Pestycydy
Pestycydy (łac. pestis - zaraza, pomór, caedo - zabijam) - substancje syntetyczne lub naturalne stosowane do zwalczania organizmów szkodliwych lub niepożądanych, używane głównie do ochrony roślin uprawnych, lasów, zbiorników wodnych, ale również zwierząt, ludzi, produktów żywnościowych, a także do niszczenia żywych organizmów, uznanych za szkodliwe, w budynkach inwentarskich, mieszkalnych, szpitalnych i magazynach.
Podział:
Ze względu na działanie pestycydy dzieli się na:
herbicydy - zwalczające chwasty
Podział według budowy chemicznej:
insektycydy fosforoorganiczne
insektycydy polichlorowe
pochodne kwasów aryloalkanokarboksylowych
inne
Podział według toksyczności
Podział w/g Cremlyna pestycydów ze względu na klasy toksyczności ostrej wyrażany za pomocą dawki śmiertelnej LD50, czyli dawki w mg/kg masy ciała powodującej śmierć połowy zwierząt doświadczalnych:
I klasa - skrajnie toksyczne - <1 mg/kg
II klasa - bardzo toksyczne - 1-50 mg/kg
III klasa - umiarkowanie toksyczne - 50-500 mg/kg
IV klasa - słabo toksyczne - 500-5000 mg/kg
V klasa - praktycznie nietoksyczne - 5000-15000 mg/kg
VI klasa - stosunkowo nieszkodliwe - <15000 mg/kg
Klasa |
Typowy przedstawiciel |
Zastosowanie |
Trwałość |
Rozpuszczalność w wodzie |
Transport w glebie |
Węglowodory chlorowane |
lindan |
insektycydy |
duża |
wyjątkowo zła, do żadnej |
erozja gleby |
Kationowe związki heterocykliczne |
dikwat |
herbicydy |
mała, zależna od pH |
dobra |
erozja gleby |
Triazyny |
atrazyna |
herbicydy |
umiarkowana |
zależna od pH |
erozja gleby |
Związki fenylomocznikowe |
linuron |
herbicydy |
umiarkowana |
zmienna |
wymywanie, o ile są to związki rozpuszczalne |
Dinitroaniliny |
trifluralina |
herbicydy |
umiarkowana |
zła |
erozja gleby |
Pochodne kwasu fenoksyoctowego |
2,4-D |
herbicydy |
mała |
dobra |
erozja gleby |
Pochodne fenylokarbaminianów |
profam |
herbicydy |
mała |
dobra |
erozja gleby |
Pochodne ditio-karbaminianów zawierające metale |
maneb |
fungicydy |
mała |
umiarkowana |
brak informacji |
Pyretroidy |
cypermetryna |
insektycydy |
mała |
wyjątkowo zła |
erozja gleby |
Związki fosforoorganiczne |
chlorfenwinfos |
insektycydy |
mała |
dobra |
wymywanie |
Karbaminiany |
karbary1 |
insektycydy |
mała |
dobra |
wymywanie |
Insektycydy
Insektycydy, środki owadobójcze (łac. insecta - owady, caedo - zabijam) - substancje z grupy pestycydów używane do zwalczania szkodników w uprawach rolnych, lasach, w magazynach z żywnością, a także w mieszkaniach. Zależnie od składu chemicznego insektycydy zabijają owady lub jedynie ograniczają ich rozród.
Podział:
- Insektycydy fosforoorganiczne
- Insektycydy karbaminianowe
- Insektycydy polichlorowe
- Insektycydy neonikotynowe
- Imidachlopryd
- Pyretroidy
- Inne
Insektycydy organofosforanowe - pochodne kwasu fosforowego w których grupę hydroksylową (-OH) zastąpiono grupami -OR pochodzącymi od alkoholi. Do grupy tej zalicza się także tiofosforany (zawierające wiązanie P-S), halogenofosforany (zawierające wiązanie P-X,) i fosfoniany organiczne (zawierające wiązanie P-C).
Przykłady:
TEPP (tetraetylopirofosforan C8H20O7P2) - fosforoorganiczny insektycyd otrzymany w 1850 przez Moschnina.
