Prawo rolne

20 godzin - zaliczenie na ocenę 7 czerwca 2002 godz. 16.30.

Mamy w Polsce około 2 000 000 gospodarstw rolnych. Co piąta rodzina w Polsce to rolnik. Grupa ta ma znaczącą pozycję w społeczeństwie. Nieruchomości rolne to w części grunty rolne, w części status tych gruntów jest inny. Prawo rolne reguluje zasady działania tych gospodarstw. Inne zagadnienie to sprawa restrukturyzacji gospodarstw. Jaka będzie polityka rolna w tym zakresie? Rolników obowiązują inne regulacje prawne. Ubezpieczenie społeczne jest również inaczej regulowane przez ustawę o ubezpieczeniach rolników. Ryzyko prowadzenia działalności rolniczej jest większe niż w innej działalności, decydują tu czynniki natury. Stąd mamy do czynienia z interwencjonizmem państwowym. Czy jest on konieczny? Temat prawa rolnego wypłynął na tle negocjacji z U.E.

Podręczniki:

1. Polskie prawo rolne na tle ustawodawstwa U.E. - prof. Stelmachowski.

2. Prawo rolne - ćwiczenia. - R. Wiśniewski.

3. Koncepcja gospodarstwa rolnego w prawie polskim - R. Budzinowski.

4. Polskie prawo rolne - prof. Pawlak.

Pojęcie i przedmiot prawa rolnego.

Prawo w całości to zwarty system prawa. Prawo rolne wyodrębnione jest jako samodzielne w płaszczyźnie naukowej. Ma własny przedmiot badawczy, własne metody regulacji cywilno-prawnych, ale nie ma własnych metod badawczych. Jako nauka wyodrębniło się, nie wyszło jednak całkowicie ze stadium kształtowania się. Polskie prawo rolne nie ma własnego kodeksu. Normy prawa rolnego zawarte są w różnych aktach prawnych (Kodeks Cywilny, ustawodawstwo administracyjne, finansowe i inne). Gdy chodzi o legislacyjny punkt widzenia, to w prawie polskim nie ma wyodrębnionego prawa rolnego.

Płaszczyzna dydaktyczna.

Wyraźnie wyodrębnione w płaszczyźnie dydaktycznej jest przedmiotem wykładanym na wydziałach prawa i administracji uniwersytetów w Polsce. Jest wyodrębnione jako samodzielna gałąź prawa.

Definicja prawa rolnego - wg prof. Stelmachowskiego.

Po II wojnie światowej wyodrębniło się wiele definicji.

1. Jest to całokształt norm prawnych regulujących stosunki społeczne, związane z kształtowaniem ustroju rolnego, w tym także produkcji i rynku rolnego.

2. Prawo rolne jest to prawo dotyczące rolnictwa. - prof. Pawlak

Jest to zakres przedmiotowy, w innych krajach mówi się o przedsiębiorcy rolnym, podmiotowo.

Prawo Rolne a inne gałęzie prawa.

1. Prawo Rolne a Prawo Cywilne.

Są normy Prawa Cywilnego, które są również normami Prawa

Rolnego, są również takie normy Prawa Cywilnego, które nie są

normami Prawa Rolnego. Występują wzajemne zależności. Zaliczenie

normy do Prawa Rolnego nie eliminuje jej związku z Prawem

Cywilnym. Istnieją normy prawne jednocześnie zaliczane do Prawa

Cywilnego i Prawa Rolnego. Np. dziedziczenie gospodarstw rolnych.

2. Prawo Rolne a Prawo Administracyjne.

Stosunek taki sam jak poprzednio.

3. Prawo Rolne a Prawo Gospodarcze.

Prawo Gospodarcze związane jest z pojęciem przedsiębiorstwa Art. 55/1 Kodeksu Cywilnego. Prawo Rolne związane jest z pojęciem gospodarstwa rolnego Art. 55/3.

Cechy szczególne Prawa Rolnego.

1. Stopniowe narastanie regulacji prawnych dotyczących rolnictwa. Prawo to ciągle podlega ewolucji, tworzone są nowe regulacje, również w związku z wejściem do U.E. wejdą akty prawa europejskiego.

2. W prawie Rolnym występują 2 metody regulacji prawnej.

• metoda cywilno-prawna (przeniesienie własności)

• metoda administracyjno-prawna (wydanie decyzji administracyjnej)

3. W Prawie Rolnym występują pojęcia instytucje i konstrukcje prawne charakterystyczne dla tej gałęzi prawa. Np. nieruchomość rolna, grunt rolny, gospodarstwo rolne, scalenie gruntu itp. ( nie wymieniono pojęcia „ziemia” tym pojęciem posługują się ekonomiści).

4. Obowiązki nakładane na podmioty prowadzące działalność rolniczą nie ze względu na interes innych podmiotów, ale ze względu na interes społeczny. Obowiązki te mają charakter publicznoprawny. Np. obowiązek przeciwdziałania erozji gleb, obowiązek rolniczego wykorzystania gruntu.

5. Źródła Prawa Rolnego.
   - Konstytucja - Art. 23 stanowi, że podstawą ustroju rolnego państwa jest gospodarstwo rodzinne.

• Kodeks Cywilny

• Ustawy:

1. O ubezpieczeniu społecznym rolników

2. O podatku rolnym

3. O ochronie gruntów rolnych i leśnych

4. O gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi skarbu państwa

• Akty wykonawcze do tych ustaw

• Statuty organizacji rolniczych

• Akty prawa rolnego wydawane przez organy U.E.

1. rozporządzenia (obowiązują państwa członkowskie)

2. dyrektywy

3. decyzje.

Podstawowe konstrukcje teoretyczne w prawie rolnym.

Własność rolnicza, przedmiotem własności w ujęciu Kodeksu Cywilnego są rzeczy, natomiast przedmiotem własności rolnej jest mienie zorganizowane w postaci gospodarstwa rolnego. Doktrynalne ujęcie własności rolnej obejmuje nie tylko prawo własności, ale też inne prawa rzeczowe.

Prawo rzeczowe.

• prawem do rzeczy jest prawo własności,

• użytkowanie

• służebność

• spółdzielcze prawo do lokalu

• spółdzielcze prawo do domu

• spółdzielcze prawo do mieszkania

• hipoteka - nieruchomości

• zastaw - rzeczy ruchome

Umowy rolne.

Wyrażenie umowy następuje na podstawie 3 kryteriów.

• przedmiot umów związany jest z prowadzeniem działalności rolniczej

• przynajmniej jedna ze stron jest producentem rolnym

• istnieje odrębny tryb regulacji ustawowych dotyczącej danej umowy.

Stosunek prawno-rolny.

Wyodrębnienie następuje na podstawie 3 kryteriów

• przynajmniej jednym z podmiotów tego stosunku jest producent rolny

• przedmiot tego stosunku związany jest z prowadzeniem działalności rolniczej

• istnieje odrębny tryb regulacji tego rodzaju stosunków.

Podstawowe kategorie pojęciowe w prawie rolnym.

• działalność rolnicza, jest to działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej w tym produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej

• gospodarstwo rolne

• producent rolny, może nim być osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, lecz z mocy przepisów szczególnych, mogąca nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.

Rys historyczny.

Etapy rozwoju polityki rolnej i prawa rolnego w Polsce.

I etap.

Lata 1944-1948 - był to okres przebudowy ustroju rolnego w drodze reformy rolnej i osadnictwa, oraz zagospodarowania kraju po zniszczeniach wojennych.

• pierwszym aktem był dekret z 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej

• dekret z 1946 roku o ustroju rolnym i osadnictwie na ziemiach odzyskanych i byłego wolnego miasta Gdańska

Dekret z 1944 roku deklarował, że ustrój rolny oparty będzie na silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji rolnej gospodarstwach stanowiącą prywatna własność ich posiadaczy.

Dwa główne elementy reformy to:

• zgromadzenie zespołu nieruchomości ziemskich na cele reformy rolnej,

• rozdysponowanie nieruchomości z tego zespołu miedzy osoby uprawnione

Ad. 1.

Na cele reformy rolnej przekazane zostały nieruchomości rolne należące do skarbu państwa, osób nie posiadających obywatelstwa polskiego, osób skazanych za określone przestępstwa, skonfiskowane na podstawie innego tytułu, a także nieruchomości przejęte na własność z uwagi na przekroczenie określonych rozmiarów (100 ha ogólnie, lub 50 ha użytków rolnych). Dekret wprowadzał normy obszarowe. Gospodarstwa rolne nie mogły przekraczać wielkości 5 ha, gospodarstwo robotnicze 1ha, ogrodnicze 2ha.

AD. 2.

Utworzony zapas ziemi został rozdysponowany pomiędzy bezrolnych, mało rolnych, średniorolnych. Ziemia rozdawana była odpłatnie, cenę ustalono na poziomie bardzo niskim.

Ustawa 1950 - przejęcie dóbr martwej ręki, poręczenia posiadania gospodarstw proboszczom i utworzenie funduszu kościelnego. Na podstawie tej ustawy na rzecz państwa przeszła własność dóbr kościelnych, również bez odszkodowań. Ustawa ta poręczała proboszczom posiadanie gospodarstw rolnych.

Dekret 1944 roku o przejmowaniu na własność państwa lasów i gruntów leśnych.

Na mocy tego dekretu na własność państwa przeszły lasy i grunty leśne osób narodowości niemieckiej, oraz przekraczające 25 ha. Na własność państwa mogły być przejęte lasy i grunty o mniejszej powierzchni, jeżeli za przejęciem przemawiały ważne względy społeczno-gospodarcze.

Osadnictwo.

Dekret 1946 roku porządkował akcję (przesiedleńczą) osiedleńczą. Na mocy tego dekretu utworzony został zapas ziemi w celu przeprowadzenia osadnictwa. W skład tego zasobu weszły do niego przede wszystkim gospodarstwa poniemieckie. Na podstawie tego dekretu wolno było tworzyć gospodarstwa o powierzchni 15 ha, hodowlane 20 ha po to aby zachęcić Polaków do osiedlania się na tych ziemiach. Dekret przewidywał bardziej skomplikowaną procedurą w zakresie nadawania osadnikowi gospodarstwa domowego.

• W pierwszej fazie wydawano akt nadania, który nie przenosił własności nieruchomości a uprawniał jedynie do posiadania i użytkowania gospodarstwa, oraz do uzyskania w przyszłości prawa własności.

• W drugiej fazie ustalano cenę nabycia gospodarstwa, wydawano orzeczenie o wykonaniu aktu nadania na podstawie którego gospodarstwo stawało się własnością osadników.

Na podstawie tych dwu dekretów wydano ponad 6 000 000 ha ziemi.

Na podstawie dekretu o osadnictwie 3 680 000 ha ziemi.

II etap 1948 - 1956.

Okres przymusowej kolektywizacji, uspółdzielczenia.

Na Plenum Komitetu Centralnego PPR na początku lipca 1948 roku wskazano na celowość uspółdzielczenia wsi. Miało to doprowadzić do likwidacji zacofania na wsi i wzrostu produkcji rolnej. Na uspółdzielczenie wsi wskazywano w planie 6-cio letnim. Uspółdzielczenie wsi miało następować stopniowo. Stosowano jednak przymus w postaci obowiązkowych dostaw żywności, podatku progresywnego, oczywiście dla właścicieli gospodarstw indywidualnych, gospodarstwa spółdzielcze zwolnione były z obowiązkowych dostaw żywności (planów), i płacenia podatków. Pomysł ten nie sprawdził się.

