== PRWAWO KANONICZNE ==

SANKCJE W KOŚCIELE

PROCESY

2. Warunki zaistnienia czynu karalnego i okoliczności wykluczające zaistnienie czynu karalnego.

Przestępstwo (czyn karalny) jest zewnętrznym naruszeniem prawa lub nakazu, obwarowanych sankcją karną

CZYN KARALNY- przestępstwo. Jest aktem zewnętrznym, gdy naruszone jest prawo lub nakaz. Naruszenie musi być poważnie poczytane na skutek winy umyślnej lub nieumyślnej.

Prawodawca kościelny odrzuca kary za winy niezawinione. Aby zaistniał czyn karalny musi być ciężka wina moralna, nie może to być lekka wina moralna. Bez ciężkiej winy moralnej nie można wymierzać i egzekwować kary. Wina ta musi być przede wszystkim umyślna.

Okoliczności wykluczające odpowiedzialność karną:

Kan. 1323 - Nie podlega żadnej karze, kto w chwili przekraczania ustawy lub nakazu:

° nie ukończył jeszcze szesnastego roku życia;

° kto naruszył ustawę lub nakaz z ignorancji (z winy) niezawinionej (nie musiał wiedzieć, ze ten czyn jest objęty karą); na równi zaś z ignorancją stoi nieuwaga i błąd;

° kto działał pod wpływem przymusu fizycznego lub na skutek przypadku, którego nie mógł przewidzieć lub przewidzianemu zapobiec;

° kto działa pod wpływem chociażby względnie tylko ciężkiej bojaźni albo z konieczności lub wskutek wielkiej niedogodności, jeśli czynność nie jest wewnętrznie zła ani nie powoduje szkody dusz;

° kto działał w zgodnej z prawem obronie własnej lub kogoś innego przeciwko niesprawiedliwemu napastnikowi, zachowując należny umiar;

° kto nie posiadał używania rozumu, pomimo ukończenia 16 lat.

3. Okoliczności zmniejszające lub zwiększające poczytalność sprawcy. Współudział w przestępstwie.

Okoliczności zmniejszające poczytalność sprawcy

Sprawca przekroczenia nie jest wolny od kary, lecz kara przewidziana ustawą lub nakazem powinna być (przez sędziego) złagodzona lub zastąpiona pokutą, jeśli przestępstwo zostało popełnione przez tego:

* kto nie w pełni używa rozumu (chorzy psychicznie),

* kto nie posiadał używania rozumu wskutek zawinionego nadużycia alkoholu lub podobnego środka,

* kto działał na skutek poważnego wzburzenia uczuciowego (nie celowego), jeśli samo wzburzenie nie zostało dobrowolnie wywołane lub nie było podtrzymywane;

* przez małoletniego, który ukończył szesnasty rok życia;

* przez tego, kto działał przymuszony ciężką bojaźnią,

* przez tego, kto działał w zgodnej z prawem obronie własnej lub kogoś innego przeciwko niesprawiedliwemu napastnikowi, ale nie zachował koniecznego umiaru;

* kto popełnił przestępstwo przeciwko poważnie i niesłusznie prowokującemu;

* przez tego, kto bez winy nie wiedział, że do ustawy lub nakazu została dołączona kara;

* kto działał bez pełnej poczytalności i, o ile ta pozostała wielka.

Okoliczności zwiększające poczytalność sprawcy:

Sędzia może ukarać surowiej niż przewiduje to ustawa lub nakaz tego, kto:

> kto po wymierzeniu kary kolejny raz dopuszcza się znowu do tego samego przestępstwa-(recydywa),

> tego, kto posiada jakąś godność albo nadużywa władzy lub urzędu dla popełnienia przestępstwa,

> kto przewidział skutek (przestępstwa), a jednak nie podjął środków ostrożności dla jego uniknięcia, które by podjął każdy sumienny człowiek.

Współudział wymaga zewnętrznego włączenia się w przestępstwo, stąd nie wystarcza sam zamiar ujawniony na zewnątrz.

* Współdziałanie musi być następnie pozytywne, czego nie ma wtedy, gdy kto jedynie nie przeszkadza w popełnieniu przestępstwa.

* Współdziałanie winno być wreszcie skuteczne, a więc rzeczywiście przyczyniać się do popełnienia przestępstwa.

WSPÓŁUDZIAŁ: kiedy jestem wspólnikiem i kiedy kara głównego przestępcy idzie i na mnie. Tu chodzi o działanie wspólne, grupowe, ale też może przestępstwo to zostać popełnione przez jednego człowieka, jedną osobę.

Kodeks w kan. 1329 sprecyzował następujące zasady karalności współuczestników przestępstwa - § 1. Jeśli na głównego sprawcę są ustanowione kary wymierzane wyrokiem, ci, którzy po wspólnym powzięciu przestępczego zamiaru współdziałają w przestępstwie, a nie są w ustawie lub nakazie wyraźnie wymienieni, to podlegają tym samym karom albo innym takiej samej lub mniejszej ciężkości.

Kary może wymierzać:

Stolica Apostolska- Biskup Rzymu,

Kościół Partykularny- Biskup Diecezjalny.

4. Rodzaje kar kościelnych, wyjaśnić pojęcie kar poprawczych, czyli cenzur.

Rodzaje kar:

> kary poprawcze, czyli cenzury, (maja na celu poprawienie przestępcy),

> kary ekspiacyjne, (maja na celu przywrócenie porządku publicznego),

> kary materialne, duchowe, (pierwsze pozbawiają jakiegoś urzędu czy funkcji, drugie z korzystania z dóbr duchowych, czyli przede wszystkim przystępowania do sakramentów i sakramentaliów),

> środki zaradcze i pokuty, (pierwsze głównie dla zapobieżenia przestępstwom, drugie zaś raczej dla zastąpienia kary lub jej zwiększenia).

Kary poprawcze, czyli cenzury tj.(są trzy rodzaje cenzur):

* ekskomunika,

* interdykt,

* suspensa

Celem tych kar jest przezwyciężenie uporu delikwenta (CENZURA- kara poprawcza ma na celu przede wszystkim zainspirowanie sprawcy do poprawy). Upór przejawia się w jakiejś postawie pogardy, tak dla władzy duchowej, jak i dla porządku, do którego delikwent jest zobowiązany (pogardy dla samej sankcji).

Czas trwania takiej kary jest, więc uzależniony od trwania w uporze przez delikwenta.

Procedura zwolnienia z kary- to delikwent musi o to sam poprosić, a wcześniej musi dokonać się w nim wewnętrzna przemiana.

Zwolnienie z kary następuje przez wypowiedzenie formuły absolucyjnej.

5. Ekskomuniki "latae sententiae" zastrzeżone Stolicy Apostolskiej.

Jest 5 ekskomunik z mocy prawa zastrzeżonych Stolicy Apostolskiej za:

Znieważenie Eucharystii- jest to czyn katolika polegający na porzuceniu najświętszej Eucharystii, czy też przechowywaniu w celu świętokradczym, przynajmniej jednej postaci konsekrowanej.

Racja karania to obraza uczuć religijnych wynikająca z obecności Jezusa w Najświętszym Sakramencie i krzywda jemu wyrządzona. Jeśli popełniłby to duchowny to ponosi dodatkowe kary, aż do wydalenia ze stanu duchownego.

Kan. 1367 - Kto postacie konsekrowane porzuca albo w celu świętokradczym zabiera lub przechowuje, podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa, zarezerwowanej Stolicy Apostolskiej; duchowny może być ponadto ukarany inną karą, nie wyłączając wydalenia ze stanu duchownego.

Przemoc fizyczna wobec Biskupa Rzymu Zastosowanie przymusu wobec papieża- uprowadzenie, uwięzienie, zranienie.

Kan. 1370 - § 1. Kto stosuje przymus fizyczny wobec Biskupa Rzymskiego, podlega ekskomunice, wiążącej mocą samego prawa, zarezerwowanej Stolicy Apostolskiej; jeśli jest duchownym, można dodać stosownie do ciężkości przestępstwa także inną karę, nie wyłączając wydalenia ze stanu duchownego

Rozgrzeszenie wspólnika w grzechu przeciwko VI przykazaniu (wspólnikiem jest tutaj każdy człowiek, gdy grzech jest popełniony świadomie i dobrowolnie).

Kan. 1378 - § 1. Kapłan, który działa wbrew przepisowi kan. 977, podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa (latae sententiae), zarezerwowanej Stolicy Apostolskiej.

Naruszenie tajemnicy spowiedzi sakramentalnej- czyn dokonany przez spowiednika. Wyjawienie grzechów i osoby, która je popełniła.

Kan. 1388 - § 1. Spowiednik, który narusza bezpośrednio tajemnicę sakramentalną, podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa, zastrzeżonej Stolicy Apostolskiej. Gdy zaś narusza ją tylko pośrednio, powinien być ukarany stosownie do ciężkości przestępstwa.

§ 2. Tłumacz i inni, o których w kan. 983, § 2, którzy naruszają tajemnicę, powinni być ukarani sprawiedliwą karą, nie wyłączając ekskomuniki.

Tłumacz czy ktoś, kto nabył wiadomości o grzechach też obowiązuje tajemnica. Jest cos takiego jak tajemnica naturalna. Głoszenie o tym również jest grzechem. Dobre imię człowieka wymaga dyskrecji i nie rozgłaszania złych czynów człowieka.

Dokonanie konsekracji biskupiej bez mandatu apostolskiego

Kan. 1382 - Biskup, który bez papieskiego mandatu konsekruje kogoś na biskupa, a także ten, kto od niego konsekrację przyjmuje, podlegają ekskomunice wiążącej mocą samego prawa, zastrzeżonej Stolicy Apostolskiej.

6. Interdykty, ekskomuniki, suspensy za poszczególne przestępstwa (np.: przestępstwo przeciwko religii i jedności Kościoła, usunięciu ciąży, zastosowanie przymusu względem biskupa, symulowanie sprawowania Eucharystii lub sakramentu pokuty, fałszywe oskarżenie o solicytacje, usiłowanie zawarcia małżeństwa przez duchownych lub zakonników).

Przestępstwo przeciwko religii i jedności Kościoła

* Kto w publicznym widowisku lub przemówieniu (kazaniu) lub w publicznie rozpowszechnionym piśmie, albo też w inny sposób, używając środków masowego przekazu, dopuszcza się (wypowiada) bluźnierstwa, poważnie obraża dobre obyczaje, ubliża (znieważa) religii lub Kościołowi bądź pobudza do nienawiści powinien być ukarany sprawiedliwą karą.

* Wykroczenie rodziców (cenzura lub sprawiedliwa kara) - gdy rodzice lub ich zastępcy oddają dzieci do ochrzczenia lub na wychowanie w religii niekatolickiej powinni być ukarani cenzurą lub inną sprawiedliwą karą

* Zakazany udział w czynnościach świętych (sprawiedliwa kara) - to oznacza uczestnictwo w kulcie liturgicznym lub w sakramentach innego Kościoła bądź wspólnoty chrześcijańskiej.

* Znieważenie Eucharystii (ekskomunika)- kto postacie konsekrowane porzuca albo w celu świętokradczym zabiera lub przetrzymuje, zaciąga ekskomunikę zastrzeżoną Stolicy Apostolskiej. Duchowny ponadto może być ukarany inną karą, nawet wydaleniem ze stanu duchownego.

* Zniewaga sakramentu pokuty: ktokolwiek posługując się technicznym urządzeniem, podsłuchuje lub rejestruje rozmowę pomiędzy spowiednikiem i penitentem, prowadzoną podczas spowiedzi sakramentalnej, albo rozgłasza te rozmowę środkami społecznego przekazu, podlega karze ekskomuniki.

* Ekskomunikami (nikomu niezastrzeżona) wynikającymi z przestępstwa przeciwko religii i jedności Kościoła są:

- Apostazja - całkowite porzucenie wiary po przyjęciu chrztu (i to w sposób formalny tzn. po wewnętrznej decyzji, czyli po pozytywnym akcie woli i to musi być uzewnętrznione na forum publicznym tzn. wyrzeka się swojej wiary poprzez słowo, przyjęcie chrztu w innym kościele lub sekcie i to zostaje odnotowane w księdze chrztu).

- Herezja - uporczywe po przyjęciu chrztu zaprzeczenie prawdzie chrześcijańskiej. W herezji nie jest istotne, w jaki sposób zostanie to ujawnione, lecz ważne jest to, że fakt ten został dostrzeżony przez innych.

