Doświadczenia a rozwój moralny jednostki. Ćw. 9

Zagadnieniem poruszanym w tym tekście jest wpływ doświadczeń na rozwój moralny jednostki oraz rodzaj przeżytych doświadczeń, które szczególnie sprzyjają temu rozwojowi

Doświadczenie jest to sytuacja, w której jednostka zdobywa określoną wiedzę czy też przyswaja pewne formy zachowań w wyniku kontaktów z otoczeniem oraz własnych działań. Doświadczenie wiążemy z zapamiętywaniem oraz przechowywaniem śladów zdarzeń w interakcjach jednostki z otoczeniem zewnętrznym oraz zdarzeń w życiu wewnętrznym.

Rodzaj naszych działań oraz pobudki, jakimi kieruje się człowiek podejmując określone działanie zależy od rozwoju moralnego.

Porównanie moralności dziecka oraz dorosłego człowieka:

DZIECKO (które przychodzi na świat) nie posiada wiedzy na temat dobra i zła, jest amoralne, nie wie co słuszne, nie ma hierarchii wartości.

CZŁOWIEK DOROSŁY- posiada wiedze na temat dobra i zła, zna normy moralne, posiada własną hierarchię wartości i dzięki nim potrafi zachowywać się w sposób moralny.

Rozumienie istoty rozwoju moralnego, jego mechanizmów i czynników, a także roli, jaką w rozwoju tym pełnie doświadczenie zależy od wizji rozwoju człowieka.

STAROŻYTNOŚĆ

- aby określić naturę człowieka odwoływano się do moralnego funkcjonowania jednostki

-Sokrates wyodrębnił spośród zalet człowieka, zalety moralne-cnoty. Twierdził, że należy zabiegać o dobro najwyższe, poświęcając dobra niższe. Prawdziwe szczęście daje tylko dobro najwyższe jaką jest wiedza.( dobro najwyższe= cnota= wiedza). Wiedza zatem jest warunkiem wystarczającym cnoty w myśl twierdzenia „ Jest to jedno i to samo wiedzieć, co jest sprawiedliwe i być sprawiedliwym” I właśnie, za takie myślenie krytykowano koncepcję Sokratesa. Nie uwzględniała ona sytuacji, w której człowiek „popełnia zło” wybiera zło pomimo, że wie co jest dobre.

Obrona Sokratesa- J. DEWEY

- przy związku między wiedzą a zachowaniem moralnym trzeba ustalić, czym jest wiedza.

- znajomość dobra zadaniem Sokratesa to efekt długiego procesu wychowawczego

- wiedza uzyskana poprzez doświadczenie dobra, satysfakcji w danej sytuacji będzie wpływać na nasze postępowanie

Trzy metafory rozwoju, czyli psychologiczne koncepcje rozwoju moralnego. ( Langer, 1969)

1. Metafora organicznego wzrostu ( teoria rozwoju jako dojrzewania)

2. Metafora maszyny. ( teoria uczenia się)

3. Metafora postępu w czasie i konwersacji.(teoria poznawczo-rozwojowa).

I. METAFORA ORGANICZNEGO WZROSTU

- człowiek roślina, odpowiednio pielęgnowana może rozkwitnąć

- Rozwój jest to stopniowe ujawnianie się możliwości tkwiących w jednostce.

- środowisko może sprzyjać ujawnieniu się możliwości, NIE może natomiast wnieść nowej jakości

- aby zapewnić odpowiedni rozwój moralny należy stworzyć warunki dla wewnętrznego dobra oraz zalet społecznie-moralnych, kontrolując przy tym wewnętrzne zło

- stadia mają charakter embriologiczny tzn. wiek prowadzi do nowego stadium bez względu na reorganizację stadiów poprzednich

-doświadczenia ma znaczenie nie dla przechodzenia ku wyższym stadiom, ale dla zdrowia i właściwej integracji tego, co dotyczy aktualnego stadium

- przykładową koncepcją, która odwołuje się do metafory organicznego wzrostu jest koncepcja Z. FREUDA

• Superego jako moralny składnik osobowości kształtuje się w okresie przeżywanie kompleksu Edypa/Elektry. Wtedy to dziecko poprzez identyfikację z jednym z rodziców( dziewczynki z matkami, chłopcy z ojcami) przyjmuje normy moralne panujące w danej kulturze, postawy oraz standardy moralne.

• Początkowo narzucone normy dziecko przyjmuje, jako swoje, co prowadzi do kontroli własnego zachowania oraz samodyscypliny.

• Łamaniu reguł towarzyszy wstyd i poczucie winy.

II. METAFORA MASZYNY

- Rozwój jest wynikiem uczenia się i nauczania, zasadniczą rolę odgrywa środowisko. Rozwój oznacza też stopniowe wchodzenie w świat wartości, norm moralnych będących wytworem określonej kultury oraz wzrost podporządkowania się tym zrelatywizowanym kulturowo normom.

-poprzez imitację modeli zachowań rodziców lub bezpośrednie kształcenie z wykorzystaniem kar i nagród dzieci internalizują normy i wiedzę, które ulokowane są w kulturze.

-doświadczeniom związanym z otrzymywaniem kar z powodu łamania reguł może towarzyszyć lęk, który gdy zostanie skojarzony, będzie towarzyszył jednostce w sytuacji łamania reguł, pomimo że nikt inny nie będzie kontrolował jednostki)

- moralność to efekt uczenia się społecznie aprobowanych ról i związanych z nimi normami, u podłoża, których leżą określone wartości.

- przykładem koncepcji odwołującej się do metafory maszyny jest TEORIA SPOŁECZNEGO UCZENIA SIĘ A.BANDURY:

• Rozwój moralny oznacza socjalizaję, a doświadczenia zewnętrzne zachowania jednostki.

• obserwacja i naśladowanie moralnych zachowań modeli- podstawowy sposób, w jaki dziecko uczy się postępować moralnie.

• badania Bandury nad modelowaniem zachowań agresywnych

• obserwacja modela, który zachowuje się niemoralnie i jest za nie karany sprawia, że dziecko doświadcza kary pośredniej, a przez to unika tego typu zachowań. W przypadku gdy model zachowuje się moralnie i otrzymuje za to nagrodę, dziecko odczuwa pośrednią nagrodę, która zachęca obserwatora do postępowania tak jak model.

III.METAFORA POSTĘPU W CZASIE I KONWERSJI.

- nurt zapoczątkowany przez Platona, rozwijany m.in. przez boskiego Piageta i Kohlberga

- dziecko jest filozofem, który aktywnie poznaje świat

- rozwój stanowi reorganizacja struktur psychicznych, będących wynikiem wzajemnych interakcji organizmu i środowiska

- rozwój społeczny i intelektualny traktowany jest, jako równoległy aspekt transformacji strukturalnych zachodzących w ogólnym rozwoju jednostki.

- rozwój poznawczy konieczny, ale niewystarczający warunek rozwoju moralnego.

- Doświadczenia ma zasadnicze znaczenie dla reorganizacji struktur psychicznych i przechodzenia ku wyższym stadiom rozwoju, a szczególnie tempa owych przemian.

- przykładową koncepcją rozwoju moralnego w nurcie poznawczo-rozwojowym jest koncepcja boskiego PIAGETA:

• anomia moralna- okres od narodzin dziecka do momentu, kiedy zaczyna się kształtować jego świadomość norm i wartości.

Dziecko zauważa, że za niektóre zachowania jest karane, za inne nagradzane i dzięki temu dochodzi do wniosku, że światem społecznym rządzą określone reguły społeczne, tak powstaje świadomość norm i wartości.

• Heteronomia społeczna- gwarantem przestrzegania norm jest przymus dorosłych, centralną kategorią moralną jest sankcja, a podstawą związków społecznych jest szacunek dziecka do swoich rodziców.

Kontakty z rówieśnikami i współdziałanie prowadzi do przekonania o egalitaryzmie, który sprawia, że równość staje się podstawową zasadą moralną.

• Relatywizm moralny- oznacza stosowanie zasady równości w sposób bardziej plastyczny( branie pod uwagę okoliczności zachowania)

• Rozwój moralny: od heteronomii moralnej( normy są zewnętrzne, przestrzegane ze względu na autorytet, sankcje za nie przestrzeganie zasad) do autonomii moralne

(internalizacja norm i wartości, kieruje się własnymi wartościami moralnymi, wewnętrzne poczucie obowiązku i własne standardy moralne)

• Wpływ grupy rówieśniczej zasadniczy w rozwoju autonomii moralnej- poprzez kontakty z rówieśnikami i wzajemny szacunek wykształca się sprawiedliwość.

KONCEPCJA LAWRENCE'A KOHLBERGA

-najważniejszym pojęciem koncepcji jest perspektywa społeczno-moralna, która umożliwia dostrzeganie problemów moralnych i formułowanie moralnych sądów. Zmiany perspektywy stały się podstawą do wyróżnienia trzech poziomów rozwoju rozumowania moralnego. Każdy poziom składa się z dwóch stadiów, z których drugie jest lepiej rozwiniętą formą danej perspektywy

1. Moralność przedkonwencjonalna- punkt widzenia jednostki sprowadza się do spostrzegania sytuacji w kategoriach bezpośrednio spostrzeganych doświadczeń i potrzeb, pragnień i zainteresowań. Poziom charakterystyczny dla większości dzieci, części młodzieży i dorosłych przestępców.

2. Moralność konwencjonalna- ma miejsce stopniowa internalizacja wartości i norm społecznych. Temu poziomowi odpowiada perspektywa członka określonej grupy społecznej. Poziom rozumowania charakterystyczny dla dorastających i dorosłych.

3. Moralność pokonwencjonalna- ponowne przyjęcie jednostkowego punktu widzenia, lecz w innym sensie niż na poziomie pierwszym, uznanie relatywności zasad i reguł społecznych. Pespektywa na tym poziomie nie jest perspektywą konkretnych potrzeb, lecz widzeniem sytuacji poprzez indywidualne prawa, a także obowiązki wynikające z aktywnego stosunku do społeczeństwa i jego systemu, a nie z utożsamiania się z nim. Poziom osiąga niewielka część osób i pojawia się w dorosłości.

Zdaniem przedstawicieli nurtu poznawczo-rozwojowego, myślenie moralne jest produktem interakcji między organizmem a środowiskiem. Środowisko społeczne poprzez swoje normy reguły wpływa na rodzaj doświadczeń jednostki, a tym samym na tempo rozwoju jednostki oraz poziom końcowy, jaki jednostka osiągnie.

KOHLBERG I KONCEPCJA PRZYJMOWANIA RÓL. (nawiązanie do koncepcji osobowości Meada)

- środowisko ujmowane w kategoriach przyjmowania ról( role-taking) oraz okoliczności sprzyjających podejmowaniu ról(role-taking opportunities).

- wg tych kategorii zasady moralne są zasadami podejmowania ról

- rozwój moralny polega na przyjmowaniu punktów widzenia coraz większej liczby osób a tym samym przyjmowaniu ról.

- im wyższe stadium, w tym większej mierze uwzględnia punkty widzenia innych osób, a prze to formułuje uniwersalne zasady wzajemnego przyjmowania ról.

- typ przywództwa i wewnętrzna struktura grupy decyduje o liczbie sytuacji sprzyjających podejmowaniu ról.

RODZAJE GRUP MAJĄCE WPŁYW NA ROZWÓJ MORALNY DZIECKA:

1. Rodzina - stosunki, jakie panują w rodzinie wpływają na rozwój moralny dziecka.

- Peck i Havighurst(1960) stwierdzili związek między poziomem rozwoju moralnego i a takimi wskaźnikami jak ufne uczestnictwo w życiu rodzinnym czy udział w podejmowaniu rodzinnych decyzji( sytuacje umożliwiające przyjmowanie ról)

- Hoffman i Saltzsteine(1967) pozytywny związek między rozwojem moralnym a tzw. dyscypliną indukcyjną.

Dyscyplina indukcyjna- wskazywanie dzieciom konsekwencji ich działania oraz ponoszenia przez nie odpowiedzialności za własne czyny.

2. Rówieśnicy- dzieci tworząc grupę same podejmują decyzję odnośnie podejmowanych działań. Wzajemne porozumienie, wymagające od dziecka uwzględnienia punktów widzenia rówieśników, jest podstawą funkcjonowania grupy. Wg Meada(1975) podstawowymi formami aktywności dziecięcej są zabawy, które umożliwiają podejmowanie różnych ról oraz skłaniają dziecko do przyjmowania perspektywy innych graczy oraz uwzględniania ich przy podejmowaniu decyzji.

Doświadczenia osób dorosłych mogą prowadzić do osiągnięcia wyższego poziomu rozwoju.

Większość zmian rozwojowych w funkcjonowaniu moralnym ma miejsce w dzieciństwie i okresie adolescencji, do tego okresu nie pojawiają się dylematy moralne towarzyszące osobom dorosłym. Wniosek z tego taki, że do rozwoju „tych najwyższych poziomów myślenia moralnego” potrzebne są doświadczenia, które są znane osobom dorosłym.

- do stadium 4 poszerzenie perspektywy społeczno-moralnej i coraz bardziej adekwatne spostrzeganie systemu społecznego.

- pokonwencjonalne rozumienie- uznanie zasad i praw, które powinny być spostrzegane przez społeczeństwo i jednostkę. Dojrzałe sądy moralne powstają w wyniku dostrzeżenia ich adekwatności, zrozumienia podstaw i zaangażowania w imię tych ideałów oraz zgodne z nimi postępowanie.

DWA RODZAJE DOŚWIADCZEŃ, KTÓRE PRZYBLIŻAJĄ JEDNOSTKĘ DO UNIWERSLANYCH ZASAD.(Kohlberg, Higgins, 1984)

1. Opuszczenie domu rodzinnego i podjęcie studiów- potrzeba określenia siebie na nowo z powodu kryzysu tożsamości. Kwestionowanie wszystkiego charakterystyczny przejaw przechodzenia do stadium 5. Tylko dorośli mogą mają możliwość brać odpowiedzialność za dobro innych osób oraz doświadczania nieodwracalności moralnych decyzji. E. Erikson(1964) twierdzi, że młodzi ludzie są świadomi istnienia zasad etycznych, ale tylko osoby dorosłe mogą być prawdziwie etyczne.(jest to związane z produktywnością, kreatywnością)

2. Doświadczenia związane z podejmowaniu różnych ról społecznych oraz z realizacją kariery zawodowej. Rozwój kariery oraz nawiązywanie nowych relacji interpersonalnych wiąże się z podejmowaniem decyzji oraz ponoszeniem za nie odpowiedzialności, a tym samym z rozwojem moralno-społecznym.

Odmienność doświadczeń społecznych, a „różnice w moralności” kobiet i mężczyzn.

Dwie orientacje moralne wg C. Gillgena( 1977), które odnoszą się do sposobu rozwiązywania problemów moralnych:

1. Orientacja na sprawiedliwość- bardziej cechuje mężczyzn

2. Orientacja na troskę i odpowiedzialność w kontaktach interpersonalnych- kobiety

Zachowania związane z wykonywaniem swoich zawodów może powodować przechodzenie na wyższe poziomy rozwoju moralnego, choć nie istnieje bezpośredni związek między zajmowaniem odpowiedzialnego stanowiska a moralnym i sprawiedliwym rozumowaniem.

ALE!!! Fakt posiadania władzy oraz dzierżenia odpowiedzialnej posadki może sprawić, że staniemy się skorumpowani i zepsuci.

Badania Kohlberga i Higginsa(1984)-wpływ wykonywanej pracy na rozwój moralny lekarzy i prawników.

Wyniki: Doświadczenia, jakie wiążą się z rolą zawodową lekarza, bardziej sprzyjają rozwojowi moralnemu, aniżeli te, które są udziałem prawników.

Badania Ch. Armona i T. Dawsona( 1997) badania longitudinale nad rozwojem rozumowania moralnego, w którym uczestniczyła na 66-letnia kobieta. Podczas trzech kolejnych pomiarów, dokonywanych w odstępstwie 4 lat, jej poziom rozumowania moralnego nie uległ zmianie. Dopiero po czwartym wykazano, że nastąpił wzrost rozumowania i postępowania moralnego. Zmiany te wiązano z wykrytym dwa lata wcześniej nowotworem złośliwym. Przykład wpływu osobistych doświadczeń na rozwój moralny.

Konkluzja jest taka, że nie ważne, jaka koncepcja i jakie spojrzenie na rozwój moralny oraz na doświadczenia, to każda z nich traktuje doświadczenia, jako istotny czynnik kształtujący moralność.

---