Chlorfenwinfos - Insektycyd fosforoorganiczny,
Metyloparation - s
tosowany w walce z mszycami, chrząszczami w uprawach buraków, ziemniaków (stonka), roślin paszowych, tytoniu, i rzepaku.
Malation - Stosowany w ochronie
upraw warzywnych, sadowniczych, okopowych;
Insektycydy karbaminianowe (karbaminowe)
Przykłady:
Propoksur -
o szerokim lecz krótkotrwałym działaniu (uprawy rzepaku, ziemniaków, kapusty, lnu, jabłoni, także w higienie sanitarnej w budynkach mieszkalnych (karaczany, mrówki faraona).
Karbaryl
Insektycydy polichlorowe
Podział:
Insektycydy polichlorowe to głównie chloropochodne węglowodorów aromatycznych takich jak:
Bischlorofenylowe
pochodne cyklodienowe
pochodne cykloparafinowe:
Wpływ na środowisko:
W latach 1940-1960 były podstawową grupą związków w ochronie płodów rolnych, zwalczaniu chorób zwierząt oraz akcjach higieniczno-sanitarnych.
Obecnie, ze względu na szkodliwe działanie na środowisko (np.: długi czas rozkładu), niektóre są wycofywane z użytku (np. DDT).
Czas zalegania w glebie insektycydów chloroorganicznych:
DDT - 8-12 lat, HCH, aldryna, heptachlor - 4-12 lat, Lindan - 1-4,5 lat
(Mimo całkowitego wycofania DDT z użytku, w latach 70 XX wieku, nadal jest on znajdowany w organizmach roślin, zwierząt i ludzi).
Przykłady:
Dichlorodifenylotrichloroetan
DDT - nazwy handlowe Azotox, Ditox, Tritox
Zwalczanie komarów, wszy i innych owadów przenoszących choroby u ludzi i zwierząt, szkodników w sadach, ogrodach, polach i lasach.
Metoksychlor -
działanie owadobójcze, słabsze niż DDT,
ulegający biodegradacji.
Lindan - preparat d
oglebowy, do zaprawiania nasion, zwalczanie pasikoników, szkodników bawełny; do dezynsekcji zwierząt i gospodarstw domowych.
Aldryna Silnie trujący dla ssaków. Jest stosowany przeciw pędrakom i larwom oraz do dezynfekcji gleb.
Preparaty handlowe to m.in. Aldrin, Agronex TA.
Dieldryna -
Dieldryna to syntetyczny insektycyd chlorowcoorganiczny (mole, termity i pasikoniki). Trwała w środowisku, ulegający bioakumulacji stosowany do ochrony gleby i ziarna, przy kontrolowaniu populacji organizmów przenoszących choroby (komary, muchy tse-tse), jako środek odkażający (owce) oraz jako środek konserwujący drewno.
Heptachlor -
m.in. do zwalczania pasikoników
Chlordan -
Stosowany jako selektywny insektycyd z grupy związków dienowych podobne do DDT (szkodniki domowe, niektóre owady, żyjące w glebie). Bywa także stosowany jako selektywny herbicyd.
Pyretroidy
Pyretroidy - naturalne i syntetyczne środki do zwalczania owadów. Działają wybiórczo. Są trujące dla owadów, a mało szkodliwe dla ludzi i innych organizmów wyższych. Nie działają na grzyby. Na owady działają w sposób kontaktowy i żołądkowy - śmierć owada następuje przez przesuszenie.
-chiralne pyretrenoidy
Inne:
Kwas ortoborowy (kwas borowy, kwas trioksoborowy) zwany potocznie kwasem bornym - nieorganiczny związek chemiczny, słaby kwas o wzorze H3BO3. W przyrodzie występuje jako minerał sassolin. Kwas borowy jest stosowany jako nawóz, środek do impregnacji drewna, łagodny środek dezynfekujący i insektycyd. Jest wykorzystywany również jako konserwant (E284).
Trioksan - (nazwa systematyczna: 1,3,5-trioksan, zwany też trioksymetylenem, C3O3H6) to trimer formaldehydu.
Trioksan tworzy białe, igłowe kryształy, jest dobrze rozpuszczalny w wodzie, alkoholach i acetonie i eterach. Po rozpuszczeniu w wodzie częściowo rozkłada się do formaldehydu.
Trioksan posiada wiele różnych zastosowań: