Polityka zagraniczna II RP
13 II 1919 przybywa do Paryża cz. delegacji z Polski (Pułaski, Bujak, Kutrzeba i inni). Początek obrad kongresu 18 I 1919. Punktem wyjścia były: 14 pkt. Wilsona i zobow koalicji wzgl. Włoch, Rumuni, Czech. (terytorialne). Strona sprzymierzonych to 27 państw (bez angielsk dominiów) liczyło się jednak tylko 5 mocarstw WBryt, Fr, Włoch,Japonia, USA. Rada Najwyższa Kongresu (Komitet 10 po 2 z mocarstwa - w poł III zreduk do 4 os: Clemenceau, Wilson, Georg, Orlando). Osobno, jako Komitet 5 zaczęli się po III zbierać min spraw zagr mocarstw. Komisji ds. Polski przewod Jules Cambou. Mocarstwa a Polska: Francja: mamy jej sympatię ale zawiodła w sprawie Gdańska i Górn Śląska. W zw z sojusz fran-ros długo uważała sprawę pol za wewn sprawę Rosji. Jej poglądy kształtuje strach przed N - teraz rodzi się szansa by Polska się Francja na wschodzie, część Franc nie ufa Polakom bo część społ była ku państw centralnym. Ustępowała Anglii i USA bo była słabsza militarnie, ale i inne priorytety, także dążyli do zapełnienia funduszu odszkodowań. USA - nie byli z góry uprzedzeni, mili małe pojęcie o Polsce, kwest narod, akceptowali forme plebiscytów jako samostanowienie, przeciw polskości Galicji Wschod, lobby Żyd naciskało na traktat mniejszościowy. Anglia - kontrowała wszelkie polskie zabiegi terytorialne.
Polityka zagraniczna II RP do 1926r.
Anglia - Polska: pomimo nieprzychylnej Polsce postawy WBryt. na konfer pokoj w Paryżu - właściwie tuż po niej Piłsud i Paderewski podjeli próby nawiązania porozum pol-ang. Dlaczego?: okazało się, że Anglia to potęga europ (lepsza niż Fr), sojusz z Fr był dziłem Dmowskiego; Piłsudski sądził, że może uzyskać poparcie Anglii w swej antyros polityce (zwłaszcza że min spr zagr był Curzon antyros imperial). Paderewski zaś tradycyjnie sympatyzował z Anglosasami (ale był naiwny). W VII 1919 ustanowiono poselstwa Sapieha w Lond, Wyndham (?) w Warszawie. IX '19 propozycja użycia polsk armii przez aliant w interwencji p/bolszew - tzn żeby ją sfinansowali. Nic nie wyszło choć George się zapalił. Rada Ambasadorów wskazywała, że mocarstwa mają wyznaczyć wsch granicę Polski (10 III 1920). Gdy zaistniała możliwośc pokoju pol-radz Brytyj zaniepokoił fakt, że Polacy “tylko” żądali. Brak stanowiska angiel wobec wyprawy kijowskiej. . Rząd pl. W obliczu niepowodzeń na najbliż konf mnarod chciał prosić o “moralną i materialną pomoc” aliantów. Z taką notą 8VII przybył premier Wł. Grabski (chyba do Spa), tu L. George podyktował mu warunki: Polska ma wystąpić o pokój do Zw. Radz., Śląsk Ciesz podzielono, Gdańsk uznają Polacy jak jest. 11 VII wysłano do Moskwy (do Cziczerina) telegram podpisany przez Curzuna proponujący linię rozejmową pol-ros. (woj. pol stanie na linii ustalonej przez konf pokoj 8XII'19, a wojsk sowieckie o 50 km na wsch od tej linii, wyłączając Wilno dla Litwy., w Gal Wsch - armie staną na linii osiągniętej w dniu rozejmu po czym obie cofną się o 10km - wymienione miejscowości sugerowały opuszczenie przez polske Galic Wsch) te ustalenia były inne niż z Grabskim (z 10VII) Rosjanie wyśmiali tę notę ale zaznaczyli, że są gotowi do rozmów pokoj gdy Polacy zwróćą się bezpośrednio. 22 VII Polacy to zrobili z godnie z radą aliantów, ale ofensywa ros nie ustępowała. Wtedy do Warszawy przybyła mieszana misja aliancka (d'Abernona?) która ułatwiała dostawy materiałów wojsk dla Polski. L. George był gotów przyjąć i zmusić Polskę do przyjęcia warunków sowieckich (tzw. “list Kamieniewa” z 5 VIII) strasząc wycofaniem pomocy. Rok 1920 uświadomił anglofilom, że na pomoc ze strony Wlk Bryt nie ma co liczyć. W zw z nie udzieleniem pomocy przez aliantów Polacy nie czuli się zobowiązani dotrzym warunków ze Spa.
Stosunki z Litwą - 12 VII 1920 pokój lit-radz (Suwalszcz, Wileńsz, i Grodno do Litwy) Potem zatargi zbrojne pol-lit (IX'20). 7 X tzw. umowa suwalska z udziałem alianckich przedstawicieli. 9 X “bunt” Żeligowskiego - w zw z żądaniami bryt-franc o zdezawuowanie tego wydarzenia Piłsudski zagroził dymisją (pewnie poszłaby za nim część armii). 29 X Rada LN podjęła decyzję o plebiscycie (ale Litwini nie akceptują) - 2 III'21r Rada wycofuje pomysł. “Plan 3 posłów” (Panafiew, MaxMuller, Tommasini?) z Sapiehą wypracowany - dwukantonalną strukturę państwa litewsk (wileń+kowieński) z własnymi organami admini, ustawod, + wspólny sejm litewski (wyb proporc) + wspól władz rządowe.
Polityka Skirmunta -13-17 III 1922 konf bałtycka (Warszawa): Pol, Finl, Eston, Łotwa - w ramach przygot do Genui. Zabiegi ministra doprowadziły, że Polska nie była izolowana w Genui. Efektem konf genueńskiej był m.in. upadek gab Ponikowskiego.
Początkowo franc wpływy w pol armii wiązały się z armią Hallera. 7 III'19r Sejm uchwalił pobór 6 roczników (ok. 200tys.) uzbroić i ubrać mogł ich tylko Francja. 25 IV podpisano porozum nt. ustanowienia składu i funkcjonow Franc Misji Wojsk w Polsce (99 of+kilku gen) działającej przy naczel dowódcy Woj. Pol - miała uprawnienia doradcze (analog misja w Czech - dowódcze). 14 VI'19r układ o poddaniu pol sił zbroj naczel dowództwu marsz Focha. Kontaktem z Misją był gen. K. Sosnkowski. 1 IX unifikacja hallerowców z całym wojskiem polsk. Od poł X b. intensywna i zdecydowana pomoc wojsk franc.
Franc starali się przeszkodzić w nawiązaniu ewent porozum pol-niem. po zawarciu umowy gospod pol-niem (22X'19) Francja rozpętała burzę w Radzie 5. 18 XI rząd pol przerwał rokowania berlińskie.
Wojna pol-radz 1920, a stanowisko Francji: I 1920 gab Milleranda, stos handl z Rosją ale natal antyradzieccy. Pojawiają się postulaty znaczniejszego wspomożenia Polski ale Millerand bał się trochę awanturnictwa Piłsudskiego i zaczął przebąkiwać o ewent pomocy jedynie w wypadku ataku bolszew. Zresztą bez poparcia angielsk, Fr nie była gotowa poprzeć planów Marszałka. 19-24 II 1920 konf sojusznicza w Londynie, stwierdz, że warunki przedstawione Polsce są wyjątkowo korzystne. Od 16 I 1920 sojusz pol-łotewski, antyradz. 15-23 I'20 Helsingfors - nie udało się zmontować sojuszu bałtyckiego: Finl, Est, Łotw, Litw i Pol. Były to plany Piłs stworzenia “bariery wschod”. Ważne miejsce miała tu Rumunia - gotowa na sojusz antyradz tylko. 24 II Komisja Spr Zagr zgodziła się na przystąpienie do rokowań i przyjęła warunki: granice z 1772r i plebiscytowe rozstrzygnięcie losów narodów między Rosja a Polską. Alianci przypomnieli, że to oni mogą określić granice polsk (a Anglicy byli przeciwni wszystk polsk postulat wykraczającym poza etnicznie polskie). Zresztą Franc też byli zaniepokojeni rozmiarami polsk roszczeń - bali się, że to uniemożliwi ułożenie pokojowych, długotrwałych przyjaznych stos pol-radz. Zresztą zbytnie zwrócenie Polski na wschód odciągnęłoby ją jako gwaranta antyniem. 