Konstytucja 1952 roku.

Konstytucja ta różnicowała stosunek państwa do poszczególnych gospodarstw rolnych. Inny był stosunek do gospodarstw indywidualnych, a inny do gospodarstw spółdzielczych.

Gospodarstwom indywidualnym Konstytucja gwarantowała opiekę i ochronę przed wyzyskiem, deklarowała iż gospodarstwa spółdzielcze i gospodarstwa państwowe mają być środkiem do usunięcia tego wyzysku. Założono wówczas około 10 000 spółdzielni. Już pod koniec lat 50-tych zauważono błędy w tych założeniach.

III etap 1957 - 1970.

Na Plenum Komitetu Centralnego PZPR w 1956 roku wskazano na potrzebę zmiany polityki rolnej.

Zakładano realizację dwu celów:

• wzrostu produkcji rolnej,

• stopniowe socjalistyczne przeobrażenie rolnictwa.

Rozwiązano spółdzielnie produkcyjne, pozostało 2 000, zniesiono obowiązkowe dostawy żywności i progresje podatkową. W 1957 roku uchwalono ustawę o obrocie nieruchomościami rolnymi, która wprowadzała wolny obrót ziemią oraz przewidywała wymóg posiadania dla nabywcy gruntu kwalifikacji rolniczych.

Druga połowa lat 60-tych to okres PGR-yzacji to jest tendencji do uspołecznienia rolnictwa w drodze tworzenia Państwowych Gospodarstw Rolnych.

Ustawy rolne ważne dla tego okresu - 1967.

• Przejmowanie na własność państwa gospodarstw za rentę lub spłatę pieniężną.

• Ustawa o przymusowym wykupie nieruchomości rolnych

• Ustawa o scalaniu i wymianie gruntów.

W tym okresie zauważono rozwój gospodarki rolnej.

IV etap 1971 - 1980.

Wydano wówczas blok ustaw.

• Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych i rekultywacji gruntów.

• Ustawa o zniesieniu dostaw obowiązkowych.

• Ustawa o podatku gruntowym.

• Ustawa o ubezpieczeniu członków Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych i ich rodzin.

W tym okresie bezpłatną opieką zdrowotną objęto ludność rolniczą - 1974 rok.

W okresie tym tworzono Kombinaty Rolnicze - Gierek.

V etap 1981 - 1989.

W 1981 Rząd zobowiązał się do zmiany polityki rolnej, to jest do odejścia od preferencji gospodarstw uspołecznionych. Rząd uznał iż podstawą naszego rolnictwa są gospodarstwa indywidualne.

Blok ustaw - 1982:

• Ustawa, Prawo spółdzielcze.

• Ustawa o społeczno zawodowych organizacjach rolników.

• Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin.

Do Konstytucji 1952 roku w Art. 15 pkt 3 dodano pojęcie, wyrażenie „gospodarstwo rolne” i zapewniono trwałość tych gospodarstw.

VI etap po 1989 roku.

Okres po obradach okrągłego stołu. Zaniedbano wówczas prawo rolne.

1992 - uchwalono ustawy:

• Ustawa o Agencji Rynku Rolnego.

• Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników i członków ich rodzin.

• Ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

Prawa rynku okazały się niewystarczającym instrumentem w regulacji spraw rolnictwa.

Rząd Premiera Pawlaka.

Od czasu rządów Premiera Pawlaka ożywiła się polityka interwencyjna oraz działalność legislacyjna.

Uchwalono ustawy:

• O opłatach wyrównawczych,

• O Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa,

• O cukrownictwie,

• O ochronie gruntów rolnych i leśnych

Rząd jednak nie miał dalszych koncepcji i nie potrafił ożywić rolnictwa. Stan taki trwa do dziś.

Są fundusze U.E. na rozwój rolnictwa Np. SAPART, AJAKS - pomoc Unii Europejskiej dla rolników ze względu na nieudolność urzędników nie jest wykorzystana.

Pojęcie nieruchomości rolnej.

Art. 46/1 Kodeksu Cywilnego.

Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Podział rzeczy.

• nieruchomości

• rzeczy ruchome

1. Czy nieruchomość rolna stanowi jednolity obszar ziemi, czy może składać się z wielu działek.
   - Tak.

2. Nieruchomości wyodrębnia się na podstawie 2 kryteriów

• obszar fizyczny gruntu

• kryteria prawne

Które z tych kryteriów jest ważniejsze?
- Kryterium prawne.

3. Czy można być właścicielem fizycznie wydzielonej części nieruchomości?
   - Współwłaściciel.
   Księga wieczysta składa się z 4 działów:

• oznaczenia własności

• prawo własności

• ograniczone prawa rzeczowe

• hipoteki

4. Kiedy kilka działek gruntu można wpisać do jednej księgi wieczystej?
   - Kiedy jest jeden właściciel i kiedy graniczą ze sobą lub stanowią całość gospodarczą.

5. Czy nieruchomość rolna jest raczej rzeczą prostą czy złożoną?
   - Złożoną i prostą.

6. Czy budynki zawsze stanowią część składową gruntu?
   - Nie - kiedy jest użytkowanie wieczyste.

7. Czy grunt znajdujący się pod budynkiem gospodarczym na terenie gospodarstwa rolnego jest nieruchomością rolną?
   - Jeżeli będzie to np. obora to tak, ponieważ jest wykorzystywana na cele rolnicze, do produkcji rolnej.

8. Czy nieużytki można zaliczyć do nieruchomości rolnej?
   - Nie zalicza się, orzeczenie Sądu Najwyższego.

9. Czy jeżeli w planie zagospodarowania przestrzennego działka deklarowana jest jako rolna, a właściciel wykorzystuje ją na cele nierolnicze, to czy jest ona nadal nieruchomością rolną?
   - Tak, ponieważ o tym przesądza przeznaczenie.

Pojęcie gospodarstwa rolnego.

Art. 55/3 Kodeksu Cywilnego.

Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Składniki materialne gospodarstwa rolnego.

• grunty rolne, leśne

• budynki i ich części

• urządzenia i inwentarz

Podstawą funkcjonowania gospodarstwa rolnego jest grunt rolny.

Składniki niematerialne to:

- prawa i obowiązki związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Definicje gospodarstwa rolnego są również w Art. 1 / 2 ustawy o podatku rolnym (1ha) oraz w ustawie o ubezpieczeniach społecznych rolników (powyżej 1 ha).

Ustawa stanowi.

• Gospodarstwem rolnym jest każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej.

• Gospodarstwo rolne jest to zespól składników zorganizowanych w celu prowadzenia działalności rolnej.

1. Czy krowa jest przynależnością gruntu rolnego, czy gospodarstwa rolnego?
   - Przynależność do gruntu. Gospodarstwo rolne jest zbiorem rzeczy.

2. Czy stado krów jest przynależnością gruntu rolnego, czy gospodarstwa rolnego?
   - Stado krów nie jest rzeczą, nie może być przynależnością.

3. Czy inwentarz gospodarstwa rolnego jest zawsze przynależnością gruntu rolnego?
   - Nie zawsze musi być ten sam właściciel w znaczeniu 1 zwierzęcia.

4. Czy w nowoczesnym gospodarstwie o małej powierzchni a prowadzącym hodowlę w szerokim zakresie, grunt rolny może być przynależnością do stada krów?
   - Nie może. Przynależnością może być rzecz ruchoma.

5. Czy gospodarstwo rolne może składać się z nieruchomości stanowiących własność różnych osób?
   - Tak, pod warunkiem, że tworzy to funkcjonalną całość.

6. Kwalifikacja zboża z punktu widzenia prawa rzeczowego.

1. zboże na pniu
   - częścią składową gruntu rolnego.

2. zboże jako ziarno zebrane
   - pożytek naturalny dla właściciela.

3. zboże jako nasiona przeznaczone na siew
   - przynależność, tak.

4. zboże przeznaczone na karmę dla zwierząt
   - przynależność, tak.

5. zboże leżące na strychu
   - tak.

7. Czy gospodarstwem rolnym w rozumieniu Kodeksu Cywilnego jest 0,5 ha łąki w woj. Kieleckim, 0,5 ha łąki w woj. Białostockim i 0,5 ha gruntu ornego w woj. Szczecińskim. Jeśli stanowią własność lub znajdują się w posiadaniu jednej osoby.
   Nie, według K.C. - Tak w rozumieniu gospodarstwa do podatku rolnego i ubezpieczenia.

Przynależności.

Są to rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi.

Nie może być przynależności rzeczy nie należnej do właściciela rzeczy głównej.

Kodeks Cywilny

Art. 47.

§ 1. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.§ 2. Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego.§ 3. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych.

Gospodarstwo rolne a przedsiębiorstwo rolne.

Ewolucja ustawodawstwa prawno-rolnego przebiega od rolniczej własności gruntowej do gospodarstwa rolnego ku przedsiębiorstwu rolnemu.

W prawie polskim:

1. Nastąpiło wyraźne rozgraniczenie prawnych pojęć gospodarstwa rolnego i przedsiębiorstwa rolnego.

2. Nie jest znane odrębne pojęcie prawne przedsiębiorstwa rolnego.

Brak pojęcia przedsiębiorstwa rolnego nie stanowi przeszkody do wskazania w ustawodawstwie rozwiązań akcentujących czy stymulujących elementy ekonomiczne pojęcia - przedsiębiorstwo rolne.

Różnice miedzy gospodarstwem rolnym a przedsiębiorstwem rolnym:

1. Gospodarstwo rolne nastawione jest na wykorzystanie ziemi, jej uprawę - natomiast celem przedsiębiorstwa rolnego jest nie tylko produkcja rolna ale także opanowanie rynku.

2. Gospodarstwo rolne ma charakter rodzinny, przedsiębiorstwo nie ma charakteru rodzinnego.

3. Przedsiębiorstwo rolne nabywa w zasadzie wszystkie elementy potrzebne do produkcji, a następnie zbywa te produkty. W gospodarstwie rolnym cele te nie występują.

Gospodarstwo rodzinne.

Jest to gospodarstwo zdolne do produkcji rolnej, będące w stanie zapewnić środki utrzymania dla rodziny rolniczej.

Gospodarstwo.

Nieruchomość	Gospodarstwo rolne	Przedsiębiorstwo rolne
Art. 46 Kodeksu Cywilnego	Art. 55/1 Kodeksu Cywilnego Ustawa o podatku rolnym Ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników	Nie ma definicji legalnej.
Jest rzeczą	Zbiór rzeczy	Zbiór rzeczy
	Gospodarstwo mniejsze - rodzinne	Gospodarstwo w większym rozmiarze, cel - zdobycie rynku.
	KRUS	Ogólne ubezpieczenia

Obrót nieruchomościami i gospodarstwem.

1. Przeniesienie własności nieruchomości rolnej.

2. Obrót nieruchomościami rolnymi w ustawodawstwie państw członkowskich Unii Europejskiej.

3. Zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego.

4. Obrót dzierżawny.

5. Regulacja następstwa w indywidualnych gospodarstwach:

• Umowa z następcą,

• Dziedziczenie gospodarstw rolnych.

Do 1990 roku obrót nieruchomościami rolnymi był niekontrolowany. Ktoś kto nie posiadał wykształcenia rolnego, nie mógł nabyć nieruchomości rolnej (w celu zdobycia kwalifikacji organizowano kursy). Aby kontrolować ten rynek wprowadzono normy obszarowe 15 i 20 ha. Istniał też zakaz tworzenia gospodarstw które nie mogły podjąć produkcji rolnej dotyczący obrotu nieruchomościami z umów miedzy żyjącymi „inter vivo”. Po 1990 roku zniesiono wszystkie ograniczenia.

Ad. 1.

Przeniesienie własności nieruchomości rolnej.

Obecnie każda osoba fizyczna i prawna bez względu na kwalifikacje i przedmiot działalności może nabyć własność nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności bez względu na to czy prowadzi to do podziału gospodarstwa rolnego, czy do powstania dużego gospodarstwa rolnego (nie potrzeba obecnie posiadać wykształcenia rolnego).

Ograniczenia.

Do przeniesienia własności nieruchomości mają zastosowanie przepisy Kodeksu Cywilnego:

• co do formy - akt notarialny pod rygorem nieważności,

• co do niemożności przeniesienia własności nieruchomości, z zastrzeżeniem warunku lub terminu
  - nie sprzyja to pewności obrotu,

• co do możliwości nabywania nieruchomości przez cudzoziemców - cudzoziemcy muszą mieć zezwolenie ministra właściwego do spraw rolnictwa.

Zachował moc obowiązującą Art. 166 paragraf 1 Kodeksu Cywilnego przewidujący szczególne zasady sprzedaży przez współwłaściciela nieruchomości rolnej, udziału we współwłasności lub części takiego udziału. Co do zasady każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. Prawo to doznaje ograniczenia w przypadku sprzedaży udziału we współwłasności nieruchomości rolnej, ponieważ wówczas pozostałym współwłaścicielom przysługuje prawo pierwokupu, jeżeli prowadzą gospodarstwo rolne na gruncie wspólnym. Dotyczy tylko sprzedaży.

Prawo pierwokupu - nie przysługuje gdy współwłaściciel prowadzący jednocześnie gospodarstwo rolne sprzedaje swój udział wraz z tym gospodarstwem, gdy nabywcą sprzedawanego udziału jest osoba, która dziedziczyłaby gospodarstwo po sprzedaży lub współwłaściciel (prawo pierwokupu nie ma zastosowania w przypadku nieodpłatnego zbycia).

„A” - sprzedaje współwłasność „X”

B, C, D mają prawo pierwokupu

Może sprzedać gdy będzie warunek

Np. Prawo pierwokupu obowiązywać będzie przez 1 miesiąc

Gdy sprzedaje synowi - może

Gdy sprzedaje pozostałym B, C, D też może.

Jeżeli „A” sprzedaje „X” całe gospodarstwo z budynkami, to też może sprzedać.

Część przedstawicieli doktryny jest jednak zdania aby kontrolować obrót nieruchomościami rolnymi. Miałoby to sprzyjać rozwojowi struktury agrarnej. Przedstawiciele ci, też odwołują się do rozwiązań Unii Europejskiej. Liberalizacja nastąpiła w 1990 roku, to jest wówczas gdy wszystko puszczono na żywioł. Obecnie Sejm rozpatruje nowy projekt ustawy o obrocie gruntami rolnymi, zawarte tam są ograniczenia obrotem gruntami. Projekt ustawy o obrocie gruntami rolnymi, postulaty „de lege ferenda” - na przyszłość. Autorzy proponują zdyscyplinować obrót gruntami rolnymi, co ma sprzyjać poprawieniu struktury agrarnej. Spotyka się to już ze sprzeciwami ze strony społeczeństwa. Przyszły los ustawy jest nieznany.

Do 7 czerwca - egzamin - śledzić zmiany.

Autorzy proponują następujące rozwiązania:

1. Nieruchomość rolną będzie mogła nabyć osoba, która legitymuje się wykształceniem rolniczym lub posiada 5-letnią praktyką pracy w gospodarstwie rolnym.

2. Proponuje się wprowadzić minimalną wielkość gospodarstwa rolnego.

3. Proponuje się przyjąć średnią wielkość jaka istnieje w województwie. Ustalać to miałby sejmik wojewódzki.

4. Drugie rozwiązanie to gospodarstwa nie mniejsze niż 0,3 ha, - jest to rozwiązanie z U.E.

5. Przyjąć obecne normy to jest 1 ha, jest projekt aby zwiększyć ten obszar do 2 ha, wówczas ilość gospodarstw rolnych zmniejszyłaby się o 450 000, do 2 000 000. Tyle ludzi musiałoby przejść na inne formy ubezpieczeń społecznych.

6. Proponuje się wprowadzenie maksymalnej wielkości gospodarstwa rolnego, byłaby to 10 krotność, wielkość średniego gospodarstwa, uchwała sejmiku.

7. W przypadku sprzedaży ziemi prawo do jej zakupu w pierwszym rzędzie miałby:

• Dzierżawca

• Sąsiad, którego pole bezpośrednio przylega. Nadrzędne prawo pierwokupu miałoby przysługiwać państwu. Chodzi o zablokowanie nabywania ziemi przez obywateli U.E.

Obrót nieruchomościami rolnymi - ustawodawstwo państw zachodnich - U.E.

W zakresie reguł prawnych obrotu gruntami rolnymi Dyrektywy Rady U.E. formułują dwa istotne postulaty pod adresem ustawodawców krajów członkowskich w sprawie oddziaływania na strukturę agrarną.

