologii naukowej w USA.
HALL - zajmował się tzw. atawizmem ( atawizm -pozostałości po zwierzęcych przodkach). Uważał on, że w zachowaniach dziecka można zaobserwować pozostałości po zwierzęcych przodkach.
Psychologia rozwojowa obejmuje 2 działy:
1/ psychologia filogenetyczna - śledzi ona powstawanie i rozwój procesów psychicznych w całym świecie zwierzęcym
2/ psychologia ontogenetyczna - śledzi powstawanie i rozwój procesów psychicznych u organizmów jednostkowych głównie u człowieka.
W 1969r w USA w zachodniej Wirginii zorganizowano I Międzynarodową Konferencję pod hasłem „Psychologia live span”, - czyli psychologia biegu życia. Był to moment, kiedy psychologię rozwoju człowieka zaczęto traktować od poczęcia do śmierci. ( tradycyjnie psychologia rozwojowa traktuje rozwój od urodzenia do 16 roku życia).
Zadania psychologii rozwojowej:
1/ bada jak przebiega i czym się charakteryzuje proces rozwoju psychicznego.
2/ bada prawidłowości powstawania i rozwoju procesu psychicznego ( spostrzegania, zapamiętywania, myślenia, uczenia się) oraz takich własności osobowości jak temperament, zainteresowania, postawy itd.
3/ bada, w jakich warunkach i pod wpływem, jakich czynników kształtują się czynności dziecka ( świadoma działalność dziecka)
4/ bada, jakie prawa rządzą przekształceniem się psychiki dziecka
Psychologia rozwojowa jest gałęzią psychologii ogólnej, pokazuje prawa rządzące przekształcaniem się psychiki.
Koncepcje rozwoju psychicznego
1/ TRADYCYJNE KONCEPCJE
Pierwsze koncepcje rozwoju odnosiły się do dwóch czynników
A/ dziedziczności - teorie dziedzicznościowe ( biologiczne) to teorie natywistyczne - na rozwój wpływają geny ( natura i biologia). Te teorie głoszą, ze człowieka przychodzi na świat z ogromnym repertuarem zachowań, właściwości, dyspozycji - wrodzonych. Rozwój psychiczny wg tych teorii polega na stopniowym ujawnianiu się tych cech, tych dyspozycji w miarę ich spontanicznego dojrzewania, ale w kolejności, która jest z góry określona. Poziom rozwoju tych cech nie może być przekroczony ( poza poziom biologicznie i genetycznie zdeterminowany. Przykładem na te cechy jest np. inteligencja - zdolność ogólna, lub umiejętności przystosowania się do nowych warunków. Poziom mierzony jest ilorazem inteligencji ( wg tych teorii iloraz inteligencji jest stały i niezmienny).
B/ środowiska - teorie środowiskowe ( inaczej behawiorystyczne lub empiryczne lub socjologiczne lub ewironmentalistyczne) - ten sposób myślenia wywodzi się od Johna Locka - wychowanie, uczenie się decyduje o rozwoju. Skrajnym przedstawieniem tego myślenia był J. Watson - traktował on człowieka jako istotę społeczną. Szukał on społecznych podstaw rozwoju człowieka ( społecznych uwarunkowań rozwoju). Zastrzeżenia budzi tutaj sposób rozumienia środowiska - ci badacze traktowali środowisko jako stałe i niezmienne. To środowiska (np. miejskie, wiejskie, robotnicze) miały determinować rozwój dziecka. Behawioryści nie brali pod uwagę sytuacji ekonomicznej, - która ma duży wpływ na możliwości rozwoju. Pomijane w tej grupie teorii było dziecko. Pomijano fakt, że dziecko to istota aktywna i świadoma, a przecież wpływ środowiska na rozwój uzależniony jest od poziomu świadomości dziecka.
Fakty i badania naukowe przeczą obu tym stanowiskom, więc wprowadzono kolejną teorię:
2/ TEORIE KONWERGENCJI
Ich twórca był Stern. Początkowo reprezentant teorii natywistycznych, potem stworzył teorię konwergencji wg, której czynnik biologiczny ( dziedziczny) i czynnik zewnętrzny ( środowiskowy) wzajemnie na siebie oddziałują i nakładają w rozwoju psychicznym człowieka. Twierdzi on, że czynnik biologiczny występuje w postaci pewnej możliwości ( predyspozycji do działania). Każda wrodzona właściwość występuje jako pewien zalążek do działania. Jednak, jeżeli ta właściwość wrodzona ma się rozwinąć będzie to efekt oddziaływań środowiskowych. Stern twierdzi, że nie ma właściwości tylko wrodzonej lub tylko nabytej.
3/ NOWSZE TEORIE ROZWOJU PSYCHICZNEGO
Przejawy zachowania człowieka są wynikiem współdziałania czynników biologicznego i środowiskowego. Predyspozycje genowe ( genotyp) nigdy nie mają absolutnego wpływu na rozwój. Dziedziczność i środowisko są aspektami rozwoju, wchodzą w interakcje.
Rubinsztejn stwierdził, ze przyczyny zewnętrzne, działają poprzez warunki wewnętrzne, te zaś (wew.) komplikują się pod wpływem oddziaływań zewnętrznych.
Aparat genetyczny
Geny znajdują się w chromosomach, pod względem chemicznym stanowią one elementy DNA. W DNA znajduje się informacja genetyczna. Ta informacja genetyczna stanowi kod genetyczny ( przekazywany z pokolenia na pokolenie). Mamy 23 pary chromosomów - każdy chromosom zawiera tysiące genów. Każdy gen działa na nas w określonym czasie np. gen osiągnięcia wzrostu przestaje funkcjonować po osiągnięciu zakodowanego wzrostu. Aparat genetyczny podlega czynnikom zewnętrznym. Czynniki zewnętrzne uszkadzają pracę aparatu genetycznego ( np. promienie rentgena).
Wykład 11.03.2006
Zaburzenia genetyczne
Geny nie działają w izolacji. Ulegają one wpływom środowiska, które ma wpływ na zaburzenia genetyczne. Jednym z takich zaburzeń jest:
1/ CHROMOSOMOPATIA
Zaburzenie, w którym dochodzi do uszkodzenia chromosomów. Zaburzeniu ulega budowa chromosomów, parzystość chromosomów i ilość chromosomów. Do tych zaburzeń dochodzi przy nieprawidłowym podziale komórki. Chromosomopatię wywołują następujące czynniki:
a/ wiek rodziców
Optymalny wiek rodziców 15-40 lat - wiek ten powoduje, że biologicznie organizm matki jest przygotowany do urodzenia dziecka, ale psychologicznie matka nie jest przygotowana na urodzenie i otoczenie opieką dziecka. Wiek ojca jest również ważny w chromosomopatii. Komórki rozrodcze męskie, co prawda się nie starzeją, ale wraz z wiekiem organizm męski nabywa różnych schorzeń, chorób to przekazywane jest przez ojca dziecku. ( Niewskazane jest na 2 tygodnie przed poczęciem naświetlanie organizmów ojca i matki naświetlanie promieniami rentgena)
b/ warunki pracy rodziców
Warunki pracy np. na stacji benzynowej mogą powodować uszkodzenie aparatu genetycznego ( wpływ czynników szkodliwych zależy też od odporności rodziców)
c/ niedożywienie - brak witamin
Znaną odmianą chromosomopatii jest zespół Downa - trisomia chromosomu 21.
Chromosomopatie są egzogenne ( pochodzące z zewnątrz) - wpływ na nią mają czynniki zewnętrzne - środowiskowe
2/ PLĄSAWICA HUNTINGTONA ( choroba św. Wita)
Występuje na ogromną skalę w Ameryce Pd. (głównie Wenezuela). Jest skutkiem braku równowagi chemicznej w mózgu. Największemu uszkodzeniu ulęgają zwoje podstawy mózgu ( wraz z rozwojem choroby zaczynają obumierać). Zwoje te są odpowiedzialne za ruch. W miarę rozwoju choroby obumiera też kora mózgu ( odpowiedzialna za mowę).
W przypadku choroby jednego z rodziców prawdopodobieństwo wystąpienia choroby wynosi 50%. W pląsawicy Huntingtona uszkodzeniu ulega gen 4. O uszkodzeniu genu świadczy powtarzający się triplet CAG ( u chorych występuje jego powtórzenia 40-50 razy). Im więcej powtórzeń CAG tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia pląsawicy we wczesnym okresie i tym większe zaawansowanie choroby.
3/ ZABURZENIA PRZEMIANY MATERII
Zły metabolizm i toksyczne wydzieliny prowadzą do uszkodzenia układu nerwowego ( do uszkodzenia umysłowego) np.
FENYLOKETONURIA -chorobę tę wykrywa się u dzieci w 4-5 roku życia, badanie moczu dziecka - testy Gutriego - nadmiar 3 kwasów w moczu dziecka świadczy o tej chorobie. W organizmie dziecka obserwuje się małą aktywność enzymu wątroby - to jest przyczyna powstawania fenyloketonurii (hydroksylazy fenyloalaninowej). W organizmie dziecka poza kwasami obserwujemy nadmiar fenyloalaniny, która uszkadza układ nerwowy. Mała aktywność enzymu wątroby nie rozkłada fenyloalaniny, a ta uszkadza układ nerwowy.
Objawy tej choroby: bardzo jasna cera, bardzo jasne włosy ( z odcieniem szarym), mysi zapach ( spowodowany nadmiarem kwasu fenylooctowego - za dużo tego kwasu w moczu i pocie dziecka),.
Warunkiem leczenia jest wczesne wykrycie ( tj. do 3 miesiąca życia dziecka) - wówczas jest szansa na przeciwdziałanie uszkodzeniom mózgu dziecka.
Leczenie tej choroby to dieta niskobiałkowa.
Dzieci nieleczone są już w 5 roku życia upośledzone w stopniu głębokim.
Niedobór fenyloalaniny powoduje natomiast zaburzenia wzrostu, zaburzenia kostnienia i niedokrwistość.
Dzieci z fenyloketonurii mają mniejszy obwód głowy, mniejszy ciężar mózgu i w 20% przypadków występuje padaczka.
4/ EMBRIOPATIE
Okres embrionalny w rozwoju wewnątrzmacicznym od 2 tygodnia życia do 3 miesiąca życia, wtedy tworzą się wszystkie narządy. W tym okresie szkodliwy czynnik jest w stanie uszkodzić wykształcające się narządy.
a/ embriopatie toksyczne
powodem są papierosy, alkohol, środki nasenne, uspokajające, narkotyki. Dawka czynnika jest ważna. Przykładem embriopatii toksycznej jest „Talidomid” - środek nasenny - likwidował mdłości. Konsekwencją łykania tego środka przez ciężarne było niewykształcenie się kończyn.
b/ embriopatie wirusowe
Poddawanie matki działaniom wirusów - odra, świnka, różyczka. Pomimo odporności matki dziecko może w łonie matki zapaść na tę chorobę. Objawy to np. wodogłowie.
c/ embriopatie aktyniczne
Spowodowane naświetlaniem matki promieniami rentgena lub wybuch. Wywołuje to deformacje somatyczne (cielesne) - zaburzenia w budowie np. 6 palców.
d/ embriopatie spowodowanym pierwotniakiem zwierzęcym, który uszkadza układ nerwowy - TOKSOPLAZMOZA
e/ embriopatie spowodowane niedożywieniem i przeżyciami emocjonalnymi matki
Zręby osobowości dziecka tworzą się już w łonie matki (Gałkowski „W imieniu dziecka poczętego”)
Dotlenienie to kolejny czynnik determinujący rozwój. Prawidłowe dotlenienie zależy od 3 rodzajów krążenia
1/ krążenia matczynego
2/ krążenia płodowego
3/ krążenia łożyskowego
Jeśli któreś z tych krążeń zostaje zaburzone dojdzie do niedotlenienia dziecka.
(Dziecko w łonie matki widzi w kolorze szaro - brunatnym. Najlepiej ubierać się w kolory jasne, - bo wówczas światło dociera do dziecka.)
Krążenie to może ulegać zaburzeniom pod wpływem brania środków usypiających albo poddawania matki zabiegom chirurgicznym.
Wykład 12.03.2006
W trakcie porodu również może dojść do zaburzeń.
Płacz dziecka jest reakcją na dotarcie powietrza do płuc. Im dłużej dziecko nie płacze tym większe prawdopodobieństwo niedotlenienia. Zbyt długi poród jest niebezpieczny, - bo może dojść do niedotlenienia, natomiast zbyt szybki poród też jest szkodliwy, bo jest zbyt duża różnica ciśnień.
ROLA WCZESNYCH DOŚWIADCZEŃ W ROZWOJU
Imprinting - przykład uczenia się przez naśladownictwo, pojawiające się bardzo wcześnie, trwające bardzo krótko, a dające trwałe efekty determinując w dużej mierze społeczne zachowanie się lub trwałe piętno cechy instynktownej ( inaczej - wdrukowanie lub wtłoczenie). - to zjawisko, które K. Lorenz ( badacz austriacki) zaobserwował u piskląt. To zjawisko ma 2 elementy
- element wrodzony
- element wyuczony
Pokazuje ono jak 2 czynniki wewnętrzny i zewnętrzny współgrają ze sobą w rozwoju (np. pisklęta podążające za matką: wrodzona jest czynność pożądania, wyuczony jest obiekt, za którym się podąża). Żeby obiekt stał się modelem do naśladowania musi spełniać 3 warunki:
1/ musi być większy
2/ musi się poruszać
3/ musi wydawać dźwięki.
Wystarczy 10 minut podążania za obiektem żeby ta reakcja utrwaliła się na całe życie. To uczenie musi nastąpić w określonym okresie - okresie krytycznym - to najlepszy okres dla uczenia się - okres optymalny. W przypadku podążających piskląt to czas od 12-24 godziny po wykluciu się ( najbardziej optymalny jest jednak okres od 13-16 godziny).
Po 48 godzinach po wykluciu się, wdrukowanie jest już niemożliwe ( zaczynają po tym czasie występować u pisklęcia lęki społeczne - lęki przed tym, co nowe i nieznane).
Wyniki tych badań na zwierzętach przenosi się na ludzi.
U ludzi, zdaniem prof. Przetocznikowej do 6 miesiąca życia dziecko wdrukowuje we własny umysł wszystkie reakcje matki ( uśmiech, twarz matki itp.). Od 6 miesiąca u dzieci występuje lęk przed obcymi, ( jeśli coś jest niezgodne z wdrukowanym obrazem - dziecko zareaguje płaczem).
(teza Lorenza jest potwierdzeniem psychoanalizy Freuda).
Badania Ronalda Hebla nad zwierzętami pokazują trwałe przywiązanie się zwierzęcia do człowieka. Na przykład szare gęsi z inkubatora, karmione przez ludzi wolą towarzystwo ludzi od własnego gatunku, a gąsiory zdradzają tendencje seksualne do człowieka a nie do własnego gatunku. Barany i owce wychowywane przez ludzi nie chcą przyłączać się do stada, szukają towarzystwa człowieka.
Badania te pokazują jak ważna jest wczesna identyfikacja z określonym obiektem i jak ta identyfikacja determinuje późniejsze zachowania.
Inne badania, to badania nad wagą wczesnych doświadczeń uczuciowych przeprowadzone przez H. Harlow'a . Badał on rozwój uczuciowy małp. Odizolował małpki po urodzeniu od matek i umieścił je w klatkach. W których umieścił matki sztuczne. Jedna grupa małpek miała do dyspozycji matkę drucianą, druga szmacianą.