- Schizma - odmowa uznania zwierzchnictwa Papieża albo zerwanie ze wspólnotą, która uznaje to zwierzchnictwo.

Można ubiegać się o zwolnienie z tej kary nie u Papieża, lecz u biskupa diecezjalnego lub spowiednika.

Usunięcie ciąży (przestępstwo przeciwko życiu i wolności człowieka)

Kan. 1398 - Kto powoduje przerwanie ciąży, po zaistnieniu skutku, podlega ekskomunice wiążącej mocą samego prawa

(uwolnienie od kary może odbyć się u penitencjarza. Ksiądz może, jeśli penitent spowiada się z długiego czasu tj. około 6 miesięcy -musi być w dyspozycji).

Zastosowanie przymusu względem biskupa: (interdykt lub suspensa).

Kto stosuje przymus fizyczny wobec biskupa zaciąga interdykt (z mocy prawa- latae sententiae) a jeśli jest duchownym także suspensę (z mocy prawa- latae sententiae)

Symulowanie sprawowania Eucharystii lub sakramentu pokuty:

Kto usiłuje sprawować a nie ma ku temu uprawnień, czyli święceń (interdykt lub suspensa nie wykluczając ekskomuniki przy recydywie)

Fałszywe oskarżenie o solicytacje: (interdykt lub suspensa),

Fałszywe oskarżenie spowiednika - oznacza nakłanianie przez spowiednika do grzechu przeciwko 6 przykazaniu dokonywane w czasie spowiedzi, albo z okazji spowiedzi, albo pod pretekstem spowiedzi. Do fałszywego oskarżenia wymagane jest, aby ta denuncja dotarła do właściwych przełożonych ( na piśmie lub ustnie).

Usiłowanie zawarcia małżeństwa przez duchownych lub zakonników.

Interdykt lub suspensa łącznie z wydaleniem ze stanu duchownego. Ponadto tą kara zostaje dotknięty wspólnik małżeństwa, bowiem jest to akt świadomy i dobrowolny.

Usiłowanie zawarcia sakramentu małżeństwa przez duchownego lub zakonników- kan. 1394 suspensa mocą samego prawa.

Gdy po upomnieniu nie zmienia postępowania i nadal sieje zgorszenie może być ukarany wyłączeniem ze stanu duchownego

Kan. 1394 - § 1. Przy zachowaniu przepisu kan. 194, § 1, n. 3, duchowny usiłujący zawrzeć małżeństwo, choćby tylko cywilne, podlega suspensie wiążącej mocą samego prawa. Gdy po upomnieniu nie poprawia się i nadal daje zgorszenie, może być karany stopniowo pozbawieniami lub także wydaleniem ze stanu duchownego.

§ 2. Zakonnik ślubów wieczystych, który nie jest duchownym, usiłując zawrzeć małżeństwo choćby tylko cywilne, podlega interdyktowi wiążącemu mocą samego prawa, z zachowaniem przepisu kan. 694.

7. Podać istotną różnice między ekskomuniką, interdyktem a suspensą. Władza zwalniania z kar kościelnych w zakresie wewnętrznym i zewnętrznym.

Istotną różnice między ekskomuniką, interdyktem a suspensą

Ekskomunika - Najcięższa kara. Polega na (wyłączeniu ze wspólnoty kościelnej) ze współuczestnictwa z wiernymi.

> Zabrania się wiernemu jakiegokolwiek udziału ministerialnego w sprawowaniu Ofiary Eucharystycznej i wszelkich innych obrzędach kultu,

> sprawowania sakramentów i sakramentaliów oraz ich przyjmowania.

> Zabrania sprawować urzędy.

Interdykt - w odróżnieniu od ekskomuniki nie wyłącza chrześcijanina ze wspólnoty kościelnej (ze współuczestnictwa z wiernymi) tylko zabrania korzystania z poszczególnych (czyli niektórych) dóbr duchowych.

Wiernemu pozostającemu we wspólnocie zabrania się:

> jakiegokolwiek udziału ministerialnego w sprawowaniu Ofiary Eucharystycznej i wszelkich innych obrzędach religijnych,

> sprawowania sakramentów i sakramentaliów,

> oraz przyjmowania sakramentów.

Może ważnie sprawować urzędy.

Suspensa - kara przewidziana tylko dla duchownych.

> Zabrania wszystkich lub niektórych aktów władzy święceń.

> Zabrania wszystkich lub niektórych aktów władzy rządzenia.

> Zabrania korzystania z wszystkich lub niektórych uprawnień bądź wykonywania wszystkich lub niektórych obowiązków, (czyli zadań) związanych z urzędem.

> Suspensa zabrania pobierania dochodów, przez co nakłada obowiązek zwrócenia wszystkiego, co zostało bezprawnie przyjęte nawet w dobrej wierze. Nie zabrania przyjmowania sakramentów.

Władza zwalniania z kar kościelnych w zakresie wewnętrznym i zewnętrznym.

* Zwalnia się z kary kogoś, kto odstąpił od uporu. W zakresie zewnętrznym dokonuje się tego na piśmie odpowiednim dokumentem wystawionym przez właściwego przełożonego (kan. 1354-1356), a w zakresie wewnętrznym w sakramencie pokuty po wyznaniu grzechów i ponownym wyznaniu wiary.

** Władza zwalniania z kar w przypadkach zwyczajnych przysługuje wszystkim, którzy posiadają władzę dyspensowania od ustawy obwarowanej karą lub nakazu grożącego karą.

Dokumenty ustanawiające karę mogą określić osobę uprawnioną do zwolnienia z niej, jeśli Stolica Apostolska nie zastrzegła sobie lub innym zwolnienia od kary.

Z kar zarezerwowanych Stolicy Apostolskiej może zwalniać nie tylko Biskup Rzymu, lecz także instytucje (czyli dykasterie) Kurii Rzymskiej, którym przysługuje taka władza.

Faktycznie jednak zwalniać kary w zakresie wewnętrznym może Penitencjaria Apostolska. W zakresie zewnętrznym- odpowiednia dykasteria (kongregacja) najczęściej Kongregacja do spraw Nauki Wiary Stolicy Apostolskiej.

Odpuszczenia kary zastrzeżonej Stolicy Apostolskiej mogą dokonać także osoby upoważnione przez tę Stolicę.

Uwolnienia z kary, o ile nie jest zarezerwowana Stolicy Apostolskiej, dokonuje:

I. Z KAR STWIERDZONYCH:

** Ordynariusz, który zlecił sądowi (trybunałowi) wymierzenie lub stwierdzenie kary,

** Ordynariusz miejsca, na którym przebywa przestępca, jednakże po porozumieniu z ordynariuszem, który karę wymierzył lub deklarował

II. Z KAR NIESTWIERDZONYCH

** ordynariusz swoim podwładnym i tym, którzy na jego terytorium przebywają bądź dopuścili się przestępstwa.

** każdy biskup podczas spowiedzi sakramentalnej,

III. ODPUSZCZENIE CENZUR

** oraz kanonik penitencjusz (tylko w zakresie sakramentalnym).

Wszyscy posiadają władzę zwyczajną i mogą władzę delegować w całości lub części poza kanonikiem penitencjariuszem, który nie może swojej władzy delegować.

W przypadkach nadzwyczajnych prawo rozgrzeszania ma każdy zwykły kapłan, nawet gdyby nie miał upoważnienia do spowiadania. Z chwilą wyzdrowienia (penitenta) zwrócić się do przełożonych o zniesienie kary, w przeciwnym wypadku na nowo się w nią popada.

8. Posoborowa i kodeksowa reforma kościelnego prawa procesowego. Ochrona praw osoby w porządku kanonicznym.

Reforma prawa kanonicznego została zapoczątkowana na Soborze Watykańskim II.

Po Soborze Watykańskim II procedury zostały uproszczone. Reforma chciała ożywić procedurę prawną. Procedura jest jasna, prosta, pisemna, proces jest publiczny dla obu stron, a tajny wobec innych uczestników. Celem reformy prawa procesowego były także zamierzenia pastoralne. Kościół ma prowadzić do jedności. Konieczność cnót - miłości, umiarkowania, sprawiedliwości.

Ponadto obrońca węzła, obrońcy stron, a także rzecznik sprawiedliwości mają prawo być obecni podczas przesłuchania stron, świadków i biegłych, przejrzeć akta sądowe. Strony nie mogą być obecne podczas przesłuchań.

Dla prawa procesowego ważne są zasady humanitarne i szczegółowe oraz musi istnieć pewność moralna, gdy sędzia ogłasza wyrok.

Ochrona praw osoby w porządku kanonicznym.

Istnienie władzy sądowej pozostaje w ścisłym związku z naturalnym prawem człowieka do żądania od miarodajnej władzy publicznej wymiaru sprawiedliwości.

Prawo dostępu do sądu jest zaliczane do podstawowych prawd zarówno człowieka jak i chrześcijanina. Wymiar sprawiedliwości ma szczególną wymowę w Kościele. Ci którym została powierzona władza sądowa, pełnią świętą służbę w duchu sprawiedliwości.

9. Rola zasad inspirujących VII księgę Kodeksową i reforma prawa procesowego.

Rola zasad inspirujących VII księgę Kodeksową:

Są trzy zasady:

1. miejsce władzy sądowniczej,

2. istota pewności moralnej

3. preferencje do rozwiązań pozasądowych.

Istotą Kościoła jest budowanie jedności i szukanie zgody. Nieraz jednak trzeba sprawę rozwiązać przez zwyczajne czynności procesowe. Księga VII składa się z 5 części i opisuje postanowienia sądowe w ogólności, proces sporny, niektóre procesy szczegółowe, proces karny, sposób postępowania w rekursach administracyjnych i przy usuwaniu lub przenoszeniu proboszczów.

Czynności procesowe są podyktowane motywem sprawiedliwości naturalnej, ale w perspektywie osiągnięcia zbawienia.

Struktura prawa procesowego jest oparta na procesie spornym. Muszą być 2 strony to znaczy pozywający i pozwany. Sędzia może wydać wyrok, gdy dochodzi do pewności moralnej.

10. Miejsce władzy sądowniczej Papieża i biskupa diecezjalnego.

Papież i Biskup diecezjalny zajmuje centralne miejsce we władzy sądowej.

Papież promulguje ustawy dla całego Kościoła, biskup dla diecezji i z tym wiąże się następujące stwierdzenie: kto ma władzę ustawodawczą ten ma władzę sądownicza. W związku z tym Biskup Rzymu i biskup diecezjalny są pierwszymi sędziami

Kan. 1442 - Biskup Rzymski jest najwyższym sędzią dla całego świata katolickiego i sądzi albo osobiście, albo poprzez zwyczajne trybunały Stolicy Apostolskiej, albo przez sędziów przez siebie delegowanych. (To znaczy, że papież może swój urząd sprawować osobiście, lub przez zwyczajne trybunały Stolicy Apostolskiej, czyli Rotę Rzymską i Sygnaturę Apostolską, albo przez sędziów delegowanych) [Przepis ten wynika z prymatu papieskiego. Papież, bowiem z racji swego urzędu ma najwyższą, pełną, bezpośrednią i powszechną władzę zwyczajną w kościele (od decyzji Papieża nie ma odwołania)].

Pierwszym sędzią diecezji jest biskup diecezjalny - W każdej diecezji i dla wszystkich spraw, z wyjątkiem wyraźnie wyłączonych przez prawo, sędzią pierwszej instancji jest biskup diecezjalny, który może wykonywać władzę sądową osobiście lub przez innych. (za pośrednictwem trybunału lub za pośrednictwem sędziego delegowanego).

Każdy biskup diecezjalny ma obowiązek ustanowienia i tylko on mianuje swoim dekretem:

* wikariusza sądowego (oficjała), czyli sędziego ze zwyczajną władzą sądzenia w imieniu biskupa diecezjalnego,

* ponadto wikariuszowi sądowemu pomocniczych wikariuszy sądowych, (czyli wice oficjałów),

* sędziów diecezjalnych,

* promotora sprawiedliwości (czyli rzecznika),

* obrońcę węzła.

11. Istota pojęcia pewności moralnej a dynamika procesowa w Kościele.

Sędzia, aby mógł wydać wyrok, musi wyrobić w sobie przekonanie moralne, (co do kwestii, która ma być rozstrzygnięta wyrokiem) na podstawie czynności procesowych i faktów udowodnionych. A więc sędzia zdobywa pewność moralną na podstawie stanu faktycznego, jaki ukazują akta sprawy.