• Postulat kwalifikacji zawodowych rolników w szczególności osób nowo obejmujących gospodarstwa rolne
  ( ktoś kto uprawia ziemię powinien znać się na tym, chronić środowisko).

• Postulat koncentracji w ramach mniejszej liczby większych gospodarstw, przy równoczesnym zapobieganiu, tam gdzie takie niebezpieczeństwo występuje, rozdrobnienia już istniejących jednostek produkcyjnych.

• Kontrola obrotu nieruchomościami - inter vivos - pomiędzy żyjącymi w państwach U.E. jest uregulowana szczególnie. Regulacja ta dotyczy nie tylko obrotu własnościowego, ale również obrotu dzierżawnego.

Unia Europejska.

Rozporządzenie - wiążące, państwa członkowskie muszą je wykonać.

Dyrektywa - zalecenie i osiągnięcie zalecanego celu w sposób pozostawiony dla państwa wykonującego dyrektywę.

Francja - nabywca musi mieć kwalifikacje rolnicze, bardziej jednak liczony jest staż np. 5 lat. Jeżeli posiada wykształcenie rolnicze, wówczas wymagany jest staż 3 lata. Kwalifikacje muszą posiadać również dzierżawcy. Francja i Niemcy zapobiegają rozdrobnieniu gospodarstw. We Francji nie kontroluje się obrotu ziemią do 50 ha, powyżej wymagana jest zgoda i sprawdzenie czy nie jest to obrót spekulacyjny. Jeżeli taka transakcja została dokonana bez zgody, wówczas nie można jej zapisać w księgach wieczystych, transakcja jest nieważna. Stosuje się kary finansowe. Subsydia, dotacje uzyskuje się po uzyskaniu zaświadczenia od organu państwowego o legalności transakcji zbycia czy nabycia.

Zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego.

Ustawodawca nie mówi tu o nieruchomości rolnej.

Zniesienie współwłasności:

• ugoda, umowa cywilno-prawna,

• sądowa, sąd dokonuje podziału w naturze.

Jeżeli nie uda się przeprowadzić tego w naturze, wówczas przyznaje się jednemu z obowiązkiem spłaty. Sąd może również postanowić sprzedaż w drodze licytacji i dokonać podziału uzyskanej sumy.

Sądowe regulacje prawa sądowego zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego dotyczą

- sposobu zniesienia współwłasności gruntu.

1. Zasadą jest podział w naturze między współwłaścicieli w częściach odpowiadających wielkości ich udziału. Warunkiem dopuszczenia podziału w naturze jest wymóg jego zgodności z zasadami prawidłowej gospodarki. Wartość udziału wyrównywana jest przez dopłaty pieniężne.

2. Przyznanie gospodarstwa jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych. Kolejność przyznania gospodarstwa rozstrzyga Art. 213 i 214 K.C. i tak sąd przyzna gospodarstwo:

• Temu ze współwłaścicieli na którego wyrażą zgodę wszyscy pozostali.

• Temu który je prowadzi, lub stale w nim pracuje, chyba, że interes społeczny przemawia za wybraniem innego współwłaściciela.

• Jeżeli wymogi przewidziane w pkt. 2 spełnia kilku ze współwłaścicieli lub nie spełnia ich żaden z nich, sąd przyzna gospodarstwo temu kto daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia.

3. Sprzedaż nieruchomości (dział cywilny) następuje na wniosek wszystkich współwłaścicieli albo w przypadku nie wyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa.

Właściciel który w wyniku zniesienia współwłasności otrzymał gospodarstwo rolne i wchodzące w skład tego gospodarstwa nieruchomości, następnie zbył odpłatnie przed upływem 5 lat od chwili zniesienia współwłasności, jest zobowiązany pozostałym współwłaścicielom, którym przypadały spłaty niższe od należnych, wydać proporcjonalnie do wielkości ich udziałów, korzyści uzyskane z obniżenia spłat, chyba, że celem zbycia jest zapewnienie racjonalnego prowadzenia tego gospodarstwa.

Współwłaścicielom, którzy nie otrzymali gospodarstwa lub jego części w naturze, a zamieszkują w tym gospodarstwie przysługuje dalsze uprawnienie do zamieszkiwania, nie dłużej jednak jak 5 lat. W przypadku małoletnich - 5 lat od chwili uzyskania pełnoletności. Nie dotyczy to osób niepełnosprawnych.

PRZYKŁAD

A - ¼ student WSB, sprzedawca w sklepie AGD,

B - ½ pracuje w gospodarstwie,

C - !/8 prowadzi własne gospodarstwo rolne o powierzchni 8 ha pod sadownictwo

D - 1/8 lekarz weterynarii

Sytuacja - Właściciel p. Kwiatkowski zmarł.

A B C D - zostali współwłaścicielami.

1. Mogą się dogadać

2. Nie dogadali się i idą do sądu.

Następuje podział w naturze - po pierwsze sąd bada

B - mógłby dostać gospodarstwo ale nie daje gwarancji, że będzie dobrze prowadził to gospodarstwo. Jeżeli nie daje gwarancji to pozostaje C.

B - daje gwarancje, wówczas należą się spłaty dla A C i D. Można je ograniczyć dla A i D.

Jeżeli np. B zbył część działki i kupił za to samochód Polonez - TRUCK - potrzebny do prowadzenia produkcji rolnej - w porządku.

Studentowi przysługuje służebność mieszkania.

Obrót dzierżawny.

Kodeks Cywilny, Art. 693 - 710.