Harlow chciał sprawdzić, czy wczesny bezpośredni kontakt dotykowy jest podstawą do ukształtowania się trwałej więzi emocjonalnej. W badaniach małpy przebywające z matką drucianą w ogóle nie zwracały na nią uwagi, przebywające z matką szmacianą nie odstępowały od niej na krok ( tuliły się, bo szukały przyjemnych bodźców dotykowych).
Kontakt dotykowy, daje dziecku poczucie bezpieczeństwa.
Kolejnym badaniem Harlowa było wprowadzenie tym małpom ruchomych zabawek. Małpy przebywające z matką drucianą bały się i nie chciały na te zabawki patrzeć, natomiast przebywające z matką szmacianą początkowo też bały się tych zabawek, ale po czasie jedną ręką trzymały się matek szmacianych druga próbowały dotykać zabawek.
Kontakt dotykowy oprócz poczucia bezpieczeństwa daje też aktywność ruchową ( dziecko niekochane, nieprzytulane - będzie bało się rzeczy nowych). Izolacja i brak kontaktu upośledza dalsze funkcjonowanie ( społeczne funkcjonowanie).
Waga wczesnych doświadczeń sensorycznych zmysłowych
Hebb uważa, ze stymulacja sensoryczna jest konieczna dla ukształtowania się struktur nerwowych. W przypadku braku stymulacji sensorycznych, struktury nerwowe zanikną, ( bo narząd nieużywany ulega regresji). W miejsce tych nieużywanych komórek nerwowych powstanie tkanka łączna. Stymulacja sensoryczna jest ważna od najwcześniejszych lat, by człowiek mógł funkcjonować. O wadze stymulacji świadczą badania nad dziećmi oddzielonymi od rodziców, matki czy osoby opiekującej się. Dzieci takie przechodzą przez fazy deprywacji - potrzeby kontaktu emocjonalnego ( stworzone przez R. SPITZA).
FAZY DEPRYWACJI
- faza protestu - dziecko protestuje przeciwko zerwaniu kontaktu z matką, gdy kontakt nie zostaje przywrócony, dzieci przechodzą przez kolejną fazę
- faza rozpaczy - nieprzerwany płacz, brak zainteresowania otoczeniem, nie przyjmowanie pokarmów, przyjmuje najczęściej pozycję - leżenie na brzuchu
-faza apatii - podniecenie charakterystyczne dla poprzedniej fazy ustępuje miejsca zobojętnieniu. Obserwuje się w tej fazie zahamowania lub regres w rozwoju dziecka (dziecko może przestać chodzić, mówić itp. traci ono nabyte sprawności). Najczęściej w tej fazie dzieci umierają ( z powodu braku kontaktu emocjonalnego) emocjonalnego 1 roku życia.
Jeśli ktoś doświadcza zerwania kontaktu emocjonalnego - po tym jak taki kontakt istniał wcześniej - w dorosłym życiu osoba ta będzie niedojrzała emocjonalnie.
Osoba niemająca takiego kontaktu w ogóle będzie przejawiać neurotyczny głód miłości.
Co wpływa na rozwój człowieka?
Cześć badaczy twierdzi, że biologia determinuje rozwój, natomiast druga cześć uważa, ze środowisko.
(badania prowadzone w Ameryce wykazały, że dzieci czarne adoptowane przez białych rodziców mają iloraz inteligencji ponad przeciętny ( może to świadczyć o tym, że środowisko determinuje rozwój). W innych badaniach odkryto, że dzieci azjatyckie o tym samym poziomie inteligencji, co dzieci czarne mają lepsze wyniki w nauce (determinuje ich rozwój kultura, - bo azjaci uważają, że ciężka praca daje wyniki). Nie można powiedzieć, jednak, że tylko środowisko determinuje rozwój. Również biologia ma na to wpływ.
Inteligencja zdeterminowana jest interakcją wielu czynników zarówno biologicznych jak i środowiskowych także, np. aktywności człowieka.
Czy dojrzewanie, czy uczenie wpływa na rozwój?
Dojrzewanie - to te przejawy rozwoju, które występują przy wyraźnym braku doświadczeń praktycznych są efektem działania genów, czyli biologii - to funkcja procesów biologicznych. Dojrzewanie bardzo często odnosi się do wewnętrznych przejawów wzrostu. Przejawy te wpływają na zachowanie, dadzą się przewidzieć i nie wpływa na nie uczenie się, doświadczenie.
Uczenie się - jest funkcją doświadczenia - to proces prowadzący do zmiany zachowania w wyniku wcześniejszych doświadczeń.
Uczenie się jako funkcja doświadczenia i dojrzewania, jako funkcje procesów biologicznych są ze sobą splecione.
Pewien poziom dojrzałości jest konieczny, żeby nastąpiło uczenie się. Uczenie się natomiast powoduje dalsze dojrzewanie.
Dojrzewanie dostarcza podstaw do uczenia się, ale w wyniku samego tylko dojrzewania, bez uczenia się rozwój człowieka jest niemożliwy.
Badania, które prowadzono nad dojrzewaniem i uczeniem się, badano salamandry - prowadził te badania Carmichael - miały one pokazać, co wpływa na rozwój uczenia i dojrzewania. Badano rozwój ruchów pływania u salamander. Jedną grupę umieścił w wodzie, aby mogła ćwiczyć pływanie, druga natomiast w roztworze, w którym nie mogły ćwiczyć ruchów pływania ( płyn to uniemożliwiał). Gdy ćwiczące salamandry nauczyły się pływać, zamienił je miejscami. Okazało się, ze salamandry niećwiczące pływały równie dobrze jak te, które ćwiczyły.
Inne badania pokazały, że jeśli pozbawi się zwierząt pewnych bodźców środowiskowych w okresie krytycznym, to niemożność tej stymulacji spowoduje niemożność nauczenia się pewnych funkcji, (kurczęta od urodzenia izolowane od matki przez okres 10 dni już nigdy nie zareagują na matkę, jeżeli nie pozwolimy kurczęciu przez 8 dni od wyklucia dziobać ziarna, to ono już nigdy nie nauczy się go dziobać). Te badania wskazują, ze stymulacja środowiska jest potrzebna.
Inne badania przeprowadziło małżeństwo - Dennisowie - badali oni 2 bliźniaczki wychowywane w warunkach tzw. wyizolowania społecznego - czyli dziewczynki te nie były stymulowane ( nie uśmiechali się do nich, nie dawali zabawek itp. Te ograniczenia przez pierwsze 9 miesięcy nie spowodowały żadnych opóźnień w rozwoju. Po 9 miesiącach odkryto u tych dziewczynek upośledzenie ruchów manipulacyjnych i ruchów lokomocyjnych. Kiedy po 9 miesiącach Dennisowie zaprzestali tych restrykcji dziewczynki bardzo szybko nadrobiły zaległości w stosunku do innych dzieci.
To samo małżeństwo badało dzieci w indiańskim plemieniu gdzie dzieciom krępowano nóżki (niemożność poruszania nimi NIE opóźniała chodzenia tych dzieci, czyli rozwój chodzenia determinuje biologia a nie ćwiczenia. To samo małżeństwo odkryło, że uśmiech na twarzy dziecka to reakcja zdeterminowana biologią a nie ćwiczeń ( stwierdzili to porównując dzieci widzące i niewidome).
Badania te pokazują, że ćwiczenie pewnych czynności jest skuteczne w pewnym wieku a w innym są w ogóle nieskuteczne.