Pewność moralna to wewnętrzne przekonanie sędziego o czymś, czyli sąd oparty na przeświadczeniu o prawdziwości lub fałszywości czegoś.

Sędzia nie może wyrokować na podstawie tylko przypuszczenia czy nawet prawdopodobieństwa, choćby dużego.

Sędzia może wyrokować tylko na podstawie obiektywnej pewności moralnej, wynikającej z pozytywnych przesłanek. Pewność czysto subiektywna nie może mieć żadnego wpływu na treść wyroku, (czyli sędzia nie może wyrokować na podstawie wiedzy prywatnej, choćby wiedział, że jest ona prawdziwa, lecz zawsze powinien się oprzeć na wiadomościach, które dostarczają akta sprawy).

Centralnym punktem prawa procesowego jest ten moment, kiedy sędzia osiąga stan pewności moralnej. Sędzia, który nie nabył pewności moralnej, powinien orzec, że powód nie udowodnił swojego żądania, oraz uwolnić pozwanego od zarzutów i roszczeń powoda, gdyby jednak chodziło o sprawę cieszącą się przychylnością prawa powinien ją rozstrzygnąć z korzyścią dla niej np. węzeł małżeński (kan.1060), przywilej wiary itd. (Pawluk)

Nabycie przez sędziego pewności moralnej jest konieczne i potrzebne na wydanie wyroku (Wenz).

12. Preferencje dla kościelnych rozwiązań pozasądowych.

Kan. 1446 - Wszyscy wierni, przede wszystkim zaś biskupi powinni usilnie starać się, aby w miarę możności, przy zachowaniu sprawiedliwości, unikano sporów w śród ludu Bożego i jak najszybciej je pokojowo rozwiązywać.

Chrześcijanina powinno cechować żywe poczucie sprawiedliwości i szczera miłość ku bliźniemu. Dlatego Kościół szuka rozwiązań pozasądowych. Podkreśla obowiązek wszystkich wiernych, by ewentualne spory, jeśli to możliwe, były rozstrzygane przez samych chrześcijan w sposób pokojowy i bezzwłocznie, wniesienie skargi do sądu powinno być ostatecznością. (od Pawluka).

METODY preferencji dla kościelnych rozwiązań pozasądowych:

metodę ewangeliczna - Kościół zachęca, aby przy sprawie jeden z podmiotów zrezygnował ze swoich roszczeń, choćby mu się słusznie należało. Chrześcijanin wychodzi z inicjatywą pojednania (zachęta do pojednania nie jest obowiązkowa),

metoda obyczajowa - to tzw. prawo zwyczajowe; w sprawach prostych każde społeczeństwo wypracowuje sobie metody pewnego załatwiania prostych problemów, sporów, są to między innymi zasady dobrego zachowania,

metoda ustawowa - są to utarte metody postępowania rozstrzyganiu sporów; są to ustawy i akty prawne do tych ustaw,

metoda sądowa - są to sprawy, których nie można załatwić przez miłość, obyczajowość. Dobro, z którego należałoby zrezygnować jest zbyt cenne, aby nie korzystać z rozstrzygnięcia sądowego.

13. Inne fundamentalne zasady: gwarancja prawa do obrony, wymiana argumentów, szukanie prawdy obiektywnej, zamierzenia pastoralne.

* Proces jest publiczny wobec stron. Zapewnione jest stronom prawo do obrony. Proces jest tajny dla innych uczestników.

Gwarancja prawa do obrony: Oskarżony zawsze powinien mieć adwokata, ustalonego przez siebie lub przydzielonego przez sędziego.

Wymiana argumentów: Strony mają obowiązek wyznania całej prawdy, gdyż tego domaga się procesowa zasada prawdy obiektywnej. Dowody przytaczane mogą być jakiegokolwiek rodzaju, ale muszą wydawać się pożyteczne i są przy tym godziwe.

Szukanie prawdy obiektywnej: dyskusja po zamknięciu postępowania obejmuje przedstawienie sędziemu uwag przed wyrokowych, replikę stron, a czasem nawet ustną wymianę poglądów.

Zamierzenia pastoralne: W sprawach małżeńskich należy przez zastosowanie środków pastoralnych doprowadzić w miarę możliwości do uważnienia małżeństwa i pogodzenia stron.

14. Jednorodność prawa procesowego a możliwości kanoniczne prawa partykularnego.

Zasada jednorodności prawa procesowego mówi o tym, że w prowadzeniu do sprawiedliwości dla wszystkich ochrzczonych

- jest ta sama procedura,

- ten sam kodeks,

- te same przepisy,

- te same uprawnienia sędziego czy instancji, która zajmuje się tym (w postaci sadu I czy II instancji) do rozstrzygnięcia danej kwestii.

(Skrót) Zasada jednorodności prawa mówi, że w każdym trybunale normy i przepisy prawne (czy w Rzymie czy we Wrocławiu) stosuje się te same. Wiąże się z tym konieczność odpowiedniego przygotowania pracowników do posługiwania w sądach, praw obu stron - powodowej i pozwanej, świadków, terminów całego procesu.

Możliwości kanoniczne prawa partykularnego: źródłem kanonicznego prawa procesowego w granicach prawa powszechnego mogą być partykularne akty normatywne. Ponadto Stolica apostolska może wydać dla kościołów partykularnych specjalne indulty dotyczące sądownictwa.

Prawo procesowe nie określa kadencji sędziów diecezjalnych, lecz tylko określa, że są na czas określony (wyznacza ich pismo nominacyjne, wystawione przez biskupa diecezjalnego). Podobnie jest z wikariuszami sądowymi i pomocniczymi.

15. Wspólne wykonywanie kościelnej władzy sądowniczej w kościołach partykularnych.

Kan. 1423 - § 1. Kilku biskupów diecezjalnych za aprobatą Stolicy apostolskiej może ustanowić dla swoich diecezji jeden trybunał I instancji. Wtedy temu samemu zespołowi biskupów lub biskupowi przez nich wyznaczonemu przysługują wszystkie uprawnienia, jakie posiada biskup diecezjalny w stosunku do swojego trybunału.

§ 2. Trybunały, o których w § 1, mogą być ustanowione dla wszystkich spraw, albo dla niektórych spraw.

Stolica apostolska wyznacza dla tego trybunału między diecezjalnego II instancję, najczęściej jeden z sądów metropolitalnych sąsiednich. Kompetencje sądu między diecezjalnego dotyczą terytorium tych diecezji, które korzystają z pracy tego trybunału I instancji.

Zgodę na ustanowienie trybunału między diecezjalnego udziela Najwyższy Trybunał Sygnatury Apostolskiej. Prośba biskupów powinna zawierać: - rację, że potrzebny jest taki trybunał.

16. Przymioty kanonicznej procedury procesowej a problem przygotowania pracowników dla sądów kościelnych.

Przymioty kanonicznej procedury procesowej:

Procedura jest:

Jasna, każda czynność opisana, powinna zawierać konkretne dowody i zeznania

Krótka, bo zawiera konkretne etapy procesowe (nie powinna być przeciągana)

Prosta,

Bezpieczna, bo jest utajniona (sędziowie i pracownicy są zobowiązani do zachowania tajemnicy urzędowej. Sędzia może przysięgą zobowiązywać świadków, biegłych, strony i ich adwokatów do zachowania tajemnicy).

Problem przygotowania pracowników: Żeby ta procedura była zapewniona, wiąże się z tym odpowiednie przygotowanie pracowników sądowych (zawsze zastęp mianowanych pracowników Stolica Apostolska zatwierdza na 5 lat). Jeśli takich pracowników nie ma to do rozpoczęcia działań sygnatura apostolska udziela 5 letniej wakacji (do 10 lat) na przygotowanie pracowników

17. Centralne miejsce zwykłego procesu spornego. Rozróżnienie kodeksowe i krótka charakterystyka poszczególnych procesów.

Wszczęcie procesu spornego, czyli przyjęcie sprawy do przewodu sądowego, następuje w wyniku wytoczenia powództwa. Wytoczenie powództwa polega na wniesieniu do sądu odpowiedniego pisma skargowego, zwanego pozwem, zawierającego żądanie powoda. Następstwem przyjęcia sprawy przez sąd jest wezwanie strony pozwanej do stawienia się w sądzie i ustosunkowania się do żądań powoda.

Zwykły proces sporny, kan.1502., kto chce kogoś pozwać musi przedłożyć właściwemu sędziemu skargę powodową, w której przedstawi przedmiot sporu i wyrazi prośbę o posługę sędziego.

Sędzia może przyjąć ustną prośbę, gdy sprawa jest łatwa w dochodzeniu i mniejszej wagi. (Kan. 1503 § 1).

Skarga, przez którą zaczyna się spór, winna: (Kan. 1504)

° wyrażać (do), wobec jakiego sędziego sprawa jest wnoszona, czego się żąda i od kogo;

° wskazywać, na jakim uprawnieniu opiera się powód i przynajmniej ogólnie fakty i dowody na poparcie roszczeń;

° być podpisana przez powoda lub jego pełnomocnika, ze wskazaniem dnia, miesiąca i roku jak również miejsca zamieszkania powoda lub jego pełnomocnika albo miejsca pobytu oznaczonego przez nich dla odbierania akt;

° wskazywać stałe lub tymczasowe zamieszkanie strony pozwanej.

* Sędzia dekretem przyjmuje lub odrzuca skargę

Centralnym miejscem każdego procesu, jest punkt w którym sędzia osiąga stan pewności moralnej, i wtedy ogłasza ostateczny wyrok.

PROCESY:

USTNY PROCES SPORNY- stosowany w odniesieniu do spraw mniejszej wagi, mający na celu szybkie rozstrzygnięcie sporu dostatecznie wyświetlonego. Ustny proces sporny odbywa się w instancji pierwszej, wobec trybunału (sądu) jednoosobowego. Przy czym prawo (kan. 1424) poleca sędziemu stanowiącemu trybunał jednoosobowy skorzystać z pomocy dwóch asesorów. Sędzia zapoznawszy się z aktami wzywa wszystkich zainteresowanych na audiencję, na której rozpatruje zbiera wszystkie dowody. Po zebraniu wszystkich dowodów, na tej samej audiencji odbywa się dyskusja nad sprawą.

Sędzia zaraz po zakończeniu audiencji powinien rozstrzygnąć sprawę na osobności, natomiast rozstrzygającą część wyroku należy odczytać w obecności stron.

PROCESY SZCZEGÓLNE (specjalne) - należą do sędziego kościelnego na podstawie prawa własnego. Wynika to z natury kościoła i są to procesy o:

* o nieważność małżeństwa - Sądy kościelne nie unieważniają ważnie zawartych małżeństw i nie wydają orzeczeń rozwodowych, lecz tylko - po przeprowadzeniu specjalnego postępowania zgodnie z przepisami prawa - dają autorytatywną odpowiedź na wysuniętą wątpliwość: czy dane małżeństwo jest nieważne z konkretnego tytułu prawnego. Odpowiedź pozytywna, zawarta w prawomocnym wyroku, upoważnia strony, jako niezwiązane węzłem małżeńskim, do zawarcia nowego związku małżeńskiego z inną osobą. Nieważność poprzedniego małżeństwa musi być stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu kościelnego.

* o separację małżonków - może być orzeczona dekretem biskupa diecezjalnego lub wyrokiem sędziego. Sędzia zanim przyjmie sprawę, powinien, stosując środki pastoralne, podjąć próbę pogodzenia stron, skłonienia ich do wznowienia wspólnego życia małżeńskiego,

* o niedopełnienie małżeństwa - tylko małżeństwo niedopełnione, może być dla słusznej przyczyny rozwiązane przez biskupa rzymskiego. Małżeństwo nie jest dopełnione, jeżeli małżonkowie nie dokonali w sposób ludzki aktu zmierzającego do zrodzenia potomstwa. Trzeba udowodnić fakt niedopełnienia,

* o domniemaną śmierć małżonka - jeżeli nie ma dokumentu kościelnego lub świeckiego stwierdzającego śmierć współmałżonka drugi współmałżonek nie jest wolny od węzła małżeńskiego. Biskup diecezjalny musi wydać orzeczenie o domniemanej śmierci współmałżonka, jeżeli - przeprowadziwszy odpowiednie dochodzenie - zdobył moralną pewność, co do tej śmierci na podstawie zeznań świadków, rozgłosu lub poszlak.