Przez umowę dzierżawy, wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania z niej pożytków przez czas oznaczony, lub nieoznaczony. Dzierżawca zobowiązuje się do płacenia wydzierżawiającemu umówiony czynsz. Czynsz nie musi być wyrażony w pieniądzu, może to być, np. płód rolny. Czynsz z tytułu dzierżawy jest płatny z dołu, z tytułu najmu z góry. Podmiotami stosunku prawnego dzierżawy są dzierżawca i wydzierżawiający co do których Kodeks Cywilny nie stawia żadnych wymagań jeżeli chodzi o posiadanie kwalifikacji rolnych. Dzierżawcy gruntu rolnego przysługują na własność pożytki naturalne, które zostały odłączone od gruntu w czasie trwania umowy.

Np.

Umowa zawarta została od 1.09.2001 do 31.08.2002, dzierżawca nie zdążył wykopać buraków, stają się one własnością wydzierżawiającego.

Obowiązkiem dzierżawcy jest płacenie czynszu, zgodnie z K.C. czynsz płatny jest półrocznie z dołu, chyba że strony postanowią inaczej.

Prawo pierwokupu.

Jeżeli umowa dzierżawy nieruchomości rolnej była zawarta na okres dłuższy niż 3 lata lub trwała faktycznie przez okres co najmniej 10 lat, dzierżawcy przysługuje prawo pierwokupu.

Dzierżawa bezczynszowa.

Polega na przekazaniu gruntów do używania i pobierania pożytków wyłącznie za obowiązek uiszczania podatków i innych ciężarów publicznych. Przedmiotem dzierżawy mogą być również grunty państwowe, co reguluje ustawa z 19.10.1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

Regulacje następstwa w indywidualnych gospodarstwach rolnych.

Umowa z następcą.

Reguluje to ustawa o społecznym ubezpieczeniu rolników Art. 84 - 91.

Przez umowę z następcą, rolnik będący właścicielem gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego o co najmniej 15 lat (następcę) własność i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie. Umowa z następcą a także umowa zawarta w celu wykonania umowy z następcą (przenosząca własność gospodarstwa rolnego na następcę) powinny być zawarte w formie aktu notarialnego. Umowy mogą być rozwiązane.

Dziedziczenie gospodarstwa rolnego.

Wg ustawy

• Małżonek, dzieci

• Rodzeństwo

• Dzieci rodzeństwa

Kodeks Cywilny Art. 1058 - 1088 dziedziczenie gospodarstw rolnych.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 roku rozstrzygnął kwestię zgodności przepisów normujących dziedziczenie gospodarstw rolnych z Konstytucją Art. 64. Najogólniej można stwierdzić, iż na podstawie tego wyroku od 14 lutego 2001 roku, dziedziczenie gospodarstw następuje zgodnie z ogólnymi regułami spadkobrania. Jeżeli po 14 lutego 2001 roku powstało prawo do spadkobrania, następuje to na ogólnych zasadach. Nie potrzeba mieć kwalifikacji.

Społeczne ubezpieczenie rolników.

Od 1947 ubezpieczeniem społecznym objęci byli pracownicy PGR.

Od 1971 pracownicy spółdzielni rolniczych.

Od 1972 ubezpieczenie społeczne dla rolników i ich rodzin.

Od 1977 po raz pierwszy rolnicy objęci zostali obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym.

Chłopo-robotnicy ubezpieczeni byli jako pracownicy zakładów w których pracowali.

Od 1990

Obecny model prawny reguluje ustawa z dn. 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Wcześniejsze ustawy (1972) uzależniały świadczenia emerytalne od przekazania gospodarstwa na rzecz państwa. Wysokość świadczeń uzależniona od produkcji rolnej jej wysokości. Obecnie świadczenia z ubezpieczenia rolniczego są podobne do świadczeń z innych ubezpieczeń (podmioty gospodarcze).

Ustawa powołała do życia Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) podległą ministrowi właściwemu do spraw rolnictwa. KRUS przejęła od ZUS zadania związane z obsługą rolniczego ubezpieczenia społecznego. Zachowano dualizm finansowania.

W KRUS wyróżniamy fundusz:

• składkowy

• emerytalno rentowy

Ustawa rozgraniczyła dwa działy:
1. ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie.

2. ubezpieczenie emerytalno- rentowe .

Zakres podmiotowy ubezpieczenia rolniczego.

Ubezpieczeniu społecznemu podlegają:
- rolnik będący posiadaczem samoistnym albo zależnym (dzierżawca) gospodarstwa rolnego,

- jego małżonek i domownik (domownikiem jest osoba bliska rolnikowi która ukończyła 16 lat i pracuje w tym

gospodarstwie),

Ubezpieczenie w obu działach może być:
- Ubezpieczeniem obowiązkowym (podlega każdy rolnik posiadający powyżej 1 ha gruntu, albo dział specjalny),

- Ubezpieczeniem dobrowolnym (na wniosek).

Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego.

1. Jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu albo śmierci wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej (Wypadek w rolnictwie jest to zdarzenie nagłe na terenie gospodarstwa rolniczego lub domowego, w drodze z gospodarstwa lub powrotnej, związane z wykonywaną pracą rolniczą. Nie jest wypadkiem umyślne lub rażące niedbalstwo, nietrzeźwość i przyczynie się w znacznym stopniu do wypadku).

2. Zasiłek chorobowy - przysługuje ubezpieczonemu, który jest niezdolny do pracy nieprzerwanie przez 30 dni (nie dłużej niż 180 dni), świadczenie w wysokości 1/30 świadczenia podstawowego za każdy dzień niezdolności, uprawnienie nabywa się po roku ubezpieczenia.

3. Zasiłek z tytułu urodzenia lub przyjęcia dziecka na wychowanie w wysokości - 3 krotność najniższej emerytury

4. Zasiłek macierzyński za okres 8 tygodni (chorobowe).

Świadczenia z tytułu ubezpieczenia emerytalno-rentowego
1. Emerytura lub renta rolnicza.

