Zaburzenia osobowości
Mariusz Furgał
Zaburzenia osobowości
Osobowość - charakterystyczna dla danej osoby
konfiguracja wzorców zachowań obserwowanych w
codziennym życiu, które stanowią określoną całość, są
zwykle stabilne i przewidywalne.
Zaburzenie osobowości rozpoznaje się, gdy ten ogólny
wzorzec wykracza znacznie poza zakres różnorodnych
zachowań obserwowanych u większości ludzi, a cechy
osobowości stają się sztywne i utrudniają
przystosowanie, co zakłóca prawidłowe
funkcjonowanie człowieka i jest źródłem złego
samopoczucia
Cechy zaburzeń osobowości
Stałe
Ego – syntoniczne
Alloplastyczne
Sztywne
Niedojrzałość mechanizmów obronnych,
fiksacja rozwojowa
Zaburzone relacje interpersonalne
Brak wglądu, nie poszukują pomocy
Negatywnie reakcje innych ludzi
Niska tolerancja napięć
Niedojrzałe mechanizmy obronne
Fantazje – Charakterystyczne dla osobowości
schizoidalnej. Polegają na poszukiwaniu
gratyfikacji emocjonalnej w wykreowanych w
wewnętrznej przestrzeni fantazjach i marzeniach.
Dysocjacja – Szczególnie często występuje w
osobowości histrionicznej. Polega na
zastępowaniu przeżyć nieprzyjemnych
przyjemnymi. Lęk zastępowany może być
poczuciem ekscytacji z różnorodnych
ryzykownych zachowań. Dysocjacja opisywana
jest też w kontekście zapominania
nieprzyjemnych uczuć i wydarzeń.
Niedojrzałe mechanizmy obronne
Izolacja – Występuje m.in. w
osobowości obsesyjno-kompulsywnej.
Związana jest z oddzielaniem od
wspomnień ich wymiaru
emocjonalnego.
Projekcja – Występuje m.in. w
osobowości paranoidalnej. Polega na
umieszczaniu w innych własnych
nieakceptowanych uczuć.
Niedojrzałe mechanizmy obronne
Splitting – Umieszczanie w różnych
osobach cech jednoznacznie złych lub
jednoznacznie dobrych. Jest sposobem
obrony przed negatywnymi uczuciami w
stosunku do osób istotnych.
Pasywna agresja – Złość odczuwana w
stosunku do innych kierowana jest
przeciwko sobie samemu.
Niedojrzałe mechanizmy obronne
Acting out – nieświadome uczucia i
pragnienia realizowane są poprzez nagłą
aktywność o charakterze motorycznym.
Identyfikacja projekcyjna – najczęściej
występuje u osób z cechami osobowości
borderline. Składa się z trzech etapów. W
pierwszym aspekty siebie wprojektowywane
są w inną osobę. Następnie osoba, w której
zostały one umieszczone traktowana jest w
sposób, który odpowiada wprojektowanym w
nią przeżyciom. W trzecim etapie zachowuje
się ona w sposób odpowiadający projekcji
Epidemiologia
Częstość występowania ocenia się na 6-9%; może
być wyższa, do 15%.
Wczesną zapowiedzią są zaburzenia
temperamentu. Zwykle zaburzenia osobowości
ujawniają się w okresie dorastania lub we
wczesnej młodości, czasami można je
zaobserwować już w dzieciństwie.
Na ogół występują równie często u kobiet, jak i u
mężczyzn.
W wywiadzie rodzinnym często odnotowuje się
zaburzenia psychiczne bliżej nieokreślone. W
powstawaniu większości zaburzeń osobowości
potwierdzono częściowy udział czynników
genetycznych
Etiologia
Psychogenna
Indywidualne trudności w okresie rozwojowym
Kryzysy w rodzinie
Maltretowanie
Kazirodztwo
Zaniedbywanie
Choroba lub śmierć rodzica
Zaburzone relacje między dziećmi a rodzicami
Etiologia – czynniki biologiczne
Wyższa współzachorowalność bliźniąt jednojajowych
Cechy impulsywności - podwyższone stężenie
testosteronu, 17-estradiolu i estronu.
Niski poziom MAO w płytkach krwi w zaburzeniu
schizoidalnym osobo wości.
Skokowe ruchy gałek ocznych często łączą się z
introwersją, niską samooceną, wycofaniem z
kontaktów społecznych i z osobowością schizoidalną.
Wysoki poziom endorfin u osób z cechami
temperamentu flegmatycznego.
Etiologia – czynniki biologiczne
Niskie stężenie kwasu hydroksyindolooctowego (5-HIAA)
- tendencje samobójcze, impulsywność oraz
agresywność.
Farmakologiczne podwyższenie stężenia serotoniny może
zmniejszyć wrażliwość na odrzucenie oraz zwiększyć
asertywność, tolerancję na stres i poprawić samoocenę.
Niektóre zaburzenia osobowości - w zapisie EEG
zwiększona aktywność fal wolnych.
Zaburzeniu osobowości antyspołecznej i borderline -
czasem nieznaczne objawy neurologiczne o wczesnym
początku.
Dysfunkcje mózgu - zaburzenia osobowości, zwłaszcza z
osobowość antyspołeczna
Leczenie
Niska motywacja
Psychoterapia
Psychoanaliza
Psychoterapia psychodynamiczna
Podtrzymująca
Poznawcza
Grupowa
Rodzinna
Farmakoterapia
Hospitalizacja
Dziwaczne i ekscentryczne
Paranoiczne
Schizoidalne
Schizotypowe
Dziwaczne i ekscentryczne
Mechanizmy obronne
Fantazje
Projekcja
Skłonność do występowania zaburzeń
myślenia
Skłonność do dezorganizacji struktur
poznawczych w czasie stresu
PARANOICZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Utrwalona nieufność i podejrzliwość pacjenta wobec
innych osób, przypisywanie im wrogich intencji.
Pojawia się w okresie wczesnej młodości w różnych
sytuacjach. Spełnione są co najmniej cztery z
wymienionych poniżej kryteriów:
bezpodstawnie podejrzewa, że jest wykorzystywany,
krzywdzony i oszukiwany przez innych
ma ciągłe nieuzasadnione wątpliwości co do lojalności
i szczerości przyjaciół lub współpracowników
niechętnie mówi o sobie z powodu nieuzasadnionej
obawy, że zostanie to wykorzystane przeciwko niemu
PARANOICZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
doszukuje się ukrytych treści, poniżających lub
wrogich, w nic nie znaczących uwagach lub
zdarzeniach
długo nosi uczucie urazy i nie wybacza innym
zniewagi, krzywdy czy lekceważenia
dostrzega ataki na siebie (na swój charakter lub
reputację), których inne osoby nie dostrzegają, i
reaguje na nie gniewem lub kontratakuje
ma ciągłe, nieuzasadnione podejrzenia co do
wierności współmałżonka lub partnera seksualnego
Nie występuje wyłącznie w przebiegu schizofrenii,
zaburzeń nastroju z objawami psychotycznymi lub w
Innych zaburzeniach psychotycznych; nie jest też
spowodowane czynnikami fizjologicznymi związanymi
z ogólnym stanem zdrowia
PARANOICZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Epidemiologia
Częstość występowania: 0,5-2,5%.
Częściej występuje u krewnych chorych na schizofrenię lub
zaburzenie urojeniowe.
Częściej spotyka się u mężczyzn niż u kobiet.
Rozpowszechnienie jest większe w grupach mniejszościowych,
wśród imigrantów oraz osób głuchoniemych.
Etiologia
Potwierdzono wpływ czynnika genetycznego.
We wczesnym dzieciństwie często obserwuje się nieswoiste
problemy rodzinne oraz maltretowanie.
Psychodynamika
Typowe mechanizmy obronne: projekcja, zaprzeczenie i
racjonalizacja.
Superego jest projektowane na osobę będącą autorytetem
Istotne są nierozwiązane problemy separacji i autonomii
PARANOICZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Przebieg i rokowanie.
Zróżnicowane, zależnie od indywidualnej siły ego oraz
okoliczności życiowych.
Powikłania w postaci zaburzenia urojeniowego, schizofrenii,
depresji, zaburzeń lękowych oraz zaburzeń spowodowanych
używaniem substancji psychoaktywnych.
Pacjenci rzadko zgłaszają się na leczenie.
Leczenie.
Tendencja do nasilania się cech paranoicznych konieczna
do uwzględnienia w terapii. Konieczność uczciwego,
życzliwego i profesjonalnego zachowania wobec pacjenta.
Rzadko małe dawki leków przeciwpsychotycznych
Najczęściej psychoterapia podtrzymująca; konieczne
zachowanie otwartości, konsekwencji, unikanie żartów.
Należy wzmacniać zdrową część ego. Unikanie konfrontacji
SCHIZOIDALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Utrwalony wzorzec zachowań charakteryzujący się
wycofaniem z kontaktów społecznych oraz
ograniczonym sposobem wyrażania emocji w relacjach
interpersonalnych. Rozpoczyna się w okresie wczesnej
młodości i jest obecne w różnych sytuacjach. Co
najmniej cztery z wymienionych niżej kryteriów
potwierdza rozpoznanie:
pacjent nie potrzebuje i nie cieszą go bliskie związki z
innymi osobami (w tym związki rodzinne)
niemal zawsze wybiera działania samotnicze
przejawia niewielkie, jeśli w ogóle, zainteresowanie
kontaktami seksualnymi
uzewnętrznia niewiele form aktywności, jeśli w ogóle,
które sprawiają mu przyjemność
SCHIZOIDALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
nie ma bliskich przyjaciół lub osób zaufanych, z
wyjątkiem bliskich członków rodziny
wydaje się obojętny na pochwały lub krytykę ze
strony innych osób
okazuje chłód emocjonalny, brak zainteresowania
otoczeniem lub spłycony afekt
Nie występuje wyłącznie w przebiegu schizofrenii,
zaburzeń nastroju z objawami psychotycznymi, innych
zaburzeń psychotycznych lub całościowych zaburzeń
rozwojowych; nie jest też powodowane czynnikami
fizjologicznymi związanymi z ogólnym stanem zdrowia
SCHIZOIDALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Epidemiologia
Występuje u 0,4-0,9 % populacji.
Częściej występuje u krewnych osób chorych na
schizofrenię.
Częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet,
prawdopodobnie w stosunku 2: 1.
Etiologia
Możliwy jest udział czynników genetycznych.
Często w okresie rozwojowym stwierdza się
zaburzone relacje w rodzinie.
Psychodynamika
Zahamowanie w relacjach społecznych.
Tłumienie potrzeb społecznych jako sposób radzenia
sobie z agresją.
SCHIZOIDALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Przebieg i rokowanie
Są zróżnicowane.
Możliwe są powikłania w postaci zaburzenia urojeniowego,
schizofrenii i innych psychoz lub depresji.
Leczenie
Stosuje się psychoterapię podtrzymującą, koncentrującą się
na problemach relacji z innymi osobami, lęku przed bliskością
oraz kształtującą umiejętność rozpoznawania emocji.
Pomocna jest psychoterapia grupowa.
Niektórzy pacjenci mogą uczestniczyć w zajęciach
społeczności terapeutycznej.
Farmakoterapia - u niektórych pacjentów skuteczne są leki
przeciwdepresyjne, środki psychostymulujące lub małe dawki
neuroleptyków.
Ponieważ bliskość jest przeżywana jako zagrożenie, wielu
pacjentów rezygnuje z leczenia.
SCHIZOTYPOWE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Utrwalony wzorzec zachowań charakteryzujący się deficytami
w funkcjonowaniu społecznym i relacjach interpersonalnych,
wyrażającymi się dużym dyskomfortem w kontaktach z innymi
osobami oraz zmniejszoną zdolnością do tworzenia bliskich
związków. Ponadto występują zaburzenia procesów
poznawczych i percepcji oraz zachowania ekscentryczne.
Pojawia się w okresie wczesnej młodości i jest obecne w
różnych sytuacjach. Co najmniej pięć z wymienionych niżej
kryteriów potwierdza rozpoznanie:
Sądy odnoszące (z wyłączeniem urojeń odnoszących)
dziwaczne przekonania lub myślenie magiczne, które wpływają na
zachowanie pacjenta i są niezgodne z normami subkulturowymi
(np. wiara w zabobony, jasnowidzenie, telepatię lub ,szósty
zmysł"; u dzieci i młodzieży dziwaczne fantazje lub rozważania)
niezwykłe doznania zmysłowe, np. złudzenia cielesne
dziwaczność myślenia i wypowiedzi (np. niejasność, dygresyjność,
nadmierne uszczegółowianie, metaforyczność, stereotypowość)
SCHIZOTYPOWE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
podejrzliwość lub nastawienie urojeniowe
niedostosowany lub sztywny afekt
dziwaczne, niezwykłe lub ekscentryczne zachowanie
lub wygląd
brak przyjaciół lub osób zaufanych, z wyjątkiem
bliskich członków rodziny
nadmierny lęk społeczny, który nie zmniejsza się
nawet w relacjach z osobami znajomymi; związany
jest raczej z paranoidalnymi obawami niż negatywną
oceną własnej osoby
Nie występuje wyłącznie w przebiegu schizofrenii,
zaburzeń nastroju z objawami psychotycznymi, w
innych zaburzeniach psychotycznych lub całościowych
zaburzeniach rozwojowych
SCHIZOTYPOWE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Epidemiologia
Częstość występowania: 3%.
Wskaźniki rozpowszechnienia są wyższe w
rodzinach chorych na schizofrenię. Stwierdzono
wyższą zgodność występowania u bliźniąt
jednojajowych.
Częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet.
Etiologia jest podobna jak w schizofrenii
Psychodynamika.
Mechanizmy myślenia magicznego,
rozszczepienia i izolacji.
SCHIZOTYPOWE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Przebieg i rokowanie
Rokowanie - ostrożne.
U niektórych pacjentów rozwija się schizofrenia.
Do 10% pacjentów popełnia samobójstwo.
Leczenie.
Niekiedy pacjenci szukają pomocniczego ego w
osobie terapeuty do radzenia sobie z rzeczywistością.
Leczenie farmakologiczne - stosuje się niskie dawki
leków przeciwpsychotycznych lub
przeciwdepresyjnych.
Często pomocna jest psychoterapia podtrzymująca.
Może być stosowana terapia grupowa.
Dla niektórych pacjentów wskazane jest uczestnictwo
w zajęciach społeczności leczniczej.
Teatralność, nadmierna
emocjonalność, zmienność
Antyspołeczna
Borderline
Histrioniczna
Narcystyczna
Teatralność, nadmierna
emocjonalność, zmienność
Mechanizmy obronne
Dysocjacja
Zaprzeczanie
Rozszczepienie
Acting-out
Częste współwystępowanie zaburzeń
nastroju
ANTYSOCJALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Utrwalony wzorzec zachowań cechujący się
lekceważeniem lub łamaniem praw innych osób,
występujący od 15 r.ż. Co najmniej trzy z
wymienionych niżej kryteriów potwierdza rozpoznanie:
niemożność podporządkowania się normom społecznym
oraz respektowania obowiązującego prawa, na co
wskazują wielokrotnie dokonywane czyny. które mogą
być podstawą aresztowania
nieszczerość, powtarzające się kłamstwa, posługiwanie
się pseudonimami, oszukiwanie innych w celu
osiągnięcia korzyści lub dla własnej przyjemności
impulsywność i niezdolność do planowania
drażliwość i agresywność, wyrażające się częstym
udziałem bójkach i napaściach
ANTYSOCJALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
lekkomyślne lekceważenie bezpieczeństwa własnego
i innych osób
ciągły brak odpowiedzialności, wyrażający się
niezdolnością do utrzymania stałej pracy lub
wywiązywania się ze zobowiązań finansowych
brak poczucia winy, obojętność lub usprawiedliwianie
zranienia, złego traktowania lub okradania innych
osób
Osoba musi mieć co najmniej 18 lat
Stwierdza się zaburzenia zachowania rozpoczynające
się przed 15 r.ż.
Zachowania antysocjalne nie pojawiają się wyłącznie
w przebiegu schizofrenii lub epizodu maniakalnego
ANTYSOCJALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Epidemiologia
Występuje u 3% mężczyzn (wskaźniki mogą być
nawet wyższe, do 7%) oraz u 1 % kobiet. W populacji
więźniów częstość występowania
może sięgać 75%.
W niektórych rodzinach częściej występują:
zaburzenie somatyzacyjne, zaburzenia spowodowane
używaniem alkoholu oraz zaburzenie antysocjalne
osobowości. Zaburzenie występuje pięć razy częściej
wśród krewnych pierwszego stopnia mężczyzn z
osobowością antysocjalną niż w grupie kontrolnej.
Zaburzenie częściej występuje w grupach o niższym
statusie społeczno-ekonomicznym.
Czynnikami predysponującymi są: zespół ADHD oraz
zaburzenia zachowania.
ANTYSOCJALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Etiologia
.
Badania osób adoptowanych potwierdzają udział
czynnika genetycznego.
