UKIERUNKOWANIE DZIAŁAŃ DŁUGOFALOWYCH- UKIERUNKOWANIE OSOBOWOŚCI

Wstęp:

• pojedyncze działanie stanowi pewnego rodzaju jednostkę funkcjonalną aktywności człowieka, nie jest to jednak w pełni samodzielna jednostka, stanowi, bowiem element większej całości- zespołu działań

• przed realizacja zespołu potencjalnych działań występuje w postaci planów tych działań, połączonych wspólnym długoterminowym planem - planem życiowym

• w planie tym pewne działania mają służyć do osiągnięcia celów pośrednich, inne urzeczywistniają cel główny

• plany życiowe są różne u różnych osób, są w jakiś sposób ze sobą powiązane i stanowią czynnik motywujący długoterminową aktywność człowieka, są podstawowym składnikiem ukierunkowania osobowości, prze, które rozumie się trwałe i nadrzędne tendencje motywacyjne jednostki

• plany są urzeczywistniane przez czynności realizacyjne, u których podstaw leżą instrumentalne składniki osobowości - składniki wykonawcze

• funkcja osobowości jest zaspokojenie potrzeb jednostki przez tworzenie i realizacje planów

• wg Murraya główna funkcją osobowości jest zaspokajanie potrzeb i planowanie sposobów osiągania celów

• tworzenie planów wiąże się z orientacją na przyszłość i ze zdolnością odraczania gratyfikacji

• plany mają swoje główne źródło w potrzebach, na ich tworzenie wpływają także inne zmienne osobowe takie jak zainteresowania, pogląd na świat, system wartości, pojęcie własnej osoby

Wyznaczniki planów życiowych

Orientacja przyszłościowa i odraczanie gratyfikacji:

• tworzenie planów na przyszłość związane jest ze świadomym poziomem funkcjonowania, na tym poziomie człowiek posługuje się takimi pojęciami jak czas

• świadomość umożliwia mu przejście od teraźniejszości do przeszłości i przyszłości

• te trzy obszary czasu tworzą perspektywę czasową jednostki

• między ludźmi występują różnice pod względem tendencji do koncentrowania się na jakimś obszarze czasowym, w tych wypadkach mówi się o orientacji na teraźniejszości, przeszłości lub przyszłości

• odpowiednia długość przyszłościowej perspektywy czasowej jest warunkiem niezbędnym do tworzenia planów życiowych, lecz jest to warunek niewystarczający

• drugim warunkiem jest tu zdolność do odraczania gratyfikacji

• wg Dollarda i Millera, aby człowiek mógł stworzyć plan, bezpośrednie reakcje instrumentalne na wewnętrzne popędy i zewnętrzne sygnały muszą być zahamowane

• odraczanie gratyfikacji polega na narzuceniu sobie przez jednostkę pewnych ograniczeń i stanowi element samokontroli, która wiąże się z siłą ego

• umiejętność odraczania gratyfikacji wiąże się z wiekiem, inteligencją, orientacją na osiągnięcia, społeczną odpowiedzialnością, społecznym przystosowaniem, odpornością na pokusy oraz z warunkami społeczno- kulturalnymi i wychowawczymi (np. obecność ojca w domu)

• biorąc pod uwagę umiejętność odraczania gratyfikacji na dwóch biegunach znalazły się osoby, które systematycznie wybierały większe i bardziej odległe w czasie nagrody oraz preferowany bezpośrednią gratyfikacje

• Ci pierwsi przejawiali orientację na przyszłość i tendencję do starannego planowania swoich celów, uzyskały wysokie wyniki w pomiarze samokontroli i motywacji osiągnięć, były tez ufne, odpowiedzialne, bystre, naturalne, miały wysoki poziom aspiracji i przejawiały mniej nie kontrolowanych impulsów

• Drudzy koncentrowali się bardziej na teraźniejszości niż na przyszłości i były bardziej impulsywne, ten wzór zachowania często występował u przestępców i psychopatów