* o nieważność święceń - sprawy, w których chodzi o prawne rozpatrzenie i rozstrzygniecie wątpliwości, czy dane święcenie lub święcenia zostały udzielone ważnie. Prawo zaskarżenia ma sam duchowny, albo ordynariusz, któremu duchowny podlega, ordynariusz, w którego diecezji duchowny został wyświęcony.

PROCESY KARNE - postępowanie oparte na kanonicznym prawie procesowym. Jest to zespół czynności uregulowanych prawem kanonicznym, podjętym celem osądzenia osoby, która dopuściła się przekroczenia ustawy karnej, czyli osoby winnej przestępstwa.

18. Pisemna procedura procesowa.

Czynności sądowe, dotyczące sposobu postępowania, czyli czynności procesu powinny być zapisane.

Czynności sądowe muszą być spisane, gdyż mogą być wykorzystane dla celów dowodowych w innej sprawie. Jeżeli by nie były spisane nie można byłoby ich uwzględnić przy rozstrzyganiu sprawy.

Pisemna procedura powinna być:

- prosta

- jasna

- krótka

- bezpieczna

- każda czynność opisana.

Sędzia nie może ominąć żadnego punktu proceduralnego.

Sporządzając akta bierze się pod uwagę fakt, iż zostaną one spięte trwale i będą odczytywane przez wiele osób. Dlatego trzeba w nich zachować margines, a samo pismo musi być łatwe do odczytania.

Akta sprawy powinny wskazywać na miejsce, rok, miesiąc i dzień ich sporządzenia. Byłyby one nieważne, gdyby nie zostały podpisane przez osoby właściwe. Jest zasadą, że ci wszyscy podpisują akta, którzy są i powinni być obecni przy jego sporządzaniu. Podpis zawsze musi być własnoręczny.

Poszczególne karty akt należy ponumerować i uwierzytelnić. Akta sądowe uwierzytelnia notariusz nie tylko po ich sporządzeniu, podpisując na końcu, lecz także numerując, podpisując i pieczętując każdą kartkę akt danej sprawy. Dzięki temu autentyczność akt nie budzi wątpliwości. Jednakże numeracja i uwierzytelnianie każdej kart z osobna nie są wymagane do ważności akt.

Ilekroć w aktach sądowych jest wymagany podpis stron lub świadków, strona zaś lub świadek nie może lub nie chce złożyć podpisu, należy to odnotować w samych aktach; jednocześnie sędzia i notariusz powinni poświadczyć, że dany akt został stronie lub świadkom odczytany dokładnie, słowo w słowo, i że strona lub świadek nie mógł lub nie chciał podpisać go. (od Pawluka)

Pisemna procedura procesowa, ponieważ w procesie, gdy chodzi o dowodową sprawę, o to na podstawie, czego ma się rozstrzygnąć, liczy się tylko to, co jest w aktach. W związku z tym w każdym procesie musi brać udział notariusz, który urzędowo spisuje zeznania. Każdy dokument (każdą kartkę) obowiązkowo podpisuje notariusz zaznaczając miejscowość i datę oraz osoba zeznająca, (która ma zawsze prawo przeczytać spisany dokument i nanieść ewentualne zmiany lub poprawki). Podpis notariusza uwiarygodnia, że ta czynność się dokonała, bez podpisu notariusz dokument (akta) jest nie ważny. Na końcu podpisuje również sędzia, który słucha, zadaje pytania i kieruje postępowaniem jak i również, (jeżeli występuje) obrońca (np. węzła małżeńskiego).

Notariuszem powinna być osoba o nieposzlakowanej opinii i ponad wszelkimi podejrzeniami.

19. Pojęcie procesu o nieważności małżeństwa. Dlaczego proces nie rozwodowy albo nie o unieważnienie małżeństwa.

(Nie możliwe jest uzyskanie w sądzie kościelnym rozwodu!)

Nie każde małżeństwo zawierane w kościele jest ważne. Są takie okoliczności, które mogą spowodować nieważność małżeństwa, czyli nie ważne jego zawarcie.

Przez sprawy o orzeczenie nieważności małżeństwa należy rozumieć roztrząsanie przed właściwym sądem kościelnym sporu, czy dane małżeństwo zostało zawarte nieważnie i pozostaje nieważne z punktu widzenia prawa kanonicznego.

Sądy kościelne nie unieważniają ważnie zawartych małżeństw i nie wydają orzeczeń rozwodowych, lecz - po przeprowadzeniu specjalnego postępowania zgodnie z przepisami prawa- dają autorytatywną odpowiedź na wysuniętą wątpliwość: czy dane małżeństwo jest nieważne z konkretnego tytułu prawnego. Odpowiedź pozytywna, zawarta w prawomocnym wyroku, upoważnia strony, jako niezwiązane węzłem małżeńskim, do zawarcia nowego związku małżeńskiego z inną osobą.

Nieważność mogą spowodować następujące okoliczności:

* małżeństwo może być nieważnie zawarte z racji istnienia w chwili zawierania związku małżeńskiego kanonicznej przeszkody zrywającej, od której nie została udzielona dyspensa,

* małżeństwo może być nieważnie zawarte ze względu na brak lub wadliwe wyrażenie zgody małżeńskiej,

* przyczyną może być niezachowanie kanonicznej formy zawarcia związku małżeńskiego.

(Nieważność poprzedniego małżeństwa musi być stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu kościelnego).

20. Pojęcie trybunału właściwego do rozpatrywania spraw sądowych o nieważność małżeństwa lub o separację.

Kan. 1673 - W sprawach o nieważność małżeństwa, które nie są zarezerwowane Stolicy Apostolskiej, właściwe są:

1° trybunał miejsca, w którym małżeństwo zostało zawarte;

2° trybunał miejsca stałego lub tymczasowego zamieszkania strony pozwanej;

3° trybunał miejsca, stałego pobytu strony powodowej, byleby obie strony przebywały na terytorium tej samej Konferencji Biskupów (Episkopatu), a wikariusz sądowy diecezji, w której strona pozwana ma pobyt stały wysłuchawszy zdania tej strony, wyraził na to zgodę;

4° trybunał miejsca, na którym faktycznie ma być zebrana większość środków dowodowych, byleby wikariusz sądowy miejsca pobytu stałego zamieszkania strony pozwanej, zapytawszy ją, czy nie zgłasza jakiegoś sprzeciwu wyraził zgodę.

Separacja - osobowe rozłączenie małżonków. Może być orzeczona dekretem biskupa diecezjalnego lub wyrokiem sędziego.

Tam, gdzie orzeczenie kościelne nie powoduje skutków cywilnych albo, jeżeli przewiduje się, że wyrok cywilny nie będzie sprzeczny z prawem Bożym, biskup diecezji, w której małżonkowie mieszkają może zezwolić na wniesienie sprawy do sądu świeckiego. W takiej sprawie powinien brać także udział rzecznik sprawiedliwości.

21. Ustanowienie trybunału I (czyli trybunału, który jako pierwszy rozpatruje dana sprawę) i II Instancji. Trybunały zwyczajne apelacyjne Stolicy apostolskiej.

Pierwszy i najniższy stopień wymiaru sprawiedliwości stanowią trybunały diecezjalne. Najwyższy Papieskie. Pośrednią rolę między trybunałami diecezjalnymi i papieskimi pełnią trybunały metropolitalne.

Z reguły sprawa jest wnoszona do trybunału diecezjalnego, który rozpatruje ją w I instancji. Od wyroku można się odwołać (złożyć apelację) do trybunału II instancji, czyli trybunału metropolitalnego. Od tego wyroku można odwołać się do Roty Rzymskiej, która stanowi II instancję a od wyroku Roty Rzymskiej można odwołać się do Sygnatury Apostolskiej. Od wyroku Sygnatury Apostolskiej już nie ma odwołania.

Ustanowienie TRYBUNAŁU I INSTANCJI- zespół osób, które powołuje i które działają w imieniu biskupa. Sędzia i notariusz są konieczne w każdym procesie!

- Pierwszą osobą w sądzie biskupim jest wikariusz sądowy zwany oficjałem. Może mieć pomocników wiceoficjałów.

- Inne osoby np. rzecznik sprawiedliwości i obrońca węzła muszą wchodzić np w procesie małżeńskim święceń kapłańskich. Sędzia audytor czy relator spełniają rolę pomocniczą. Przy niektórych sprawach jest kolegium sędziów złożone np. z 3 lub 5 sędziów.

Ustanowienie TRYBUNAŁU II INSTANCJI- (trybunał II i dalszej instancji to trybunał apelacyjny- trybunał metropolitalny). Trybunał drugiej instancji powinien być zorganizowany tak samo jak trybunał I instancji (musi być sędzia i notariusz). Gdyby jednak wyrok w sądzie I instancji został wydany - zgodnie z prawem - przez trybunał jednoosobowy, to wówczas sąd II instancji powinien działać kolegialnie.

1) Konferencja Biskupów eryguje trybunał II instancji.

2) Trybunał II instancji erygowany przez Konferencję Biskupów musi uzyskać aprobatę Sygnatury Apostolskiej.

3) Konferencja Biskupów, jeśli uzyska aprobatę Stolicy Apostolskiej, może erygować (powołać) jeden lub kilka trybunałów II instancji.

Zwyczajne trybunały Stolicy Apostolskiej, czyli Rota Rzymska i Sygnatura Apostolska:

Rota Rzymska (Kan. 1443 - Rota Rzymska jest zwyczajnym trybunałem ustanowionym przez Biskupa Rzymskiego dla przyjmowania apelacji (od wyroków wydanych przez zwyczajne trybunały w pierwszej instancji)). Trybunał Roty Rzymskiej jest trybunałem kolegialnym. Składa się z pewnej liczby audytorów mianowanych przez Biskupa Rzymskiego, którym przewodniczy dziekan.

Najwyższy Trybunał Sygnatury Apostolskiej to naczelny trybunał Stolicy Apostolskiej ustanowionym przez (Biskupa Rzymskiego) rządzący się własnym prawem. Od decyzji Sygnatury nie ma odwołania. Rozpatruje ona między innymi skargi o nieważność wyroku, prośby o przywrócenie do stanu poprzedniego, zarzuty stronniczości oraz inne sprawy przeciwko audytorom (czyli sędziom) Roty Rzymskiej, w związku z czynnościami podejmowanymi przy wykonywaniu urzędu. Na czele Sygnatury Apostolskiej stoi kardynał prefekt, który ma do pomocy sekretarza oraz innych - wyższych i niższych - urzędników.

22. Zadania Najwyższego Urzędu Sygnatury Apostolskiej w sprawach sądowniczych i małżeńskich oraz administracyjnych.

Sygnatura Apostolska - Najwyższy Trybunał Sygnatury Apostolskiej. Składa się z kardynałów mianowanych przez papieża. Jeden jest Prefektem i ma do dyspozycji Sekretarza i podsekretarza.

Trybunał ten rozpatruje:

- sprawy o nieważności wyroku, prośby o przywrócenie do poprzedniego stanu i inne odwołania przeciwko wyrokom,

- rekursy w sprawach dotyczących stanu osób, jeśli Rota rzymska odmówiła przyjęcia tych spraw do ponownego rozpatrzenia,

- zarzuty stronniczości oraz inne sprawy przeciwko audytorom Roty Rzymskiej, w związku z czynnościami podejmowanymi przy wykonywaniu urzędu.

- Rozpatruje spory powstałe przez działania kościelnej władzy administracyjnej.

Do zadań najwyższego trybunału należą także:

- czuwać nad prawidłowym wymiarem sprawiedliwości oraz - w razie potrzeby - zwracać uwagę (upominać) na działalność adwokatów i pełnomocników,

- przedłużać kompetencję trybunałów

- popierać i zatwierdzać erekcję trybunałów między diecezjalnych ( kan.1423, 1439)

23. Kolegialne działania trybunału kościelnego i kodeksowe wyjątki.

Przez trybunał kolegialny należy rozumieć kolegium sądzące pierwszej instancji, złożone z trzech lub pięciu sędziów diecezjalnych, działających w imieniu biskupa na mocy władzy zwyczajnej.

Trybunał kolegialny ma większą możliwość obiektywnego wyświetlenia sprawy, może konfrontować opinie sędziowskie, skuteczniej opierać się naciskom.

Przy rozpatrywaniu i rozstrzygnięciu spraw jest wymagany trybunał kolegialny- złożony z kilku sędziów. Trybunałowi kolegialnemu są zarezerwowane (sporne) sprawy o nieważność święceń i małżeństwa oraz sprawy karne o przestępstwa, za które może grozić kara wydalenia ze stanu duchownego i o wymiarze ekskomuniki. (Kan. 1425), przy czym trybunał kolegialny w sprawie nieważności święceń będzie zawsze złożony z 5 sędziów (nie mniej nie więcej).