Pokazują to badania bliźniaków przez Mcgraw, były one poddawane badaniom w okresie niemowlęcym. Z badań tych wynikło, że specjalne ćwiczenia nie przyspiesza rozwoju czynności filogenetycznych, ( czyli gatunkowych ) występujących u wszystkich ludzi: stania, siadania, chodzenia. Kolejny wniosek, to, że specjalne ćwiczenie wpływa na rozwój czynności ontogenetycznych, ( czyli osobniczych) takich czynności, które nas różnicują: rysowanie, śpiew, jazda na rowerze, pływanie, współdziałanie, współczucie itp. Ćwiczenie tych czynności ontogenetycznych jest skuteczne i ma sens pod warunkiem, że organizm dziecka jest do tego odpowiednio przygotowany ( dojrzały). Jeśli organizm dziecka nie jest odpowiednio dojrzały ćwiczenie tych czynności jest nieskuteczne. Moment występowania dojrzałości jest różny dla różnych czynności.
McGraw interpretując swoje wyniki badań stwierdziła: wiele czynności zależy od początkowo ośrodków podkorowych. Stopniowo kontrola czynności przenosi się do ośrodków wyższych, czyli do wyższych mechanizmów mózgowych i ćwiczenie jest mało skuteczne, mało efektywne, dopóki te czynności nie są reprezentowane w ośrodkach wyższych, czyli dojrzewanie odgrywa większą rolę w kształtowaniu funkcji wyższych, a uczenie się odgrywa większą rolę w kształtowaniu funkcji niższych.
Wykład: 08.04.2006
Łuria - uważa, ze błędne jest twierdzenie, ze współudział genów od środowiska jest taki sam w każdym wieku. Twierdził on, że:
-pamięć wzrokowa kształtów jest w dużym stopniu uzależniona od genów
- pamięć słuchowa ( bezpośrednia) ma związek z uczeniem się.
Dojrzewanie - są to przejawy rozwoju, które występują przy wyraźnym braku doświadczeń praktycznych
Uczenie się - to modyfikacja zachowania w wyniku uprzednich doświadczeń.
Uczenie się jako funkcja doświadczenia oraz dojrzewanie jako funkcja procesów genicznych są splecione tzn., że pewien poziom dojrzałości jest konieczny do tego by wystąpiło uczenie się.
W wyniku dojrzewania (tylko), albo bez uczenia się rozwój nie jest możliwy.
Badania Gesell i Thomson
Ćwiczone od 46 tygodnia wspinanie na 5-cio stopniowe schody. Jedna była ćwiczona codziennie przez 6 tygodni, druga tak samo, ale umiała już po 2 tygodniach. Gdy miały 4 lata były prowadzone przez Hilgard - ćwiczyła ona ich rozwój ruchowy. Więcej „łapała” ta, która była ćwiczona jako druga, obie traciły bez ćwiczeń swoje właściwości ( wracały do poziomu rówieśników).
Kellog - syn i szympansica
Oboje wychowywani tak samo ( szympansica piła, jadła, sikała jak człowiek). Dojrzewanie szło w parze z uczeniem się. Na dwadzieścia poleceń ( pytań) szympansica wykonywała wszystko a dziecko 3. Ona rozwijała się tylko w pierwszych miesiącach nauki, dziecko rozwijało się nadal.
WNIOSKI:
1/ dojrzewanie to ważny, ale nie jedyny czynnik w rozwoju
2/ wiele reakcji pojawia się spontanicznie, bez ćwiczenia, od spontanicznej reakcji dziecka dla pierwszego pojawienia się reakcji potrzebna jest pewna doza ćwiczeń
3/ specjalne ćwiczenie ma wpływ ( lub żaden) na rozwój prostych czynności filogenetycznych ( siadanie, stanie, chodzenie). Specjalne ćwiczenie odgrywa rolę w kształtowaniu czynności ontogenetycznych ( osobniczych) - czytanie, prowadzenie samochodu, zaufanie - specjalne ćwiczenie jest skuteczne w zmienianiu tempa rozwoju i reakcji, gdyż zależą one od wyższych ośrodków korowych
4/ skuteczność ćwiczenia jest wprost proporcjonalna do stopnia dojrzałości odpowiednich mechanizmów
OKRES KRYTYCZNY - okresy najlepsze w których uczenie przebiega najlepiej
OKRES SENSYTYWNY - okres największej wrażliwości
Są one zamienne
Zbyt wczesne ćwiczenie nie jest efektywne, tak jak i zbyt późne
Nie należy wyręczać dziecka.
USTALANIE OKRESÓW KRYTYCZNYCH
E. Hurlock podaje trzy kryteria wykrywania:
1/ zainteresowanie dziecka daną czynnością
2/ długość czasu, w jakim to zainteresowanie się przejawia
3/ wyniki, jakie osiąga dziecko przez ćwiczenie
KONCEPCJA WYGOTSKIEGO ( dotycząca okresów krytycznych) - lepsza metoda od w/w. Wprowadził on strefy najwyższego rozwoju
-podkreśla rolę nauczania w rozwoju
-nauczanie powinno być rozwijające
-powinno wyprzedzać rozwój. Nauczanie powinno nastawiać się na takie właściwości dziecka, które jeszcze nie powstały, ale mogą one narodzić się przy pomocy dorosłych.
Nauczanie jest skuteczne tylko wtedy, gdy wyprzedza rozwój.
Sfera najbliższego (największego) rozwoju, to różnica między tym, co dziecko robi samo, a tym, co robi z pomocą dorosłych.
W jakich warunkach przebiega rozwój i co na niego wpływa?
1/ czynniki rozwoju - działanie na przedmiotach i obcowanie z dorosłymi.
Rubinstein uważał, że rozwój psychiczny polega na ciągłym działaniu i powtarzaniu nowych wyższych form odzwierciedlania rzeczywistości.
2/ zmiany rozwojowe - są wynikiem nabierania wiadomości, nawyków i umiejętności oraz gromadzenia wiedzy.
Schuman - podkreśla działanie i myślenie w miarę jak dziecko uświadamia sobie cel, warunki działania, metody działania, osiągnięty wynik, to działalność takiego dziecka staje się coraz bardziej świadoma. Dzięki takiej działalności dziecko poznaje świat.
Wg Schumana celem rozwoju umysłu jest poznanie warunków bytu jak również wykształcenie rozumnych sposobów działania.
Wg psychologii zachodniej - rozwój to ciąg zmian, który prowadzi do wyższego stopnia zróżnicowania zachowania się uwarunkowanego większą liczbą czynników.
Aktywność własna (samorozwój) - jest najważniejszą potrzebą człowieka. Funkcjonowanie wpływa na układ nerwowy ( rozwój tego układu).
TEORIA PIAGETA - AKOMODACJA
J. Piaget - badacz, psycholog, epistemolog (teoria poznania), biolog, traktuje rozwój jako proces kontynuowania struktur umysłowych w trakcie interakcji ze światem.
Cztery grupy czynników wpływające na rozwój intelektualny człowieka
1/ Dojrzewanie ( rozwój mózgu, narządów, koordynacji ruchowej)
DWA PRAWA ROZWOJU RUCHOWEGO
-prawo cefalokaudalne- rozwój napięcia mięśniowego, następuje od głowy do stóp
-prawo proksymodystalne - rozwój ruchów przebiega od kręgosłupa na boki ( do części najdalszych)
2/ Doświadczenie fizyczne - opanowanie przedmiotów powoduje powstawanie wyższych form wysiłku myślenia
3/ Doświadczenie społeczne ( kontakty z ludźmi)
4/ Równoważenie - siła, która motywuje stan równowagi dzięki kolejno następujących po sobie procesach, czyli dzięki asymilacji ( konsumowanie, przyswajanie wiedzy) i akomodacji ( dopasowywanie schematów do nowych informacji, do nowych danych).