• Wg koncepcji motywacyjnej i informacyjnej funkcji bodźców Berlyne'a - kiedy bodziec pełni funkcję motywacyjną, jak to jest najczęściej w wypadku realnego bodźca, zwracanie na niego uwagi wyzwala u jednostki pragnienie konsumacyjne, dążenie do wejścia w kontakt z nim, ( aby zjeść, bawić się ), odraczanie gratyfikacji jest tu frustrujące, gdy zaś bodziec pełni funkcję informacyjną, symbolicznej nagrody, jak to zazwyczaj było w wypadku przedmiotów eksponowanych za pośrednictwem przeźroczy, to występuje silniejsza tendencja do odraczania gratyfikacji i generowania zachowań skierowanych na odległy cel

• Nastawienie informacyjne w przeciwieństwie do motywacyjnego sprzyja odraczaniu gratyfikacji, pracy nad odleglejszymi celami

Motywacja wewnętrzna:

• tego rodzaju motywacja występuje wtedy, gdy wykonywanie jakiś czynności przez jednostkę stanowi cel sam w sobie, dostarcza jej nagród, zadowolenia

• koncepcję motywacji wewnętrznej stworzył E.L. Deci

• u podstaw motywacji wewnętrznej leży potrzeba autodeterminacji- bycia czynnikiem sprawczym działania

• są dwie prawidłowości występujące w kształtowaniu się motywacji wewnętrznej:

• kiedy ludzie są motywowani wewnętrznie do działania to spostrzegają w sobie przyczynę tego działania, zaś jak z zewnątrz to przyczynę działania na zewnątrz, w wypadku braku nagród i ograniczeń zewnętrznych ich poczucie przyczynowości staje się coraz bardziej wewnętrzne, w wyniku stosowania kar, nagród, ograniczeń i ścisłego nadzoru, w coraz większym stopniu dostrzegają oni natomiast przyczyny swych działań na zewnątrz

• kiedy wewnętrzna motywacja wiąże się ze spostrzeganiem własnej kompetencji, kiedy u jednostki następuje wzrost poczucia kompetencji, wzrasta jej motywacja wewnętrzna, a gdy obniża się, słabnie tez motywacja wewnętrzna, dlatego sukcesy sprzyjają wzrostowi motywacji wewnętrznej, porażki natomiast powodują jej spadek

• wg badań przeprowadzonych w szkole podstawowej wykazano, że istotny wpływ na rozwój motywacji wewnętrznej ma orientacja nauczyciela na kontrolę( sam decyduje, co jest słuszne i ściśle kontroluje prace uczniów) lub na autonomię (nauczyciel zachęca uczniów do rozważania poszczególnych elementów problemu i brania odpowiedzialności za jego rozwiązanie)

• nagrody nie osłabiają motywacji wewnętrznej, kiedy nagradzane są kompetencje

• motywacja wewnętrzna sprzyja uzyskiwaniu wysokich wyników w określonej dziedzinie

Zainteresowania:

• jest ważnym składnikiem motywacji wewnętrznej

• jest elementem motywacji poznawczej, jest określane jako specyficzne nastawienie poznawcze, skłonność do selektywnego kierowania uwagi na pewne obiekty, gotowość do intelektualnego zajmowania się określonym przedmiotem, dążność do poznania otaczającego świata

• dynamizuje i ukierunkowuje czynności poznawcze oraz działanie jednostki

• posiada takie cechy jak treść to ( obiekt czy zjawisko, na jakie jest ono skierowane), zakres, siła ( częstość aktów poznawczych występujących w stosunku do przedmiotu zainteresowań), trwałość ( czas ich utrzymania się), struktura ( mogą być jednokierunkowe, dwuogniskowe, wielostronnie zogniskowane, amorficzne, czyli rozproszone, niestałe)

• pojęciem szerszym jest zaciekawienie czy ciekawość- wywołuje zjawiska nowe, niezwykłe i trwa ona na ogół niewiele dłużej niż owe zjawiska, jest genetycznie wcześniejsza niż zainteresowanie, na pewnym etapie rozwoju zamienia się w nie, jest przejawem potrzeby poznawczej

• zdolności są tylko jedna z wielu przyczyn zainteresowań

• na rozwój zainteresowań wpływają takie czynniki jak pojecie własnej osoby, wiek, płeć, środowisko kulturowe, warunki ekonomiczne

