Rozwojówka ćw 9
Jagodzińska
Mamy tendencję do opisu umiejętności dzieci porównując je do umiejętności dorosłych.
W laboratoriach bada się zamierzoną pamięć list słów, zbiorów obrazów lub prostych historyjek.
W warunkach naturalnych bada się pamięć niezamierzoną przedmiotów, miejsc i zdarzeń z życia dziecka.
Dziecko słabo sobie radzi z zamierzonym zapamiętywaniem listy słów lub obrazków, ale wiernie i trwale pamięta np. zdarzenia z własnego życia.
Małe dzieci wykazują większe kompetencje w wykonywaniu tych samych zadań pamięciowych (np. w zapamiętywaniu listy słów) wtedy, gdy występują one w kontekście naturalnych sytuacji w domu, przedszkolu lub w zabawie, niż wtedy, gdy są elementem sytuacji laboratoryjnej i pamiętanie stanowi cel sam w sobie.
SŁABE STRONY PAMIĘCI MAŁYCH DZIECI:
Podstawowe parametry pamięci (zakres pamięci bezpośredniej, szybkość zapamiętywania i trwałość pamięci) mają u nich niższą wartość niż u osób starszych.
Pamięć operacyjna ma stosunkowo małą pojemność głównie z powodu wolniejszego tempa przetwarzania inf niż u starszych dzieci i u dorosłych.
Zamierzoną pamięć ograniczają deficyty strategiczne występująca aż do końca wieku przedszkolnego. Dzieci nie stosują spontanicznie strategii podczas zapamiętywania i przypominania (lub stasują je nieregularnie), nawet jeśli znają odpowiednie czynności; nie zawsze też odnoszą korzyści z zastosowanej strategii.
Deficytom strategicznym towarzyszą deficyty metapoznawcze - dzieci niewiele jeszcze wiedzą o własnej pamięci i o innych procesach poznawczych. Błędnie oceniają stopień trudności zadań pamięciowych, mają tendencję do przeceniania swoich zdolności, nie potrafią skutecznie monitorować pamięci. Deficyty metapoznawcze utrudniają kontrolę procesów pamięciowych i są jedną z przyczyn braku zachowań strategicznych.
Reprezentacje zdarzeń tworzone przez dzieci mają cechy utrudniające późniejsze przypominanie. Zawierają głównie aspekty typowe dla danej kategorii zdarzeń z pominięciem szczegółów specyficznych. Dzieci kodują stosunkowo mało szczegółów, uwzględniają niewiele relacji i tworzą mało spójne reprezentacje zdarzeń. Dlatego po dłuższym czasie trudno im przypomnieć sobie specyficzne zdarzenie. Dzieci 3 i 4-letnie podają wtedy mniej prawdziwych inf i popełniają więcej błędów niż dzieci starsze.
Przypominanie jest utrudnione z powodu dużej zależności od wskazówek zewnętrznych. Dzieci nie potrafią same pokierować procesem poszukiwania inf w pamięci, opierają się na wskazówkach w postaci miejsc i przedmiotów związanych z daną inf i na pytaniach, które zadają im dorośli. Konsekwencją tej zależności jest duża zmienność przypomnień odnoszących się do tego samego zdarzenia, co utrudnia utrwalanie doświadczeń autobiograficznych i prawdopodobnie jest jedną z przyczyn amnezji dziecięcej.
Zależność od kontekstu sytuacyjnego jest u małych dzieci silniejsza niż u starszych. Dotyczy to osiąganych wyników i stosowania strategii. W obcych sytuacjach (zwłaszcza, gdy pamiętanie stanowi cel sam w sobie) dzieci zachowują się wiernie i niewiele zapamiętują. Natomiast, gdy zadanie pamięciowe jest podporządkowane szerszej aktywności i wykonywane w znanych warunkach, wykazują tendencję do podejmowania czynności strategicznych i uzyskują wyższe wyniki.
Pamięć dzieci zależy też od czynników społecznych. Dzieci korzystają ze wsparcia społecznego w formie zachęty do wykonywania zadania, wyjaśnień i inf zwrotnych, ale też - ze względu na autorytet dorosłego - skłonne są przyjmować zasugerowane, błędne inf.
