Ćwiczenia 10

WPŁYW UKŁADU WEGETATYWNEGO NA AKCJĘ SERCA

Regulacja czynności serca poprzez układ nerwowy wegetatywny odbywa się w dwóch kierunkach: dodatnim i ujemnym. Jest to spowodowane tym, że serce otrzymuje podwójne unerwienie: przywspółczulnie i współczulnie.

• Unerwiane są: mięsień sercowy, tkanka węzłowa, układ bodźcowo-przewodzący i naczynia wieńcowe

• Przywspółczulne włókna nerwowe wpływają na czynność serca hamująco, powodując bradykardię (zmniejszona częstotliwość skurczów serca)

• Współczulne włókna nerwowe wpływają na czynność serca przyspieszająco, powodując tachykardię (zwiększona częstotliwość skurczów)

WSPÓŁCZULNE WŁOKNA PRZEDZWOJOWE

Biegną do serca z komórek położonych w rogach bocznych istoty szarej pięciu pierwszych odcinków rdzenia piersiowego. Komórki te stanowią rdzeniowy ośrodek przyspieszający czynność serca i łączą się z komórkami zwojowymi dolnego, środkowego i górnego zwoju szyjnego. Stąd, jako włókna za zwojowe(szare) biegną do serca kończąc się w jego sierdziu. Serce otrzymuje również włókna przyspieszające z niższych odcinków pnia współczulnego (4 i 5 zwój piersiowy). Włókna osiowe komórek zwojów szyjnych tworzą nerw sercowy. Z zakończeń włókien za zwojowych uwalnia się noradrenalina, która działa pobudzająco na układ bodźcowo-przewodzący

• Stosunek liczbowy włókien przedzwojowych do włókien pozazwojowych wynosi 1:25

• W zakończeniach włókien przedzwojowych mediatorem jest acetylocholina, a we włóknach pozazwojowych - katecholaminy (adrenalina, noradrenalina)

PRZYWSPÓŁCZULNE WŁÓKNA PRZEDZWOJOWE

Biegną do serca w nerwie błędnym. Pochodzą z położonego w rdzeniu przedłużonym ośrodka hamującego czynność serca. Wychodzą z jądra grzbietowego nerwu błędnego do głębokiego i powierzchniowego splotu sercowego, skąd wychodzą jako włókna za zwojowe kończące się w komórkach węzła zatokowego i przedsionkowo-komorowego. Pod wpływem impulsacji z jądra grzbietowego z zakończeń włókien za zwojowych, uwalniana jest acetylocholina, która działa hamująco na układ bodźcowo-przewodzący.

• Stosunek liczbowy włókien przedzwojowych do włókien pozazwojowych wynosi 1:2 lub nawet 1:3

• W zakończeniach włókien przedzwojowych i pozazwojowych mediatorem jest acetylocholina

• W warunkach spoczynkowych przeważa czynność układu przywspółczulnego, a podczas wysiłku jest przewaga układu współczulnego

DRAŻNIENIE NERWÓW BŁĘDNYCH POWODUJE:

• Zmniejszenie pobudliwości mięśnia sercowego ujemne działanie batmotropowe

• Zmniejszenie przewodnictwa w układzie bodźcowo-przewodzącym ujemne działanie dromotropowe

• Zwolnienie czynności serca poprzez zmniejszenie ilości jego skurczów ujemne działanie chronotropowe

• Zmniejszenie siły skurczów serca ujemne działanie inotropowe

• Zmniejszenie tonicznego napięcia mięśnia sercowego ujemne działanie tonotropowe

Podrażnienie włókien nerwowych układu współczulnego powoduje przyspieszenie czynności serca, w związku z dodatnim działaniem batmotropowym, dromotropowym, chronotropowym, inotropowym i tono tropowym

TROPIZMY SERCA działanie zarówno dodatnie jak i ujemne

AMFOTONIA równowaga między wpływami obu części układu nerwowego wegetatywnego (NORMOTONIA)

VAGOTONIA wzmożone działanie układu parasynaptycznego, charakteryzuje się zwolnieniem czynności serca, spotykane jest głównie u mężczyzn i sportowców

ODRUCHY SERCA

1. Z baroreceptorem tętniczym

1. Mają charakter mechanoreceptorów, bodźcem dla nich jest wzrost ciśnienia tętniczego krwi, znajdują się w ścianie zatoki szyjnej i łuku aorty

• Baroreceptory zatoki szyjnej - są to czuciowe zakończenia nerwu zatokowego zwanego nerwem Heringa, który stanowi gałęzie nerwu IX językowo-gardłowego. Pobudzenie zakończeń nerwu Heringa wywołuje zmianę czynności serca na drodze odruchowej (odruch Heringa)

• Baroreceptory łuku aorty - są to czuciowe zakończenia nerwu aortalnego, który stanowi gałązkę nerwu X błędnego.

Odruch z baroreceptorów tętniczych składa się z dwóch podstawowych składowych:

1. SERCOWA - polega na odruchowym pobudzeniu gałązek sercowych nerwu błędnego i zahamowaniu aktywności włókien nerwów współczulnych serca. W wyniku tego zmniejsza się częstość skurczów serca(praca serca), następuje osłabienie kurczliwości mięśnia sercowego i zmniejsza się pojemność minutowa serca.

2. NACZYNIOWA - polega na zahamowaniu aktywności włókien współczulnych zwężających naczynia, wynikiem będzie rozszerzenie naczyń krwionośnych

• Bodźcem progowym dla baroreceptorów jest ciśnienie o wartości ok. 50mm Hg. Prawidłowe ciśnienie jest bodźcem stale pobudzającym baroreceptory, jeżeli dojdzie do zmniejszenia ciśnienia tętniczego krwi lub zmniejszenia amplitudy skurczowo-rozkurczowej to zmniejsza się pobudzeni baroreceptorów tzw. odbarczanie.

• Odbarczanie występuje zawsze przy przejściu z pozycji leżącej na stojącą następuje wtedy obniżenie ciśnienia w zatoce szyjnej o ok. 25mm Hg, występuje również zaleganie krwi w naczyniach żylnych dolnej połowy ciała (zmniejsza się powrót krwi żylnej do serca i objętość wyrzutowa serca następuje zmniejszenie pobudzenia baroreceptorów tętniczych

• Odbarczanie powoduje osłabienie hamującego wpływu nerwu błędnego na serce, zmniejsza się aktywność układu przywspółczulnego i zwiększa się aktywność układu współczulnego dochodzi do zwiększenia pracy serca i zwężenia naczyń krwionośnych, tym samym podnosi się ciśnienie tętnicze krwi; wyrównuje krótkotrwałe wahania ciśnienia tętniczego krwi

• Można powiedzieć, że jest to odruch własny układu krążenia, tzn. że zarówno efektory i receptory znajdują się w tym samym układzie (sercowo-naczyniowym)

• Impulsy wysyłane są do ośrodka sercowo-naczyniowego, oddechowego

2. ODRUCHY Z RECEPTORÓW SERCA

Znajdują się w ścianie lewej komory serca, w ścianie przedsionków na powierzchni nasierdzia, w osierdziu i w naczyniach wieńcowych, zaliczamy je do mechanoreceptorów, są one pobudzane w wyniku rozciągnięcia ścian struktur, w których się znajdują (ściana lewej komory serca). Rozciągnięcie tych samych ścian następuje w wyniku obfitego wypełnienia i silnego skurczu serca

1. Odruchy z baroreceptorów lewej komory serca - można wywołać farmakologicznie przez wstrzykiwanie pewnych substancji farmakologicznych (np. serotonina) do tętnic zaopatrujących lewą komorę serca - do tętnicy wieńcowej. Podanie tych środków bardzo pobudza mechanoreceptory i impulsy biegną bezmielinowymi włóknami nerwu błędnego i na drodze odruchowej następuje zwolnienie rytmu serca, rozszerzenie naczyń krwionośnych, spadek ciśnienia tętniczego

2. Baroreceptory znajdujące się pod wsierdziem przedsionków oraz przy ujściu żył głównych szczególnie prawego przedsionka. Pobudzenie tych baroreceptorów następuje w wyniku zwiększonego powrotu krwi żylnej do serca. Impuls nerwowy biegnie grubymi mielinowymi włóknami nerwu błędnego do ośrodka krążenia i wywołuje odruch Bainbridge`a. W wyniku pobudzenia tych receptorów następuje zwiększenie aktywności włókien współczulnych (unerwiających serce i naczynia krwionośne); w związku z tym zwiększa się częstość skurczów serca, a naczynia krwionośne ulegają zwężeniu, ciśnienie się podwyższa mamy ułatwiony przepływ krwi z prawej komory serca poprzez krążenie płucne do lewej komory serca (odwrócona pozycja ciała, np. stanie na rękach)

3. ODRUCHY Z MECHANORECEPTORÓW OBSZARU SERCOWO PŁUCNEGO

1. Znajdują się w naczyniach klatki piersiowej, w dużych żyłach, tętnicach płucnych w obrębie płuc

2. Bodźcem, który je pobudza jest rozciągnięcie ścian struktur, w których się znajdują pod wpływem zwiększonej ilości krwi centralnie zawartej w sercu i naczyniach klatki piersiowej

3. Impulsy płyną bezmielinowymi włóknami nerwu błędnego do ośrodka krążenia i na drodze odruchowej zmniejsza się częstość skurczów serca, naczynia krwionośne ulegają rozszerzeniu, a ciśnienie tętnicze się obniża, jeżeli dochodzi do spadku objętości krwi centralnej (podczas zmiany pozycji ciała) to wówczas zmniejsza się pobudzenie tych mechanoreceptorów, czyli dochodzi do ich odbarczania reakcja odwrotna: przyspieszenie pracy serca, zwężenie naczyń krwionośnych, zwiększenie ciśnienia tętniczego.

4. CHEMORECEPTORY TĘTNICZE

1. Znajdują się w kłębkach szyjnych, kłębkach aortalnych, są pobudzane w wyniku zmniejszenia ciśnienia parcjalnego CO2 we krwi tętniczej oraz są wrażliwe na wzrost stężenia jonów wodorowych. Jest to obrona przed niedotlenieniem.

2. Wpływ pobudzenia chemoreceptorów na pracę serca nie jest jednakowy. W sytuacjach kiedy dochodzi do natężenia wentylacji płuc (warunki wysokogórskie) następuje przyspieszenie czynności serca, zwiększa się objętość wyrzutowa i pojemność minutowa serca. Naczynia krwionośne ulegają zwężeniu i tym samym ciśnienie tętnicze się zwiększa większa aktywność układu współczulnego

NURKOWANIE

Dochodzi do wstrzymania oddechu równocześnie zwiększa się aktywność układu współczulnego (gałązek naczyniowych, następuje zwężenie naczyń krwionośnych). Wzrost ciśnienia (zwiększa się aktywność układu przywspółczulnego co powoduje zwolnienie czynności serca)

- Ośrodek naczynioruchowy - znajduje się w rdzeniu przedłużonym. Tam znajdują się neurony naczynioruchowe, które regulują światło naczyń krwionośnych. Ośrodek naczynioworuchowy składa się z części presyjnej(zwężającej naczynia krwionośne) i części depresyjnej (rozszerzającej naczynia krwionośne)

1. CZĘŚĆ PRESYJNA - jest pobudzana przez impulsy pochodzące z ośrodków znajdujących się w wyższych piętrach mózgowia, może być pobudzona przez impulsy z ośrodka oddechowego (w rdzeniu), z receptorów bólowych oraz chemoreceptorów tętniczych. Neurony tej części wysyłają włókna do neuronów w rogach bocznych rdzenia kręgowego w części piersiowej i lędźwiowej. Stamtąd pobudzenie przekazywane jest do mięśni gładkich budujących ściany naczyń krwionośnych. To pobudzenie płynie włóknami współczulnymi. Zwężają się naczynia krwionośne, zmniejsza się przepływ krwi i ciśnienie tętnicze wzrasta

2. CZĘŚĆ DEPRESYJNA - jej neurony są pobudzane przez impulsy pochodzące z baroreceptorów tętniczych (w łuku aorty) oraz pobudzane są w wyniku obniżonej prężności CO2 we krwi tętniczej. Pobudzenie neuronów w tej części hamuje aktywność neuronów w rogach bocznych rdzenia, czyli hamuje zwężanie naczyń, zwiększa przepływ krwi i ciśnienie tętnicze maleje.

Batmotropowe - zmniejszenie pobudliwości mięśnia sercowego

Dromotropowe - zmniejszenie przewodnictwa układu bodźcowo-przewodzącego

Chromo tropowe - zmniejszenie ilości skurczów mięśnia sercowego

Inotropowe - zmniejszenie siły skurczu mięśnia sercowego

Tono tropowe - zmniejszenie tonicznego napięcia mięśnia sercowego

Przewaga układu przywspółczulnego występuje w warunkach spoczynkowych, a przy wysiłku przeważa układ współczulny

Praca serca regulowana jest na drodze odruchowej

Odruch - reakcje organizmu na bodziec przy udziale ośrodkowego układu nerwowego

ŁUK ODRUCHOWY

Receptor droga dośrodkowa ośrodek droga odśrodkowa efektor

ODBARCZANIE BARORECEPTORÓW

Następuje przy zmianie pozycji z leżącej na stojącą. Wówczas następuje obniżenie ciśnienia tętniczego o ok. 25mm Hg. Powoduje:

• Zwiększenie aktywności układu współczulnego

• Zahamowanie aktywności układu przywspółczulnego

• Zmniejszenie hamującego wpływu nerwów przywspółczulnych

• Zwężają się naczynia krwionośne i wzrasta ciśnienie

WSPÓŁCZULNE WŁÓKNA NERWOWE (PRZEDZWOJOWE)

Komórki w rogach bocznych rdzenia kręgowego części piersiowej w segmentach 1-5 (ośrodek rdzeniowy przyspieszający pracę serca)

Pień współczulny + komórki zwojowe dolnego, środkowego i górnego zwoju szyjnego

(jako włókna zwojowe - włókna adrenergiczne , na ich zakończeniach jest noradrenalina, która działa pobudzająco = tachykardia)

serce

PRZYWSPÓŁCZULNE WŁÓKNA PRZEDZWOJOWE

Jądro grzbietowe nerwu błędnego (ośrodek zwalniający pracę serca

Głęboki i powierzchniowy splot sercowy

(jako włókna zazwojowe (na zakończeniach wydziela się acetylocholina, która działa hamująco)

Komórki węzła zatokowo - przedsionkowego i przedsionkowo - komorowego

---