Często stwierdza się uszkodzenia lub dysfunkcje
mózgu, które mogą być wynikiem urazów
okołoporodowych, urazów głowy lub zapalenia
mózgu.
Powszechne są przypadki porzucenia przez rodziców
lub maltretowania w dzieciństwie. Istotnym
czynnikiem może być częste stosowanie przez
rodziców nieuzasadnionych i surowych kar.
ANTYSOCJALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Patofizjologia
Impulsywność jest zwykle skutkiem
uszkodzenia lub dysfunkcji płata czołowego
mózgu (co wykazuje badanie pozytronowej
tomografii emisyjnej).
Także uszkodzenie innych części mózgu (np.
ciała migdałowatego lub innych struktur
płata skroniowego) predysponuje do
zachowań gwałtownych.
Zapis EEG może być nieprawidłowy.
Niekiedy występują nieznaczne objawy
neurologiczne.
ANTYSOCJALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Psychodynamika
W zaburzeniu antysocjalnym osobowości obserwuje
się działania popędowe, z towarzyszącymi deficytami
ego w zakresie planowania i krytycyzmu.
Widoczny jest deficyt lub niedostatki superego,
prymitywne lub słabo rozwinięte sumienie.
Widoczne są trudności w relacjach z obiektem, z
niemożnością odczuwania empatii, miłości i
podstawowego zaufania do innych.
Dominują cechy agresywne.
Towarzyszą cechy sadomasochizmu, narcyzmu i
depresji.
ANTYSOCJALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Przebieg i rokowanie
Rokowanie - zróżnicowane. Często wyraźna
poprawa następuje po okresie wczesnej
dorosłości lub w wieku średnim.
Konsekwencjami zaburzenia mogą być: śmierć
z powodu pobicia, samobójstwo, urazy ciała,
uzależnienie od substancji psychoaktywnych,
konflikty z prawem, trudności finansowe,
zaburzenia depresyjne. Z zaburzeniem
antysocjalnym osobowości wiąże się wiele
schorzeń somatycznych.
ANTYSOCJALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Leczenie
trudne, jeśli nie niemożliwe.
W placówkach medycznych pacjenci mogą sprawiać
wrażenie czarujących, jednocześnie manipulując
otoczeniem, lub też mogą się buntować i odrzucać
proponowane leczenie.
Leczenie uzależnienia od substancji psychoaktywnych
wpływa korzystnie na niektóre zachowania
antysocjalne.
Niekiedy pomaga długoterminowa hospitalizacja lub
pobyt w społeczności terapeutycznej.
ANTYSOCJALNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Zwykle skuteczna jest terapia behawioralna (np.
zachowania mogą być modyfikowane przez sankcje
prawne, strach przed karą). U pacjentów z mniej
nasilonymi objawami duże znaczenie ma
wyznaczenie ściśle określonych granic.
Opisywano korzystne działanie psychoterapii
grupowej, w tym również grup samopomocowych.
Farmakoterapia.
W ADHD mogą być stosowane środki psychostymulujące
Przy zaburzonej kontroli impulsów stosuje się leki
przeciwpadaczkowe
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI Z
POGRANICZA (BORDERLlNE)
Utrwalony wzorzec zachowań
charakteryzujący się niestabilnością w
związkach interpersonalnych, postrzeganiu
siebie, emocjach oraz wyraźną
impulsywnością. Pojawia się w okresie
wczesnej dorosłości i jest obecny w różnych
sytuacjach. Spełnienie co najmniej pięciu z
wymienionych niżej kryteriów potwierdza
rozpoznanie:
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI Z
POGRANICZA (BORDERLlNE)
rozpaczliwe wysiłki podejmowane w celu uniknięcia
realnego lub wyimaginowanego porzucenia. Uwaga:
nie obejmuje zachowań samobójczych lub
samouszkodzeń
niestabilne i intensywne związki interpersonalne
charakteryzujące się występowaniem naprzemiennie
skrajnej idealizacji lub dewaluacji partnera
zaburzenia tożsamości; niestabilny obraz własnej
osoby i poczucia własnego ja
impulsywność w co najmniej dwóch obszarach
stanowiących potencjalne zagrożenie dla pacjenta
(np. wydawanie pieniędzy, życie seksualne,
nadużywanie substancji psychoaktywnych, ryzykowne
prowadzenie samochodu, napady objadania się).
Uwaga: nie obejmuje zachowań samobójczych lub
samouszkodzeń
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI Z
POGRANICZA (BORDERLlNE)
powtarzające się zachowania samobójcze,
demonstracje lub groźby samobójcze oraz
samouszkodzenia
niestabilność emocjonalna, wyraźna zmienność
nastroju (np. epizody nasilonej dysforii,
drażliwości lub lęku, trwające kilka godzin,
rzadko dłużej niż kilka dni)
przewlekłe uczucie pustki
nieadekwatna do sytuacji silna złość lub
trudności z kontrolowaniem złości (np. częste
wybuchy gniewu, stale utrzymujące się uczucie
złości, powtarzające się bójki)
przemijające, związane ze stresem, myślenie
paranoidalne lub nasilone objawy dysocjacyjne
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI Z
POGRANICZA (BORDERLlNE)
Epidemiologia
Osobowość borderline występuje u około 2% populacji ogólnej.
Częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn.
U 90% pacjentów zaburzenie osobowości borderline rozpoznaje się
dodatkowo jedno, a u 40% dwa inne zaburzenia psychiczne.
W rodzinach osób z osobowością borderline częściej występują
zaburzenia nastroju oraz zaburzenia spowodowane używaniem
substancji psychoaktywnych.
Zaburzenie osobowości z pogranicza występuje częściej u matek
pacjentów niż w populacji ogólnej.
Etiologia
Niekiedy stwierdza się uszkodzenie mózgu spowodowane urazem
okołoporodowym, urazem głowy, zapaleniem mózgu lub innymi
chorobami mózgu.
U większości pacjentów wywiad potwierdza maltretowanie fizyczne,
wykorzystywanie seksualne lub porzucenie.
Testy psychologiczne.
Testy projekcyjne ujawniają zaburzoną ocenę rzeczywistości.
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI Z
POGRANICZA (BORDERLlNE)
Patofizjologia
Uszkodzenie płata czołowego może
upośledzać krytycyzm oraz kontrolę emocji.
Uszkodzenie płata skroniowego może
prowadzić do wystąpienia objawów zespołu
Kliivera-Bucy'ego.
Niekiedy stwierdza się niedobór serotoniny.
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI Z
POGRANICZA (BORDERLlNE)
Psychodynamika
Rozszczepienie - pacjent ujawnia silny gniew, nie
zdając sobie sprawy ze swoich ambiwalentnych lub
nawet pozytywnych uczuć w stosunku do danej osoby.
Jest to zwykle przemijające. Pacjent dzieli ludzi na
tych, którzy go lubią, i tych, którzy go nienawidzą, a
także na całkowicie "dobrych" i całkowicie "złych".
Może to być problemem dla personelu zajmującego się
pacjentem.
Idealizacja.
Identyfikacja projekcyjna - pacjent przypisuje
wyidealizowane pozytywne lub negatywne cechy
innym osobom, następnie stara się włączyć je w
rozmaite interakcje, które mają potwierdzić jego
przekonania. Nieświadomie próbuje skłonić terapeutę
do odgrywania projektowanej roli.
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI Z
POGRANICZA (BORDERLlNE)
Pacjent ma zarówno silne potrzeby agresywne, jak i
silne pragnienie obiektu; często występują na
zmianę.
Pacjent odczuwa silny strach przed odrzuceniem.
Nie jest rozwiązana faza ponownego zbliżania się w
procesie separacji indywiduacji (teoria M. Mahler);
zakłócona jest stałość obiektu. Skutkiem tego jest
niemożność osiągnięcia wewnętrznej strukturalizacji i
kontroli.
Zwracanie się przeciwko sobie - dominują nienawiść i
wstręt do siebie.
Uogólniona dysfunkcja ego prowadzi do zaburzeń
tożsamości.
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI Z
POGRANICZA (BORDERLlNE)
Przebieg i rokowanie
Zróżnicowane, w późniejszym wieku możliwa poprawa.
Możliwe są komplikacje: samobójstwo, samouszkodzenia,
zaburzenia nastroju, zaburzenia somatyzacyjne, psychozy,
nadużywanie substan cji psychoaktywnych oraz zaburzenia
seksualne.
Leczenie.
Pacjenci z zaburzeniem osobowości typu borderline mogą
stwarzać problemy. Miewają epizody spiętrzenia afektu i
wymagają szczególnej uwagi.
Leczenie obejmuje psychoterapię podtrzymującą i
ukierunkowaną na uzyskanie wglądu. Psychozy
przeniesieniowe, przeciwprzeniesienie, zachowania typu
acting out oraz myśli i groźby samobójcze wymagają
specjalnego postępowania. Terapeuta pełni rolę
pomocniczego ego i wyznacza granice.
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI Z
POGRANICZA (BORDERLlNE)
Terapia behawioralna pomaga kontrolować impulsy i
wybuchy złości, zmniejsza także wrażliwość na
krytykę i odrzucenie; ważny jest trening umiejętności
społecznych.
Farmakoterapia - niektóre leki w kontroli impulsów i
stabilizacji nastroju. W przypadku kryzysu stosuje się
zwykle krótkie hospitalizacje, niektórzy pacjenci
wymagają jednak długoterminowego leczenia
szpitalnego w celu zmian strukturalnych.
Terapeuta powinien monitorować
przeciwprzeniesienie i często korzystać z konsultacji.
Pacjent nieświadomie może dzielić personel
medyczny i prowokować konflikty. Można temu
zapobiec, przewidując takie zachowania i
odpowiednio szkoląc pracowników.
HISTRIONICZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Utrwalony wzorzec zachowań cechujący się
nadmierną emocjonalnością i skupianiem na
sobie uwagi otoczenia. Rozpoczyna się w
okresie wczesnej dorosłości i obecny jest w
różnych sytuacjach. Spełnienie co najmniej
pięciu z wymienionych poniżej kryteriów
potwierdza rozpoznanie:
źle się czuje, kiedy nie jest w centrum uwagi
w kontaktach z innymi osobami często zachowuje
się niestosownie, jest seksualnie uwodzicielski lub
prowokujący
HISTRIONICZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
przejawia dużą zmienność i
powierzchowność w ekspresji emocji
wykorzystuje swój wygląd zewnętrzny, aby
stale zwracać na siebie uwagę
wypowiada się barwnie i wyraziście, ale
ogólnikowo
dramatyzuje siebie, teatralizuje, przejawia
przesadną ekspresję emocji
jest podatny na sugestię, łatwo ulega
wpływom innych osób lub okoliczności
uważa związki z innymi osobami za bardziej
intymne niż są w rzeczywistości
HISTRIONICZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Epidemiologia
Częstość występowania zaburzenia histrionicznego
osobowości wynosi 2-3%. Ocenia się, że występuje u 10-
15% leczonych pacjentów.
Wskaźniki rozpowszechnienia są wyższe u kobiet niż u
mężczyzn; prawdopodobnie u mężczyzn zaburzenie
rozpoznawane jest zbyt rzadko.
Osobowość histrioniczna bywa związana z zaburzeniem
somatyzacyjnym, nastroju oraz nadużywaniem alkoholu.
Etiologia
Prawdopodobnie trudności interpersonalne we wczesnym
okresie rozwoju były rozwiązywane w sposób dramatyczny.
Wzorem mógł być chłodny i surowy ojciec z uwodzicielską
matką.
HISTRIONICZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Psychodynamika
Typowe są fantazje typu "odgrywanie ról" w
przesadnie emocjonalnym i dramatyzującym stylu.
Najczęstsze mechanizmy obronne to: wyparcie,
regresja, somatyzacja, konwersja, dysocjacja,
zaprzeczenie i uzewnętrznienie.
Często obserwuje się nieprawidłową identyfikację z
rodzicem tej samej płci oraz ambiwalencję i
uwodzicielskość w związku z rodzicem płci
przeciwnej.
Dominują cechy oralne.
Lęk przed seksualnością mimo jawnych zachowań
uwodzicielskich.
HISTRIONICZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Przebieg i rokowanie
Przebieg zróżnicowany.
Na osobowość histrioniczną mogą nakładać się zaburzenia
somatyzacyjne, konwersyjne, dysocjacyjne, seksualne, nastroju
oraz nadużywanie alkoholu.
Leczenie.
Pacjent często wykazuje nadmierne emocje i dąży do skupienia
na sobie uwagi innych.
W leczeniu stosuje się zwykle psychoterapię indywidualną,
zorientowaną na uzyskanie wglądu lub podtrzymującą, w
zależności od siły ego. Terapia koncentruje się na głębszych
uczuciach i (stosowanych jako obrona przed nimi)
powierzchownych teatralnych zachowaniach pacjenta.
Czasami pomocna może być psychoanaliza.
Niekiedy stosuje się terapię grupową.
Dodatkowo mogą być podawane leki
NARCYSTYCZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Utrwalony wzorzec zachowań cechujący się postawą
wielkościową (przejawiającą się w fantazjach lub w
zachowaniu), potrzebą podziwu oraz brakiem
zdolności do empatii. Rozpoczyna się w okresie
wczesnej dorosłości i występuje w różnych sytuacjach.
Stwierdzenie co najmniej pięciu z wymienionych niżej
kryteriów potwierdza rozpoznanie:
ma wyolbrzymione poczucie własnego znaczenia
(np. przecenia swoje osiągnięcia i zdolności,
oczekuje, że będzie uznawany za osobę wybitną,
mimo braku odpowiednich osiągnięć)
jest zaabsorbowany fantazjami o swoich
bezgranicznych sukcesach, władzy, genialności,
urodzie lub idealnej miłości
NARCYSTYCZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
jest przekonany, że jest kimś szczególnym i wyjątkowym;
może być zrozumiany tylko przez
inne podobne mu
osoby [lub instytucje), wybitne lub o wysokim statusie lub
tylko z takimi osobami (lub instytucjami) powinien
utrzymywać kontakty
od otoczenia wymaga ciągłego podziwu
jest przekonany o swoich szczególnych prawach, tj. ma
nieuzasadnione oczekiwania nadzwyczajnego traktowania
przez innych lub automatycznego spełniania przez
otoczenie jego oczekiwań
w związkach interpersonalnych wykorzystuje inne osoby do
osiągnięcia własnych celów
nie jest zdolny do empatii; nie potrafi dostrzec lub
zrozumieć uczuć i potrzeb innych osób
jest często zazdrosny lub przekonany, że inne osoby są mu
zawistne
przejawia aroganckie, niegrzeczne zachowania lub postawy
NARCYSTYCZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Epidemiologia
Częstość występowania w populacji ogólnej wynosi poniżej 1 %.
Przy puszcza się, że występuje jednak znacznie częściej, niż
wskazują na to wyniki dostępnych badań, a liczba osób z tym
zaburzeniem osobowości może wzrastać.
Występuje u 2-16% leczonych pacjentów.
Prawdopodobnie zaburzenie występuje rodzinnie.
Etiologia.
Często wymienianym czynnikiem jest brak empatii ze strony matki
oraz utrata lub odrzucenie we wczesnym okresie rozwojowym.
Psychodynamika.
Cechy narcystyczne - mechanizm obronny albo wynikiem
zahamowanego rozwoju
Postawa wielkościowa i brak empatii chronią przed prymitywną
agresywnością
Zwykle postawę wielkościową traktuje się jako kompensację
poczucia niższości.
NARCYSTYCZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Przebieg i rokowanie.
Zwykle zaburzenie jest przewlekłe i trudne do
leczenia.
Starzenie się jest źle znoszone przez pacjenta,
ponieważ stanowi dla niego narcystyczny uraz.
Przebieg mogą komplikować zaburzenia nastroju,
zaburzenie somatyzacyjne, krótkotrwałe psychozy
oraz zaburzenia związane z używaniem substancji
psychoaktywnych.
Na ogół rokowanie jest ostrożne; u niektórych
pacjentów cechy narcystyczne mogą być znacznie
bardziej nasilone w okresie wczesnej dorosłości niż w
wieku późniejszym.
NARCYSTYCZNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Leczenie
Indywidualna psychoterapia, podtrzymująca lub
ukierunkowana na uzyskanie wglądu, zależnie od siły ego.
U pacjentów z ciężkim zaburzeniem osobowości może być
pomocna społeczność lecznicza.
Sprzeciw wobec leczenia jest często próbą ochrony przez
pacjenta poczucia własnej wartości, której zagraża
interwencja terapeutyczna, doświadczana jako krytyka jego
osoby.
Pomocna może być psychoterapia grupowa.
Pacjent z zaburzeniem narcystycznym osobowości napotyka
w placówce medycznej pewne problemy:
choroba może być doświadczana jako zagrożenie
wielkościowego wyobrażenia własnej osoby,.
osoba lekarza może być idealizowana lub dewaluowana,
może oczekiwać wyjątkowych metod leczenia.
