Ćw. 7 Rozwój po adolescencji

Marian Olejnik

Neo - i postpiagetowskie modele rozwoju inteligencji

Cechy myślenia pochodnych od operacji formalnych (wg Piageta):

• Werbalny charakter myślenia hipotetyczno - dedukcyjnego (ALE: nie każde myślenie werbalne jest formalne)

• Kombinatoryczny charakter myślenia

• Występowanie operacji drugiego rzędu (np. permutacje tj. seriacje seriacji)

Struktury charakteryzujące operacje formalne:

• System ośmiu operacji binarnych (nałożenie logiki zdań na logikę klas i relacji)

• Grupa czterech przekształceń/ dwóch odwracalności (transformacjom tym podlegają operacje binarne)

Wątpliwości związane z modelem rozwoju inteligencji Piageta:

• Dziedzina nie ma znaczenia (sam Piaget złagodził swoje pierwotne stanowisko w tej kwestii; Overton i Newman cechy myślenia formalnego zależą od tego czy treść i dziedzina myślenia są zgodne np. z zainteresowaniami danej osoby)

• Charakter wiedzy (u Piageta - wykrywanie relacji bez względu na kontekst; istnienie jednego poprawnego rozwiązania; Labouvie - Vief wiedza ma charakter względny; wielość punktów widzenia, wiele równie dobrych i poprawnych wyjaśnień)

• Akcentowanie problemów logicznych (tak jest u Piageta, a tymczasem człowiek dorosły boryka się w swoim życiu ze złożonymi problemami np. o charakterze społecznym; wiele z tych problemów ma charakter otwarty)

• Myślenie w kategoriach analizy wariancji (Piaget założenie, że da się określić wpływ wszystkich czynników po kolei na dane zjawisko; w dorosłym życiu taka strategia jest najczęściej niemożliwa do zastosowania)

• Twórczy aspekt myślenia (Piaget nie zwracał na niego uwagi; Arlin twórczy aspekt myślenia przejawia się w umiejętności odnajdywania i definiowania problemów)

• Logiczny absolutyzm (Labouvie - Vief uważa, że operacje formalne charakteryzują się logicznym absolutyzmem, a myślenie osób dorosłych jest oparte na relatywizmie logicznym)

Zdaniem większości przedstawicieli nurtu post - i neopiagetowskiego inteligencja człowieka dorosłego ma charakter kontekstualno - dialektyczny.

Charakterystyczne założenia dla tego punktu widzenia (tego tj. zaprezentowanego powyżej):

1. Rzeczywistość i wiedza o niej nie mają charakteru stałego, podlegają zmianom i przekształceniom w czasie.

2. Wiedza ma charakter względny.

3. Nie ma wiedzy obiektywnej, bo ma ona swoje źródło w relacji podmiot - przedmiot.

4. Wiedza ma często charakter wiedzy paradoksalnej, wewnętrznie sprzecznej (bo wiedza ma charakter zmienny, który wynika z określonego punktu widzenia).

5. Konsekwencją paradoksalnego charakteru wiedzy jest dialektyczna synteza przeciwieństw w jej obrębie.

Koncepcje (podział ze względu na stosunek do teorii Piageta)

Broughton wyróżnia trzy typy koncepcji:

1. Pierwsze kwestionują głównie funkcjonalno - logiczne aspekty systemu ośmiu przekształceń binarnych (logika zdań może prowadzić do wewnętrznych sprzeczności w przypadku rozwiązywania problemów osób dorosłych)

2. Druga grupa koncepcji - koncepcje, które uzupełniają teorię Piageta o stadium lub stadia następujące po okresie operacji formalnych (np. Commons i Richards w dorosłości pojawiają się okresy myślenia: systemowego, meta systemowego i międzyparadygmatycznego; Sternberg operacje intelektualne, których cechą jest umiejętność dostrzegania relacji III rzędu).

3. Trzecia grupa - podkreślają jednostronność ujęcia Piageta, który ograniczał się tylko do kognitywnych aspektów wiedzy. Model Labouvie - Vief czy propozycja Noama i Edelsteina próba umieszczenia rozwoju poznawczego np. w kontekście rozwoju osobowości.

Myślenie postformalne

Perry (lata '60; badania na studentach Uniwersytetu Harwardzkiego; temat: perspektywa poznawcza przyjmowana przez studentów w czasie rozwiązywania problemów intelektualnych i etycznych)

Etapy rozwoju perspektywy:

Etap I: perspektywa dualistyczna (założenie, że istnieje tylko jedno poprawne rozwiązanie)

Etap II: akceptacja subiektywności doświadczenia (wielość możliwych rozwiązań; równoprawność różnych punktów widzenia)

Etap III: względność wiedzy i wartości (akceptacja jednego z możliwych punktów widzenia ; świadomość ograniczeń wynikających z tego wyboru)

Kitchner i King Model Sądu Refleksyjnego (Reflective Judgment Model; badania na grupie 59 osób; trzy grupy wiekowe; osoby dwukrotnie badane w odstępie dwóch lat;

Rozwój założeń, na których człowiek opiera swoje sądy:

Stadium 1: Przekonanie o absolutnej odpowiedniości pomiędzy tym co rzeczywiste a tym co spostrzegane.

Stadium 2: Wiara w istnienie obiektywnej rzeczywistości oraz doskonale jej odpowiadającej obiektywnej wiedzy (jednostka opiera swoje przekonania na prawdach głoszonych przez autorytety).

Stadium 3: Świadomość, że chwilowo wiedza autorytetów może być niepełna (ale: istnieje możliwość jej uzupełnienia; jest to tylko kwestia czasu).

Stadium 4: Przekonanie, że obiektywna rzeczywistość nigdy nie może być poznana z zupełną pewnością (więc: nawet wiedza autorytetów jest względna).

Stadium 5: Wiedza i rzeczywistość są per se względne (więc: poznanie ma charakter niegeneralizowany i jednostkowy).

Stadium 6: Przekonanie, że chociaż wszelka wiedza jest subiektywna i względna, to pewne jej formy są bardziej trafne niż pozostałe.

Stadium 7: Wiedza jest produktem krytycznego poznania (wiedza musi być otwarta na wszelkiego rodzaju zmiany, które powstają w wyniku ciągłego konfrontowania jej z faktami).

Sinnott (lata '80) operacje formalne w dorosłości są zastępowane przez myślenie relatywistyczne (relativistic operations - szczególnie widoczne w sytuacjach społecznych) ; dla myślenia relatywistycznego niezwykłe znaczenie ma niezbędny subiektywizm (necessary subjectivity).

Commons i Richards (badania na 110 osobach; studenci zaczynający lub kończący naukę na Uniwersytecie Harwardzkim) 3 postformalne etapy rozwoju myślenia w dorosłości

• Operacje systemowe

• Operacje meta systemowe

• Operacje cross - paradygmatyczne

Arlin problem logiki relatywistycznej; myślenie postformalne związane jest z umiejętnością dostrzegania wielu punktów widzenia, stawiania pytań i twórczego myślenia;

Badania na dwóch grupach studentów (młodszych i starszych) + badania z udziałem młodych artystów - wykazano różnice w umiejętności dostrzegania problemów.

Basseches myślenie dorosłych wyróżnia pojawienie się tzw. schematów/regulacji (a nie operacji) dialektycznych; Basseches wyróżnił 24 regulacje dialektyczne, które można ująć w 4 podstawowe kategorie:

1. Schematy skoncentrowane na procesie zmian i przekształceń i wyjaśnianiu źródeł tych zmian.

2. Kategoria dotyczy całości znaczenia schematów i ich znaczenia (dostrzeganie całości rozumianych jako formy lub systemy)

3. Schematy ujmujące konstruktywną i interaktywną naturę relacji.

4. Regulacje stanowiące formę integracji myślenia w kategoriach ruchu, całości oraz związków.

Myś

Badania na trzech grupach: studenci pierwszych lat, studenci ostatnich lat i absolwenci. Na podstawie ich odpowiedzi dot. różnych problemów społecznych i religijnych wyodrębniono trzy grupy odpowiedzi, które mają reprezentować trzy etapy rozwoju myślenia dialektycznego:

1. Myślenie oparte na schematach odnoszących się do całości (duża część grupy najmłodszych studentów)

2. Odpowiedzi reprezentujące rozmaite kombinacje trzech spośród czterech wyróżnionych kategorii schematów dialektycznych. W obrębie tej grupy wyróżniono trzy podgrupy:

1. Formalistyczne (dominowało myślenie w kategoriach stałych i niezmiennych systemów)

2. Nieformalistyczne (rozumienie zmiennej natury systemów i całości przy braku rozumienia formy potencjalnych zmian)

3. Relatywizm wartości (niemożność formułowania sądów wartościujących; przychylanie się do koncepcji subiektywnej natury rzeczywistości)

3. Myślenie w kategoriach wszystkich wyróżnionych schematów dialektycznych (najczęściej występowało u absolwentów)

Kramer i Woodruff trzy cechy myślenia postformalnego:

• Relatywizm myślenia

• Akceptacja sprzeczności

• Dialektyczna synteza sprzeczności

Trzy poziomy rozwojowe w myśleniu dorosłych:

1. Myślenie formistyczno - mechanistyczne (założenie o stałej i niezmiennej naturze świata; niezmienne i stałe są również kategorie opisu świata; obowiązuje zasada jednokierunkowej przyczynowości; przekonanie, że istnieje tylko jedno dobre rozwiązanie).

2. Myślenie relatywistyczne (istnieje więcej niż jeden punkt widzenia; świadomość względnego charakteru wartości; nie ma stałych i niezmiennych reguł i zasad).

Faza przejściowa między myśleniem relatywistycznym a dialektycznym - akceptacja sprzeczności (dostrzeganie sprzeczności, ale brak prób syntezy)

3. Myślenie dialektyczne (integracja sprzeczności w dialektyczną całość; przekonanie, że rzeczywistość i wiedza ewoluują; ewolucja ta dokonuje się wzdłuż sekwencji kolejno po sobie następujących jakościowych przekształceń).

Wyniki badań (były trzy grupy badanych różniące się wiekiem): Wraz z wiekiem wzrasta umiejętność dostrzegania względności wiedzy, świadomość wewnętrznej sprzeczności jej treści i umiejętność dokonywania dialektycznej syntezy.

Operacje formalne są warunkiem koniecznym myślenia dialektycznego. ALE: myślenie relatywistyczne jest warunkiem niezbędnym operacji formalnych (a nie na odwrót jak przewidywano).

Wady nurtu postpiagetowskiego to: wady metodologiczne prowadzonych badań; kwestionuje się też strukturalny charakter postformalnych stadiów rozwoju inteligencji można mówić raczej o „miękkich” strukturalnych modelach rozwoju inteligencji (chociaż niektóre z tych modeli nie spełniają żadnych kryteriów strukturalnych, więc są tak naprawdę modelami funkcjonalnymi); podważa się filozoficzne podstawy tych teorii - czyni to np. Broughton.

Postpiagetowskie

Nie kwestionują treści i istoty teorii Piageta; dodają kolejne etapy w rozwoju inteligencji

Neopiagetowskie

Odmienne od piagetowskich koncepcje rozwoju inteligencji

---