Co jest istotą rozwoju poznawczego? - Akomodacja
Cztery stadia rozwoju poznawczego:
1/ okres sensomotoryczny - od urodzenia do 2 roku życia, osiągnięciem rozwojowym jest poczucie własnej tożsamości
2/ okres przedoperacyjny - od 2 roku życia do 7 lat -poznanie własnej wartości - najważniejszy rodzaj wiedzy, jaką człowiek zdobywa - zdolność wewnętrznego przedstawiania świata ( rozwój funkcji symbolicznej)
Ograniczeniem tego okresu jest:
a/ egocentryzm - niemożność widzenia świata z perspektywy innej niż własna
b/ myślenie transdukcyjne - to myślenie od szczegółu do szczegółu
c/ centracja - kierowanie się i wyodrębnianie jednej , a pomijanie innych właściwości
3/ operacje konkretne - od 7 roku życia do 11 lat -poczucie przyczynowości zjawisk - (nie ma odwrotności myślenia w punktach 1 i 2 , w punkcie 3 jest)
4/ określenie operacji konkretnych - powyżej 11 roku życia -poczucie stałości przedmiotów - myślenie hipotetyczno - dedukcyjne
Warunki, w jakich przebiega aktywność:
1/ zewnętrzne
-stworzenie odpowiednich warunków do działanie, np. żeby dziecko uczyło się ryzować, trzeba dać mu kredki, żeby dziecko nawiązywało interakcje społeczne, trzeba dać mu ku temu możliwość np. brak czynników zakłócających aktywność
-temperatura - skład i wilgotność powietrza, hałas
- wymagania środowiskowe ( zachowania pożądane i niepożądane) np. zakazy i nakazy, przykłady uwzględniane przez rodziców oraz kary, brak nagród
-zachowanie dziecka uzależnione jest od źródła informacji np. rozwód rodziców
- wzorce środowiskowe np. zachowania zauważalne i naśladowane ( naśladowanie - ma charakter wrodzony, dzięki temu przejmuje się wzorce zachowań, przez naśladowanie powiela się własne obserwacje); ( modelowanie - różni się od naśladowania, przejmuje się od modela emocje i motywacje a forma odtwarzania jest mniej istotna np. modelowanie agresji, inne zachowania są dla dziecka wzorcem, ponieważ dziecko dowiaduje się, jakie zachowania prowadzą do określonych skutków, np. czy zachowania innych kończą się nagrodą); ( - identyfikacja - często nieświadomy mechanizm bycia takim samym jak model, z którym się identyfikuje np. identyfikacja z rodzicem tej samej płci, z ulubionym nauczycielem, identyfikacja z czasem ma charakter negatywny np. realizowanie swoich planów życiowych posługując się dzieckiem)
-warunki społeczno środowiskowe - środowisko stwarza możliwości działania, stawia wymagania, dostarcza wzorców do naśladowania,
2/ wewnętrzne
- ciągle się zmieniają
-preferencje dziecka - efekt kształtowania się systemu wartości, zależą od potrzeb, od zamiłowań, zainteresowań, wiedzy na temat tego, do czego warto dążyć. Preferencje wyznaczają rodzaj podejmowanych zadań, jak również stopień trudności tych zadań, modyfikują efektywność oddziaływań zewnętrznych np. jeśli wymagania otoczenia są zgodne z preferencjami dziecka to łatwiej je egzekwować
- możliwości działania - właściwości ograniczone wpływające na funkcjonowanie fizjologiczne i psychiczne, ogólny stan zdrowia decyduje o wysiłku dziecka, podejmowaniu zadań. Funkcjonowanie układu nerwowego, siła, równowaga i ruchliwość procesów ruchowych w sposób bezpośredni wpływają na wcześniej zdobyte umiejętności i zdolności, są one efektem wcześniejszego rozwoju.
Elementy środowiska społeczno - ekonomicznego
1/ środowisko rodzinne - zamożność rodziny determinuje aktywność dziecka i wielkość rodziny.
R. Zajonc stworzył konfluencyjny model inteligencji i wg tego modelu struktura rodziny determinuje rozwój inteligencji dziecka. Im więcej dorosłych, tym większa inteligencja dziecka. Ilość dzieci - im więcej dzieci, tym niższa inteligencja dzieci. Różnice wieku między dziećmi - im wyższe, tym większa inteligencja dziecka. Pełnienie roli opiekuna w stosunku do dziecka, tym wyższa inteligencja starszego dziecka.
Czynnikiem powodującym rozwój jest rozwój kulturowy:
- model autorytarny ( autokratyczny) - rodzic wymaga, podstawową metodą wychowawczą jest kara, to budzi w dziecku agresję, która musi być gdzieś wyładowana
-wychowanie permisywne ( liberalne, bezstresowe)
Najlepszym modelem jest wychowanie autorytatywne - rodzic jest autorytetem, jednak szanuje autonomię dziecka. Są nagrody i kary, jednak więcej jest nagród. Dziecko wie w jakich granicach i na co może sobie pozwolić
2/ cechy osobowości rodziców
3/ typ środowiska lokalnego ( stopień urbanizacji), dostępność do sportu, kultury, typ środowiska sąsiedzkiego
4/ rodzaj szkoły - tradycja, wyposażenie szkoły, stosowany system nauczania, warunki lokalowe.
Podsumowanie:
Podstawowym czynnikiem wpływającym na rozwój psychiczny i wyznaczającym aktywność są czynniki zewnętrzne ( możliwości, wymagania i wzorce) oraz czynniki wewnętrzne ( możliwości i preferencje).
Dialektyczna teoria rozwoju psychicznego:
Wg tej teorii 4 grupy czynników determinują rozwój psychiczny:
1/ odziedziczone albo wrodzone zadatki anatomiczno - fizjologiczne
2/ aktywność własna
3/ środowisko
4/ wychowanie ( ukształtowanie osobowości)
Negatywny wpływ środowiska na rozwój psychiczny:
- jedno i to samo środowisko wywiera inny wpływ na różne dzieci.
Waga i wpływ wczesnych doświadczeń na rozwój:
- dzieci w sierocińcach umierają ze smutku ( twierdzenie z 1760)
- 1915 pomimo właściwej opieki w sierocińcach umiera 90% niemowląt w przeciągu 1 - go roku
- 1940 - pewien badacz z Nowego Jorku zbadał, że dzieci, które przychodziły się leczyć do szpitala zaczynały chorować, gdy wracały do domu objawy mijały
-1946 - dane Spitz'a - przeanalizował dane 91 niemowląt, które przyjęto do domów dla podrzutków - zaobserwowano u nich niepokój, przygnębienie, opóźniony rozwój fizyczny, bezsenność, patologiczną niedowagę - zmarło z nich 34 dzieci w okresie od 7-12 miesiąca życia
-1972 - systematyczne badania przeprowadził Lyff Gardnem i nazwał je badaniami nas cherlawymi karłami ( niski wzrost, niedowaga, opóźniony rozwój kostny). Te dzieci, o tych właściwościach pochodziły ze środowisk zobojętnionych emocjonalnie i ten stan nazwano: KARŁOWATOŚCIĄ DEPRYWACYJNĄ - fizyczna konsekwencja pozbawienia kontaktu emocjonalnego. Konata emocjonalny powoduje pobudzenie podwzgórza w mózgu, które stymuluje przysadkę mózgową ( wydzielającą hormon wzrostu). Hormon wzrostu wydzielany jest w nocy i jeżeli dziecko mało śpi, mało rośnie.
Wykłady 13.05.2006
KARŁY PRZYSADKOWE - to inwalidzi wzrostu ( czynniki genetyczne, a nie brak miłości), około 6-7 roku życia stają się wesołkami. Mają potrzebę kontaktu emocjonalnego dlatego próbują „kupić” otoczenie , jednak w gruncie rzeczy wcale nie są weseli. Ich wesołość jest nadstruktura osobowości, której celem jest ukrywanie lęku przed ludźmi, wstydu, jest to mechanizm obronny. Nadmiar miłości powoduje znów, że uruchamiają się mechanizmy poszukiwania i motywacji do nawiązania kontaktu emocjonalnego.