Lękliwość, bojaźliwość
Obsesyjno kompulsywne
Unikające
Zależne
Lękliwość bojaźliwość
Mechanizmy obronne
Izolacja
Bierna agresja
Hipochondryzacja
OBSESYJNO-KOMPULSYJNE
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI
Utrwalony wzorzec zachowań cechujący się nadmiernym
zdyscyplinowaniem, perfekcjonizmem oraz potrzebą
kontroli, kosztem elastyczności, otwartości i skuteczności.
Rozpoczyna się w okresie wczesnej dorosłości i występuje
w różnych sytuacjach. Spełnienie co najmniej czterech z
wymienionych niżej kryteriów potwierdza rozpoznanie:
jest tak pochłonięty szczegółami, zasadami, wykazami,
kolejnością. planami lub organizacją danej działalności, że
podstawowy cel działania zostaje zagubiony
przejawia perfekcjonizm, który utrudnia wykonanie zadania
(np. nie może skończyć pracy, ponieważ nie potrafi sprostać
postawionym sobie nazbyt wysokim wymaganiom)
przesadnie poświęca się pracy i skupia się na wydajności,
rezygnując z czasu wolnego i kontaktów towarzyskich i co
nie jest usprawiedliwione ze względów ekonomicznych)
OBSESYJNO-KOMPULSYJNE
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI
jest nadmiernie sumienny, skrupulatny i
nieustępliwy w sprawach moralności, etyki lub
wartości (nie wynika to z określonej
przynależności religijnej lub kulturowej)
nie potrafi pozbyć się rzeczy zużytych lub
bezwartościowych, nawet jeśli nie mają żadnej
wartości pamiątkowej
niechętnie przekazuje zadania lub pracę innym
osobom, jeśli nie zobowiążą się one wykonać
pracę w dokładnie zalecony przez niego sposób
przejawia skąpstwo w wydatkach na siebie i na
innych; uważa, że pieniądze należy gromadzić na
czarną godzinę
przejawia sztywność i upór
OBSESYJNO-KOMPULSYJNE
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI
Epidemiologia
Częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet.
Prawdopodobnie występuje rodzinnie.
Współczynniki zgodności są wyższe u bliźniąt jednojajowych.
Zaburzenie rozpoznaje się najczęściej u najstarszego dziecka w
rodzinie.
Etiologia.
pacjenci zwykle wychowywani są w warunkach surowej
dyscypliny.
Psychodynamika
Typowe mechanizmy obronne to: izolacja, reakcja
upozorowana, anulowanie (odczynianie), intelektualizacja i
racjonalizacja.
Brak zaufania do uczuć.
Fiksacja na etapie analnym.
OBSESYJNO-KOMPULSYJNE
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI
Przebieg i rokowanie
Pacjent może dobrze funkcjonować w sytuacjach,
które wymagają pracy metodycznej lub
koncentrującej się na szczegółach.
Życie osobiste pacjenta jest zwykle zubożone.
Przebieg może być powikłany zaburzeniami
lękowymi, depresyjnym lub somatyzacyjnym.
Leczenie
Psychoterapia indywidualna, podtrzymująca lub
ukierunkowana na uzyskanie wglądu, zależnie od
siły ego.
OBSESYJNO-KOMPULSYJNE
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI
Korzystna może być terapia grupowa.
Terapia powinna uwzględniać problem kontroli,
uległości oraz intelektualizacji.
Niekiedy stosuje się farmakoterapię
Pobyt w placówce medycznej - choroba lub
metody leczenia mogą być doświadczane przez
pacjenta jako zagrożenie dla utrzymania kontroli
nad sytuacją lub jako kara. Pacjenci często
podejmują energiczne wysiłki w celu odzyskania
kontroli (np. zapisują, liczą, nadzorują itp.).
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI TYPU
UNIKAJĄCEGO
Utrwalony wzorzec zachowań charakteryzujący się
społecznym zahamowaniem, poczuciem
niedostosowania oraz nadwrażliwością na negatywną
ocenę. Rozpoczyna się w okresie wczesnej dorosłości i
jest obecny w różnych sytuacjach. Spełnienie co
najmniej czterech z wymienionych niżej kryteriów
potwierdza rozpoznanie:
z powodu lęku przed krytyką. dezaprobatą lub
odrzuceniem unika aktywności zawodowej. która
wymaga wielu kontaktów z innymi osobami
niechętnie angażuje się w związki z innymi osobami.
jeżeli nie ma pewności. że jest przez nich lubiany
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI TYPU
UNIKAJĄCEGO
okazuje powściągliwość w kontaktach intymnych z
obawy przed zawstydzeniem lub ośmieszeniem
nadmiernie przejmuje się możliwością krytyki lub
odrzucenia w sytuacjach społecznych
w nowych sytuacjach społecznych odczuwa
zahamowanie z powodu poczucia niedostosowania
postrzega siebie jako osobę społecznie
nieprzystosowaną. nieatrakcyjną i gorszą od innych
bardzo niechętnie podejmuje ryzyko lub angażuje się w
nowe działania z obawy. że znajdzie się w krępującej
sytuacji
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI TYPU
UNIKAJĄCEGO
Epidemiologia
Zaburzenie występuje u 0,05-1 % populacji ogólnej.
Są również doniesienia o częstości sięgającej 10%.
Możliwe czynniki predysponujące to zaburzenie
unikające w dzieciństwie i w okresie dorastania lub
deformująca choroba somatyczna.
Etiologia
Wśród prawdopodobnych czynników etiologicznych
wymienia się jawne odrzucenie przez rodziców,
nadopiekuńczość lub cechy lękowe rodziców.
Psychodynamika
Unikanie i zahamowanie mają charakter obronny.
Jawny lęk przed odrzuceniem ukrywa leżącą u
podłoża agresję edypalną lub preedypalną.
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI TYPU
UNIKAJĄCEGO
Przebieg i rokowanie
Pacjent najlepiej funkcjonuje w bezpiecznym środowisku,
chociaż pragnie czegoś więcej.
Na zaburzenie osobowości mogą nakładać się fobia społeczna
lub zaburzenia nastroju.
Leczenie.
Pacjent zwykłe nie jest wymagający i chętnie współpracuje, ale
wrażliwy jest na niejednoznaczne uwagi, które może błędnie
interpretować jako poniżające.
Psychoterapia indywidualna, podtrzymująca lub ukierunkowana
na uzyskanie wglądu, zależnie od siły ego. Często pomocna jest
terapia grupowa.
Korzystny jest trening umiejętności społecznych oraz trening
asertywności.
Jeżeli obecne są objawy lęku lub depresji stosuje się
farmakoterapię,
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI TYPU
ZALEŻNEGO
Utrwalona i nadmierna potrzeba opieki, która
prowadzi do uległości i silnego przywiązania oraz
lęku przed separacją. Ujawnia się w okresie
wczesnej dorosłości i występuje w różnych
sytuacjach. Stwierdzenie co najmniej pięciu z
wymienionych niżej kryteriów potwierdza rozpo
znanie:
bez ciągłych porad i zapewnień ze strony innych
osób pacjent ma trudności z podejmowaniem
codziennych decyzji
potrzebuje innych osób, aby wzięły
odpowiedzialność za większość ważnych spraw w
jego życiu
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI TYPU
ZALEŻNEGO
ma trudności z wyrażeniem odmiennego zdania z obawy przed
utratą wsparcia lub aprobaty innych osób. Uwaga: kryterium
to nie obejmuje uzasadnionych obaw przed odwetem
ma trudności z podejmowaniem zadań lub wykonywaniem
czegokolwiek samodzielnie (raczej z powodu braku pewności
siebie i zaufania do własnej oceny i umiejętności niż z powody
braku motywacji lub energii)
robi bardzo wiele, aby zyskać opiekę i wsparcie innych osób,
dobrowolnie podejmuje się wykonania nawet nieprzyjemnych
zadań
kiedy jest sam, czuje się niepewny i bezradny, obawiając się,
że nie potrafi zadbać o siebie
kiedy kończy się bliski związek, usilnie poszukuje nowego jako
źródła opieki i wsparcia
odczuwa nieuzasadnione obawy przed porzuceniem i
koniecznością radzenia sobie samemu
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI TYPU
ZALEŻNEGO
Epidemiologia
Zaburzenie częściej występuje u kobiet niż u
mężczyzn.
Jest częste, stanowi około 2,5% wszystkich
zaburzeń osobowości.
Etiologia.
Do czynników predysponujących należą:
przewlekła choroba somatyczna, lęk separacyjny
lub utrata rodziców w dzieciństwie.
Psychodynamika
Obecne są nierozwiązane problemy separacyjne.
Pozycja zależności jest obroną wobec agresji.