27 III Piłsudski zwodząc jeszcze (bo układ z Petlurą miał już w kieszenie) odpowiedział Rosji gotowością do podjęcia rokowań: 10 IV w Borysowie - na to miejsce ros się nie godzą. 7 IV ultymatywna nota nt. Borysowa. Francuska Misja Wojsk miała duzy udział w przygot i rozp ofensywy, ale oficjalnie Fr nie poparła Polski - dopiero po kontrofensywie ros Francja oparła Polske, bo może przedstawić wojnę jako obronę przed bolszewizmem. Oferowali kredyt i dost wojskowe w zamian za franc-po umowę gospod. Spa, a 9 VII - umowa kompensacyjna: za zakupy wojsk we Fr (na sumę 50 mln frank) Polska dawała naftę i cukier. Tak więc od 10 VII znowu udział fr misji na froncie. 11 VII nota Curzona (do Cziczerina) odrzucona (^patrz wyż.). Polit fr dalej jednak niezdecyd, w końcu z inicjatywy ang wysłane zostały do Pol 2 misje (ang i franc). 8-9 VIII konfer aliancka w Hythe - fran doprowadzili do wystosow deklaracji gwarant etnograf pol, dopuszczono do eksportu zakupion przez Pol samolotów. Anglicy uznali radz warunki rozejmu za dobre (linia Curzona. Redukcja pol armii do 50 tys, utworz milicji robot), na tym tle nieporozum ang-franc. 6 VIII plan operacyjny ofensywy polskiej. 13-18VIII triumwirat wojskowy: Rozwadowski, Sosnkowski, Piłsudski.
Górny Śląsk - między 27 I a 10 II 1920 wkroczyła dywizja franc (7 tys.+ 3 tys. Włochów). Przewodnictwo w Międzynarod Kom Zarządzającej i Plebiscytowej - gen. Le Rond. W Spa N próbowali kwestię reparacji powiązać ze sprawą węglową - chcieli wymusić mniejsze dostawy węgla bądź by oddano im zasoby G. Śląska. Podczas II powst śl., Francuzi na Śląsku zajęli postawężyczliej neutralności i władze niem obciążyli odpowiedzial za starcia.
Wolne Miasto Gdańsk: administratorem został R. Tower (II'20). 16 VI wybory do Konstytuanty gdańsk (7 Polak na 120 miejsc - wynikało to z postawy Towera, przychylnego Niem). W Spa - dwa polskie ustępstwa: na wniosek Towera administr portu pod przewodn neutralnego fachowca; Polska przyjmie decyzje w sprawie konwencji pol-gdańsk.
Stosunki z Węgrami i Rumunią: Węgrzy gotowi byli wspomóc Polskę przeciw bolszew, gdybyśmy uzyskali u aliant zgodę na złagodz ograniczeń wielkości armii węgier. Ale Fr byli temu przeciwni w zw z sojusz franc - Rumunią i Czech.
Gospodarka: Franc uzależnili (2 poł. 1920) udzielenie Polsce długoterminowej pożyczki od zawarcia umowy naftowej. W planowanej umow handlow Polacy nie przewidywali żadnych ulg celnych. Klauzul najwyższego uprzywil czy innych. 2 XI 1920 - porozumienie cukrowe (na spłatę bieżących zobow wojskow Polski Franc zgodzili się przyjąć 15 tys. t cukru).
2-6 II 1921 wizyta Piłsudsk w Paryżu - franc wiązali z nią nadzeje gospod-handl, a Komendant chciał dyskut gł. o spraww wschod i wojsk. Ustalono, że zawarte zostaną ukł: polit, ekonom, wojsk.