Kolegialne działania trybunału kościelnego.

Trybunał kolegialny powinien działać kolegialnie, a wyroki wydawać większością głosów. Działanie kolegialne polega na udziale wszystkich sędziów powołanych do kolegium sądzącego i każdego sędziów z osobna w podejmowaniu przepisanych czynności sędziowskich. Zobowiązuje to wszystkich sędziów do obecności na sesjach sądowych.

Liczba sędziów musi być zawsze nieparzysta, by wyrok mógł zapaść większością głosów. Wyrok wydany z pominięciem zasady kolegialności jest nieważny.

Raz wyznaczeni sędziowie nie powinni być zmieniani.

Kodeksowe wyjątki.

Gdyby w trybunale pierwszego stopnia nie można było ustanowić kolegium sądzącego, Konferencja Biskupów (Episkopatu), (jak długo trwałaby tego rodzaju nie możność) może zezwolić biskupowi na powierzenie spraw jednemu sędziemu duchownemu. Sędzia ten powinien dobrać sobie do pomocy asesora i audytora.

24. Osoby tworzące skład trybunału kościelnego (diecezjalnego). Obowiązek wstrzymania się od pełnienia urzędu.

Osoby tworzące skład trybunału kościelnego.

1) wikariusz sądowy (oficjał), to sędzia ze zwyczajną władzą sądzenia wykonywaną w imieniu biskupa diecezjalnego. Stanowi jeden trybunał z biskupem, ale nie może sądzić spraw, które sam sobie biskup zarezerwował (kan. 1420),

2) (wikariusz sądowy ma) pomocniczych wikariuszy sądowych, (czyli wiceoficjałów), są to zastępcy wikariusza sądowego i jego pomocnikami we wszystkich sprawach,

3) Sędziowie diecezjalni; niektóre, bowiem sprawy muszą być rozpatrzone i rozstrzygnięte przez trybunał kolegialny złożony z sędziów diecezjalnych,

*** w I instancji są urzędnicy sądowi, którzy działają w imieniu biskupa. Są to:

- sędzia i notariusz,

- ponadto promotor, (czyli rzecznik) sprawiedliwości,

- obrońca węzła oraz

- audytor (instruktor do gromadzenia materiałów dowodowych),

- relator (ponesens) w niektórych sprawach.

Obowiązek wstrzymania się od pełnienia urzędu.

Kto występował w sprawie jako sędzia, promotor sprawiedliwości, obrońca węzła, pełnomocnik, adwokat, świadek lub biegły, nie może później ważnie w tej sprawie skierowanej do innej instancji, jako sędzia wyrokować lub występować w niej w charakterze asesora (kan. 1447).

Sędzia nie powinien przyjmować do rozpatrzenia sprawy, którą jest zainteresowany z racji pokrewieństwa lub powinowactwa w jakimkolwiek stopniu w lini prostej, a w linii bocznej aż do czwartego stopnia, albo z racji sprawowania opieki kurateli, zażyłej przyjaźni lub wielkiej wrogości albo, jeśli się spodziewa z jej rozstrzygnięcia korzyści lub uniknięcia szkody.

25. Procesowe obowiązki i uprawnienia sędziego przewodniczącego, audytora i relatora.

Procesowe obowiązki i uprawnienia sędziego przewodniczącego

Sędzią przewodniczącym jest wikariusz sądowy. Ma władzę zwyczajną, (lecz zastępczą w diecezji), wykonywaną w imieniu biskupa diecezjalnego.

Władzę sądową wykonuje stanowiąc trybunał jednoosobowy, bądź jako przewodniczący kolegium sędziowskiego.

* Do jego obowiązków (obiektywnych) i uprawnień należą:

- wyznaczenie sprawy do rozpatrzenia

- wyznaczenie wiceoficjała na przewodniczącego kolegium sędziowskiego

- czuwanie by nie było żadnych wątpliwości i nadużyć, co do tożsamości osób występujących w procesie

- zarządzenie całym trybunałem,

- czuwanie nad działalnością sędziów i innych pracowników sądu,

- zlecenie prac pracownikom,

- troska o zaopatrzenie biblioteki sądowniczej,

- może ukarać urzędników trybunału, którzy zaniedbują swoje obowiązki,

- może ukarać osoby, które na posiedzeniu ubliżyły sądowi,

* A ponadto jest obowiązany (obowiązki subiektywne):

- rzetelnie i wiernie wypełniać swój urząd,

- dochować tajemnicy urzędowej,

- dbać o dobro duchowe osób ogarniętych procesem,

- nie przedłużać procesu,

- nie przyjmować żadnych podarunków z okazji prowadzenia sprawy (musi być nieprzekupny).

AUDYTOR - sędzia pomocniczy. Celem przeprowadzenia instrukcji sprawy, czyli zebrania materiałów dowodowych, sędzia lub przewodniczący trybunału kolegialnego może go wyznaczyć spośród sędziów trybunału lub osób zatwierdzonych przez biskupa do pełnienia tych funkcji.

Zadaniem jego jest:

- zebranie materiału dowodowego, który posłuży do ustalenia stanu faktycznego sprawy, a pośrednio także do urobienia pewności moralnej prze sędziego wyrokującego,

- przekazanie materiałów sędziemu.

Jego zadania nie są czysto techniczne, ale zakładają biegłą znajomość prawa procesowego, doświadczenie, inicjatywę i odpowiedzialność.

RELATOR - PONENS - to sędzia składający trybunałowi kolegialnemu, którego sam jest członkiem, sprawozdanie z aktualnego stanu sprawy oraz sporządzający na piśmie wyrok wydany przez kolegium. Wyznacza go przewodniczący trybunału kolegialnego spośród sędziów kolegium.

26. Procesowe zadania obrońcy węzła sakramentu.

OBROŃCA WĘZŁA:

Dla spraw, w których chodzi o nieważność święceń albo o nieważność lub rozwiązanie małżeństwa, należy ustanowić w diecezji obrońcę węzła, którego obowiązkiem jest proponować i przedstawiać wszystko, co w sposób rozumny może być przytoczone przeciw nieważności lub rozwiązaniu.

* To osoba duchowna lub świecka powołana przez biskupa diecezjalnego, a także osoby, które z urzędem biskupa diecezjalnego zostały zrównane, potrzebują przy tym specjalnego upoważnienia, które może im wydać wyłącznie biskup diecezjalny, (są to doktorzy lub licencjaci prawa kanonicznego z przymiotem dobrego imienia) do obrony (w sposób ustawowy, czyli zgodnie z prawem) nierozerwalności węzła święceń i węzła małżeńskiego.

* Zadania:

1. Zadaniem obrońcy jest czuwać nad tym, aby małżeństwo ważnie zawarte i dopełnione nie zostało rozwiązane mocą dyspensy papieskiej. Obrona ta polega na zgłaszaniu i przedstawianiu stosownych (rozumnie uzasadnionych) wniosków i argumentów mających na celu wykazanie bezpodstawności zaskarżenia święceń lub małżeństwa bądź prośby o rozwiązanie węzła święceń i małżeństwa.

2. Jednak głównym zadaniem obrońcy jest sporządzanie uwag po zakończeniu postępowania dowodowego i otrzymaniu przez niego od instruktora akt sprawy, których się nie publikuje. W Przedłożonych uwagach obrońca winien wskazać na wszystkie racje, które przemawiają za bezpodstawnością zaskarżenia święceń oraz dopełnieniem małżeństwa i utrzymaniem zakwestionowanego węzła (święceń i małżeńskiego) oraz czy postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone zgodnie z przepisami prawa.

3. Rola obrońcy węzła w procesie o nieważność święceń kapłańskich jest analogiczna (taka sama) jak rola obrońcy węzła małżeńskiego.

* Nie wezwanie promotora sprawiedliwości lub obrońcy węzła w sprawach, w których jego obecność była wymagana, powoduje nieważność akt, chyba, że sami, mimo iż nie zostali wezwani, faktycznie stawili się albo przynajmniej przed wydaniem wyroku, przejrzawszy akta, mogli wypełnić swoje zadanie. Kan 1433

27. Procesowe zadania promotora sprawiedliwości i notariusza.

PROMOTOR SPRAWIEDLIWOIŚCI - to rzecznik dobra publicznego ustanowiony przez biskupa.

Bierze on udział w sprawach spornych, w których może być zagrożone dobro publiczne oraz we wszystkich sprawach karnych. Jest zobowiązany na mocy urzędu do ochrony dobra publicznego. W sprawach spornych może działać różnie, zwykle wyrażając swoja opinię w przypadkach przewidzianych ustawą albo na wniosek sędziego. W sprawach karnych występuje on w charakterze publicznego oskarżyciela, wykonując czynności przewidziane dla strony. W sprawach, w których jest wymagany jego udział, pominięcie wezwania powoduje nieważność akt. (Kan.1433).

> Promotor sprawiedliwości nie działa z własnej inicjatywy, lecz z nakazu ustawy lub biskupa diecezjalnego

> Jego udział w procesie jest poprzedzony wezwaniem sędziego, rzadziej nakazem biskupa

> Jeżeli brał udział w I instancji to jego udział w kolejnej instancji jest konieczny

NOTARIUSZ - mianuje go biskup albo do wszelkiego rodzaju spraw w kurii, albo wyłącznie do spraw sądowych. Może być nim osoba świecka z wyjątkiem spraw, w których opinia kapłana byłaby narażana na niebezpieczeństwo. ~ Kan. 1483

Notariusz powinien brać udział w każdym procesie! Akta należy uznać za nieważne, jeśli ich nie podpisał notariusz. Każdy dokument musi być przez niego podpisany, przez co jego podpis nadaje aktom sągowym charakter dokumentu (publicznego, a wiec) wiarygodnego. Szczególnym jego zadaniem jest spisywanie protokołów zeznań stron i świadków.

Do obowiązków notariusza sądowego należy:

> sporządzanie akt i redagowanie dokumentów sądowych (według zaleceń sędziego)

> protokołowanie instrukcji procesu i dyskusji nad sprawą

> dopilnowanie, aby reskrypty, dekrety i zalecenia zostały wykonane

> gromadzenie akt w sposób uporządkowany i strzeżenie ich,

> prowadzenie księgi spraw i korespondencji.

28. Strona procesowa - a prawo do zaskarżenia np. ważności małżeństwa.

Strony procesowe to osoby prowadzące spór przed trybunałem, z których jedna występując przeciwko drugiej żąda publicznej ochrony swoich praw, druga zaś zajmuje negatywne stanowisko wobec tego żądania.

W sporze sądowym z natury rzeczy uczestniczą dwie strony. Jedna strona czegoś żąda, druga zaś jest przeciwnikiem, od którego czegoś się żąda. Pierwszą stronę nazywamy STRONĄ POWODOWĄ albo powodem, drugą zaś STRONĄ POZWANĄ.

Podstawę do występowania w charakterze strony procesowej stanowi zdolność sądowa. Jest ona ściśle związana ze zdolnością prawną. Nie może być stroną w procesie, (czyli nie może w nim uczestniczyć) ten, kto nie ma zdolności prawnej np. osoba zmarła.

Od zdolności sądowej należy odróżnić zdolność procesową, czyli zdolność uczestniczenia w czynnościach procesowych w sposób czynny lub bierny. Reasumując w sporze sądowym mogą brać udział osoby fizyczne o zdolności sądowej i procesowej (ochrzczone i nieochrzczone). Do procesu mogą dołączyć się osoby trzeci zwane interwenientami. Osoby pragnące udzielić poparcia jednej ze stron.

Każda ze stron może mieć swojego pełnomocnika lub adwokata. Ale mimo tego musi na sprawach być osobiście.

Zdatni do zaskarżania małżeństwa są:

• małżonkowie,

• promotor sprawiedliwości, jeśli nieważność małżeństwa już jest rozgłoszona a ponadto, gdy małżeństwa tego nie można lub nie wypada uważnić.

29. Czynności procesowe strony powodowej.

STRONA POWODOWA - wnosi sprawę do sądu kościelnego. Jest przyczyną sprawczą procesu.

Kto chce kogoś pozwać, powinien przedstawić właściwemu sędziemu pismo skargowe; w piśmie tym należy określić przedmiot sporu oraz zażądać posługi sędziowskiej (kan. 1502).