MOCNE STRONY PAMIĘCI MAŁYCH DZIECI:
Pamięć zaczyna funkcjonować już w okresie prenatalnym (noworodek korzysta z danych zarejestrowanych w pamięci w tym okresie)
Już w 1 r.ż. można dostrzec przejawy funkcjonowanie podstawowych systemów pamięci: proceduralnej, deklaratywnej i operacyjnej
Noworodek poznaje bodźce wzrokowe, słuchowe i dotykowe, których doświadczał, a w 1 r.ż. następuje znaczny wzrost pamięci rozpoznawczej. W prostych zadaniach rozpoznanie dzieci w wieku 3-5 lat osiągają wyniki zbliżone do wyników dorosłych.
Pod koniec 1 r. ż niemowlę potrafi odtwarzać proste sekwencje czynności, w 2 i 3 r.ż. wzrasta zakres i trwałość pamięci reprodukcyjnej.
Pamięć utajona dzieci w wieku przedszkolnym jest porównywalna do pamięci dorosłych
Bardzo wcześnie w ontogenezie pojawia się tendencja do semantycznego kodowania bodźców. Już niemowlęta wykazują zdolność do kategoryzacji, reagują na specyficzne bodźce i na ogólne kategorie. Wcześnie też zaczynają tworzyć strukturę pojęć podobną do występującej u dorosłych.
Bardzo wcześnie wiedza dzieci o świecie jest reprezentowana w formie uogólnionych schematów miejsc, zdarzeń i opowiadań. Już w 2 r. ż. dzieci tworzą reprezentacje zdarzeń uporządkowane wg relacji czasowych, a w 3 r. ż. skrypty rutynowych zdarzeń.
Wyróżniające się zdarzenia z własnej przeszłości pamiętają wiernie i trwale.
Dzieci wykazują tendencję do wiązania aktualnych przeżyć z doświadczeniami z przeszłości, czego wyrazem są m.in. spontaniczne wspomnienia pojawiające się w różnych sytuacjach. Spontaniczne wspomnienia pomagają porządkować doświadczenia, budować własną tożsamość i spójną wiedzę o świecie.
W życiu codziennym małe dzieci potrafią korzystać ze wsparcia kontekstowego podczas wykonywania zadań angażujących pamięć: ze wskazówek zewnętrznych, z inf zwrotnych, z pomocy dorosłych.
W sprzyjających warunkach już dzieci w wieku przedszkolnym podejmują proste czynności strategiczne podczas wykonywania zadań pamięciowych. Dziecięce zachowania prestrategiczne różnią się jednak od dojrzałych strategii przypominania i zapamiętywania: stosunkowo dużą rolę odgrywają w nich czynności percepcyjne i manipulacyjne, stosunkowo małą (w porównaniu z dorosłymi) - czynności werbalne. Dzieci stosują też społeczne strategie pamięciowe polegające na odwoływaniu się do osoby dorosłej jako źródła inf.
W życiu codziennym pamięć małych dzieci jest wspierana przez naturalne formy aktywności, które do pewnego stopnia pełnią funkcje ekwiwalentów strategii pamięciowych. W toku ich aktywności, jak zabawa tematyczna, rysowanie, czy monologi przed snem, następuje przetworzenie i utrwalenie inf. Dzieci opracowują w nich własne przeżycia i treści pochodzące od innych ludzi oraz od źródeł inf.
Różnice między pamięcią dziecka i dorosłego polegają na specyficznych dla dziecka deficytach i słabościach oraz na specyficznych zdolnościach i kompetencjach wykorzystywanych w gromadzeniu doświadczeń i wykonywaniu zadań angażujących pamięć.
Nowe badania wykazały, że pamięć dzieci jest bardziej podobna do pamięci dorosłych, niż wcześniej sądzono.
Wiele różnic między zdolnościami niemowląt i starszych dzieci ma raczej charakter ilościowy, a nie jakościowy.