Polska a Mała Ententa: Francja i Rumunia pragnęły włączenia także Polski do ME. L. George był przeciwny bo uważał Piłsudk za awanturnika. Rząd polski w X stwierdził, że przez rozb pol-czedch i różnice interesów z innymi nie możemy przystąpić do ME. Francja forsowała: defensywny sojusz pol-rum; porawę stos pol-czech. Pierwsze niewygodne dla Polski bo mogło popsuć stos z Węgrami - dla sojuszu pol-franc poświęcili potem. III 1921 umowy gospod pol-franc dot. G.Śląska.
Konferencja Genueńska: przed jej rozpoczęciem MSZ rozpoczął starania o pozyskanie poparcia Francji oraz podjął próbę wypracowania wspólnej linii postępowania na konfer z Czech i Rum. Największe zainter i aktywn wykazali Czesi - 21 I 1922 zadeklarowli chęć ścisłej współpr z Polską. 22 II deklaracja pol-rum-jug-czech: podkreślano konieczność obrony w Genui zasady nienaruszalności traktatów podpis w Paryżu + analiza syt gospod państw sygnatariuszy + wspólny program do Genui na specjal konfer w Belgradzie będzie opracowany. Zapowiedziano też przeciwstaw się podejmowaniu decyzji w spraw ogólnoeurp wyłącznie przez mocarstwa. Propozycja Skrzyńskiego zmiany nazwy Mała Ententa na Czwórporozumienie - Czesi bali się że Polska chce dominować. 9-12 III narada ekspertów ekonom 4 państw w Belgradzie. Cele polsk działań nie były jasno określone na konferencje. 9 IV (przeddzień konf) w Genui spotkanie szefów del 4 państw - ustalenia: należy przeciwdziałać propozycjom uznania Rosji Radz “de iure” do czasu udzielenia przez nią odpowied gwarancji; domagać się udziału swych przedst we wszystk komisjach konf; przeciwstaw się projekt rekonstrukcji Europy Śr godzącym w suwerenność zainteresow. Skirmunt wybrany do najważ komisji - polit. {STOP}
Po Spa zostały nawiązane oficjal stos pol-czesk. Rokowania nt. ukł bilateralnego (à patrz instrukcja Skirmunta) rozpoczęły się zaraz po przybyciu Piltza (posła pol) do Pragi. Dla Polski ważny był układ polit, w którym Cz uznałaby pol gr wschod i zdeklarowała życzliwą neutralność na wypadek wojny Pol z N lub Rradz oraz możliwość tranzytu. Polacy zaoferować chcieli korzystny trakt handlowy dla Cz, ułatwienia tranzyt do Rosji oraz krytyczny stos pol wł do planów restauracyjn Habsburgów. Także sprawę Jaworzyny oraz likwid ukraiń formacji wojsk w CSR i organiz poierających słowacki separatyzm w Polsce. Zabiegał też Skirmunt o uzyskanie zobow Benesza do popierania pol postulatów odnośnie Galic Wschod w Londynie. Beneszowi najbardziej zależało na umowie handl i regul tranzyowych do Rosji. Politycznie - chciał jedynie uznania wzajemnie stanu posiadania państw. 6 XI doszło do podpisania ukł polit przez Skirmunta i Benesza (Praga). Za Skrzyńskiego, w końcu 1924, polepszyła się atmosfera m. Polską a Czech w zw ze wspólpracą ministra z Beneszem w LN (m.in. w sprawie Protok Genewsk). Wznowiono więc rokowania nt. ukł handl i porozum tranzyt. W XI 1924 Benesz oficjalnie wystąpił z propozycją podjęcia rozmów dot. całokszt sos pol-czech. Polska reakcja: przyspieszenie rozmów handl, przygot projekt umowy likwidującej konsekwencj podziału Śl Ciesz. Powodem tego wszystkiego były niemieckie dążenia do lokal zach-eurp paktu gwaranc. Zwłaszcza przychylna postawa Londynu niepokoiła Skrzyńskiego - obawiał się rewizjonizmu N i zagroż sojusz pol-franc. Benesz był ostrożniejszy we wnioskach. 20-23 IV 1925 wizyta Benesza w Warszawie - podpisano: konw handlową (+klauzula tranzytowa); układ koncylacyjno - arbitraż; umowę likwidacyjną. W tym okresie b. blisko było już podpisanie układu pol-jug (ale Benesz zniechęcił Jug do tego). Sytuacja Polski przed Locarno była zdecydowanie nieciekawa. W sprawie Rapallo 25 IV 1922 polska nota do przewod konf oraz szefów deleg niem i ros w sprawie prawa Polski do odszkodowań na podst 116 art. trakt wersal.
Po Locarno: od XII'25 wznowione zostały rozmowy pol-jug. Niestety III'26 przerwane w zw z oporem jug przed brzmieniem art. 1: “że obie strony zobow się do obrony podpisanych wspólnie traktatów”. Zbliżał się też termin odnowienia sojuszu po-rum. Polski MSZ chciał go przekształcić z defensywnego ukł antyradz w ukł gwarant wszystkie granice obu państw. 2 II'26 rozpoczeto w Bukareszcie rokowania. Rum nie chcieli dać przeciwniem gwarancji (też i Francji). Pol MSZ sugerował poseł Wielowieyski utrzymanie twardego stanowiska nawet za cenę czasowego wygasnięcia ukł z `21r. i żadać przyjęcia pol projektu. Skrzyński zaakcept tą taktykę. 26 III 1926 ostat podpisano pol projekt. Węgry i Rum nie oburzyły się zbyt, ale ZSRR owszem. 18 IX 1926 ukł pol-jug (tylko papier). Rok 28 polskie mediacje rum-węg. W 1929 b. ostre wypowiedzi M. Ententy o Polsce w zw. z jej kontaktami z Wegrami (pogrzeb pol plany mediac). Współpracę kontynuowano jednak w spraw mniejsz narod w LN.
Polsko - niemiecka deklaracja o niestosowaniu przemocy (26 I 1934): pogarszające się stos niem-ros stwarzały Polsce możliwość opowiedzenia się za jedną ze stron (tylko wybrać ważnijszą!). Moskwa czyniła nieoficjalne awanse (propon gwar na wypadek konflit pol-niem).
2 V 1933 tzw. rozmowa berlińska Wysockiego z Hitlerem. Początkowo nie widziano w Polsce zagrożenia w dojściu H. i NSDAP do władzy, widziano elem antyfranc i antyczech, sądzono, że ciężar polit niem przesunie się ku pd-zach. Beck uważał, że w zw. z pewnym dystansowaniu się Zachodu od III Rzeszy może jej zależeć na unormowaniu stos zPolską. Jesień '33 wystąpienie N z LN i konf rozbrojeń. Odtąd datuje się aktywizację pol działań wobec Berlina. Polskę niepokoiły żądania N: dozbrojenie i armia poborowa. Obawiano się, że Zachód (zwł. WlkBryt) będzie chciał za wszelką cenę ułożyć się z N w sposób niezgodny z interesem Europ Środ. Wobec tego unormow stos z N wg Warszawy miało być narzędziem oddalającym niem ekspansję od kierunku polsk. 5 X'33 Piłsudski wręczył instrukcje nowemu posłowi w N - Lipskiemu (do rozmów z H - 15 X rozmawiał). 20 XI - audiencja Lipskiego u Hitlera. 27 XI Moltke złożył Piłsudsk niem projekt deklaracji o nieagresji. Między tymi datami Marszalek uzależniał dalsze pol stanowisko wzgl. N, m.in. od rozmowy z attache wojsk franc (nt. franc planów wobec N) - spotkanie 24XI (Piłs chciał wyciągnąć jak najwięcej od Fr). I 1934 pol-niem deklaracja o nieagresji - układ oddalał możliwość porozumienia III Rzeszy z mocarstwami na bazie anypolsk. Jednocz, wg Lipskiego, wyjście N z taką propozycją było wyrazem dążenia do odseparowania Polski od Fr. Rozmowy pol-niem spowodowały panikę w Pradze.