Strona powodowa musi wnieść skargę na piśmie (pismo skargowe), przy czym powinno:

1. określać sędziego, wobec którego wnosi się sprawę, oraz wyrażać, czego się żąda i od kogo (określa adresata, czyli właściwy trybunał kościelny),

2. wskazywać na podstawę prawną, na jakiej opiera się powód, oraz przynajmniej ogólnie, na fakty i środki dowodowe, jakie przytacza się celem wykazania prawdziwości twierdzeń (roszczeń),

3. być podpisana przez powoda (podaje swoje dane personalne) lub jego pełnomocnika, z podaniem dnia, miesiąca i roku, a także wskazywać na miejsce zamieszkania powoda lub jego pełnomocnika, albo na miejsce obrane przez nich na odbieranie akt,

4. wskazywać na stały lub tymczasowy pobyt strony pozwanej (podaje dane personalne osoby pozwanej). (Kan. 1504).

Podaje również:

-> adresy świadków (osób, które znają okoliczności sprawy),

-> określa relacje świadka do stron (ojciec, matka, siostra, krewni, obcy itp.),

-> zebrać materiały dowodowe (dokumenty, listy itp.),

Ponadto strona powodowa ma obowiązek:

-> może mieć pełnomocnika lub adwokata,

-> ma obowiązek w sądzie być osobiście,

-> przedstawić dowody wytoczone w sprawie,

-> odpowiadać na pytanie sędziego,

-> uznać prawomocne orzeczenie sądu,

30. Zakres i sposób uczestniczenia w procesie osoby pozwanej.

Obowiązkiem strony pozwanej jest:

1) odpowiadać przed sądem (kan.1476),

2) strona pozwana, choćby ustanowiła pełnomocnika lub adwokata, zawsze jest zobowiązana stawić się w sądzie osobiście,

3) jeśli pozwany nie wstawi się sędzia powinien ogłosić ją za nieobecną w sądzie oraz zarządzić prowadzenie sprawy - przy zachowaniu stosownych przepisów - aż do wydania ostatecznego wyroku i jego wykonania (kan. 1592). Osoba, która nie wytłumaczyła się z nieobecności jest zobowiązana pokryć wydatki sądowe, dokonane z powodu jej nieobecności.

4) uznaje pełnomocne orzeczenie sądu,

5) osoba pozwana może zachowywać się biernie. To strona powodowa musi udowodnić swoje racje.

31. Świadkowie procesowi i prawna ochrona ich zeznań. Przesłuchiwanie sądowe.

Wszyscy mogą być świadkami, chyba, że prawo wyraźnie to wyklucza (kan. 1549).

Jest to osoba obecna przy sporządzaniu jakiegoś aktu prawnego.

1) Wezwanie świadka dokonuje się dekretem sędziego, prawnie podanym do wiadomości świadka (kan. 1556)

2) Prawo zapewnia ochronę jego zeznań. Nie mogą być opublikowane i musi być zachowana zupełna dyskrecja.

Strony nie mogą być obecne przy przesłuchaniu świadków, mogą natomiast być obecni ich adwokaci lub pełnomocnicy; chyba, że sędzia, uwzględniwszy okoliczności rzeczy uznał, iż należy postępować z zachowaniem tajemnicy. (Kan. 1559)

Nie mogą być świadkami osoby poniżej 14 roku życia oraz upośledzone umysłowo.

Gdyby inne osoby chciały zadać pytanie świadkowi muszą to zgłosić sędziemu.

Strony przeciwne mogą domagać się przesłuchania świadka. (Kan. 1551)

3) Rodzaje świadków:

> kwalifikowani, czyli osoby urzędowe, zeznające o czynnościach dokonywanych przez siebie (np. proboszcz udzielający ślubu)

> zwykli, czyli osoby prywatne

> bezpośredni zaznają na podstawie własnych spostrzeżeń. Widzieli na własne oczy i słyszeli na własne uszy jak było.

> pośredni zeznają o faktach, o których dowiedzieli się od innych

> zgodni współ świadkowie, którzy zeznają jednakowo

> odosobnieni dostarczają sędziemu innych zeznań lub uzupełniających się

> merytoryczni zeznają o faktach dot. sprawy

> poręczyciele zeznają by poręczyć uczciwość, prawdomówność danych osób

> zaprzysiężeni składają z motywów religijnych przysięgę

> nie zaprzysiężeni nie składają religijnej przysięgi albo z racji osobistych albo dlatego, że sędzia nie zażądał jej

> wiarygodni i podejrzani

> powołani przez strony lub urząd

Świadkowie maja obowiązek mówienia prawdy oraz prawo do odmówienia odpowiedzi.

Przesłuchania świadków dokonuje

1) sędzia,

2) albo jego delegat: delegata sędziego zwykle ustanawia się, w razie konieczności przesłuchania świadka poza siedziba sądu. Mianuje go biskup diecezjalny, albo trybunał jednoosobowy lub kolegialny albo też przewodniczący trybunału kolegialnego. Delegatem jest zazwyczaj proboszcz lub inny duszpasterz pobytu świadka.

3) audytor, któremu powinien towarzyszyć notariusz: wyznacza go sędzia trybunału jednoosobowego albo przewodniczący trybunału kolegialnego, dobierając go spośród trybunału lub osób zatwierdzonych na to stanowisko przez biskupa.

Świadkowie powinni być przesłuchiwani z osobna i pojedynczo. Jeśli jednak zeznania świadków rozmijałyby się sędzia może zezwolić na konfrontację (przesłuchanie wspólne). (Kan. 1560)

Sędzia powinien najpierw sprawdzić tożsamość świadka oraz zażądać od świadka złożenia przysięgi, gdyby jednak odmówił złożenia jej, należy go przesłuchać bez przysięgania. Pytania powinny być krótkie dostosowane do mentalności świadka. Nie mogą dotyczyć wielu rzeczy naraz, nie powinny być podchwytliwe, podstępne, sugestywne, obraźliwe, oraz nie powinny być ujawnione świadkom przed przesłuchaniem.

Świadek powinien zeznawać ustnie bez posługiwania się pismem; gdyby jednak chodziło o obliczenia i sprawozdania, może korzystać z notatek, które przyniósł ze sobą. Niemi i głusi składają zeznania przy pomocy biegłego albo na piśmie. Odpowiedzi powinny być natychmiast zapisane do protokołu przez notariusza.

Po zakończeniu przesłuchania należy odczytać świadkowi jego zeznania zapisane przez notariusz, dając mu możliwość uzupełnienia, skreślenia, poprawienia lub zmiany tego, co zeznał.

Na koniec protokół zeznania podpisują: świadek, sędzia i notariusz.

32. Procesowe kompetencje prawne ustanowionych pełnomocników i adwokatów.

Każda ze (kan. 1481-1490) stron może swobodnie ustanowić sobie adwokata i pełnomocnika.

* Pełnomocnik może być jeden, a adwokatów może być kilku.

* Pełnomocnik i adwokat muszą być pełnoletni i cieszyć się dobrą opinią.

Adwokat ma być katolikiem - chyba, że biskup diecezjalny zgodził się na powołanie niekatolika - doktorem prawa kanonicznego, zatwierdzony przez biskupa diecezjalnego. Pełnomocnikiem może zostać każda osoba, która jest w stanie działać na korzyść strony procesowej. Pełnomocnik nie musi mieć wykształcenia prawniczego.

* Pełnomocnik i adwokat przed przyjęciem zadania muszą złożyć w trybunale autentyczne zlecenie, czyli upoważnienie do występowania w procesie w zastępstwie strony (zlecenie jest wymagane do ważności wyroku),

* Pełnomocnik i adwokat mogą zostać usunięci przez sędziego dekretem wydanym z urzędu lub na wniosek strony, ale z poważnego powodu,

* Pełnomocnik ma prawo i obowiązek apelacji, może być przy podpisaniu akt, nie może jednak złożyć podpisu zeznania na stronę powodową.

* Nie mogą pod groźbą kary przyjmować podarunków, prezentów.

Pełnomocnik - to osoba, która w imieniu i zastępstwie strony procesowej, na mocy otrzymanego od niej pełnomocnictwa, jest upoważniona do spełniania w sadzie czynności procesowych ze skutkami dla osoby reprezentowanej. (Osoba, która w imieniu innej osoby załatwia jakąś sprawę na jej zlecenie)

Pełnomocnictwo procesowe upoważnia na ogół do podejmowania wszystkich czynności, jakie zwykle wykonuje strona procesująca się a więc wniesienie skargi, zawiązanie sporu, zgłaszanie wniosków dowodowych, podnoszenie zarzutów, przeglądanie akt sądowych itd. Nie upoważnia natomiast do czynności procesowych, które mogą spowodować szkodę dla strony albo zakończyć spór w sposób poza sądowy. Do podjęcia takich czynności konieczne jest zlecenie specjalne, czyli pełnomocnictwo szczegółowo określone.

Syndyk - pełnomocnik kolegium lub jakiejś społeczności.

Adwokat - to osoba, która dzięki swej znajomości prawa służy stronie pouczeniem i radą oraz występuje w jej obronie przed trybunałem. Krótko mówiąc adwokat broni praw strony procesowej, wspomaga ją w działaniu i odpowiadaniu przed sądem.

Adwokat współpracuje z sądem w wyświetleniu sprawy swojego klienta, naprowadzając na fakty powodujące skutki prawne oraz interpretując prawny stan sprawy.

33. Udział biegłych w procesach kanonicznych. Rola i znaczenie opinii sądowej przygotowanej przez biegłego. Możliwości działania biegłego prywatnego.

Biegłym w znaczeniu procesowym, czyli biegłym sądowym, jest rzeczoznawca, który z polecenia sądu, na podstawie własnej wiedzy lub zdobytego doświadczenia, wydaje dla celów sądowych opinię dotyczącą ustalenia jakiegoś faktu wątpliwego bądź poznania prawdziwej natury jakiejś rzeczy (kan. 1574). A więc biegły jest potrzebny, ilekroć do pełnego wyjaśnienia faktycznego stanu sprawy lub poznania właściwej natury jakiejś rzeczy są wymagane specjalne wiadomości, których źródłem jest doświadczenie zawodowe lub naukowe.

Powołanie biegłych

Biegłych wyznacza po wysłuchaniu stron lub na ich wniosek sędzia. Biegły sądowy może być powołany na stałe lub do poszczególnych spraw. Każdy biegły musi być odpowiednio przygotowany i złożyć przysięgę, przy czym stały biegły składa ja tylko raz, następnie zostaje wciągnięty na listę biegłych danego trybunału i może brać udział, z polecenia sędziego w każdej sprawie (zgodnie ze swoja specjalnością np. w sprawach małżeńskich często są to psychiatrzy lub psychologowie), natomiast biegły powołany do poszczególnych spraw składa przysięgę każdorazowo przed podjęciem zleconego zadania.

Biegłych w sprawie może być ich kilku.

Zadania biegłych:

> sędzia (uwzględniając ewentualne wnioski stron procesowych) dekretem powinien określić przedmiot badań biegłych

> biegłemu należy przekazać do wglądu akta sprawy oraz inne dokumenty i materiały pomocnicze, które mogą mu być potrzebne do właściwego i wiernego wypełniania zadania.

> każdy z biegłych powinien sporządzić własną opinię, niezależną od innych, chyba, że sędzia zalecił sporządzenie wspólnej opinii, którą podpisują poszczególni biegli; w opinii wspólnej należy odnotować ewentualne różnice,

Biegły wystawia swoja opinię opierając się na moralnej pewności, będącej wynikiem przeprowadzonych czynności badawczych, oraz na własnej wiedzy i doświadczeniu,

> Biegli powinni jasno określić, na jakiej podstawie (dokumenty, metoda i sposób badania i wreszcie główne argumenty), opierają swoje wnioski,

Opinia biegłego to nadzwyczajny środek dowodowy. Dowód z opinii biegłych jest uzależniony albo od przepisu ustawy (kan. 1680), albo od decyzji sędziego.

Sędzia powinien starannie rozważyć nie tylko wnioski biegłych, choćby były zgodne, lecz także pozostałe okoliczności sprawy. Co oznacza, że sędzia nie jest związany nawet zgodna opinia biegłych. Opinie tę ocenia swobodnie w kontekście wszystkich okoliczności sprawy. Innymi słowy, sędzia nie może bezkrytycznie przyjąć opinii biegłego, lecz musi rozważyć, czy nie zawiera ona niejasności, sprzeczności, luk w rozumowaniu, a także czy wnioski są konkretne i przekonujące, czy nie sprzeciwiają się wiarygodnym argumentom, jakich dostarczają inne środki dowodowe.