Wg Flavella niektóre zmiany rozwojowe tylko pozornie wydają się zmianami jakościowymi, ale prawdopodobnie są następstwem zmian bardziej podstawowych o charakterze ilościowym i ciągłym (ciągłość w rozwoju poznawczym występuje w znacznie większym stopniu, niż to zakładały dawne teorie).
Podobieństwa do funkcjonowania pamięci dorosłych dotyczą głównie: przejawów funkcjonowania podstawowych systemów pamięci, sposobu kodowania i organizacji wiedzy, związku pamięci z przetwarzaniem inf.
Ciągłość rozwoju pamięci można prześledzić na przykładzie strategii pamięciowych.
Strategie - intencjonalne czynności podejmowane ze względu na cel pamięciowy; pojawiają się dopiero pod koniec wieku przedszkolnego, ale ich elementy można obserwować już wcześniej.
Na początku przetwarzanie inf prowadzące do jej zakodowania odbywa się podczas czynności codziennych nie nastawionych na zapamiętywanie.
Funkcjonalne ekwiwalenty strategii pamięciowych - zabawa, monologi, rozmowy, spontaniczne wspomnienia, podczas których dzieci przetwarzają, wyjaśniają, porównują inf z wiedzą wcześniejszą, porządkują - mogą skutecznie wspierać pamięć małego dziecka.
Zanim dzieci zaczną stosować zamierzone strategie, posługują się ich funkcjonalnymi ekwiwalentami zawierającymi analogiczne operacje poznawcze.
Efekty pamięciowe są wtedy uzyskiwane jako uboczny skutek przetwarzania inf.
Prestrategie:
Kolejny ekwiwalent strategii pamięciowych
niedojrzałe strategie (prekursory strategii)
Występują częściej przy wykonywaniu zadań pamięciowych niż innych (są wiec intencjonalnie związane z pamięcią), ale cel pamięciowy rzadko jest wystarczającym motywem do ich podjęcia.
Pojawiają się najczęściej, gdy pamiętanie służy osiąganiu innego, nadrzędnego celu.
Występują głównie przy zadaniach pamięciowych włączonych w jakąś szerszą aktywność.
Są słabo kontrolowane i stosowane niekonsekwentnie (np.: dziecko powtarza tylko część materiału, który ma zapamiętać).
Zawierają czynności charakterystyczne dla strategii pamięciowych (takie jak nazywanie, powtarzanie, elaboracja), ale również czynności mniej typowe (np.: percepcyjne i manipulacyjne).
Niektóre mają charakter społeczny (tzn. stosując je dziecko odwołuje się do pomocy osób dorosłych traktowanych jako źródło inf.)
Nie zawsze są skuteczne w polepszaniu pamięci.
Z wiekiem poszerza się repertuar strategii, a zarazem następuje wybór tych czynności, które najlepiej służą pamięci.
Kolejne stadia strategii pamięciowych rozwijają się jak stadia Piageta (niższe nie zanikają, ale coś się do nich dobudowywuje). Bardziej pierwotne formy nie zanikają całkowicie wraz z pojawieniem się zachowań wyżej rozwiniętych, przeciwnie - w dalszym ciągu się nimi posługujemy.
Dojrzała pamięć to pamięć zamierzona, strategiczna, ale też korzystająca z ekwiwalentów strategii pamięciowej (choć nie w takiej formie jak u dzieci).
Np. monologi dzieci przed snem u dorosłych zamieniają się w rozmyślania lub pisanie dzienników.
U dorosłych pojawiają się też nowe zachowania o charakterze ekwiwalentów strategii pamięciowych: zbieranie pamiątek i albumów ze zdjęciami, które przypominają przeszłość, filmowanie ważnych zdarzeń itp.
W toku rozwoju następuje przejście:
od strategii opartych na mediatorach zewnętrznych do strategii wewnętrznych
od strategii społecznych do indywidualnych
od podejmowania czynności strategicznych w sytuacji, gdy zadanie pamięciowe jest podporządkowane nadrzędnemu celowi do podejmowania takich czynności przede wszystkim, by osiągnąć cel pamięciowy.
1
3