ZABURZENIE OSOBOWOŚCI TYPU
ZALEŻNEGO
Przebieg i rokowanie
Przebieg jest zróżnicowany.
Po utracie bliskiej osoby mogą wystąpić objawy
depresyjne. Leczenie zwykle przynosi poprawę.
Pacjent może mieć trudności z realizacją "zdrowej"
decyzji o opuszczeniu patologicznego związku.
Leczenie. Pacjent przejawia tendencję do regresji, z
nasilonym lękiem przed porzuceniem.
Psychoterapia indywidualna, podtrzymująca lub
ukierunkowana na uzyskanie wglądu, zależnie od siły
ego.
Stosuje się także terapię behawioralną, trening
asertywności, terapię rodzinną oraz terapię grupową.
Farmakoterapię stosuje się w leczeniu określonych
objawów
Inne
Bierno-agresywne
Depresyjne
BIERNO-AGRESYWNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Utrwalony wzorzec zachowań cechujący się
negatywistyczną postawą oraz biernym oporem wobec
wymagań dotyczących odpowiedniego wywiązywania
się z obowiązków. Ujawnia się w okresie wczesnej
dorosłości i występuje w różnych sytuacjach.
Spełnienie co najmniej czterech z wymienionych niżej
kryteriów potwierdza rozpoznanie:
pacjent biernie sprzeciwia się wypełnianiu typowych
obowiązków społecznych i zawodowych
skarży się, że jest źle rozumiany i niedoceniany przez
innych
jest niezadowolony, wdaje się w niepotrzebne dyskusje
BIERNO-AGRESYWNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
bezzasadnie krytykuje osoby cieszące się autorytetem
okazuje zawiść i urazę wobec osób, którym coś się udaje
wypowiada nieustanne i wyolbrzymione skargi na swój
zły los
na przemian okazuje to wrogie nieposłuszeństwo, to
znowu skruchę
Nie występuje wyłącznie w przebiegu epizodów
depresji; takiego zachowania nie można też
wytłumaczyć dystymią.
BIERNO-AGRESYWNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Epidemiologia.
Nie jest znana.
Etiologia
Może obejmować zachowania wyuczone, modelowane
przez rodziców.
We wczesnym okresie rozwoju często występują
trudności w określeniu się wobec osób cieszących się
autorytetem.
Psychodynamika
Konflikty dotyczące stosunku wobec autorytetu,
autonomii oraz zależności.
Uległość, opór i agresywność
BIERNO-AGRESYWNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Przebieg i rokowanie.
Przebieg może być powikłany zaburzeniem
depresyjnym oraz nadużywaniem alkoholu.
Rokowanie jest ostrożne.
Leczenie
.
Istotnym problemem jest ukryty sprzeciw pacjenta
wobec proponowanej terapii. Podstawowym celem
terapeutycznym jest uświadomienie pacjentowi
jego niechęci.
Korzystne efekty daje psychoterapia
podtrzymująca, jeśli pacjent jest gotowy do
współpracy.
Pomocny może być trening asertywności.
DEPRESYJNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Utrwalony wzorzec cechujący się depresyjnym myśleniem i
zachowaniem. Ujawnia się w okresie wczesnej dorosłości i
obecny jest w różnych sytuacjach. Stwierdzenie co najmniej
pięciu z wymienionych niżej kryteriów potwierdza rozpoznanie:
pacjent zwykle jest przygnębiony, smutny, ponury, posępny i
nieszczęśliwy
ma niskie poczucie własnej wartości, uważa się za osobę
niedostosowaną i bezwartościową
wobec samego siebie jest nadmiernie krytyczny. potępia i poniża
siebie
ciągle rozmyśla o problemach i zamartwia się nimi
wobec innych osób jest nastawiony negatywnie. krytycznie i
oceniająco
jest pesymistą
często czuje się winny lub ma wyrzuty sumienia
Nie występuje wyłącznie w przebiegu epizodów depresji;
takiego zachowania nie można też wytłumaczyć dystymią
DEPRESYJNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Epidemiologia
Uważa się, że osobowość depresyjna jest dosyć częstym
zaburzeniem, brak jednak danych dotyczących częstości
występowania.
Występuje równie często u mężczyzn, jak i u kobiet.
Prawdopodobnie częściej występuje u krewnych osób chorych
na depresję.
Etiologia.
Wśród przyczyn wymienia się stratę rodziców we wczesnym
dzieciństwie lub brak właściwej opieki rodzicielskiej.
Psychodynamika
Niskie poczucie własnej wartości; poczucie winy.
Samokaranie się.
Utrata obiektu miłości we wczesnym okresie rozwoju
DEPRESYJNE ZABURZENIE
OSOBOWOŚCI
Przebieg i rokowanie.
Istnieje ryzyko wystąpienia zaburzeń depresyjnego
i dystymicznego.
Leczenie
Psychoterapia ukierunkowana na uzyskanie wglądu
lub podtrzymująca, zależnie od siły ego.
Stosowana jest terapia poznawcza, grupowa oraz
interpersonalna.
Farmakoterapia - pomocne w leczeniu mogą być
leki z grupy SSRI
Zaburzenie osobowości spowodowane
uszkodzeniem lub dysfunkcją mózgu
Dysfunkcja płata czołowego -
impulsywność, obniżony krytycyzm oraz
abulia.
Uszkodzenie lub dysfunkcja płata
skroniowego może łączyć się z objawami
zespołu Kliivera-Bucy'ego, zwiększoną
aktywnością seksualną przesadną
religijnością oraz czasami zachowaniami
gwałtownymi.
Uszkodzenie płata ciemieniowego wiąże się
z zaprzeczaniem lub cechami euforii.
Zaburzenie osobowości po
przeżyciu sytuacji ekstremalnej
permanentnie wroga albo nacechowana
brakiem zaufania postawa w stosunku do
świata
wycofanie społeczne
nieustające uczucie pustki, albo
beznadziejności
długotrwałe uczucie bycia „na krawędzi”,
jak gdyby w nieustannym zagrożeniu bez
zewnętrznej przyczyny
wyobcowanie – stałe uczucie bycia
zmienionym lub różniącym się od innych.
Zaburzenie osobowości po
przebyciu psychozy
bierność i rezygnacja z
samostanowienia w ważnych
życiowych sprawach
izolacja od innych
poczucie zmiany lub wręcz
napiętnowania przez chorobę
identyfikacja z rolą (przywilejami i
ograniczeniami) chorego, często z
towarzyszącą postawą roszczeniową
Przypadki
Przypadek I
Pani Tavernier jest 45-letnią Francuzką.
Problem. Pani Tavernier poprosiła o konsultacje
psychiatryczne, ponieważ chciała być
"sprawiedliwie osądzona". Miała ostrą i gwałtowną
kłótnię z narzeczoną syna, która zarzuciła pani
Tavernier, że traktuje syna jak małe dziecko.
Narzeczona powiedziała, że pani Tavernier wtrąca
się do wszystkiego, co syn robi, że jest
niesprawiedliwa, nieuczciwa i despotyczna.
Powiedziała, że zatruwa życie wszystkim, że
niewiele brakowało, a zniszczyłaby własnego syna,
że jest "absolutnie stuknięta" i powinna zgłosić się
do psychiatry.
Przypadek I
Zarzuty wysunięte przez dziewczynę
zaszokowały panią Tavernier. Uważa ona, że
dołożyła wszelkich starań, by być dobrą matką,
że zawsze chroniła syna przed niepowodzeniami
i w zasadzie poświęciła dla niego własne życie.
Jest pewna, że nie ma sobie nic do zarzucenia.
Ponieważ jednak powiedziano jej, że powinna
pójść do psychiatry, chciała uzyskać
potwierdzenie swoich racji i zapewnienie, że nie
potrzebuje żadnej pomocy lekarskiej. Poprosiła
syna, by udał się wraz z nią do psychiatry i
wysłuchał werdyktu lekarskiego.
Przypadek I
Wywiad. Pani Tavernier jest jedynaczką.
Wychowała się w mieście. Ojciec był prawnikiem.
Powiedziała lekarzowi, że była bardzo bystrym
dzieckiem i że w szkole uczyłaby się znacznie
lepiej, gdyby rodzice bardziej ją wspierali, a
nauczyciele byli mniej krytyczni. Z nieznanych jej
powodów w szkole nie była zbyt lubiana, ani
przez nauczycieli, ani przez uczniów. Do tej pory
ciągle pamięta chwile, kiedy się z niej
naśmiewano, lub gdy została niesprawiedliwie
skarcona. Uważa, że działo się tak dlatego, że jej
ojciec był prawnikiem, ale nie potrafi przedstawić
na to żadnego przekonującego dowodu.
Przypadek I
Zdobyła wykształcenie pielęgniarskie i podjęła pracę
w jednym ze szpitali rodzinnego miasta. Twierdzi, że
nie miała łatwego życia. Lekarze zachowywali się
jak "półbogowie w bieli", jeśli cokolwiek się nie
udało, pielęgniarki zawsze obwiniały kogoś innego,
zaś chorzy byli z dnia na dzień coraz gorsi. Kilka
razy miała awansować, ale za każdym razem ludzie
spiskowali przeciwko niej i zamiast pani Tavernier
awansował ktoś inny. Składała ostre skargi do władz
szpitala na wszystko, co uznawała za
niesprawiedliwość wołającą o pomstę do nieba, a
nawet zastanawiała się nad wniesieniem sprawy do
sądu, ale ojciec odwiódł ją od tego zamiaru.
Przypadek I
W wieku 24 lat wyszła za urzędnika pracującego w
kancelarii ojca. Ich syn urodził się rok później. Wkrótce
potem mąż pani Tavernier wystąpił o rozwód, bo nie
mógł dłużej wytrzymać niekończących się podejrzeń
żony, że ją zdradza. Pani Tavernier przelała więc
wszystkie uczucia na syna i uczyniła co było w jej
mocy, by uchronić go przed "złem tego świata". Przez
całe życie broniła syna przed sąsiadami,
nauczycielami, trenerami sportowymi, księżmi, nawet
wtedy, gdy syn błagał, by tego nie robiła. Kiedy dorósł,
bez wahania mówiła mu, co sądzi o różnych
dziewczynach, które przyprowadzał do domu.
Szczególnie dużo wysiłku włożyła w to, by ostrzec syna
przed obecną dziewczyną, ale, niestety, on zupełnie
uzależnił się od swojej narzeczonej, a w ogóle myślał
wyłącznie o seksie.
Przypadek I
Pani Tavernier nie pali, praktycznie nie pije
alkoholu, nie zażywa narkoty ków. Jej ojciec
zmarł na atak serca w wieku 75 lat, matka
na raka sutka w wieku 70 lat. Ani matka, ani
ojciec nigdy nie przechodzili leczenia
psychiatrycznego.
Przypadek I
Stwierdzone objawy. Pani Tavernier była
zorientowana co do czasu, miejsca i osób.
Psychiatra przeprowadzający badanie poświęcił
sporo czasu, by przekonać ją, że musi
przeprowadzić rozmowę osobno z nią i osobno z
synem. W trakcie badania pani Tavernier była
spokojna i grzeczna, ale przez cały czas okazywała
podejrzliwość. Co chwilę pytała psychiatrę, czy ich
rozmowa jest nagrywana, chociaż lekarz już na
wstępie wyraźnie oświadczył, że niczego nie
nagrywa. Przyznała, że obdarzanie zaufaniem
innych ludzi sprawia jej trudność, ale to życie
nauczyło ją, że nie można ufać nikomu, nawet
osobom dobrze znanym. Bardzo długo mówiła o
synu i jego narzeczonej.
Przypadek I
W zwięzły sposób wyjaśniła, że syn musiał "upaść
na głowę", by wiązać się z taką dziewczyną i
planować małżeństwo. Twierdziła, iż jest
przekonana o swojej racji. Zresztą całe życie
broniła wyłącznie słusznych spraw, nawet jeśli
wiązało się to z różnymi kłopotami. Przyznała, że
nie potrafi zapomnieć i nie przebacza żadnych
zniewag, oświadczyła, że i tym razem nie będzie
wyjątków. Bezwzględnie odmówiła jakichkolwiek
dalszych badań lub analiz, stwierdzając, że jako
pielęgniarka przechodzi coroczną kontrolę lekarską
i nie widzi żadnego powodu, by poddawać się
jakimkolwiek testom psychologicznym.
Przypadek I
Syn pani Tavernier powiedział, że życie z matką nigdy
nie było łatwe. Matka była zawsze podejrzliwa w
stosunku do jego przyjaciół, sama nie ma żadnych
przyjaciół ani dobrych kolegów. Ciągle ma jakieś
problemy i nieporozumienia w pracy, bez przerwy
narzeka, że jest wykorzystywana. Dopatruje się
ukrytego znaczenia lub gróźb w najbardziej
ogólnikowych i przypadkowych uwagach, sprzecza się
nieustępliwie o każdy drobiazg. Sąsiedzi unikają jej,
bo podała ich do sądu za to, że nie przycięli nieco
zbyt wysokiego żywopłotu. Syn badanej powiedział,
że matka obraża się o byle co, ciągle uważa, że
spotykają ją afronty, gwałtownie reaguje na każdy
sprzeciw.
Przypadek I
Wyznał też, że kiedy był dzieckiem i
dorastającym chłop cem, matka zasypywała go
gradem pytań za każdym razem, gdy zjawił się w
domu z jakimś kolegą. Sytuacja domowa stała się
zupełnie nie do zniesienia odkąd zaczął umawiać
się z dziewczynami. Powiedział, że kocha matkę,
ale już nie wytrzymuje ciągłych ingerencji w
swoje życie osobiste. Narzeczoną opisał jako miłą
i bardzo szczerą dziewczynę, która dołożyła
wszelkich starań, by zdobyć sympatię jego matki.
Kiedy jednak matka kazała jej w trybie
natychmiastowym poddać się badaniu na AIDS,
dziewczyna nie wytrzymała i "wybuchła".
Przypadek I
W czasie rozmowy psychiatry z synem pani
Tavernier trzykrotnie wtargnęła do pokoju z
zapytaniem, jak długo jeszcze będzie trwał
ten spisek przeciwko niej. Na koniec, kiedy
psychiatra próbował omówić sytuację
jednocześnie z panią Tavernier i jej synem i
zaproponował regularne wizyty
terapeutyczne, pani Tavernier zarzuciła mu,
że nie jest bezstronny ani obiektywny i
opuściła szpital.
Przypadek II
Pan Zanetta jest 35-letnim Belgiem.
Ptoblem. Pan Zanetta został aresztowany,
ponieważ rzucił pizzą w twarz jednego z klientów,
a ktoś wezwał w związku z tym policję. Policja
skierowała Zanettę na badanie psychiatryczne.
Badany zupełnie nie potrafił zrozumieć, dlaczego
jego uczynek wywołuje takie zamieszanie.
Przecież klient dostał tylko to, na co zasłużył.
Jakim prawem ośmielił się narzekać, że pizza była
niedobra? Pan Zanetta nienawidzi takich
komentarzy. W dodatku to nie mogła być prawda.
Przypadek II
Wszyscy wiedzą, że "robi najlepsze pizze w
mieście". Zanetta był grzeczny, szczery, naprawdę
czarujący. Bez wahania zgodził się ze
stwierdzeniem policji, że bardzo łatwo się unosi i
nie zawsze potrafi się kontrolować. Lekarzowi
psychiatrze powiedział, że jego życie było i jest
dość burzliwe. Twierdził jednak, że nie jest złym
facetem, bo przecież nigdy nikogo nie
zamordował. Bardzo szczegółowo opisał swoje
losy, przyznał, że były one dość niecodzienne i
wyjaśnił, że to dlatego, iż nigdy nie był "średniej
klasy skurwielem".
Przypadek II
Wywiad. Pan Zanetta wychował się w
niewielkim mieście. Jego ojciec zatrudniał się
jako "złota rączka", ponieważ jednak większość
czasu spędzał w knajpach, popijając piwo, matka
Zanetty, aby utrzymać rodzinę, musiała
pracować jako służąca. W szkole pan Zanetta nie
był złym uczniem, ale ciągle wpadał w jakieś
kłopoty. Rodziców przeważnie nie bylo w domu,
więc nikt nie sprawdzał, czy odrobił lekcje ani co
robi. Sam badany potrafił wymyślać zupełnie
wiarygodne wymówki, kiedy nauczyciele karcili
go, gdy wagarował albo nie odrobił lekcji.
Przypadek II
W wieku młodzieńczym łapano go
wielokrotnie na drobnych kradzieżach w
sklepach. Przeważnie uchodziło mu to na
sucho, bo wymyślał przekonujące i
chwytające za serce historyjki, tak że
poszkodowani dawali mu spokój i nie
wzywali policji. Często nie nocował w domu,
ciągle wdawał się w bójki w szkole lub
dzielnicy, w której mieszkał. Był lubiany
przez większość kolegów, niektórzy nawet
go podziwiali, chociaż wielu rodziców
zdecydowanie zabra niało dzieciom
kontaktów z młodym Zanettą.
Przypadek II
Udało mu się zdobyć zawód kucharza.