Sędzia może się przychylić lub odrzucić wnioski biegłych.

Strony mogą wyznaczyć biegłych prywatnych, których jednak zatwierdza sędzia.

Biegli prywatni, jeśli sędzia zezwoli, mogą- w miarę potrzeby- przejrzeć akta sprawy i uczestniczyć przy dokonywaniu ekspertyzy; zawsze zaś mogą przedstawić własna opinię.

Opinia biegłego prywatnego sędzia ocenia podobnie jak opinie biegłego powołanego przez sąd.

34. Czynności procesowe: zawiązanie sporu, zeznania, publikacja i przegląd akt procesowych, zamknięcie postępowania dowodowego, wyrok.

* Zawiązanie sporu ma miejsce, gdy dekretem sędziego w oparciu o żądania i odpowiedzi stron, zostaje określony zakres sporu np. ustalenie nieważności małżeństwa. Formuła wątpliwości musi zawierać, z jakiego tytułu zaskarża się ważność małżeństwa. Zakres sporu nie może być zmieniony, chyba, że na żądanej strony.

* Zeznania: Sędzia przesłuchuje strony (zeznania) w celu ustalenia bezsporności faktów. Wartość dowodową przyznania sądowego sam określa. Zeznania to zbieranie dowodów, to oświadczenia stron, przesłuchanie sądowe, dokumenty publiczne i prywatne, świadkowie, orzeczenie biegłych.

* Przegląd akt procesowych: Przed zamknięciem postępowania dowodowego, sędzia po zebraniu środków dowodowych powinien dekretem, zezwolić stronom i adwokatom na przejrzenie w kancelarii trybunału akt, które nie są im jeszcze znane. Celem uzupełnienia akt strony mogą zgłosić inne dowody uzupełniające. Pominięcie tego postępowania a tym samym uniemożliwienie stronom przejrzenie akt jest równoznaczne z odmówieniem prawa do obrony; odmówienie tego prawa jest przyczyną nieważności wyroku. Ponadto adwokaci, którzy o to proszą mogą otrzymać odpis akt. To prawo mają też obrońca węzła i rzecznik sprawiedliwości.

* Publikacja: Ogłoszenie akt procesowych (publikacja) powinno nastąpić dopiero wówczas, gdy sprawa będzie dostatecznie przygotowana do rozstrzygnięcia. Ogłoszenie to należy do istotnych czynności sądowych; pominięcie tej czynności spowodowałoby nieważność procesu. Nie ogłoszenie akt, a tym samym uniemożliwienie stronom przejrzenia ich, jest równoznaczne z odmówieniem prawa do obrony; odmówienie tego prawa jest przyczyną nieważności wyroku.

* Zamknięcie postępowania dowodowego: Po zebraniu całego materiału dowodowego oraz zapoznaniu się z nimi przez strony ma miejsce zamknięcie postępowania dowodowego.

Dokonuje się ono dekretem wydanym przez sędziego, lecz dopiero po oświadczeniu wydanym przez strony, że nie maja nic więcej do przedstawienia.

Zamknięcie postępowania dowodowego następuje po dokonaniu wszystkich czynności zawiązanych z zebraniem środków dowodowych.

• albo upłynął czas użyteczny, przeznaczony przez sędziego na przedstawienie środków dowodowych,

• albo sędzia oświadczył, że uważa sprawę za dostatecznie wyjaśnioną.

* Wyrok (jest prawnym orzeczeniem sędziego, który rozstrzyga sprawę sporna) powinien rozstrzygnąć spór, określić obowiązki stron wynikające z procesu. Wyrok powinien być sprawiedliwy, konkretny, odpowiednio umotywowany.

Proces sądowy może zakończyć się nie tylko wyrokiem. Sprawa staje się zakończona w wyniku takich zdarzeń, jak umorzenie postępowania sądowego, ugoda stron, spełnienie roszczeń przez stronę pozwaną, śmierć strony itd.

35. Czynności procesowe: odpowiedź na skargę powodową, uwagi po dokonaniu przeglądu akt procesowych, odpowiedź na uwagi przed wyrokowe obrońcy węzła małżeńskiego, dyskusja w sprawie, apelacja od wyroku.

Odpowiedź na skargę powodową: Trybunał jednoosobowy lub przewodniczący trybunału kolegialnego powinni swoim dekretem jak najszybciej przyjąć lub odrzucić pismo skargowe.

Skargę powodową można odrzucić, gdy:

> sędzia lub trybunał jest niewłaściwy;

> powód nie ma zdolności występowania w sądzie

> nie zachowano przepisów kanonu 1504., tzn. nie zachowano formalnych elementów pisma skargowego,

> roszczenie jest pozbawione podstawy i nie ma nadziei na wykrycie jej w trakcie procesu

Jeśli pismo skargowe zostało odrzucone na braki, które mogą być usunięte, powód może ponownie przedstawić sędziemu pismo skargowe sporządzone prawidłowo.

Jeśli sędzia w ciągu miesiąca od złożenia pisma skargowego nie wydał dekretu o przyjęciu lub odrzuceniu to strona zainteresowana może domagać się od sędziego wypełnienia swojego obowiązku. Gdyby mimo to sędzia milczał, pismo skargowe- po bezskutecznym upływie 10 dni od interwencji- należy uważać za przyjęte.

Uwagi po dokonaniu przeglądu akt procesowych w sprawach dotyczących dobra publicznego sędzia może zdecydować o nie ujawnieniu jakiegoś aktu. Strony mogą również zgłosić sędziemu inne dowody.

Odpowiedź na uwagi przed wyrokowe obrońcy węzła małżeńskiego.

Obrońca węzła ma prawo być obecny podczas przesłuchania stron, świadków i biegłych.

Obrony i uwagi powinny być na piśmie, sędzia wyznacza odpowiedni czas na ich przedstawienie. Żąda też uwag obrońcy węzła małżeńskiego i rzecznika sprawiedliwości.

Dyskusje w sprawie (ustne są rzadkie).

* Po zamknięciu postępowania dowodowego sędzia wyznacza stronom odpowiedni czas na dyskusję sprawy, która przejawia się we wzajemnym przedstawieniu obron i uwag. Przedstawienie obrony lub uwag przedwyrokowych (kan. 1601).

• Obrona to przedwyrokowe pismo obrończe, w którym strona, osobiście lub przez adwokata, uzasadnia swoje stanowisko w sprawie, celem uzyskania korzystnego dla siebie wyroku,

• Uwagi przedwyrokowe to pismo obrońcy węzła lub promotora sprawiedliwości, wyrażające ich urzędowy pogląd na sprawę, w której biorą udział,

• Replika stron to pisemna odpowiedź na zarzuty.

Oprócz obron i uwag przedwyrokowych obrońcy przysługuje prawo ponownej repliki.

* Dyskusja nad sprawą niekiedy może polegać na ustnej wymianie zdań wobec trybunału.

* Obrony i uwagi przed wyrokowe powinny być sporządzone na piśmie, chyba, że sędzia uznał, iż wystarczy ustna wymiana zdań wobec trybunału.

* Strona, która prosi o ustną wymianę zdań, powinna szczegółowo przedstawić jej przedmiot. Sędzia zaś zgodziwszy się na nią, jest obowiązany czuwać, aby miała ona charakter umiarkowany, nie wykraczała poza ramy rozprawy i aby nie powtarzano tego, co już podano w pismach obrończych i replikach.

Apelacja- jest prośbą o nowe rozpatrzenie sprawy. Wnosi ją strona, która czuje się pokrzywdzona przez wyrok do instancji wyższej. W przypadku procesów o stwierdzenie nieważności małżeństwa, (aby uzyskać wyrok ostateczny) stan nieważności małżeństwa potwierdza sąd II instancji.

Prawo do apelowania przysługuje wszystkim stronom tzn. powodowi jak i stronie pozwanej. Prawo do apelowania przysługuje również promotorowi sprawiedliwości i obrońcy węzła, jeśli ich udział w sprawie jest nakazany prawem.

Zgłoszenie apelacji polega na pisemnym lub ustnym oświadczeniu apelującego, że odwoła się od wyroku do trybunału wyższego w terminie do 15 dni (o charakterze użytecznym).

Apelacja zawiesza wykonanie wyroku.

36. Istotne elementy skargi powodowej o nieważności małżeństwa, wymagane dokumenty i sprawa kosztów procesowych.

Istotne elementy skargi powodowej o nieważności małżeństwa.

Kto chce kogoś pozwać musi przełożyć właściwemu sędziemu skargę powodową, w której przedstawi przedmiot sporu i wyrazi prośbę o posługę sędziego.

Skarga powinna zawierać:

- do jakiego sędziego jest kierowana

- czego się żąda i od kogo

- argumenty o wszczęcie, ogólne fakty i dowody na poparcie roszczeń,

- dane personalne powoda i strony pozwanej.

Wymagane dokumenty.

Jako załącznik do skargi powodowej o nieważność małżeństwa:

• metryka ślubu kościelnego,

• sentencja rozwodu cywilnego wraz z uzasadnieniem,

• lista świadków oraz inne dokumenty,

Sędzia może orzec nieważność małżeństwa, jeśli z dokumentu wynika w sposób pewny istnienie przeszkody zrywającej lub brak formy prawnej.

Sprawy dotyczące orzeczenie nieważności małżeństwa nie mogą być rozpatrywane ustnym procesem spornym.

Sprawa kosztów procesowych

Koszta procesowe na ogół pokrywają zainteresowane osoby (strony procesowe). Najczęściej strona powodowa. Kan. 1523

• Przepisy (normy) a propos kwoty ustanawia biskup kierujący trybunałem.

• W I instancji 300-600 zł:, w II instancji 200-400 zł.

• Jeśli kogoś nie stać na pokrycie kosztów, to może w ciągu 15 dni odwołać się do sędziego, który może zmienić lub zupełnie zwolnić z jakichkolwiek kosztów, a ponadto przydzielić adwokata z urzędu (w każdym trybunale powinni być obrońcy z urzędu- nieodpłatni) kan. 1649.

Strona, która prosi o całkowite lub częściowe zwolnienie od kosztów sądowych, powinna przedłożyć do niej zaświadczenie o stanie majątkowym, zwykle wystawione przez własnego proboszcza.

37 Podjęcie tytułu nieważności małżeństwa. Omówienie wybranego tytułu: pozorny konsens małżeński, impotencja, wykluczenie sakramentalności, jedności i nierozerwalności małżeństwa. Itp.

Podjęcie tytułu nieważności małżeństwa

(Nie możliwe jest uzyskanie w sądzie kościelnym rozwodu!)

Ale nie każde małżeństwo zawierane w kościele jest ważne. Są takie okoliczności, które mogą spowodować nieważność małżeństwa, (czyli) nie ważne jego zawarcie.

Tak jest w sytuacji, gdy w związek małżeński wstępuje osoba psychicznie chora lub ograniczona umysłowo. Przypadek zatajenia przed współmałżonkiem choroby psychicznej jest powodem do unieważnienia małżeństwa.

Pozorny konsens małżeński - pozorność jawi się w wewnętrznym akcie woli, symulacja małżeństwa, wewnętrzne negatywne nastawienie do małżeństwa, wykluczenie zrodzenia potomstwa.

- wiek 14 kobieta, 16 mężczyzna.

- węzeł poprzedniego związku

- osoba ochrzczona z nieochrzczoną

- święcenia, śluby

- osoba uprowadzona

- spowodowanie śmierci współmałżonka

- pokrewieństwo w linii prostej, w linii bocznej do 4 stopnia

- skutek braków dotyczących zgody małżeńskiej

- nieważne jest małżeństwo pod przymusem lub pod wpływem bojaźni

Zgoda małżeńska- konsens małżeński.

Zgoda musi być niczym niewymuszona, wewnętrzna i zewnętrzna, ma być dobrowolna i świadoma, obustronna i równoczesna.

Małżeństwo może być nieważnie zawarte albo niedopełnione.

MAŁŻEŃSTWO jest trwałym związkiem mężczyzny i kobiety, skierowanym do zrodzenia potomstwa przez seksualne współdziałanie.

Impotencja: niezdolność dokonania stosunku małżeńskiego:

- uprzednia i trwała; - z winy mężczyzny lub kobiety; - absolutna lub względna czyni małżeństwo nieważnym z samej jego natury.

Wykluczenie sakramentalności.