Dziecko próbując nawiązać kontakt emocjonalny będzie robiło źle bo będzie chciało być ukarane, by nawiązać kontakt z rodzicem. Tak samo jest z moczeniem się u dzieci, w ten sposób próbują zwrócić na siebie uwagę, nawiązać kontakt emocjonalny.
KRYTERIA DOJRZAŁEJ OSOBOWOŚCI WG ALLPORTA
1/ poszerzenie własnej osobowości ( żywe uczestniczenie w różnych dziedzinach życia, wychodzenie poza rutynę, tworzenie planów na przyszłość)
2/ serdeczny kontakt z innymi ludźmi, zdolność dostosowywania się do uczuć innych, do empatii, nienaruszanie praw innych ludzi
3/ idealistyczny stosunek do życia, nie wyolbrzymianie własnych sukcesów i porażek
4/ obiektywizacja siebie - wgląd w siebie , introspekcja - podstawa zrozumienia własnej motywacji - umiejętność śmiania się z własnych słabości
5/ jednocząca filozofia życia - nadaje życiu cel, orientacja na wartości, kształtowanie pewnych postaw ( religijnych, politycznych)
6/ dojrzałość emocjonalna - brak nadmiernych reakcji na trudne sytuacje, tolerancja trudności i przeszkód, akceptacja swoich słabości bez poczucia porażki i klęski. Poczucie bezpieczeństwa i brak nastawienia obronnego
FAZY ROZWOJU POTRZEBY KONTAKTU EMOCJONALNEGO
1/ faza od 3 do 6 miesiąca życia ( uczucia przekazywane głosem matki)
2/ faza od 6 do 18 miesiąca życia ( współbrzmienie emocjonalne), nie ma związku z zaspokajaniem potrzeb fizjologicznych. Brak matki w tym stadium wywrze najgorszy wpływ na dalszy rozwój psychiczny i fizyczny.
W tym okresie dziecko nawiązuje kontakt emocjonalny tylko z jedną osobą ( ma ono zbyt małą pojemność poznawczą i umysł ogarnia tylko jedną osobę, jest to popęd wrodzony). Matka jest bodźcem bezwarunkowym. Dziecko ma poczucie stałości przedmiotu ( jeśli nie widzi, to myśli, że coś ginie bezpowrotnie
3/ od 3 do 6 roku życia - zaspokojenie potrzeby emocjonalnej jest wielokierunkowe
4/ od 6-7 roku życia do 17-18 roku życia - dziecko zaspokaja potrzebę emocjonalną w grupie rówieśniczej, zależy dziecku na przynależności do grupy rówieśniczej ( potrzeba afiliacji), w 9 roku życia ta potrzeba jest najsilniejsza, dziecko tworzy własną koncepcję świata.
John Bowlby - angielski psychiatra stworzył teorię przywiązania
-szczególny wpływ na rozwój dziecka , a w konsekwencji człowieka dorosłego ma:
1/ stałość kontaktów emocjonalnych z matką
2/ jakość kontaktów emocjonalnych z matką
Przywiązanie to więź uczuciowa dająca dziecku poczucie bezpieczeństwa. Jest to pierwotna potrzeba życia, naturalna.
Bowlby uważa, że istnieje ścisła zależność przyczynowa pomiędzy kontaktami z matką w okresie dzieciństwa, a późniejszą zdolnością w dorosłości do wchodzenia w związki emocjonalne z innymi ludźmi.
Podobną zależność jak Bowlby stworzył : Eric Erikson - do 1,5 roku życia powstaje poczucie podstawowego zaufania, rodzi się to wtedy gdy rodzice zaspokajają potrzeby dziecka, powoduje to poczucie własnej wartości.
Jeżeli nie doświadczy się miłości, to jest się osobą lękliwą, albo manifestującą swoją niezależność. Konsekwencją jest niedojrzałość emocjonalna.
Konsekwencja braku w/w potrzeby t- narcyzm i zachowania socjopatyczne, niezdolność do życia w grupie.
Badania zaburzeń socjopatycznych przeprowadził Robins.
Wyszukał osoby socjopatyczne, które w 5 roku życia były pacjentami poradni psychiatrycznych. Dotarł do tych ludzi po 30 latach i zbadał te osoby jeszcze raz. Okazało się, że u wszystkich osób socjopatia pozostała.
Istnieją dwa rodzaje przywiązania dziecka do matki:
- ufne - powstaje gdy matka kontroluje zachowanie dziecka w sposób dyskretny, umiarkowany
-lękliwe - rozwija się u dzieci u których matki nie interesowały się dzieckiem. Dzieci takie nadmiernie kontrolują to co robią lub w niedostatecznym stopniu kontrolują swoje zachowanie.
Badania Vaillant - przebadał 100 absolwentów Harwardu ( mężczyzn), po 30 latach znów ich przebadał i ci mężczyźni którzy mieli dzieciństwo z miłością byli bardziej szczęśliwi, pewni siebie, mieli przyjaciół, uprawiali sport, czterokrotnie rzadziej chorowali, są optymistami.
Podzielił on ludzi na grupę sukcesu i porażki. Okazało się, że w grupie porażki byli mężczyźni (47%) - pozbawionych miłości, w grupie sukcesu (17%) było pozbawionych miłości. W grupie niepowodzenia 40% było zdominowanych przez matkę w wieku dojrzałym.
Wnioski:
Brak miłości nie zamyka drogi do sukcesu, ale w 50% wpływa na porażkę.
John Bowlby twierdzi, że jest podmiotowy mechanizm zachowań społecznych i emocjonalnych tzn.
Każde dziecko tworzy dwa modele ( siebie i matki), model matki staje się uogólnioną reprezentacją innych ludzi, wpływa na postępowanie w życiu dorosłym.
Wykłady 14.05.2006
Badania Kagana i Moosa
Stałość i zmienność wewnątrzosobista, z jakiego wieku zachowania pozostają do dorosłości?
Psychoanaliza twierdziła, że w wieku od 3 do 6 lat pozostawały do dorosłości. W badaniach Kagana i Mosa był to wiek od 6 do 10 lat. Dziecko w tym wieku musi rozluźnić więzi z rodzicami i muszą utrwalić się reakcje na sytuacje stresujące.
Wykazano, że istnieje 7 zachowań o wartości prognostycznych:
1/ zainteresowania intelektualne, ciekawośc poznawcza
2/ bierne wycofywanie się z sytuacji trudnych
3/ zależność od rodziny
4/ łatwość wpadania w gniew
5/ lęk wobec kontaktów społecznych
6/ identyfikacja z własną płcią
7/ intensywność zainteresowania płcią przeciwną ( dotyczy mężczyzn)
Zanik pewnych norm lub form zachowania zależy od norm kulturowych. Z wiekiem kobiety stają się mniej agresywne, u mężczyzn zmniejsza się zależność od innych osób. Stopień identyfikacji z własną płcią wpływa na zachowanie.
Co jest przyczyną strachu u dziecka?
-silny dźwięk
-utrata równowagi
-lęk na coś bezprzedmiotowego
-strach - przed czymś określonym
Napięcie i znieruchomienie jest reakcją strachu, później wyładowanie.
Nie każdy nowy bodziec wywołuje u dziecka strach. Najpierw jest emocja poznawcza, później jest reakcja emocjonalna. Doświadczenie pomaga dziecku w klasyfikowaniu bodźca, czy należy się go bać.
Źródlem strachu u dzieci są bodźce nagłe, silne, obce.
Gniew jest reakcją dziecka na przeszkodę, która uniemożliwia dziecku np. ruch, zabieranie zabawek, zbyt ciasne ubranie, niesprawiedliwa ocena.
W przypadku gniewu u niemowląt - dziecko w momencie gniewu wygina się i pręży całe ciało. Najwięcej gniewu dziecko odczuwa między 2-4 rokiem życia. Po 4 roku życia emocje słabną, nasilają się werbalne momenty gniewu.