Następnie wędrował od jednej pracy do
drugiej. Pracował w budce z hamburgerami,
jakiś czas pływał na statku, był kilka
miesięcy we francuskiej Legii
Cudzoziemskiej. Przez pewien okres
prowadził mocno podejrzany klub nocny. W
tym czasie wiodło mu się zupełnie dobrze.
Klub nosił wszelkie cechy domu
publicznego, ale pan Zanetta twierdził, że
cały czas "dbał" o zatrudnione w nim
dziewczęta.
Przypadek II
Jakiś czas był żonaty i ma syna. Żona
porzuciła go, więc badany uznał, że nie ma
powodu, by utrzymywać ją i dziecko, ona
zaś w końcu przestała dopominać się o
alimenty. Pan Zanetta jest zresztą pewny,
że jest ojcem jeszcze kilku innych dzieci, ale
nigdy nie uznał za stosowne, by to
potwierdzić. Dwa razy złapano go na handlu
kokainą, jakiś czas spędził w więzieniu.
Przypadek II
Twierdzi, że proces był niesprawiedliwy i że
policja powinna zająć się poszukiwaniem
kryminalistów, a nie łapać ludzi, którzy nie
zrobili nic złego. Sam też brał różne
narkotyki, ale twierdzi, że nigdy się nie
uzależnił. Po wyjściu z więzienia przekonał
właściciela miejscowej pizzerii, że
dotychczas pracował w pizzerii w Rzymie,
ale, niestety, musiał wrócić do Belgii z
powodu śmiertelnie chorej matki.
Przypadek II
Ojciec pana Zanetty zmarł na marskość
wątroby. Badany ma dwóch braci, obaj są
zdrowi. Bracia kilkakrotnie pożyczali mu
pieniądze, ale ponieważ nigdy ich nie
oddawał, odżegnali się od niego. Matka
pana Zanetty ma 64 lata i ciągle pracuje
jako służąca. Syn od czasu do czasu
przyjmuje finansowe wsparcie matki.
Przypadek II
Stwierdzone objawy. Pan Zanetta był zorientowany
co do czasu, miejsca i osób. W czasie badania nie był
zdenerwowany, przygnębiony czy podejrzliwy.
Zachowywał się niezwykle grzecznie, był czarujący,
bez wahania udzielał odpowiedzi na wszystkie
pytania, chociaż trudno było stwierdzić, do jakiego
stopnia mówi prawdę. Jego wypowiedzi były logiczne,
nie miał żadnych urojeń, bardzo gorąco zaprzeczał
temu, by kiedykolwiek miał halucynacje. Nie odczuwał
żadnej winy, nie żałował swojego zachowania ani
obecnego, ani w przeszłości. Za wszystkie problemy
życiowe obwiniał policję, żonę, rodzinę, poprzednich
pracodawców, wspólników, kolegów, przyjaciół i w
ogóle całe społeczeństwo, ale nie siebie.
Przypadek II
Badanie fizyczne nie ujawniło niczego
nieprawidłowego. Stwierdzono 0,05%
alkoholu we krwi. Pan Zanetta
zaproponował, że podda się wszelkim
niezbędnym testom, ale psychiatra
nie widział potrzeby przeprowadzenia
innych badań.
Przypadek III
Panna Penee ma 21 lat, jest Francuzką,
samotną, mieszka z rodzicami i młodszą
siostrą w sześciopokojowym mieszkaniu,
pracuje jako sprzedawczyni w małym
sklepiku na przedmieściach.
Problem. Po kłótni z rodzicami panny
Renee zagroziła, że zabije się, wyskakując
przez okno. Rodzice nie wiedzieli, co robić,
więc wezwali lekarza rodzinnego, który
polecił im udać się na oddział
psychiatryczny.
Przypadek III
Wszystko zaczęło się od tego, że Renee zamknęła
się w swoim pokoju i nastawiła na maksymalną
głośność taśmę z muzyką heavymetalową. Rodzice
weszli do pokoju i poprosili, by ściszyła tę
"zwariowaną muzykę". Badana stanowczo
odmówiła, co doprowadziło do jeszcze jednej kłótni.
Kiedy matka wyłączyła magnetofon, panna Renee
otworzyła okno, stanęła na parapecie i zagroziła, że
wyskoczy. W końcu, po długotrwałych awanturach,
zgodziła się na przewiezienie do szpitala. W izbie
przyjęć badana wyraziła zgodę na pozostanie w
szpitalu "tylko dlatego, że sytuacja w domu stała się
absolutnie nie do zniesienia".
Przypadek III
Zgodnie z informacją rodziców, sytuacja w domu
jest "katastrofalna" już od mniej więcej 5 lat. W
jednym momencie panna Renee jest miła i
pogodna, a za chwilę zła i kłótliwa bez żadnego
ku temu powodu. Raz wydaje się zupełnie
szczęśliwa, a następnie ni stąd ni zowąd narzeka,
że życie nie jest nic warte. Kilkanaście razy
wyprowadzała się z domu do wynajętego
mieszkania, ale za każdym razem wracała po
jakimś czasie. Rodzice twierdzą, że badana nigdy
nie wiedziała, czego naprawdę chce. Jej plany na
przyszłość są zupełnie nierealne, a poza tym i tak
stale je zmienia.
Przypadek III
Wywiad. Rodzice panny Renee twierdzą, że
dopóki córka nie wkroczyła w wiek
dojrzewania, była normalnym, zdrowym
dzieckiem. Odkąd skończyła 13 lat,
współżycie z nią stawało się coraz
trudniejsze. Zaczęła mieć problemy w
szkole, mimo że jest inteligentna. Dostawała
bardzo dobre stopnie z przedmiotów, które
ją interesowały, natomiast oblewała te,
których nie lubiła. W domu coraz częściej
sprzeczała się z rodzicami i siostrą,
przeważnie o mało istotne sprawy.
Przypadek III
W wieku 15 lat pacjentka musiała zmienić szkołę z
powodu niezaliczenia kilku przedmiotów. Uparła się, że
chce iść do szkoły technicznej, co w końcu zrobiła.
Była jedyną dziewczyną w klasie, a rok później
zrezygnowała, ponieważ wybrana szkoła przestała jej
się podobać. Przeszła do szkoły plastycznej, ale po
pewnym czasie przestała do niej uczęszczać i podjęła
pracę w sklepie. Przez następnych kilka lat
wielokrotnie zmieniała miejsce zatrudnienia.
Trzykrotnie pozostawała bez pracy przez dobrych kilka
miesięcy. W chwili przyjmowania do szpitala
pracowała w obecnym miejscu zaledwie od 4
miesięcy, a już rozważała możliwość zmiany
zatrudnienia.
Przypadek III
Rodzice panny Renee powiedzieli, że nie
miała stałych przyjaciół i że zry wała
znajomości z byle powodu. Jej związki z
rówieśnikami opisali jako bliskie, choć
przejściowe. Często nawiązywała
znajomości - które jej rodzice określili jako
niepożądane - nierzadko z osobami
przyjmującymi narkotyki. Wydaje się
jednak, że sama badana nigdy ich nie
używała.
Przypadek III
Stwierdzane objawy. Panna Renee jest
atrakcyjną dziewczyną. Kiedy przyjmowano ją
do szpitala, była dobrze ubrana. Jej postawę
można było określić jako zuchwałą i kłótliwą. Po
chwili jednak podjęła współpracę z lekarzem.
Przyznała, że często odczuwa smutek i
przygnębienie, że nie wie, kim tak naprawdę
jest i dlaczego zachowuje się w taki sposób.
Zapytana o preferencje seksualne odparła, że
nie wie, czy pociągają ja bardziej mężczyźni czy
kobiety. Mimo że rodzice zarzucają, że jest
"puszczalska", nigdy nie miała stosunku
płciowego ani z mężczyzną, ani z kobietą.
Przypadek III
Powiedziała, że wierzy w magię i okultyzm, że
czasami ma dziwaczne impulsy, na przykład żeby
wsadzić sobie igłę do oka albo połknąć coś z
biżuterii. Bez wahania przyznała, że daje rodzicom
niezły "wycisk". Chociaż wielokrotnie groziła, że
wyprowadzi się z domu, w rzeczywistości obawia
się, że to rodzice ją porzucą. Przyznała, że od czasu
do czasu grozi popełnieniem samobójstwa,
szczególnie po większych kłótniach z rodzicami.
Powiedziała, że robi to dlatego, bo świat wydaje jej
się wówczas bardzo ponury, a poza tym chce
ukarać rodziców. Faktycznie nigdy nie starała się
popełnić samobójstwa, ale oświadczyła, że byłaby
do tego zdolna, zwłaszcza gdyby życie układało się
szczególnie źle.