• konsekwencje rozwoju określonych zainteresowań :

• zainteresowania determinują wybór i ukończenie studiów

• wpływają na postępy w nauce szkolnej i studiach

• mają wpływ na wybór zawodu, ciągłość pracy w określonym zawodzie i zadowolenie z pracy

• określają także wybór hobby

• motywują uczenie się, wpływają na kształtowanie się poglądów na świat i systemu wartości i jednostki

Pogląd na świat:

• można określić jako względnie spójny zespół przekonań czy sądów lub supozycji dotyczących przyrody, społeczeństwa i jednostki ludzkiej, z którymi wiążą się odpowiednie wskazania odnośnie postępowania człowieka

• w skład poglądu na świat wchodzą przynajmniej dwa rodzaje sądów: sądy opisujące właściwości oraz sądy oceniające ( wyrażają pozytywny lub negatywny stosunek podmiotu do świata

• w skład poglądu na świat poza sądami czy przekonaniami wchodzą też supozycje, (kiedy jakiejś wypowiedzi towarzyszy niski stopień pewności)

• trzeba rozróżnić pogląd na świat jako pewnym, wytworem społecznym a indywidualnym poglądem na świat, pierwsze to światopogląd, a drugie to pogląd na świat

• jednostka nie jest niewolnikiem otoczenia

• pogląd na świat poszczególnych osób jest zindywidualizowany i uniezależniony od określonej filozofii, religii czy twierdzeń naukowych

• treściowe składniki poglądu na świat:

• przekonania dotyczące sił rządzących światem

• przekonania odnośnie tego, czy świat ten jest dobrze urządzony, sprawiedliwy

• przekonanie dotyczące roli mas i jednostki w historii oraz pryzmatu interesów zbiorowych nad interesami indywidualnymi lub na odwrót

• przekonanie związane z tym, czy ludzie są w zasadzie racjonalni, uczciwi, czy można im ufać: wiara w człowieka vs brak wiary w człowieka

• formalne cechy poglądu na świat:

• złożoność

• spójność

• otwartość

• racjonalność

• funkcje w życiu człowieka, jakie pełni pogląd na świat:

• służy zaspokojeniu potrzeb poznawczych - stworzenie przez jednostkę pewnej poznawczej mapy świata umożliwia jej orientację w nim

• daje poczuci bezpieczeństwa- poznawcza funkcja poglądu na świat wiążę się z funkcją obronną

• dostarcza poczucia sensu życia- określony obraz świata może również nadawać sens ludzkiemu życiu

• uzasadnia wybór wartości, norm oraz celów życiowych- pogląd na świat pełni funkcje normatywną

System wartości:

• to trwałe przekonania, ze określony sposób postępowania lub stan końcowy jest osobiście lub społecznie bardziej pożądany niż przeciwny sposób postępowania czy stan końcowy

• są dwa rodzaje wartości: określające stany końcowe czy cele działania i nazywamy je wartościami ostatecznymi ( piękno, równość, wolność, szczęście) oraz wyznaczające sposoby i środki działania nazywane wartościami instrumentalnymi ( ambicja, zdolności, urok osobisty, odwaga)

• dzielimy je także na osobiste ( zdrowie i urok osobisty)i społeczne ( przyjaźń, braterstwo, pokój na świecie)

• wartości mają podobne właściwości jak normy społeczne

• funkcje jakie pełnia wartości:

• regulują zaspokajanie potrzeb

• wpływają na wybór odległości celów i sposobów ich realizacji

• wpływają na samoocenę jednostki

• dwa główne źródła wartości i norm, którymi kieruje się jednostka: doświadczenie innych ludzi oraz doświadczenie własne

• wartości przejęte od innych w procesie socjalizacji w mniejszym stopniu wpływają na zachowania jednostki niż wartości ukształtowane w wyniku własnych doświadczeń, pierwsze z nich to subsystem świadomy i werbalny ( wypowiedzi, racjonalizacja zachowań), a drugi subsystem przedświadomy, doznaniowy ( emocje i działania)

---