Radość - dziecko nie rodzi się z gotowym repertuarem reakcji emocjonalnych
Właściwości emocji
-emocje są wyuczone
-krótkotrwałość emocji
-ekspresywność emocji (mimika, gesty)
-pod koniec wieku przedszkolnego powstaje powściągliwość emocjonalna i emocje wyższe związane jest to z procesem hamowania zewnętrznego.
Niektórzy psychologowie uważają, że rozwój emocjonalny nie jest procesem progresywnym, podlega fluktuacji ( wg A. Gesell), wahaniom, przejawia się to przeplataniem stanów równowagi emocjonalnej z ich brakiem.
Przyczyna fluktuacji - rytm neurobiologiczny rozwoju ontogenetycznego ( osobniczego).
A. Gesell zajmował się rozwojem emocjonalnym w okresie przedszkolnym, uważa, że:
- 3 rok życia jest rokiem równowagi,
- 3,5 rok życia - źle śpi, brak równowagi emocjonalnej, wymagający,
- 5 rok życia - zrównoważony emocjonalnie, dziecko staje się badaczem, dociekliwe, wiele pytań
- 6 rok życia - brak równowagi emocjonalnej, agresywny
7 rok życia - równowaga emocjonalna
Rozwój społeczny - zdobywanie dojrzałości do życia w społeczeństwie, między 6 a 9 miesiącem życia występuje lęk przed obcymi, około 10 miesiąca życia dziecko naśladuje osoby dorosłe, np. jedzenie łyżką; w 5-6 roku życia pojawiają się zabawy wspólne, uczy się reguł zabawy, podporządkowania.
W przebiegu rozwoju spotykamy się z zachowaniami aspołecznymi, które są przejawem protestu przeciwko społeczeństwu narzucającemu swoje zachowania:
-nagatywizm i upór ( niechęć do określonych zachowań), zmienia się wraz z wiekiem dziecka, pojawia się w 18 miesiącu życia, a nasila się około 3 roku życia - przejawia się w postaci oporu fizycznego.Między 4 a 6 rokiem życia przejawia się w reakcji werbalnej. Nie można przełamywać negatywizmu na siłę, bo prowadzi to do zahamowania w twórczym rozwoju
-agresywność - jest reakcją na frustrację, przeszkodę
-rywalizacja - współzawodniczenie ze sobą, walka o względy rodziców, przyczyną rywalizacji jest zazdrość, pośrednim objawem zazdrości mogą być lęki, bądź zachowania regresywne ( cofanie się w rozwoju), kłamstwa. Najwięcej zazdrości obserwuje się w 19-42 miesiącu życia, później w okresie dorastania. Częściej zazdrosne są dziewczynki i dzieci bardziej inteligentne
- zachowania władcze - tendencja panowania, wypływa z egocentryzmu dziecięcego ( pępek świata), występują u dzieci u których rodzice stosują regułę przymusu.
Uczucia dominujące zależą od:
- środowiska,
- stosunków z innymi ludźmi
Czynniki uczuć:
-stan zdrowia
-atmosfera domu
-styl wychowawczy ( metoda kary, przymusu, powoduje stwarzanie uczuć negatywnych)
-wzajemne stosunki z członkami rodziny
-nadmierna opiekuńczość
-aspiracje rodziców ( zbyt wysokie i zbyt niskie)
- kierowanie wychowawcze
Problem kontroli emocji:
-tłumienie zewnętrznych objawów emocji
- wywieranie wpływu ukierunkowanego na emocje ( opanowanie)
-dziecko rozładowuje emocje przez
* markotność - przewlekły stan emocjonalny spowodowany tłumioną energią emocjonalną ( takie dzieci są smutne, osiągają niższe wyniki, są apatyczne)
*przemieszczenie reakcji - rozładowanie jakimś lub na czymś, co nie ma żadnego związku z powstaniem tych emocji
*regresja - cofanie się - powrót do wcześniejszych faz rozwojowych
*wybuchy emocji - wyładowanie energii emocjonalnej ( katharsis - czyszczenie z energii) - uzyskujemy to przez rozładowanie fizyczne ( wytężone działanie) - ma to efekt wtedy kiedy jest absorbowana społecznie, nie jest narzucona
*płacz - też jest oczyszczeniem emocjonalnym
*śmiech - jest działaniem kataraktycznym
Czynniki wspomagające katharsis emocjonalne:
1/ wytężony wysiłek
2/ zrozumienie , że wytężony wysiłek pomoże
3/ rozwijanie poczucia humoru ( pozwala odreagować)
4/ zrozumienie , że płacz jest pomocny, ale trzeba wiedzieć gdzie i przy kim płakać
5/ bliski związek uczuciowy z przynajmniej jednym z członków rodziny
6/ bliski przyjaciel
7/ poszanowanie przyczyn pobudzenia emocjonalnego przez przyjaciół
Czynniki przeszkadzające w katharsis emocjonalnym:
1/ brak popularności
2/ dzieci niepełnosprawne
3/ brak przyjaciół
4/ pochodzenie z rodzin autorytarnych
Uspołecznienie polega na socjalizacji:
1/ uczenie się zachowań społecznie aprobowanych
2/ pełnienie ról społecznych
3/ rozwój postaw społecznych ( życzliwy stosunek do pewnych grup społecznych)
Czynniki powodujące uleganie pewnym grupom społecznym:
1/ dzieci popularne
2/ pewność własnej pozycji
3/ osobowość
4/ motyw afiliacji ( przynależności do grupy społecznej)
Wykład 27.05.2006
PSYCHOLOGIA STARZENIA SIĘ
Starzenie się - witamina C powoduje odnawianie się kolagenu.
Procesy witauktyczne - mechanizm którego celem jest podtrzymanie czynności życiowych. Przejawem procesu witauktycznego jest np. opuszki palców - komórki w nich obumierają, ale pozostające przejmują rolę obumarłych.
Układ hormonalny - starzeje się, słabnie czynność wydzielania nadnerczy ( u mężczyzn - po 20 przed 30 rokiem życia wypadanie włosów).
Wzrok - po 60 roku życia pogarsza się wzrok - osoby starsze wymagają lepszego doświetlenia.
Słuch - po 20 roku życia zmniejsza się , z wiekiem gorzej słyszymy niskie i wysokie dźwięki - bo końcówki nerwów z wiekiem tracimy ( one się nie regenerują). Wg badań szwedzkich alkohol powoduje regenerację komórek.
Dotyk - wrażliwość z wiekiem specjalnie się nie zmienia
Teorie dotyczące biologicznego starzenia się: - długość życia jest zapisana w genach, starzenie się to proces zmian ilościowych w aparacie genetycznym, kontrolowany przez geny, ale można też stwierdzić, że starzenie się zostało uruchomione w przypadku uruchomienia aparatu genetycznego - np. substancje toksyczne uszkadzające mechanizm genetyczny co przyspiesza proces starzenia.
PROGERIA - zespół szybkiego starzenia się, istnieją 2 odmiany progerii
1/ zarejestrowano dotychczas 30 osób na całym świecie - dziecko starzeje się w ciągu roku o 10 lat - do 12 roku życia te 30 osób umierało
2/to forma łagodniejsza, prawidłowy rozwój do wieku młodzieńczego, po wieku młodzieńczym następuje przyspieszenie procesu starzenia, te osoby umierały w wieku około 30 lat.
Istnieje na pewno program genetyczny określający górną granicę życia człowieka. Istnieją jakieś cechy charakterystyczne powodujące szybsze u jednych a wolniejsze u drugich starzenie się.
Badania Birrena - pokazują, że osoby samotne żyją średnio o 5 lat krócej, niż osoby w związkach; ludzie żyjący na wsi żyją o 5 lat dłużej, niż żyjący w mieście; palący paczkę dziennie żyją średnio o 7 lat mniej, palacy 2 paczki dziennie -12 lat; nadwaga do 25% skraca życie o 3-6 lat ( do 35% -4-8 lat).
Średnia długość życia wydłużyła się w ostatnich 25 latach ze względu na zmianę trybu życia - nie palenie, dobra odżywianie, uprawianie sportów
Kobiety - średnia długość życia - 78 lat
Mężczyźni - średnia długość życia - 69 lat.
Starzenie się fizjologiczne - ( Różycka) - badała ona starzenie się tkanek, a ich zdolność do regeneracji. Stwierdziła, że w I kolejności starzeją się te tkanki i narządy, które się nie regenerują; w drugiej kolejności te które się słabo regenerują ( wątroba, nerki, mięśnie gładkie); ostatnie starzeją się te komórki i narządy, które regenerują się szybko - nabłonek, naskórek.
Podobnym torem biegną rozważania Bürgera - mówi on o zjawisku BIOMORFOZA - (całokształt zmian jakim podlega organizm biologiczny na przestrzeni całego życia). Biomorfoza przebiega w jednym nieodwracalnym kierunku, ale tempo tej biomorfozy i jej rytm zdeterminowane są genetycznie ( czynnikami indywidualnymi). Wg Bürgera starość rozpoczyna się wtedy, gdy dochodzi do spowolnienia biomorfozy.
Bürger wyróżnia 3 etapy biomorfozy:
1/ ewolucja - okres dzieciństwa, młodości - gdy więcej na powstaje niż zanika
2/ transwolucja - gdy zachodzi równowaga pomiędzy powstawaniem i zanikiem - dojrzałość
3/ inwolucja - przewaga zaniku na d budową - od okresu klimakterium u kobiet.
Fizjologiczne teorie starzenia się -za przyczynę starzenia się uznaje się utratę zdolności adaptacyjnych.
Psychologiczne starzenie się koncentruje się wokół tego co nazywamy osobowością człowieka.
2 najbardziej znane teorie starzenia się:
1/ teoria aktywności - tworca Robert Havighurst
Wg niego człowiek w przebiegu starzenia się zmiania obraz samego siebie, pod wpływem zmian w pełnionych rolach społecznych ( starzenie - gromadzenie się napięć związanych z koncepcją samego siebie). Terowi aktywności głośi, że aktywność jest bardzo ważną potrzebą człowieka na każdym etapie jego życia ( również na etapie starości).
2/ teorie wyłączania - twórcy - Cumming i Henry
Wg nich wyłączanie jest cechą występującą w przebiegu życia człowieka. Wyłączenie polega na ograniczaniu ilości interakcji. Przyczynami wyłączenia może być na przykład - coraz większa koncentracja na sobie, zmęczenie psychiczne, przejście na emeryturę itp.
Człowiek stary wyłącza się z interakcji społecznych w takim samym stopniu w jakim społeczeństwo odsuwa człowieka od siebie - to proces odbywający się za zgoda obydwu stron.
Wyłączanie wg Cumming'a i Henry'ego jest wyłączaniem funkcjonalnym, czyli przygotowaniem miejsc pracy dla młodych - jest to wg nich wymóg każdego nowoczesnego społeczeństwa.
Zmiany osobowości w procesie starzenia się:
Społeczeństwo ma inne wymagania w stosunku do osób starych i inne w stosunku do osób młodych.
Wg teorii Joanny Starenga - Piasek - teorii wysokich schodów
Człowiek w przebiegu życia wspina się na chody różnej wysokości, czyli osiąga różne poziomy sprawności, kompetencji i umiejętności. Ten najwyższy poziom sprawności i kompetencji w największym stopniu wpływa na starość.
Wyróżnia ona 3 modele starzenia się
1/ starzenie się osób dla których praca jest najwyższą wartością
2/ starzenie się osób które mają więcej wartości niż praca i tracąc pracę pozostają im inne wartości
3/ starzenie się osób dla których nie mają żadnych wartości ani praca, ani hobby - przechodząc na emeryturę nic nie tracą
( Osoby z wyższym wykształceniem są lepiej przygotowane do starzenia się)
OSOBOWOŚĆ A STAROŚĆ
Istnieje kilka typów postaw ( osobowości) na starość.
Reichard i współpracownicy przeprowadzili badania i wyróżnili 5 typów postaw starości
1/ typ dojrzały ( konstruktywny) - idealnie przystosowany , akceptujący siebie i swoje całe dotychczasowe życie - jest on pozytywnie nastawiony do przyszłości
2/ typ bujanego fotela ( typ zależny) - wysoki poziom samoakceptacji, zależny od innych ludzi, uwolnieni od wszelkiej odpowiedzialności, chcą być zależni od innych , wolą bierność -typ pozytywny
3/ typ opancerzony ( typ obronny) - tacy ludzie używają mechanizmów obronnych, te mechanizmy mają na celu wyzbycie się negatywnych emocji - wolą oni wypoczynek aktywny - co pozwala im pokazać swoją niezależność - nie chcą oni dopuścić do siebie myśli o starości
4/ typ gniewny ( wrogi) - źle przystosowany, zgorzkniali, agresywni, łatwo wpadają w frustrację. Winą za własne niepowodzenia obarczaja innych ludzi ( głównie młodych) - uważaja, że to młodzi odsunęli ich od pracy - pesymiści, boją się starości
5/ typ wrogości wobec siebie - źle przystosowany, zgorzkniały, agresywny, winą za swoje niepowodzenia obarcza siebie - opuszczony i samotny.
Te badania wykazały też, że typ osobowości ukształtowany we wcześniejszych latach decyduje o osobowości na starość.
W większości badań widać, że osobowość na starość się nie zmienia ( wyjątkiem są trudne, traumatyczne wydarzenia życiowe).
W procesie starzenia się występują pewne zaburzenia, jednym z takich zaburzeń jest:
CHOROBA ALZHEIMERA -( zajmuje ona 4 miejsce na liście jako przyczyna zgonów). Objawia się w początkowym stadium tym, że człowiek uskarża się na zapominanie. Później traci wiedzę na temat własnych wcześniejszych doświadczeń, potem nie potrafi się obejść bez pomocy ( nie pamięta gdzie mieszka, jak się nazywa). Na końcu traci wszelkie zdolności językowe - występuje mutyzm ( niemówienie). Umiera zazwyczaj na niewydolność naczyniowo - oddechową.
Jest to choroba będąca przykładem otępień przedstarczych.
Przyczyna choroby Alzheimera
- deficyt składników neurochemii - enzymu który jest niezbędny do produkcji acetylocholiny- substancji niezbędnej do uczenia się i pamiętania
-nagromadzenie toksyn w mózgu ( zbyt dużo soli i aluminium)
-mniejsza zdolność mózgu do syntezy białek
-przyczyna genetyczna ( w mózgach osób chorych na Alzheimera występują tzw. blaszki starcze, złożone z tzw. amyloidu ( białka - które nazywa się glikoproteina). Gen odpowiedzialny za produkcję tego białka u chorych na Alzheimera znajduje się w chromosomie 21 - czyli, jeśli ktoś ma w rodzinie chorego z zespołem Downa prawdopodobieństwo zachorowania na Alzheimera jest bardzo duże.
(te tzw. blaszki starcze mogą też wystąpić u ludzi młodych np. u bokserów, pojawiają się też po urazach).
- infekcje wirusowe - nie dające standartowych objawów (podwyższonej temperatury i większej liczby białych ciałek)
- teoria przepływu krwi - wg tej teorii przez mózg człowieka w starszym wieku przepływa mniejsza ilość krwi co powoduje mniejsze dożywienie mózgu w tlen i glukozę.
Prawdopodobieństwo zachorowania na Alzheimera zwiększają:
-wiek
-płeć ( kobiety chorują częściej)
-wykształcenie - niższe wykształcenie to większe prawdopodobieństwo zachorowania
-zespół Downa w rodzinie
-uraz mózgowo - czaszkowy