Od przełomu lat 1931/32 można mówić o usamodzielnianiu polskiej polit zag - zwłaszcza w zakr stos z ZSRR i N. Tuż po 1926 Piłs chciał w kontaktach z ZSRR wyjść od eliminowania drobnych utarczek i regulowania konkretnych problemów - w tym celu nowy poseł w Moskwie St. Patek. Właściwie koncepcje paktu o nieagresji pojawiły się w okresie locarneńskim. VIII'26 poseł Paweł Wojkow złożył projekt nowego paktu. Rząd polski, choć z rezerwą, przyjął go w X'26. Rozmowy obustronne przerwano w zw. z zamordow Wojkowa. Kryzys!!! Bardzo ostra reakcja Stalina. Pewne odprężenie dopiero w zw. z tzw. protokołem Litwinowa (9 II 1929), ożywienie wymiany gospod. Od X'30 ponowne rozmowy polit. W zw. z natężającym się rewizjon niem w Polsce w 1931 b. przychylny klimat do paktu pol-radz. 23 VIII'31 Patek przedłożył projekt strony pols w Moskwie (z udziałem p. bałtyckich i Rumunii).Ostat ZSRR zgodził się na paralelne, ale oddzielne rokowania i układy z ww. państwami. Nie udał się radz-rum układ (spór o Besarabię). Pocz VII'32 Zaleski powiadomił Litwinowa, że gotów jest podpisać układ, ale ratyfikowany zostanie dopiero po porozum ZSRR z Rum. 25 VII 1932 radz-pol pakt o nieagresji.
W związku ze zmianą syt. wewn w N. rok 1934 stanowił i dla Polski i dla Francji powrót do koncepcji ściślejszego sojuszu. Od jesieni 1933 rokowania franc-radz nt. ukł o wzajemnej pomocy - za zbliżeniem z ZSRR był Paul Boncour, a za Niemcami Daladier (w zw. z tym od XI'33 do IV'34 rozmowy Paryż-Berlin). 8 VI franc projekt ukł o wzajemnej pomocy (3 części): ukł. franc-radz; tzw. akt generalny; traktat o pomocy regionalnej (miał być podpisany przez: N, Pol, Czech, ZSRR, Finl, Łot, Lit, Est - w razie agresji wszystkie one miały zobow się do udzielenia sobie wsparcia. Pakt Wschodni na drodze stos pol-franc i czech-franc nadal opierać się miał o traktaty arbitraż z Locarno. Wprowadzał wiec tylko pomoc franc dla ZSRR. Polsce nic poza dotychczasowymi gwaranc granic zachod. N uzależniły przystąpienie do ukł od ich równouprawnienia w zakresie zbrojeń. Z całą koncepcją wschodn łączyli Franc projekt zmian w pol-franc konwencji wojsk (z 21 II 1921) - prawdopodobnie część zobow dot. zaopatrzenia materiałowego pol armii (wojna) przerzucić na ZSRR. 4 VI Barthou rozmawia z Beckiem - ten bez entuzjazmu na ww. temat. Z ostat odpow zwlekano. Od VII Laroche naciska na Warszawę - na ostrzu noża: chcemy wspólnej polit opartej o zasady LN czy też zamierzamy prowadzić własną opartą o ukł dwustronne. Polskie obawy: powstałaby konfiguracja, która zachwiałaby równowagą istniejącą, niepewność nowych ukł, możliwść utraty starych. Generalnie nieufność pol do polit radz rzutowała pol stanowisko.
Konferencja w Stresie (14 IV 1935 Fr, Ang, Wł potępiły N za posiadanie niedozwol broni i obow wojsk). N korzystając z włosk agresji na Abisynię, szykowali się do remilitaryzacji Nadrenii (operacja Sehulung). Sytuacja włoska i franc-radz ukł wzaj pomocy (27 II'36) dostarczyły Hitlerowi pretekstów do wcześniejszej akcji.
1935/36 spory pol-niem na tle nie opłacanych należności przez N za tranzyt kolej przez Pomorze. Dodatkowo konflikty Gdańska (nazi) z LN - se sprawy Gdańska chcieli wycofać się Anglicy (obawy Becka). Beck mediował na forum Rady LN i doprowadził do porozumienia m. senatem gd a Angl. Powoli zaczęła się realizować koncepcja Piłs - “skuteczna droga do Paryża prowadzi przez Londyn”. Beck aż do XI/XII'35r popierał angielską polit wzgl. konfl włosko-abisyń. Zakładano, że lepiej zadowolić ambicje niż miałby on opuścić “Front Stresy”.