2. Renta rodzinna.

3. Dodatki do emerytur i rent (pielęgnacyjny, kombatancki, z tytułu tajnego nauczania, z tytułu pracy przymusowej).

4. Zasiłek pogrzebowy.

Składki

• ubezpieczenie wypadkowe i chorobowe - składka stała

• ubezpieczenie emerytalno-rentowe - składka 30% emerytury płatna kwartalnie.

Przesłanki nabycia uprawnień do emerytury rolniczej.

1. Osiągnięcie wieku emerytalnego 60 kobieta i 65 lat mężczyzna,

2. Spełnienie wymogu stażu ubezpieczenia 25 lat.

Przejście na wcześniejszą emeryturę w wieku 55 i 60 jest możliwe pod warunkiem posiadania dłuższego o 5 lat okresu składkowego. Nie jest koniecznie zaprzestanie działalności rolniczej.

Ustawa z 26.04.2001 o rentach strukturalnych ( renta za przekazanie gospodarstwa rolnego) w rolnictwie- ustawa pomostowa rolnicza. Kobieta 55 i mężczyzna 60 - nowe świadczenie, okres składkowy 25 lat.

Przesłanki uzyskania rolniczej renty inwalidzkiej.

1. Długotrwała niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, powyżej 6 miesięcy,

2. wymagany okres podlegania ubezpieczeniu, uzależniony od wieku,

3. niezdolność do pracy musi powstać w okresie ubezpieczenia lub nie dłużej niż 18 miesięcy po ustaniu ubezpieczenia,

Niezdolność do pracy może być okresowa lub stała.

Emerytury i renty rolnicze są dwuczęściowe.
1. Część składkowa,

2. Część uzupełniająca

Decyzje w sprawach indywidualnych rent i emerytur na podstawie ustawy z 1.12.1994 r. wydaje KRUS.
Prezes KRUS może przyznać emeryturę jeżeli np. brakuje 1 dzień do okresu ubezpieczenia. Uzyskanie świadczenia z ubezpieczenia społecznego rolników nie jest zależne od przekazania gospodarstwa dla państwa. Świadczenie z części uzupełniającej - tak.

Ubezpieczenia rolnicze majątkowe.
Do 1990 monopol na ubezpieczenia majątkowe miało PZU, co do zasady są to ubezpieczenia dobrowolne.

Pewne ubezpieczenia maja charakter obowiązkowy są to :

1. Ubezpieczenie budynków od ognia i innych zdarzeń losowych,

Kto jest zobligowany? Właściciel, posiadacz samoistny i zależny, budynki o powierzchni powyżej 20 m.

2. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej OC rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego,

dotyczy gospodarstw powyżej 1ha.

Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów.

Opodatkowanie rolnictwa.
1. Podatek rolny - reguluje ustawa 15.11.1984 o podatku rolnym. Podatek pobierany jest od gruntów rolnych o powierzchni powyżej 1 ha a także od gruntów pod stawami i zabudowaniami, jest to podatek liniowy majątkowy, wysokość podatku to cena 2,5 kwintala żyta za 1 ha przeliczeniowy gruntu.

Przewiduje się ulgi, podlegają im:

• grunty VI klasy,

• grunty w trakcie wykonywania prac melioracyjnych,

• na czas powołania rolnika do wojska.

Podatek zasila budżet gminy. Jeżeli ziemia nie jest gruntem rolnym, podlega podatkowi od nieruchomości.

2. Podatek dochodowy z rolnictwa - reguluje ustawa o podatku od osób fizycznych i prawnych. Co do zasady rolnicy nie są opodatkowani podatkiem dochodowym, chyba, że prowadzą działy specjalne produkcji rolnej. Dział specjalny produkcji rolnej to, produkcja warzyw, kwiatów w tunelach, foliach, produkcja np. dżdżownic itp. Produkcję tą opodatkowuje się na podstawie ustawy o podatku od osób fizycznych.

3. Podatek od nieruchomości - reguluje ustawa o podatkach i opłatach lokalnych z 12.01.1991 r. Podatek od nieruchomości zsynchronizowany jest z podatkiem rolnym. Grunty objęte podatkiem rolnym nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości. Podatek ten też zasila budżet gminy.

4. Podatek leśny - reguluje ustawa z 28.09.1991r. o lasach. Podatek ten obciąża wszystkich posiadaczy lasów. Młode lasy do 40 lat zwolnione są od tego podatku.

Pozostało jeszcze 4 godziny wykładów.

Zagadnienia dotyczące niektórych pytań zostaną wyłożone na ostatnich wykładach.

Pytania na egzamin.

1. Wyjaśnij pojęcia:

1. nieruchomość rolna,

2. grunt rolny,

3. gospodarstwo rolne,

4. producent rolny,

5. gospodarstwo rodzinne,

6. przedsiębiorstwo rolne.

2. Wskaż różnicę pomiędzy pojęciami:

1. nieruchomość rolna,

2. gospodarstwo rolne,

3. przedsiębiorstwo rolne.

3. Przeniesienie własności nieruchomości rolnej, ograniczenia, kontrola.

4. Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego.

5. Umowa z następcą.

6. Zasady dziedziczenia gospodarstw rolnych.

7. Gospodarowanie zasobem własności Skarbu Państwa.

8. Wyjaśnij pojęcie Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.

9. Zasady ubezpieczenia społecznego rolników.

10. Rolnicze ubezpieczenia majątkowe.

11. Opodatkowanie rolnictwa.

12. Wyjaśnij pojęcia:

1. Agencja Rynku Rolnego,

2. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

13. Społeczno zawodowe organizacje rolników

14. Samorząd rolniczy.

P.C.

P.R.

P.R.

P.A.

A

B

C

D

---