Każde małżeństwo w kościele jest kanoniczne, ale nie każde sakramentalne np. jedna ze stron jest nieochrzczona, brak wiary, (albo) wewnętrzna decyzja (jednej ze stron) „chcę być z tobą, ale nie chcę sakramentu, dla ciebie poddaje się ceremonii”

Jedności i nierozerwalności - zawsze możemy się rozejść jak nam nie wyjdzie- z góry założenie możliwości rozwiązania związku.

38. Pojęcie tytułu nieważności małżeństwa, omówienie wybranego tytułu: niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej.

Niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej. Kan. 1095.

Niezdolność do realizowania przedmiotu zgody dotyczy okoliczności, w których osoba zawierająca małżeństwo posiada używanie rozumu, może być nawet inteligentna, ale na skutek zaburzeń natury osobowościowej nie jest w stanie podjąć i wypełnić obowiązków.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kto zawiera umowę małżeńską, musi swoimi możliwościami psychicznymi gwarantować, że wywiąże się z przyjętych na siebie zobowiązań.

Do stwierdzenia niezdolności do zawarcia umowy małżeńskiej z powodu niemożliwości psychicznej przyjęcia istotnych obowiązków małżeńskich nie jest konieczne, aby ta niemożność była nieuleczalna; wystarczy, że niemożność ta istniała w chwili zawierania małżeństwa.

Psychiczna niemożność wypełnienia istotnych obowiązków wynikających z umowy małżeńskiej najczęściej dotyczy sfery seksualnej: homoseksualizm, nimfomania, transseksualizm (od Pawluka).

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nieważność małżeństwa z tytułu niezdolności do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej można orzec tylko wtedy, gdy stwierdzi się u jednej ze stron jakąś anomalię psychiczną lub osobowościową.

Zalicza tu się wszystkie postaci patologii i psychopatologii, które niszczą osobowość np. zaburzenie osobowości, psychiczny stopień niedojrzałości, skrajny egoizm, uzależnienie od alkoholu lub narkotyków, albo od rodziców, a także anomalie psychoseksualne- homoseksualizm, nadpobudliwość seksualną, nimfomanię, transseksualizm, masochizm. Te cechy czynią osobę niezdolną do realizacji miedzy osobowych.

Nie błogosławi się małżeństwa transseksualisty po operacji zmiany płci.

39. Pojęcie tytułu nieważności małżeństwa, omówienie wybranego tytułu: podstępne wprowadzenie w błąd, co do istotnego przymiotu osoby.

Podstęp jest to rozmyślne działanie lub zachowanie się celem wprowadzenie kogoś w błąd i skłonienia go do zawarci małżeństwa.

Błąd to przeświadczenie fałszywe, sprzeczne z rzeczywistością. Może on dotyczyć osoby poślubionej bądź tylko jej przymiotu.

* Nie ważne jest małżeństwo, jeśli przy wyrażeniu zgody małżeńskiej miał miejsce błąd, co do osoby poślubionej. A więc małżeństwo będzie ważne, jeśli narzeczona zgodziła się na ślub będąc mylnie przekonana np., o zamożności narzeczonego. Nie został tu popełniony błąd istotny, ponieważ małżeństwo zostało zawarte z osobą zamierzoną. Jednakże małżeństwo byłoby nieważne, gdyby narzeczona pozytywnym aktem woli podjęła wyraźną decyzję, że wychodzi za mąż tylko dlatego, iż jej przyszły mąż jest np., bardzo bogaty. W tym przypadku błąd, co do przymiotu osoby jest jakby równoznaczny z błędem, co do osoby, ponieważ indywidualizuje całą osobę.

* Nieważne jest małżeństwo, jeśli ktoś podstępnie drugą stronę wprowadza w błąd, co do przymiotu swojej osoby, przez co z natury rzeczy wspólnota życia małżeńskiego może być poważnie zakłócona.

Chodzi tu o podstępne wprowadzenie w błąd w materii bardzo ważnej dla przyszłego pożycia małżeńskiego. Przykładem może być złośliwe zatajenie niepłodności, aby skłonić drugą stronę do zawarcia małżeństwa.

W kan. 1084, 1098 prosto jest napisane o zatajeniu niepłodności, skłonność do picia alkoholu, narkomanii, ciąży z inną osoba, długu, kradzieży; zatajenie tego powoduje nieważność sakramentu (to do przymiotu osoby).

40. Wady zgody małżeńskiej. Czynności procesu skróconego o nieważność małżeństwa, procedura „de rato” uzyskanie dekretu wdowieństwa.

Zgoda małżeńska jest aktem woli, mocą którego mężczyzna i niewiasta, zawierając nieodwołalne przymierze (umowę), wzajemnie sobie przekazują i przyjmują, aby ustanowić małżeństwo.

Zgoda musi być niczym niewymuszona, wewnętrzna i zewnętrzna, ma być dobrowolna i świadoma, obustronna i równoczesna.

Dlatego nieważność umowy małżeńskiej może być spowodowana nie tylko brakiem zgody, ale również okolicznościami, które wpływając na rozum lub wolę ograniczają tę zgodę w sposób istotny. Stąd mówimy o wadach zgody małżeńskiej, a mianowicie:

Wady zgody małżeńskiej:

Niezdolni do zawarcia małżeństwa są osoby, które są pozbawione lub, u których występuje:

* brak dostatecznego używania rozumu,

* braku rozeznania, co do praw i obowiązków małżeńskich (wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych),

* psychicznie nie są zdolne do przyjęcia istotnych obowiązków małżeńskich

* błąd,

* pozorna zgoda małżeńska,

* zgoda warunkowa,

* przymus i bojaźń.

(Pierwsze trzy najważniejsze)

Czynności skróconego procesu o nieważność małżeństwa:

Jest on nazywany procesem dokumentalnym. Opiera się na niepodważalnym dowodzie. Pomija się formalności zwyczajnego procesu, ale przy zachowaniu istotnych wymogów. Rozstrzygniecie procesu jest szybkie i zgodne z duchowym dobrem stron.

Postępowanie skrócone może się odbyć tylko w trybunale II instancji, do którego trybunał I instancji z urzędu przesłał swój pozytywny wyrok w sprawie nieważności małżeństwa.

Postępowanie skrócone w trybunale II instancji rozpoczyna się od powołania kolegium sędziowskiego oraz przekazania akt sądowych obrońcy węzła małżeńskiego tegoż trybunału celem sporządzenia uwag.

Obrońca formułując swoje wnioski zwraca uwagę na to wszystko, co może budzić wątpliwości, co do słuszności wyroku I instancji. Gdyby taka wątpliwość rzeczywiście nasunęła się, obrońca powinien opowiedzieć się za rozpatrzeniem sprawy w zwyczajnym trybunale apelacyjnym. Jeśliby jednak nie było żadnych obiektywnych podstaw do powątpiewania w słuszność wyroku, obrońca może zdać się na sprawiedliwość trybunału a nawet zrzec się popierania apelacji.

Trybunał apelacyjny gdyby uznał to za wskazane, może zapoznać strony, ewentualnie ich pełnomocników lub adwokatów, z uwagami obrońcy oraz zażądać od nich pism obrończych, czyli przeciw uwag. Pisma obrończe są zbędne, jeśliby miały tylko spowodować zwłokę w zakończeniu sprawy.

Po rozważeniu uwag obrońcy węzła małżeńskiego i ewentualnych pism obrończych stron bądź ich pełnomocników lub adwokatów, trybunał apelacyjny wydaje dekret, którym albo zatwierdza pozytywny wyrok I instancji, albo dopuszcza sprawę do rozpoznania w zwyczajnym trybunale apelacyjnym. Dekret ten powinien być umotywowany.

Skrócony proces jest możliwy, gdy:

• istnieje przeszkoda rozrywająca: kiedy strona w momencie zawierania związku była w stanie lub posiadała przeszkodę zrywającą (np., niezdolność płciowa, która była przyczyną nie dopełnienia małżeństwa), którą można udowodnić pewnym i autentycznym dokumentem,

• wniesiono sprawę z tytułu niezachowania (czyli braku) formy kanonicznej: przy zawarciu małżeństwa np., kapłan, który asystuje przy zawieraniu małżeństwa nie ma uprawnień w tym zakresie,

• małżeństwo może być nieważnie zawarte ze względu na brak lub wadliwe wyrażenie zgody małżeńskiej.

Procedura „de rato”

Postępowanie zmierzające do uzyskania dyspensy od małżeństwa ważnie zawartego, lecz niedopełnionego (małżonkowie nie wykonali aktu małżeńskiego zmierzającego ze swej natury do zrodzenia potomstwa)

Postępowanie zmierzające do uzyskania dyspensy od małżeństwa niedopełnionego nie ma charakteru sądowego, lecz administracyjny. Postępowanie to zmierza do uzyskania łaski papieskiej, a nie do rozstrzygnięcia sporu. Nie ma tu pisma skargowego, postępowanie zostaje wszczęte wskutek przyjęcia pisemnej prośby, którą przedkłada biskupowi diecezjalnemu strona prosząca.

Sprawę rozstrzyga Kongregacja Sakramentów w Rzymie po zatwierdzeniu przez Ojca świętego i to jest rozwiązanie małżeństwa ważnie zawartego, lecz niedopełnionego na podstawie dyspensy uzyskanej od Ojca świętego, która jest aktem łaski.

Sprawa nie kończy się wyrokiem, lecz reskryptem papieskim zawierającym dyspensę, która jest aktem łaski i to jest rozwiązanie małżeństwa ważnie zawartego, lecz niedopełnionego.

===================================================================

Prośba o dyspensę papieska od małżeństwa niedopełnionego powinna być skierowana do Ojca Świętego. Składa się ja na ręce biskupa diecezjalnego stałego lub tymczasowego pobytu małżonka proszącego. W prośbie małżonek powinien dokładnie opisać stan faktyczny sprawy i podać przyczyny, które go skłoniły do ubiegania się o dyspensę. Prośbę podpisuje małżonek proszący.

Biskup, gdyby uważał, że prośba jest pozbawiona podstaw, powinien ją oddalić.

Postępowanie o dyspensę od małżeństwa niedopełnionego posiada trzy etapy.

1. W pierwszym etapie powołany przez biskupa instruktor, przy udziale obrońcy węzła małżeńskiego i aktuariusza, przeprowadza tzw., instrukcję procesową. Zmierza ona do zebrania materiału dowodowego, na którego podstawie można stwierdzić fakt nie dopełnienia małżeństwa oraz istnienie słusznej przyczyny do udzielenia dyspensy.

2. W drugim etapie zebrany materiał dowodowy wraz z opinią biskupa i uwagami obrońcy węzła małżeńskiego, przesyła się do Kongregacji Sakramentów (w Rzymie).

Kongregacja ta po rozpatrzeniu przesłanego materiału wydaje orzeczenie, co do niedopełnienia małżeństwa i istnienia przyczyny do udzielenia dyspensy.

Pozytywne orzeczenie Kongregacji jest jednocześnie wnioskiem skierowanym do papieża o udzielenia dyspensy.

3. Trzeci etap postępowania ma miejsce na audiencji, na której Ojciec Święty wyraża swoją wolę do udzielenia dyspensy. W tym momencie małżeństwo zostaje rozwiązane, choćby reskrypt dyspensy miał inną datę wystawienia.

Reskrypt dyspensy papieskiej od małżeństwa niedopełnionego Stolica Apostolska przesyła do biskupa, który z kolei wiadomość o nim przekazuje stronom. Tenże biskup o rozwiązaniu małżeństwa dyspensą papieska powiadamia również proboszcza zarówno miejsca zawarcia małżeństwa, jak i miejsca przyjęcia chrztu przez strony, celem sporządzenia odpowiedniej adnotacji w parafialnej księdze zaślubionych i ochrzczonych (kan. 1706).

========================To wyżej jest od Pawluka========================

Uzyskanie dekretu wdowieństwa.

* Jeżeli nie ma dokumentu kościelnego lub świeckiego stwierdzającego śmierć współmałżonka drugi współmałżonek nie jest wolny od węzła małżeńskiego, chyba, że biskup diecezjalny wydał dekret o domniemanej śmierci.

* Biskup diecezjalny musi wydać orzeczenie o domniemanej śmierci współmałżonka, jeżeli- przeprowadziwszy odpowiednie dochodzenie- zdobył moralną pewność, co do tej śmierci na podstawie zeznań świadków, rozgłosu lub poszlak. Sama nieobecność współmałżonka nawet długotrwała nie wystarczy.

* W wypadkach niepewnych i skomplikowanych biskup winien zasięgnąć rady Stolicy Apostolskiej.

16

---